บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
Abhinneyyaniddesavannana [2] Idani vissajjanuddesasangahite dhamme pabhedato dassetum katham ime dhamma abhinneyyatiadi niddesavaro araddho. Tattha abhinneyyaniddesadisu pancasu adito ekakadivasena dasa dasa vissajjanani dasuttarapariyayena samsandetva udditthani. Tesu abhinneyyaniddese tava sabbe sattati kamabhavadisu sannabhavadisu ekavokarabhavadisu ca sabbabhavesu sabbe satta. Aharatthitikati aharato thiti etesanti aharatthitika. Thititi cettha sakakkhane atthita adhippeta. Iti sabbasattanam thitihetu aharo nama eko dhammo adhikena nanena janitabbo. Paccaye hi abhinnate paccayuppannapi abhinnata honti ubhinnampi annamannapekkhatta. Etena nataparinna vutta hoti. Nanu ca evam sante yam vuttam "asannasatta deva ahetuka anahara aphassaka"tiadi, 3- tam virujjhatiti. Tanca na virujjhati. Tesam hi jhanam aharoti. Evam santepi "cattarome bhikkhave ahara bhutanam va sattanam thitiya, sambhavesinam va anuggahaya. Katame cattaro. Kavalinkaro aharo olariko va sukhumo va, @Footnote: 1 khu.su. 25/891/508, khu.maha. 29/549/351 (sya) @2 abhi.vi. 35/216/134 3 abhi.vi. 35/1017/511 Phasso dutiyo, manosancetana tatiya, vinnanam catutthan"ti 1- idam virujjhatiti. Idampi na virujjhati. Etasmim hi sutte nippariyayena aharalakkhanava dhamma aharati vutta, idha pana pariyayena paccayo aharoti vutto. Sabbasankhatadhammanam hi paccayo laddhum vattati, so ca yam yam phalam janeti, tam tam aharati nama. Tasma aharoti vuccati. Tenevaha:- "avijjampaham bhikkhave saharam vadami, no anaharam. Ko ca bhikkhave avijjaya aharo. `panca Nivarana'tissa vacaniyam. Panca nivaranepaham bhikkhave sahare vadami, no anahare. Ko ca bhikkhave pancannam nivarananam aharo. `ayoniso Manasikaro'tissa vacaniyan"tiadi. 2- Ayam adhippeto. Etasmim hi paccayahare gahite pariyayaharopi nippariyayaharopi sabbo gahitova hoti. Tattha asannabhave paccayaharo labbhati. Anuppanne hi buddhe titthayatane pabbajitva vayokasine parikammam katva catutthajjhanam nibbattetva tato vutthaya "dhi cittam dhi cittam, 3- cittassa nama abhavoyeva sadhu. Cittam hi nissaya vadhabandhanadipaccayam dukkham uppajjati, citte asati natthetan"ti khantim rucim uppadetva aparihinajjhana kalam katva asannasattabhave nibbattanti. Yo yassa iriyapatho manussaloke panihito ahosi, so tena iriyapathena nibbattitva panca kappasatani titthati. Ettakam addhanam nipanno viya nisinno viya thito viya hoti. Evarupananca sattanam paccayaharo labbhati. Te hi yam jhanam bhavetva nibbatta, tadeva @Footnote: 1 sam.ni. 16/11/12,13 2 an. dasaka. 24/61/90 @3 ka. dhi cittam dhiratthu vata cittam Nesam paccayo hoti. Yatha jiyavegena khittasaro yava jiyavego atthi, tava gacchati, evam yava jhanapaccayo atthi, tava titthanti. Tasmim nitthite khinavego saro viya patanti. Ye panate nerayika "nevutthanaphalupajivino na punnaphalupajivino"ti vutta, tesam ko aharoti? tesam kammameva aharoti. Kim panca ahara atthiti? "panca, na panca"ti idam na vattabbam. Nanu "paccayo aharo"ti vutto, tasma yena kammena te niraye nibbatta, tadeva tesam thitipaccayatta aharo. Yam sandhaya idam vuttam "na ca tava kalam karoti, yava na tam papakammam byantihoti"ti. 3- Tasma aharatthitikati paccayatthitikati attho. Kavalinkaraharam arabbhati cettha vivado na katabbo. Mukhe uppannakhelopi hi tesam aharakiccam sadheti. Khelo hi niraye dukkhavedaniyo hutva paccayo hoti, sagge sukhavedaniyo. Iti kamabhave nippariyayena cattaro ahara, ruparupabhavesu thapetva asannabhavam sesanam tayo, asannananceva avasesananca paccayaharoti imina aharena sabbe satta aharatthitika. Sabbe