ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

    Phasso yato samudeti uppajjati, so "phassasamudayo"ti vuccati, vuttanhetam
"salayatanapaccaya phasso"ti. 1- Atitaduko kalavasena vutto. Vedanaduko "upekkha
pana santatta, sukhamicceva bhasita"ti 2- vuttatta upekkhavedanam sukhameva katva
sukhadukkhavasena, namarupaduko ruparupavasena, ayatanaduko samsarappavattivasena,
sakkayaduko pancakkhandhavasena vuttoti veditabbo. Tattha sukhayatiti sukha. Vedayatiti
vedana. Dukkhayatiti dukkha. Namanalakkhanam namam. Ruppanalakkhanam rupam. Cakkhvayatanadini
cha ajjhattikani. Rupayatanadini cha bahirani. Rupakkhandhadayo pancakkhandha
vijjamanatthena sakkayo. Avijjakammatanhaaharaphassanamarupa sakkayasamudayo.
    Cakkhusamphassoti cakkhatiti cakkhu, rupam assadeti vibhaveti cati attho.
Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. So pana attana sampayuttaya vedanaya
sahajataannamannanissayavipakaaharasampayuttaatthiavigatavasena atthadha paccayo hoti.
Sunatiti sotam. Tam sasambharasotabilassa anto tanutambalomacite angulivethakasanthane
padese sotavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Sotato
pavatto samphasso sotasamphasso. Ghanasamphassadisupi eseva nayo. Ghayatiti ghanam.
Tam sasambharaghanabilassa anto ajapadasanthane padese ghanavinnanadinam yatharaham
vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Jivitamavhayatiti 3- jivha, sayanatthena va
jivha. Sa sasambharajivhaya atiaggamulapassani vajjetva uparimatalamajjhe
bhinnauppaladalaggasanthane padese jivhavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam
sadhayamana titthati. Kucchitanam sasavadhammanam ayoti kayo. Ayoti uppattideso.
Yavata imasmim kaye upadinnappavatti nama atthi, tattha yebhuyyena kayappasado
kayavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamano titthati. Munatiti mano,
vijanatiti attho. Manoti sahavajjanam bhavangam. Manato pavatto samphasso manosamphasso.
@Footnote: 1 vi.maha. 4/1/1, abhi.vi. 35/225/161  2 abhi.A. 2/194  3 cha.Ma. jivitamavhayatiti
    Chabbidhampi phassam duvidhameva hotiti dassetum "adhivacanasamphasso patighasamphasso"ti
aha. Manodvariko adhivacanasamphasso. Pancadvariko vattharammanadipatighena
uppajjanato patighasamphasso.
    Sukhavedanaya arammano 1- sukhavedaniyo. Dukkhavedanaya arammano dukkhavedaniyo.
Adukkhamasukhavedanaya arammano adukkhamasukhavedaniyo. Tattha sukhayatiti sukham,
yassuppajjati, tam sukhitam karotiti attho. Sutthu va khanati, khadati ca
kayacittabadhanti sukham. Dukkhayatiti dukkham, yassuppajjati, tam dukkhitam karotiti
attho. Na dukkham na sukhanti adukkhamasukham, makaro padasandhivasena vutto.
    Kusalotiadayo jativasena vutta. Tattha kusaloti ekavisatikusalacittasampayutto.
Akusaloti dvadasakusalacittasampayutto. Abyakatoti avasesavipakakiriyabyakatacitta-
sampayutto.
    Punabbhavappabhedavasena niddisanto "kamavacaro"tiadimaha. Catupannasa-
kamavacaracittasampayutto kamavacaro. Kamam pahaya rupe avacaratiti rupavacaro,
kusalabyakatavasena pancadasarupavacaracittasampayutto. Kamanca rupanca pahaya arupe
avacaratiti arupavacaro, kusalabyakatavasena dvadasarupavacaracittasampayutto.
    Idani abhinivesavasena dassento "sunnato"tiadimaha. Tattha sunnatoti
ragadosamohehi sunnatta sunnato. Ragadosamohanimittehi animittatta animitto.
Ragadosamohapanidhinam abhavato appanihitoti vuccati.
    Idani vattapariyapannaapariyapannavasena dassento "lokiyo"tiadimaha. Loko
vuccati lujjanapalujjanatthena vattam, tasmim pariyapannabhavena loke niyuttoti lokiyo.
Uttinnoti uttaro, loke apariyapannabhavena lokato uttaroti lokuttaro. Phusanati
phusanakaro. Samphusana samphusitattanti upasaggena padam vaddhitam.
@Footnote: 1 cha. arammane. evamuparipi
    Evam natam katvati evam pakatam katva jananto tireti dissati, 1- upari
vattabbakarena cinteti. Aniccantikataya adiantavantataya ca aniccato tireti.
Uppadavayapatipilanataya dukkhavatthutaya ca dukkhato. Paccayayapaniyataya rogamulataya
ca rogato. Dukkhatosulayogitaya 2- kilesasucipaggharanataya uppadajarabhangehi
uddhumataparipakkapabhinnataya ca gandato. Pilajanakataya antotudanataya dunniharaniyataya
ca sallato. Vigarahaniyataya 3- avuddhiavahanataya 4- aghavatthutaya ca aghato.
Aseribhavajanakataya abadhapadatthanataya ca abadhato. Avasataya avidheyyataya ca parato.
Byadhijaramaranehi lujjanapalujjanataya ca palokato. Anekabyasanavahanataya itito.
Aviditananca 5- vipulanam anatthanam avahanato sabbupaddavavatthutaya ca upaddavato.
Sabbabhayanam akarataya ca dukkhavupasamasankhatassa ca paramassasassa patipakkhabhutataya
bhayato. Anekehi anatthehi anubandhataya dosupasanthitataya, 6- upasaggo viya
anadhivasanarahataya ca upasaggato. Byadhijaramaranehi ceva labhadihi ca lokadhammehi
cancalitataya 7- calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabhangupagamanasilataya pabhanguto.
Sabbavatthavinipatitaya, thirabhavassa ca abhavataya adhuvato. Atayanataya ceva
alabbhaneyyakhemataya ca atanato. Alliyitum anarahataya, allinanampi ca lenakiccakaritaya
alenato. Nissitanam bhayasarakattabhavena asaranato. Yathaparikappitehi dhuvasubhasukhattabhavehi
rittataya rittato. Rittatayeva tucchato, appakatta va. Appakampi hi loke
"tucchan"ti vuccati. Saminivasikavedakakarakadhitthayakavirahitataya sunnato.
    Sayanca assamikabhavadikataya 8- anattato. Pavattidukkhataya, dukkhassa ca
adinavataya adinavato. Atha va adinam vati gacchati pavattatiti adinavo,
@Footnote: 1 cha.Ma. tirayati  2 cha.Ma. dukkhatasulayogitaya  3 Si. visaharaniyataya
@4 cha.Ma. avaddhiavahanataya  5 Si. aviparitananca, cha.Ma. aviditanamyeva
@6 Si. dosasulasanthitataya, cha.dosupasatthataya  7 cha.Ma. pacalitataya
@8 cha.Ma. asamikabhavaditaya
Kapanamanussassetam adhivacanam. Khandhapi ca kapanayevati adinavasadisataya adinavato. Jaraya
ceva maranena cati dvedha parinamapakatitaya viparinamadhammato. Dubbalataya, pheggu viya
sukhabhanjaniyataya ca asarakato. Aghahetutaya aghamulato. Mittamukhasapatto viya vissasaghatitaya
vadhakato. Vigatabhavataya vibhavasambhutataya ca vibhavato. Asavapadatthanataya sasavato.
Hetupaccayehi abhisankhatataya sankhatato. Maccumarakilesamaranam amisabhutataya maramisato.
Jatijarabyadhimaranapakatitaya jatijarabyadhimaranadhammato. Sokaparidevaupayasahetutaya
sokaparidevaupayasadhammato. Tanhaditthiduccaritasankilesanam visayadhammataya
sankilesadhammato. Avijjakammatanhasalayatanavasena uppattito samudayato. Tesam abhavena
atthangamato. Phasse chandaragavasena madhurassadena assadato. Phassassa viparinamena
adinavato. Ubhinnam nissaranena nissaranato tiretiti sabbesu ca imesu "tireti"ti
pathaseso datthabbo.
    Pajahatiti sakasantanato niharati. Vinodetiti tudati. Byantikarotiti 1- vigatantam
karoti. Anabhavangametiti anu anu abhavam gameti. Ariyamaggasatthena ucchinnam
tanhavijjamayam 2- mulametesanti ucchinnamula. Talavatthu viya nesam vatthu katanti
talavatthukata. Yatha hi talarukkham samulam uddharitva tassa vatthumatte tasmim padese
kate na puna tassa talassa uppatti pannayati, evam ariyamaggasatthena samularupadirase
uddharitva tesam pubbe uppannapubbabhavena vatthumatte cittasantane kate sabbepi
te "talavatthukata"ti vuccanti. Yassesoti yassa puggalassa eso gedho.
Samucchinnoti sammaucchinno. 3- Vupasantoti phalena vupasanto. Patipassaddhoti
patipassaddhippahanena patipassambhito. Upasaggena va padam vaddhitam. Abhabbuppattikoti
puna uppajjitum abhabbo. Nanaggina daddhoti maggananaggina jhapito. Atha va
visanikkhittam bhajanena saha chadditam viya vatthuna saha pahino. Mulacchinnavisavalli viya
samulacchinnoti
@Footnote: 1 cha.Ma. byantim karotiti  2 cha.Ma. tanhaavijjamayam  3 cha.Ma. ucchinno
Samucchinno. Uddhane udakam sincitva nibbapitaangaram viya vupasanto.
Nibbapitaangare patitaudakaphusitam viya patipassaddho. Ankuruppattiya hetucchinnam
bijam viya abhabbuppattiko. Asanipatavisarukkho viya hi 1- nanaggina 2- daddhoti
evameke vannayanti.
    Vitagedhoti idam sakabhavapariccajanavasena vuttam. Vigatagedhoti idam arammane
salayabhavapariccajanavasena. Cattagedhoti 3- idam puna anadiyanabhavadassanavasena.
Muttagedhoti idam santatito vinimocanavasena. Pahinagedhoti idam muttassapi kvaci
anavatthanadassanavasena. Patinissatthagedhoti idam adinnapubbassa nissaggadassanavasena
vuttam. Vitarago vigatarago cattarago vantaragoti 4- vuttanayena yojetabbam. Tattha
gijjhanavasena gedho. Ranjanavasena rago. Nicchatoti nittanho. "nicchado"tipi
patho, tanhachadanavirahitoti attho. Nibbutoti nibbutasabhavo. Sitibhutoti sitasabhavo.
Sukhapatisamvediti kayikacetasikasukham anubhavanasabhavo. Brahmabhutenati uttamasabhavena.
Attanati cittena.
    Katatta cati papakammanam katabhavena ca. Akatatta cati kusalanam akatabhavena
ca. Katam me kayaduccaritam, akatam me kayasucaritantiadayo dvaravasena avirativirativasena
kammapathavasena ca vutta. Silesumhi na paripurakaritiadayo catuparisuddhisilavasena.
Jagariyamananuyuttoti pancajagaranavasena. Satisampajannenati satthakadisampajannavasena.
Cattaro satipatthanatiadayo bodhipakkhiyadhamma lokiyalokuttaravasena. Dukkham
me aparinnatantiadayo cattaro ariyasaccavasena vuttati veditabbam. Te atthato
tattha tattha vuttanayatta pakatayeva.