sattati ca puggaladhitthana dhammadesana, sabbe sankharati adhippayo. Bhagavatopi hi dhammapuggalanam vasena 2- catubbidha desana dhammadhitthana dhammadesana, dhammadhitthana puggaladesana, puggaladhitthana puggaladesana, puggaladhitthana dhammadesanati. "naham bhikkhave annam ekadhammampi samanupassami, yam evam bhavitam kammaniyam hoti, yathayidam cittam. Bhikkhave bhavitam kammaniyam hoti"ti 3- evarupi dhammadhitthana dhammadesana. "atthanametam bhikkhave anavakaso yam ditthi- sampanno puggalo kanci sankharam niccato upagaccheyya, netam thanam vijjati"ti 4- @Footnote: 1 Ma.u. 14/250/217, an.tika. 20/36/135-6 2 Si.,ka. dhammapuggalavasena @3 an. ekaka. 20/250/4 4 an.ekaka. 20/268/28 Dhammadhitthana puggaladesana. "ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamano uppajjati bahujanahitaya bahujanasukhaya lokanukampaya atthaya sukhaya devamanussanan"ti 1- evarupi puggaladhitthana puggaladesana. "ekapuggalassa bhikkhave patubhava mahato cakkhussa patubhavo hoti"ti 2- evarupi puggaladhitthana dhammadesana. Tasu idha puggaladhitthana dhammadesana. Upari yava dasaka dhammanamyeva gahitatta sattaggahanena dhammaggahanam katanti veditabbam, visesena va sattasantanapariyapanna- dhammanamyeva adhikena nanena sabhavato upaparikkhitabbatta sattaggahanam katanti veditabbam, sankhare upadaya sattoti pannattimattasambhavato va phalopacarena sankhara "satta"ti vuttati veditabbam. Na hi koci satto paccayatthitiko atthi annatra sankharehi. Voharavasena pana evam vuccati evametena nataparinna vutta hoti. Dve dhatuyoti sankhata ca dhatu asankhata ca dhatu. Tattha anekehi paccayehi sangamma kata pancakkhandha sankhata dhatu, kehici paccayehi akatam nibbanam asankhata dhatu. Tisso dhatuyoti kamadhatu rupadhatu arupadhatu. 3- Tattha katama kamadhatu? Hetthato avicinirayam pariyantam karitva uparito paranimmitavasavattideve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna khandha dhatu ayatana rupa vedana sanna sankhara vinnanam. Ayam vuccati kamadhatu. 3- Tattha katama rupadhatu? hetthato brahmalokam pariyantam karitva uparito akanitthe deve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna samapannassa va @Footnote: 1 an.ekaka. 20/170,308/21,35 2 an.ekaka. 20/175-186/22 @3-3 abhi. vi. 35/182/100 Upapannassa va ditthadhammasukhaviharissa va cittacetasika dhamma. 1- Ayam vuccati rupadhatu. Tattha katama arupadhatu? hetthato akasanancayatanupage deve pariyantam karitva uparito nevasannanasannayatanupage deve antokaritva yam etasmim antare etthavacara ettha pariyapanna samapannassa va upapannassa va ditthadhammasukhaviharissa va cittacetasika dhamma. 2- Ayam vuccati arupadhatu. Atthakathayam pana "kamadhatuti kamabhavo pancakkhandha labbhanti, rupadhatuti rupabhavo pancakkhandha labbhanti. Arupadhatuti arupabhavo cattaro khandha labbhanti"ti vuttam. Ayam dasuttarapariyayena yojana. Sangitipariyayena pana "tisso kusaladhatuyo nekkhammadhatu abyapadadhatu avihimsadhatu. Aparapi tisso dhatuyo rupadhatu arupadhatu nirodhadhatu. Aparapi tisso dhatuyo hina dhatu majjhima dhatu panita dhatu"ti 3- vutta dhatuyopi ettha yujjanti. Nekkhammapatisamyutto takko vitakko .pe. Sammasankappo, ayam vuccati nekkhammadhatu. 4- Sabbepi kusala dhamma nekkhammadhatu. Abyapadapatisamyutto takko vitakko .pe. Sammasankappo abyapadadhatu. Ya sattesu metti mettayana mettayitattam mettacetovimutti. Ayam vuccati abyapadadhatu. Avihimsapatisamyutto takko vitakko .pe. Sammasankappo avihimsadhatu. Ya sattesu karuna karunayana karunayitattam karunacetovimutti. Ayam vuccati avihimsadhatu. 