    Dhiro panditoti satta pada vuttatthayeva. Api ca dukkhe akampiyatthena
dhiro. Sukhe anuppilavanatthena 5- pandito. Ditthadhammikasamparayikatthe kataparicayatthena
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati  2 Ma. parinnaggina  3 ka. vantagedhoti
@4 cha.Ma. vitarago vigatarago cattaragoti  5 cha.Ma. anuppilavatthena
Pannava. Attatthaparatthe niccalatthena buddhima. Gambhirauttanatthe apaccosakkanatthena
nani. Gulhapaticchannatthe obhasanatthena vibhavi. Nikkilesabyavadhanatthena 1-
tulasadisoti medhavi. Na limpatiti sajatiya na limpati akase lekha viya. Na
samlimpatiti 2- visesena na limpati. Na upalimpatiti sannogo hutvapi na limpati
hatthatale lekha viya. Alittoti sannogo hutvapi na kilissati kasikavatthe
thapitamaniratanam viya. Asamlittoti 3- visesena na 4- kilissati maniratane
palivethitakasikavattham viya. Anupalittoti upagantvapi na alliyati pokkharapatte
udakabindu viya. Nikkhantoti bahi nikkhanto bandhanagarato palato viya. Nissatthoti
vippahino 5- amittassa paticchaditakilitthavattham viya. 6- Vippamuttoti sutthu
mutto gayhupage vatthumhi ratim nasetva puna nagamanam viya. Visannuttoti 7-
kilesehi ekato na yutto byadhina muttagilano viya. Vimariyadikatena cetasati
vigatamariyadakatena cittena, sabbabhavena sabbarammanena sabbakilesehi 8- muttacittenati
attho.
    [14] Sannam parinnati gathaya pana ayam sankhepattho:- na kevalanca phassameva,
api ca kho pana kamasannadibhedam sannam, sannanusarena va pubbe vuttanayeneva
namarupampi tihi parinnahi parijanitva imaya patipadaya catubbidhampi vitareyya ogham,
tato so tinnogho tanhaditthipariggahesu tanhaditthikilesappahanena 9- anupalitto
khinasavamuni ragadisallanam abbulhatta abbulhasallo sativepullappattiya
appamatto caram pubbabhage va appamatto caranto tena appamadacarena abbulhasallo
hutva sakaparattabhavadibhedam nasimsati lokamimam paranca, annadatthu carimacittanirodha
nirupadanova jatavedo parinibbatiti arahattanikutena desanam nitthapesi
dhammanettithapanameva karonto, na tu imaya desanaya maggam va phalam va uppadesi
khinasavassa desitattati.
@Footnote: 1 Si. nikkilesapadanatthena, cha.Ma. nikkilesabyavadanatthena  2 cha.Ma.,ka. na palimpatiti
@3 cha.Ma. apalittoti  4 cha.Ma. ayam saddo na dissati  5 cha.Ma. nissatoti papapahino
@6 cha.Ma. paticchapitakilitthavatthu viya  7 ka. visamyuttoti  8 Si. sabbakilesena ekato
@na yuttena  9 Ma. tanhaditthilepappahanena
    Niladibhedam arammanam sanjanatiti sanna. Sa sanjananalakkhana,
paccabhinnanarasa. Catubhumakasanna hi no sanjananalakkhana nama natthi, sabba
sanjananalakkhanava. Ya panettha abhinnanena sanjanati, sa paccabhinnanarasa
nama hoti. Tassa vaddhakissa darumhi abhinnanam katva puna tena abhinnanena
tassa 1- paccabhijananakale, purisassa kalatilakadiabhinnanam sallakkhetva
puna tena abhinnanena "asuko nama eso"ti tassa paccabhijananakale,
ranno pilandhanagopakabhandagarikassa tasmim tasmim pilandhane namapannakam
bandhitva "asukam pilandhanam nama ahara"ti vutte dipam jaletva saragabbham
pavisitva pannam vacetva tassa tasseva pilandhanassa aharanakale ca pavatti
veditabba.
    Aparo nayo:- sabbasangahikavasena hi sanjananalakkhana sanna, puna
sanjananapaccayanimittakaranarasa daruadisu tacchakadayo viya, yathagahitanimittavasena
abhinivesakaranapaccupatthana hatthidassakaandha viya, arammane anogalhavuttitaya
aciratthanapaccupatthana va vijju viya, yathaupatthitavisayapadatthana tinapurisakesu
migapotakanam purisoti 2- uppannasanna viya. Ya panettha nanasampayutta hoti,
sa nanameva anuvattati sasambharapathaviadisu sesadhamma pathaviadini viyati
veditabba.
    Kamapatisamyutta sanna kamasanna. Byapadapatisamyutta sanna byapadasanna.
Vihimsapatisamyutta sanna vihimsasanna. Tesu dve sattesupi sankharesupi
uppajjanti. Kamasanna hi piye manape satte va sankhare va vitakkentassa
uppajjati. Byapadasanna appiye amanape satte va sankhare va kujjhitva
olokanakalato patthaya yava vinasana uppajjati. Vihimsasanna sankharesu na
@Footnote: 1 cha.Ma. tam  2 cha.Ma. purisati
Uppajjati. Sankharo hi dukkhapetabbo nama natthi. "ime satta hannantu
va, ucchijjantu va, vinassantu va, ma va ahesun"ti cintanakale pana sattesu
uppajjati. Nekkhammapatisamyutta sanna nekkhammasanna, sa asubhapubbabhage
kamavacara hoti, asubhajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale
lokuttaRa. Abyapadapatisamyutta sanna abyapadasanna, sa mettapubbabhage
kamavacara hoti, mettajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale
lokuttaRa. Avihimsapatisamyutta sanna avihimsasanna, sa karunapubbabhage kamavacara,
karunajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale lokuttaRa. Yada
alobho sisam hoti, tada itare dve tadanvayika bhavanti. Yada metta sisam hoti,
tada itare dve tadanvayika bhavanti. Yada karuna sisam hoti, tada itare dve
tadanvayika bhavantiti. Ruparammanam arabbha uppanna sanna rupasanna.