4- Ruparupadhatuyo vuttayeva. Nirodhadhatu nibbanam. Hina dhatu dvadasakusalacittuppada, majjhima dhatu avasesa tebhumakadhamma. Panita dhatu navalokuttaradhamma. Sabbapi ca nijjivatthena dhatu. Cattari ariyasaccaniti dukkham ariyasaccam, dukkhasamudayam ariyasaccam, dukkhanirodham ariyasaccam, dukkhanirodhagamini patipada ariyasaccam. Imesam vannana saccavissajjanesuyeva bhavissati. @Footnote: 1 abhi. san. 34/1289/294 2 abhi.san. 34/1291/294 @3 di.pa. 11/304/194 4 abhi.vi. 35/182/101 Panca vimuttayatananiti attano hitatthaya parehi pavattitadhammadesanasavanam paresam hitatthaya attano yathasutadhammadesana, yathasutassa dhammassa sajjhayakaranam, yathasutassa dhammassa cetasa anuvitakkanam, kasinasubhadisu anukulam arammananti imani panca vimuccanakaranani. 1- Yathaha:- idha bhikkhave 2- bhikkhuno sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahamcari, yatha yatha kho bhikkhave bhikkhuno sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahmacari, tatha tatha so tasmim dhamme atthapatisamvedi ca hoti dhammapatisamvedi ca, tassa atthapatisamvedino dhammapatisamvedino pamojjam jayati, pamuditassa piti jayati, pitimanassa kayo passambhati, passaddhakayo sukham vedeti, sukhino cittam samadhiyati, idam pathamam vimuttayatanam. Puna caparam bhikkhave bhikkhuno na heva kho sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahmacari, api ca kho yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena paresam deseti. Yatha yatha kho bhikkhave bhikkhuno .pe. Sukhino cittam samadhiyati. Idam dutiyam vimuttayatanam. Puna caparam bhikkhave bhikkhuno na heva kho sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahmacari, napi yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena paresam deseti, api ca kho yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena sajjhayam karoti. Yatha yatha kho bhikkhave bhikkhuno .pe. Sukhino cittam samadhiyati. Idam tatiyam vimuttayatanam. @Footnote: 1 Ma. vimuccanakaranani honti dhammapatisamvedi ca @2 di.pa. 11/322/214, an.pancaka 22/26/22 Puna caparam bhikkhave bhikkhuno na heva kho sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahmacari, napi yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena paresam deseti, napi yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena sajjhayam karoti, api ca kho yathasutam yathapariyattam dhammam cetasa anuvitakketi anuvicareti manasanupekkhati. Yatha yatha kho bhikkhave bhikkhuno .pe. Sukhino cittam samadhiyati. Idam catuttham vimuttayatanam. Puna caparam bhikkhave bhikkhuno na heva kho sattha dhammam deseti annataro va garutthaniyo sabrahmacari, napi yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena paresam deseti, napi yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena sajjhayam karoti, napi yathasutam yathapariyattam dhammam cetasa anuvitakketi anuvicareti manasanupekkhati, api ca khvassa annataram samadhinimittam suggahitam hoti sumanasikatam supadharitam suppatividdham pannaya. Yatha yatha kho bhikkhave bhikkhuno annataram samadhinimittam suggahitam hoti sumanasikatam supadharitam suppatividdham pannaya, tatha tatha so tasmim dhamme atthapatisamvedi ca hoti dhammapatisamvedi ca. Tassa atthapatisamvedino dhammapatisamvedino pamojjam jayati, pamuditassa piti jayati, pitimanassa kayo passambhati, passaddhakayo sukham vedeti, sukhino cittam samadhiyati. Idam pancamam vimuttayatananti. 1- Cha anuttariyaniti ettha natthi etesam uttaranti anuttarani, anuttarani eva anuttariyani, jetthakaniti attho. Vuttam hetam bhagavata:- chayimani 2- bhikkhave anuttariyani. Katamani cha, dassananuttariyam @Footnote: 1 di.pa. 11/322/214, an.pancaka. 