Saddasannadisupi eseva nayo. Idam tassayeva arammanato namam. Arammananam
vuttatta cakkhusamphassajadivatthunipi vuttaneva honti.
    Ya evarupa sannati annapi "patighasamphassaja sanna adhivacanasamphassaja
sanna"ti evamadika veditabba. Tattha adhivacanasamphassaja sannatipi pariyayena
chadvarikayeva. Tayo hi arupino khandha sayam pitthivattaka hutva attano 1-
sahajatasannaya "adhivacanasamphassaja sanna"ti namam karonti, nippariyayena pana
patighasamphassaja sanna nama pancadvarika sanna, adhivacanasamphassaja sanna
nama manodvarika sanna. Eta atireka sanna pariggahitati veditabba.
    Sannati sabhavanamam. Sanjananati sanjananakaro. Sanjanitattanti
sanjanitabhavo.
@Footnote: 1 cha.Ma. attana
    Avijjoghanti puretum ayuttatthena kayaduccaritadi avindiyam nama, aladdhabbanti
attho. Tam avindiyam vindatiti avijja. Tabbiparitato kayasucaritadi vindiyam nama,
tam vindiyam na vindatiti avijja. Khandhanam rasattham, ayatananam ayatanattham, dhatunam
sunnattham, indriyanam adhipatiyattham, saccanam tathattham aviditam karotiti avijja.
Dukkhadinam pilanadivasena vuttam catubbidham 1- attham aviditam karotitipi avijja.
Antavirahite samsare yonigatibhavavinnanatthitisattavasesu satte javapetiti avijja.
Paramatthato avijjamanesu itthipurisadisu javati, vijjamanesu khandhadisu na javatiti
avijja. Api ca cakkhuvinnanadinam vattharammanam paticca samuppannananca 2- dhammanam
chadanatopi avijja, tam avijjogham. Kamoghavasena uttareyya. Bhavoghavasena patareyya.
Ditthoghavasena samatikkameyya. Avijjoghavasena vitivatteyya. Atha va sotapattimaggena
pahanavasena uttareyya. Sakadagamimaggena pahanavasena patareyya. Anagamimaggena
pahanavasena samatikkameyya. Arahattamaggena pahanavasena vitivatteyya. Atha va
"tareyyadipancapadam tadangadipancappahanena yojetabban"ti keci vadanti.
    "monam vuccati nanan"ti vatva tam pabhedato dassetum "ya panna
pajanana"tiadimaha. Tam vuttanayameva thapetva "amoho dhammavicayo"ti padam. Amoho
kusalesu dhammesu abhavanaya patipakkho bhavanahetu. Amohena aviparitam ganhati
mulhassa viparitaggahanato. Amohena yathavam yathavato dharento yathasabhave pavattati.
Mulho hi "taccham ataccham, atacchanca tacchan"ti ganhati, tatha icchitalabhadukkham
hoti. 3- Amulhassa "tam kutettha labbha"ti evamadipaccavekkhanasambhavato maranadukkham
na hoti. Sammohamaranam hi dukkham, na ca tam amulhassa hoti, pabbajitanam sukhasamvaso
hoti, tiracchanayoniyam nibbatti na hoti. Mohena hi niccasammulha tiracchanayonim
upapajjanti. Mohapatipakkho ca amoho mohavasena amajjhattabhavassa
@Footnote: 1 catubbidham catubbidham (patisam.A. 1/98-99)  2 cha.Ma. vattharammananam
@paticcasamuppadapaticcasamuppannananca  3 cha.Ma. na hoti
Abhavakaro. Amohena avihimsasanna dhatusanna majjhimaya patipattiya patipajjanam,
pacchimaganthadvayassa 1- pabhedananca hoti. Pacchimani dve satipatthanani tasseva
anubhavena ijjhanti. Amoho dighayukataya paccayo hoti. Asammulho hi hitahitam
natva ahitam parivajjento hitanca patisevamano dighayuko hoti, attasampattiya
aparihino hoti. Amulho hi attano hitameva karonto attanam sampadeti,
ariyaviharassa paccayo hoti, udasinapakkhesu nibbuto hoti amulhassa
sabbabhisankitaya 2- abhavato. Amohena anattadassanam hoti. Amulho hi
yathavagahanakusalo aparinayakam khandhapancakam aparinayakato bujjhati. Yatha ca etena
anattadassanam, evam anattadassanena amoho. 3- Ko hi nama attasunnatam bujjhitva
puna sammoham apajjeyyati.
    Tena nanena samannagatoti etena vuttappakarena nanena samangibhuto sekkhadayo
muni. Monappattoti patiladdhananena 4- munibhavam patto. Tiniti gananaparicchedo.
Moneyyaniti munibhavakara moneyyakara patipada dhamma. Kayamoneyyantiadisu
vinnattikayarupakayavasena pannapetabbam kayamoneyyam. Vinnattivacasaddavacavasena
pannapetabbam vacimoneyyam. Manodvarikacittadivasena pannapetabbam manomoneyyam.
Tividhakayaduccaritanam pahananti panatipataditividhanam kayato pavattanam dutthu
caritanam pajahanam. Kayasucaritanti kayato pavattam sutthu caritam. Kayarammane nananti
kayam arammanam katva aniccadivasena pavattam kayarammane nanam. Kayaparinnati
kayam natatiranappahanaparinnahi jananavasena pavattam nanam. Parinnasahagato maggoti
ajjhattikam kayam sammasitva uppaditamaggo parinnasahagato. Kaye chandaragassa
pahananti kaye tanhachandaragassa pajahanam. 5- Kayasankharanirodhoti assasapassasanam
nirodho avarano, catutthajjhanasamapattisamapajjanam. Vacisankharanirodhoti vitakkavicaranam
nirodho avarano,
@Footnote: 1 ka. pacchimaganthadvayassa  2 cha.Ma. sabbabhisangataya  3 cha.Ma. evam attadassanam mohena
@4 cha.Ma. patiladdhanano  5 Si.,Ma. kayachandaragassa pahananti kayatanhachandaragassa pajahanam
Dutiyajjhanasamapattisamapajjanam. Cittasankharanirodhoti sannavedananam nirodho
avarano, sannavedayitanirodhasamapattisamapajjanam.
    Pathamagathaya kayamunintiadisu kayaduccaritappahanavasena kayamuni. Vaciduccaritap-
pahanavasena vacamuni. Manoduccaritappahanavasena manomuni. Sabbakusalappahanavasena
anasavamuni. Moneyyasampannanti janitabbam janitva phale thitatta moneyyasampannam.
Ahu sabbappahayinanti sabbakilese pajahitva thitatta sabbappahayinam kathayanti.
    Dutiyagathaya ninhatapapakanti yo ajjhattabahiddhasankhate sabbasmimpi
ayatane ajjhattabahiddharammanavasena uppattirahani sabbapapakani maggananena
ninhaya dhovitva thitatta ninhatapapakam ahuti evamattho datthabbo. Agaramajjhe
vasanta  agaramunayo 1- pabbajjupagata anagaramunayo. Satta 2- sekkha sekkhamunayo.
Arahanto asekkhamunayo. Paccekabuddha paccekamunayo. Sammasambuddha munimunayo.
    Puna kathetukamyatapucchavasena "katame agaramunayo"ti aha. Agarikati kasigorakkhadi-
agarikakamme niyutta. Ditthapadati ditthanibbana. Vinnatasasanati vinnatam
sikkhattayasasanam etesanti vinnatasasana. Anagarati kasigorakkhadiagariyakammam
etesam natthiti pabbajita "anagara"ti vuccanti. Satta sekkhati sotapannadayo
satta. Tisu sikkhasu sikkhantiti sekkha. Arahanto na sikkhantiti asekkha. Tam tam
karanam paticca ekakava anacariyakava catusaccam bujjhitavantoti paccekabuddha
paccekamunayo.
    Munimunayo vuccanti tathagatati ettha atthahi karanehi bhagava
tathagato:- tatha agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti
tathagato, tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato,
tathavaditaya 3- tathagato, tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. agaramunino. evamuparipi  2 cha.Ma. tattha  3 cha.Ma. tathavaditaya
    Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya ussukkamapanna
purimaka sammasambuddha agata. Kim vuttam hoti? yenabhiniharena purimaka bhagavanto
agata, teneva amhakampi bhagava agato. Atha va yatha purimaka bhagavanto
danasilanekkhammapannaviriyakhantisaccadhitthanamettupekkhasankhata dasa paramiyo dasa
upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsaparamiyo puretva angapariccaganayanadhana-
rajjaputtadarapariccaganti ime panca mahapariccage pariccajitva pubbayogapubba-
cariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhicariyaya kotim patva agata, tatha
amhakampi bhagava agato. Yatha ca purimaka bhagavanto cattaro satipatthane,
cattaro sammappadhane, cattaro iddhipade, pancindriyani, panca balani, satta
bojjhange, ariyamatthangikam maggam bhavetva puretva agata, tatha amhakampi
bhagava agato. Evam tatha agatoti tathagato.
                   Yatha ca dipankarabuddhaadayo
                   sabbannubhavam munayo idhagata
                   tatha ayam sakyamunipi agato
                   tathagato vuccati tena cakkhumati. (1)
    Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijata purimaka bhagavanto gata.
Kathanca te gata? te hi sampatijata samehi padehi pathaviyam patitthaya uttarabhimukha
sattapadavitiharena gata. Yathaha:-
              sampatijato ananda bodhisatto samehi padehi pathaviyam patitthahitva
         uttarabhimukho sattapadavitiharena gacchati, setamhi chatte anudhariyamane
         sabba ca disa anuviloketi, asabhinca vacam bhasati "aggohamasmi lokassa
         jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa, ayamantima jati, natthidani
         punabbhavo"ti. 1-
@Footnote: 1 di.maha. 10/31/13, Ma.u. 14/207/173
    Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Yam
hi so sampatijato samehi padehi patitthati, idamassa caturiddhipadapatilabhassa
pubbanimittam. Uttaramukhabhavo panassa sabbalokuttarabhavassa pubbanimittam. Satta-
padavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa. "suvannadanda vitipatanti camara"ti 1- ettha
vuttacamarukkhepo pana sabbatitthiyanimmadanassa. 2- Setacchattadharanam arahattavimutti-
varavimalasetacchattapatilabhassa. Sabbadisanuvilokanam sabbannutanavaranananapatilabhassa.
Asabhivacabhasanam pana appativattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittam. Tatha ayam
bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesamyeva visesadhigamanam
pubbanimittabhavena. Tenahu porana:-
                   "muhuttajatova gavampati yatha
                   samehi padehi phusi vasundharam
                   so vikkami satta padani gotamo
                   setanca chattam anudharayum maru.
                   Gantvana so satta padani gotamo
                   disa vilokesi sama samantato
                   atthangupetam giramabbhudirayi
                   siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti. 3-
    Evam tatha gatoti tathagato.
    Atha va yatha purimaka bhagavanto, ayampi bhagava tatheva nekkhammena 4- kamacchandam
.pe. Pathamajjhanena nivarane .pe. Aniccanupassanaya niccasannam .pe. Arahattamaggena
sabbakilese pahaya gato, evampi tatha gatoti tathagato. (2)
@Footnote: 1 khu.su. 25/694/470  2 Si.,Ma. sabbatitthiyanimmathanassa
@3 patisam.A. 1/223  4 ka. nikkhamena
    Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam tatham avitatham,
apodhatuya paggharanalakkhanam, tejodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya
vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam.
    Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam,
sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam.
    Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam,
sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam.
    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahanalakkhanam, 1-
satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa
pajananalakkhanam.
    Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje, satibalassa
mutthassacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam.
    Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam,
viriyasambojjhangassa paggahalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam,
passaddhisambojjhangassa upasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam,
upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam.
    Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropanalakkhanam, sammavacaya
pariggahanalakkhanam, 2- sammakammantassa samutthanalakkhanam, sammaajivassa vodanalakkhanam,
sammavayamassa paggahanalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam, sammasamadhissa
avikkhepalakkhanam.
    Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam,
namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam,
@Footnote: 1 cha.Ma. paggahalakkhanam. evamuparipi  2 cha.Ma. pariggahalakkhanam
Phassassa phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam, upadanassa
gahanalakkhanam, bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya jiranalakkhanam,
maranassa cutilakkhanam.
    Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam upatthanalakkhanam,
sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam, indriyanam
adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam, maggassa
hetulakkhanam.
    Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam,
samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anativattanalakkhanam.
    Silavisuddhiya samvaranalakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam, ditthivisuddhiya
dassanalakkhanam, khaye nanassa samucchedalakkhanam, anuppade nanassa passaddhilakkhanam,
chandassa mulalakkhanam.
    Manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam, vedanaya samosaranalakkhanam,
samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipateyyalakkhanam, pannaya tatuttariyalakkhanam,
vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa pariyosanalakkhanam tatham avitatham,
etam tathalakkhanam nanagatiya agato avirajjhitva patto anuppattoti tathagato.
Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3)
    Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama cattari
ariyasaccani. Yathaha:-
              "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani. Katamani
         cattari? `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti. 1-
         Vittharo.
@Footnote: 1 sam.maha. 19/1090/375
    Tani ca bhagava abhisambuddhoti tathanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati.
Abhisambodhattho 1- hi ettha gatasaddo.
    Api ca jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho
.pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho. Tatha
avijjaya sankharanam paccayattho .pe. Jatiya jaraya maranassa 2- paccayattho tatho
avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava abhisambuddho, tasmapi tathanam abhisambuddhatta
tathagato. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato. (4)
    Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke .pe. Sadevamanussaya
pajaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham
agacchantam ruparammanam nama atthi, tam sabbakarena janati passati. Evam
janato passato 3- ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu
labbhamanakapadavasena va "katamantam rupam rupayatanam? yam rupam catunnam mahabhutanam
upadaya vannanibha sanidassanam sappatigham nilam pitakan"tiadina 4- nayena anekehi
namehi terasahi varehi dvipannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham
natthi. Esa nayo sotadvaradisupi apathamagacchantesu saddadisu. Vuttampi cetam
bhagavata:-
              "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya pajaya dittham
         sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami .pe.
         Tamaham abbhannasim. Tam tathagatassa viditam, tam tathagate 5- na upatthasi"ti. 6-
    Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti padasambhavo
veditabbo. (5)
@Footnote: 1 cha.Ma. abhisambuddhattho  2 cha.Ma. jaramaranassa  3 cha.Ma. evam janata passata
@4 abhi.san. 34/616/188  5 cha.Ma. tathagato  6 an.catukka. 21/24/29
    Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke nisinno
catunnam 1- maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho,
yanca rattim yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi,
etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi
pacchibodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam. Sabbantam atthato
ca byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikam sabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam
dosamohamadanimmadanam, natthi tattha valaggamattampi pakkhalitam, sabbantam ekamuddikaya
lancitam viya, 2- ekanaliya minitam viya, 3- ekatulaya tulitam viya ca tathameva hoti
avitatham anannatham. Tenaha 4-:-
              "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati,
         yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yam etasmim
         antare bhasati lapati niddisati. Sabbantam tatheva hoti no annatha,
         tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 5-
    Gadattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato.
    Api ca agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati
dakarassa takaram katva tathagatoti evametasmim atthe padasiddhi veditabba. (6)
    Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi, kayassapi
vaca. Tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evambhutassa
cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca kayo, vacapi
tatha gata pavattati tathagato. 6- Tenevaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari,
@Footnote: 1 su.vi. 1/64, pa.su. 1/55, mano.pu. 1/99  2 cha.Ma. lanchitam viya  3 cha.Ma. mitam viya
@4 cha.Ma. yathaha  5 di.pa. 11/188/117  6 ka. tatha gatati tathagato
Yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. `tasma Tathagato'ti
vuccati"ti. 1- Evam tathakaritaya tathagato. (7)
    Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avicim pariyantam katva
tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silena samadhina pannaya
vimuttiya vimuttinanadassanena, na tassa tula va pamanam va atthi, atha
kho atulo appameyyo anuttaro rajadhiraja devanam atidevo sakkanam atisakko
brahmanam atibrahma. Tenaha:-
              "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya pajaya tathagato
         abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma tathagato'ti vuccati"ti. 1-
    Tatthevam 2- padasiddhi veditabba:- agado viya agado. Ko panesa? desanavilaso
ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko dibbagadena sappe
viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhave 3- tatho
aviparito desanavilasamayo ceva punnamayo ca agado assati dakarassa takaram
katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathagato. (8)
    Api ca tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagato. Gatoti avagato,
atito patto patipannoti attho. Tattha sakalam lokam tiranaparinnaya tathaya gato
avagatoti tathagato, lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato,
lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato pattoti tathagato, lokanirodhagaminipatipadam
tatham gato patipannoti tathagato. Tena yam vuttam bhagavata:-
              "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto.
@Footnote: 1 an.catukka. 21/23/28  2 Si.,Ma. tatrevam  3 cha.Ma....lokabhibhavane
         Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa
         pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa
         sacchikato. Lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha,
         lokanirodhagamini patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa
         lokassa .pe. Anuvicaritam manasa, sabbantam tathagatena abhisambuddham. Tasma
         `tathagato'ti vuccati"ti. 1-
    Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane
mukhamattakameva. Sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya.
Yasma pana sabbabuddha tathagatagunenapi samasama, tasma sabbesam vasena
"tathagato"ti aha.
    Arahantoti kilesehi arakatta, arinam arananca hatatta, paccayadinam
arahatta, papakarane rahabhava tathagato araham. Araka hi so sabbakilesehi
suviduravidure thito maggena savasananam kilesanam viddhamsitattati arakatta araham.
             So tato araka nama  yassa yenasamangita
             asamangi ca dosehi     natho tenaraham mato.
Te ca tena 2- kilesarayo maggena hatati arinam hatattapi araham.
             Yasma ragadisankhata  sabbepi arayo hata
             pannasatthena nathena   tasmapi araham mato.
    Yancetam avijjabhavatanhamayanabhim 3- punnadiabhisankhararam jaramarananemim 4-
asavasamudayamayena akkhena vijjhitva tibhavarathe samayojitam anadikalappavattam
samsaracakkam, tassanena bodhimande viriyapadehi silapathaviyam patitthaya saddhahatthena
kammakkhayakaram nanapharasum gahetava sabbe ara hatati araham.
@Footnote: 1 an. catukka. 21/23/27-8  2 cha.Ma. te canena  3 ka....tanhamayanabhi
@4 ka.jaramarananemi
             Ara samsaracakkassa     hata nanasina yato
             lokanathena tenesa    "arahan"ti pavuccati.
    Aggadakkhineyyatta ca civaradipaccaye arahati pujavisesanca, teneva ca uppanne
tathagate ye keci mahesakkha devamanussa, na te annattha pujam karonti. Tatha
hi brahma sahampati sinerumattena ratanadamena tathagatam pujesi, yathabalanca anne
deva ca manussa ca bimbisarakosalarajadayo. Parinibbutampi ca bhagavantam uddissa
channavutikotidhanam vissajjetva asokamaharaja sakalajambudipe caturasitiviharasahassani
patitthapesi. Ko pana vado annesam pujavisesananti paccayadinam arahattapi
araham.
                      Pujavisesam saha paccayehi
                      yasma ayam arahati lokanatho
                      atthanurupam arahanti loke
                      tasma jino arahati namametam.
    Yatha ca loke ye keci panditamanino bala asilokabhayena raho papam
karonti, evamesa na kadaci papam karotiti papakarane rahabhavatopi araham.
             Yasma natthi raho nama  papakammesu tadino
             rahabhavena tenesa    araham iti vissuto.
    Evam sabbathapi:-
             arakatta hatatta ca   kilesarina so muni
             hatasamsaracakkaro      paccayadinamaraho 1-
             na raho karoti papani  araham tena pavuccatiti. 2-
@Footnote: 1 cha.Ma. paccayadina caraho  2 cha.Ma. vuccatiti
    Yasma pana sabbe buddha arahattagunenapi samasama, tasma sabbesampi
vasena "arahanto"ti aha. Sammasambuddhati samma samanca sabbadhammanam
buddhatta sammasambuddho. Tatha hesa sabbadhamme sammasambuddho, abhinneyye
dhamme abhinneyyato, parinneyye dhamme parinneyyato, pahatabbe dhamme
pahatabbato, sacchikatabbe dhamme sacchikatabbato, bhavetabbe dhamme bhavetabbato.
Tenevaha:-
             "abhinneyyam abhinnatam   bhavetabbanca bhavitam
             pahatabbam pahinamme     tasma buddhosmi brahmana"ti. 1-
    Atha va cakkhu dukkhasaccam, tassa mulakaranabhavena samutthapika purimatanha
samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, nirodhapajanana patipada maggasaccanti
evam ekekapaduddharenapi sabbadhamme samma samanca buddho. Esa nayo
sotaghanajivhakayamanesu. Eteneva ca nayena rupadini cha ayatanani, cakkhuvinnanadayo
cha vinnanakaya, cakkhusamphassadayo cha phassa, cakkhusamphassaja vedanadayo cha
vedana, rupasannadayo cha sanna, rupasancetanadayo cha cetana, rupatanhadayo
cha tanhakaya, rupavitakkadayo cha vitakka, rupavicaradayo cha vicara,
rupakkhandhadayo pancakkhandha, dasa kasinani, dasa anussatiyo, uddhumatakasannadivasena
dasa sanna, kesadayo dvattimsakara, dvadasayatanani, attharasa dhatuyo,
kamabhavadayo nava bhava, pathamadini cattari jhanani, mettabhavanadayo catasso
appamannayo, catasso arupasamapattiyo, patilomato jaramaranadini, anulomato
avijjadini paticcasamuppadangani ca yojetabbani.
    Tatrayam ekapadayojana:- jaramaranam dukkhasaccam, jati samudayasaccam, ubhinnam
nissaranam nirodhasaccam, nirodhapajanana patipada maggasaccanti evam ekekapaduddharena
@Footnote: 1 khu.sutta. 25/574/448, Ma.Ma. 13/399/385
Sabbadhamme samma samanca buddho anubuddho patividdho. Yam va pana kinci atthi
neyyam nama, sabbassa sammasambuddhatta vimokkhantikananavasena sammasambuddho.
Tesampana vibhago upari avibhavissatiti. 1- Yasma pana sabbabuddha
sammasambuddhagunenapi samasama, tasma sabbesampi vasena "sammasambuddha"ti aha.
    Monenati kamam hi moneyyapatipadasankhatena maggananamonena muni nama
hoti, idha pana tunhibhavam sandhaya "na monena"ti 2- vuttam. Mulharupoti tuccharuPo.
Aviddasuti avinnu. Evarupo hi tunhibhutopi muni nama na hoti. Atha va moneyyamuni
nama na hoti, tucchabhavo ca pana ananiva 3- hotiti attho. Yo ca tulamva paggayhati
yatha hi tulam gahetva thito atirekam ce hoti, harati, unam ce hoti, pakkhipati, evameva
so atirekam haranto viya papam harati parivajjeti, unake pakkhipanto viya kusalam
paripureti. Evanca pana karonto silasamadhipannavimuttivimuttinanadassanasankhatam varam
uttamameva adaya papani akusalakammani parivajjeti sa muni namati attho.
Tena so muniti kasma pana so muniti ce? yam hettha vuttakaranam, tena so
Muniti attho. Yo munati ubho loketi yo puggalo imasmim khandhadiloke tulam
aropetva minanto viya "ime ajjhattika khandha, ime bahira"tiadina nayena
ime  ubho atthe munati. Muni tena pavuccatiti tena pana karanena "muni"ti
vuccatiyevati attho.
    Asatancati gathaya ayam sankhepattho:- yvayam akusalakusalappabhedo, asatanca
satanca dhammo, tam "ajjhattabahiddha"ti imasmim sabbaloke pavicayananena asatanca
satanca natva dhammam. Tassa natatta eva, ragadibhedato sattavidham sangam
tanhaditthibhedato duvidham jalanca aticca atikkamitva thito, so tena monasankhatena
pavicayananena samannagatatta muni. Devamanussehi pujitoti idam panassa thutivacanam.
So hi khinasavamunitta devamanussanam pujaraho hoti, tasma evam vuttoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. avi bhavissati  2 ka. monenati  3 cha.Ma. annani ca
   Sallanti mulapadam. Satta sallaniti gananaparicchedo. Ragasallanti ranjanatthena rago ca
pilajanakataya antotudanataya dunniharanataya sallancati ragasallam. Dosasalladisupi
eseva nayo. Abbulhasalloti mulapadam. Abbuhitasalloti 1- nihatasallo.
Uddhatasalloti 2- uddham hatasallo uddharitasallo. Samuddhatasalloti 3- upasaggavasena
vutto. Uppatitasalloti luncitasallo. Samuppatitasalloti upasaggavasena. 4-
    Sakkaccakariti danadikusaladhammanam bhavanaya puggalassa va deyyadhammassa
va sakkaccakaranavasena sakkaccakari. Satatabhavakaranena sataccakari. Atthitakaranena
atthitakari. Yatha nama kakantako 5- thokam gantva thokam titthati, na nirantaram
gacchati, evameva yo puggalo ekadivasam danam datva pujam va katva dhammam
va sutva samanadhammam va katva puna cirassam karoti, tam na nirantaram pavatteti.
So "asataccakari, anatthitakari"ti vuccati. Ayam evam na karotiti  atthitakari.
Anolinavuttikoti nirantarakaranasankhatassa vippharassa bhavena na linavuttikoti
anolinavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakarane viriyacchandassa anikkhittabhavena
anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti viriyadhurassa anoropanena anikkhittadhuro,
anosakkitamanasoti attho. Yo tattha chando ca vayamo cati yo tesu kusaladhammesu
kattukamyatadhammacchando ca payuttasankhato 6- vayamo ca. Ussahanavasena ussaho
ca. Adhimattussahanavasena ussolhi ca. Vayamo ceso param gamanatthena. Ussaho
ceso pubbangamanatthena. Ussolhi ceso adhimattatthena. Appativani cati anivattana
ca. Sati ca sampajannancati saratiti sati. Sampajanatiti sampajannam, samantato
pakarehi janatiti attho. Satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam
asammohasampajannanti imassa sampajanassa vasena bhedo veditabbo. Atappanti
kilesatapanaviriyam. Padhananti uttamaviriyam. Adhitthananti kusalakarane patitthabhavo.
Anuyogoti anuyunjanam. Appamadoti nappamajjanam, satiya avippavaso.
@Footnote: 1 cha.Ma. abbahitasalloti  2 cha.Ma. uddhatasalloti  3 ka. samuddharitassalloti,
@cha.Ma. samuddhatasalloti  4 cha.Ma. upasaggavaseneva  5 Si. kukantako
@6 cha.Ma. payattasankhato
    Imam lokam nasimsatiti mulapadam. Sakattabhavanti attano attabhavam. Parattabhavanti
paraloke attabhavam. Sakarupavedanadayo attano pancakkhandhe, pararupavedanadayo ca
paraloke pancakkhandhe. Kamadhatunti kamabhavam. Rupadhatunti rupabhavam. Arupadhatunti
arupabhavam. Puna ruparupavasena dukam 1- dassetum kamadhatum rupadhatum ekam katva, arupadhatum
ekam katva vuttam. Gatim vati patitthanavasena pancagati vutta. Upapattim vati
nibbattivasena catuyoni vutta. Patisandhim vati tinnam bhavanam ghatanavasena patisandhi
vutta. Bhavam vati kammabhavavasena. Samsaram vati khandhadinam abbocchinnavasena. Vattam
vati tebhumakavattam nasimsatiti.
                  Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya
                    guhatthakasuttaniddesavannana nitthita.
                        -----------------
@Footnote: 1 ka. dukkham



             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 163-186. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=3793&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=3793&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=30              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=487              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=498              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=498              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]