22/26/25 @2 an.chakka. 22/279 (8), 301 (30)/315,362 (sya) Savananuttariyam labhanuttariyam sikkhanuttariyam paricariyanuttariyam anussatanuttariyanti. Katamanca bhikkhave dassananuttariyam, idha bhikkhave ekacco hatthiratanampi dassanaya gacchati, assaratanampi dassanaya gacchati, maniratanampi dassanaya gacchati, uccavacam va pana dassanaya gacchati, samanam va brahmanam va micchaditthikam micchapatipannam dassanaya gacchati. Atthetam bhikkhave dassanam, netam natthiti vadami. Tanca kho etam bhikkhave dassanam hinam gammam pothujjanikam anariyam anatthasanhitam na nibbidaya na viragaya na nirodhaya na upasamaya na abhinnaya na sambodhaya na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave tathagatam va tathagatasavakam va dassanaya gacchati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Etadanuttariyam bhikkhave dassananam sattanam visuddhiya sokaparidevanam samatikkamaya dukkhadomanassanam atthangamaya nayassa adhigamaya nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagatam va tathagatasavakam va dassanaya gacchati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave dassananuttariyam. Iti dassananuttariyam. Savananuttariyanca katham hoti, idha bhikkhave ekacco bherisaddampi savanaya gacchati, vinasaddampi savanaya gacchati, gitasaddampi savanaya gacchati, uccavacam va pana savanaya gacchati, samanassa va brahmanassa va micchaditthikassa micchapatipannassa dhammassavanaya gacchati. Atthetam bhikkhave savanam, netam natthiti vadami, tanca kho etam bhikkhave savanam hinam .pe. Na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave tathagatassa Va tathagatasavakassa va dhammassavanaya gacchati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno etadanuttariyam bhikkhave savananam sattanam visuddhiya .pe. Nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagatassa va tathagatasavakassa va dhammassavanaya gacchati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave savananuttariyam. Iti dassananuttariyam savananuttariyam. Labhanuttariyanca katham hoti, idha bhikkhave ekacco puttalabhampi labhati, daralabhampi labhati, dhanalabhampi labhati, uccavacam va pana labhampi labhati. Samane va brahmane va micchaditthike micchapatipanne saddham patilabhati. Attheso bhikkhave labho, neso natthiti vadami. So ca kho eso bhikkhave labho hino .pe. Na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave tathagate va tathagatasavake va saddham patilabhati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Etadanuttariyam bhikkhave labhanam sattanam visuddhiya .pe. Nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagate va tathagatasavake va saddham patilabhati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave labhanuttariyam. Iti dassananuttariyam savananuttariyam labhanuttariyam. Sikkhanuttariyanca katham hoti, idha bhikkhave ekacco hatthismimpi sikkhati, assasmimpi sikkhati, rathasmimpi sikkhati, dhanussamimpi sikkhati, tharasmimpi sikkhati, uccavacam va pana sikkhati, samanassa va brahmanassa va micchapatipannassa sikkhati. Atthesa bhikkhave sikkha. Nesa natthiti vadami. Sa ca kho esa bhikkhave sikkha hina .pe. Na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave Tathagatappavedite dhammavinaye adhisilampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipannampi sikkhati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Etadanuttariyam bhikkhave sikkhanam sattanam visuddhiya .pe. Nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagatappavedite dhammavinaye adhisilampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipannampi sikkhati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave sikkhanuttariyam. Iti dassananuttariyam savananuttariyam labhanuttariyam sikkhanuttariyam. Paricariyanuttariyanca katham hoti, idha bhikkhave ekacco khattiyampi paricarati, brahmanampi paricarati, gahapatimpi paricarati, uccavacam va pana paricarati, samanam va brahmanam va micchaditthikam micchapatipannam paricarati, atthesa bhikkhave paricariya, nesa natthiti vadami. Sa ca kho esa bhikkhave paricariya hina .pe. Na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave tathagatam va tathagatasavakam va paricarati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Etadanuttariyam bhikkhave paricariyanam sattanam visuddhiya .pe. Nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagatam va tathagatasavakam va paricarati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave paricariyanuttariyam. Iti dassananuttariyam savananuttariyam labhanuttariyam sikkhanuttariyam paricariyanuttariyam. Anussatanuttariyanca katham hoti, idha bhikkhave ekacco puttalabhampi anussarati, daralabhampi anussarati, dhanalabhampi anussarati, uccavacam va pana anussarati, samanam va brahmanam va micchaditthikam micchapatipannam anussarati. Atthesa bhikkhave anussati, nesa natthiti vadami. Sa ca kho esa bhikkhave anussati hina .pe. Na nibbanaya samvattati. Yo ca kho bhikkhave tathagatam va tathagatasavakam va anussarati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Etadanuttariyam bhikkhave anussatinam sattanam visuddhiya .pe. Nibbanassa sacchikiriyaya, yadidam tathagatam va tathagatasavakam va anussarati nivitthasaddho nivitthapemo ekantagato abhippasanno. Idam vuccati bhikkhave anussatanuttariyam. Imani kho bhikkhave cha anuttariyaniti. 1- Satta niddasavatthuniti ettha na santi etassa dasati niddaso, niddasassa niddasabhavassa vatthuni karanani niddasavatthuni. Khinasavo hi dasavassakale parinibbuto puna patisandhiya abhava puna dasavasso na hotiti niddasoti vuccati. Na kevalanca dasavassova na hoti, navavassopi .pe. Ekamuhuttikopi na hotiyeva. Na kevalanca dasavassakale parinibbuto, sattavassikakale parinibbutopi nissatto niddaso nimuhutto, hotiyeva. 2- Titthiyasamaye uppannavoharam pana sasane khinasavassa aropetva tattha tadisassa abhavam, idha ca sabbhavam dassento bhagava tadisabhavassa karanani "satta niddasavatthuni"ti aha. Yathaha:- "sattimani bhikkhave niddasavatthuni katamani satta, idha bhikkhave bhikkhu sikkhasamadane tibbacchando hoti, ayatim ca sikkhasamadane avigatapemo. Dhammanisantiya tibbacchando hoti, ayatim ca dhammanissantiya avigatapemo. Icchavinaye tibbacchando hoti, ayatim ca icchavinaye avigatapemo. Patisallane tibbacchando hoti, ayatim ca patisallane avigatapemo. Viriyarambhe tibbacchando hoti, ayatim ca @Footnote: 1 an.chakka. 22/301 (30)/363 (sya) @2 Si. na hotiyeva, mano.pu. 3/20/164-6 Viriyarambhe avigatapemo. Satinepakke tibbacchando hoti, ayatim ca satinepakke avigatapemo. Ditthipativedhe tibbacchando hoti, ayatim ca ditthipativedhe avigatapemo. Imani kho bhikkhave satta niddasavatthuni"ti 1- theropi tatheva desanam uddharitva "satta niddasavatthuni"ti aha. Attha abhibhayatananiti ettha abhibhuyyamanani 2- ayatanani etesam jhanananti abhibhayatanani, jhanani. Ayatananiti adhitthanatthena ayatanasankhatani kasinarammanani. Nanuttariko hi puggalo visadanano "kim ettha arammane samapajjitabbam, na mayham cittekaggatakarane bharo atthi"ti tani arammane abhibhavitva samapajjati, saha nimittuppadenevettha appanam nibbattetiti attho. Evam uppaditani jhanani "abhibhayatanani"ti vuccanti. Katamani 3- attha? ajjhattam rupasanni eko bahiddha rupani Passati parittani suvannadubbannani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam pathamam abhibhayatanam. Ajjhattam rupasanni eko bahiddha rupani passati appamanani suvannadubbannani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam dutiyam abhibhayatanam. Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati parittani suvannadubbannani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam tatiyam abhibhayatanam. @Footnote: 1 an.sattaka. 23/18/15 (sya) 2 Si. abhibhuyamanani @3 di.pa. 11/358/269, an.atthaka. 23/162/314 (sya) Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati appamanani suvannadubbannani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam catuttham abhibhayatanam. Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati nilani nilavannani nilanidassanani nilanibhasani. Seyyathapi nama umapuppham nilam nilavannam nilanidassanam nilanibhasam, seyyathapi va pana tam vattham baranaseyyakam ubhatobhagavimattham nilam nilavannam nilanidassanam nilanibhasam, evameva ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati nilani nilavannani nilanidassanani nilanibhasani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam pancamam abhibhayatanam. Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati pitani pitavannani pitanidassanani pitanibhasani. Seyyathapi nama kanikarapuppham pitam pitavannam pitanidassanam pitanibhasam, seyyatha va pana tam vattham baranaseyyakam ubhatobhagavimattham pitam pitavannam pitanidassanam pitanibhasam, evameva ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati pitani pitavannani pitanidassanani pitanibhasani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam chattham abhibhayatanam. Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati lohitakani lohitakavannani lohitakanidassanani lohitakanibhasani. Seyyathapi nama bandhujivakapuppham lohitakam lohitakavannam lohitakanidassanam lohitakanibhasam, seyyathapi va pana tam vattham baranaseyyakam ubhatobhagavimattham lohitakam lohitakavannam lohitakanidassanam lohitakanibhasam, evameva ajjhattam Arupasanni eko bahiddha rupani passati lohitakani lohitakavannani lohitakanidassanani lohitakanibhasani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam sattamam abhibhayatanam. Ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati odatani odatavannani odatanidassanani odatanibhasani. Seyyathapi nama osadhitaraka odata odatavanna odatanidassana odatanibhasa, seyyathapi va pana tam vattham baranaseyyakam ubhatobhagavimattham odatam odatavannam odatanidassanam odatanibhasam, evameva ajjhattam arupasanni eko bahiddha rupani passati odatani odatavannani odatanidassanani odatanibhasani, "tani abhibhuyya janami passami"ti evam sanni hoti, idam atthamam abhibhayatanam. Imani attha abhibhayatananiti. 1- Nava anupubbaviharati pubbam pubbam anu anupubbam. Anupubbam viharitabbato samapajjitabbato vihara anupubbavihara, anupatipatiya samapajjitabbaviharati attho. "katame nava? idha bhikkhave vivicceva kamehi vivicca akusalehi Dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam upasampajja viharati. Vitakkavicaranam vupasama ajjhattam sampasadanam cetaso ekodibhavam avitakkam avicaram samadhijam pitisukham dutiyam jhanam upasampajja viharati. Pitiya ca viraga upekkhako ca viharati sato sampajano, sukhanca kayena patisamvedeti, yantam ariya acikkhanti `upekkhako satima @Footnote: 1 cha.Ma. abhibhayatanani, di.pa. 11/385/269, an.atthaka. 23/162(72)/314-5 Sukhavihari'ti tatiyam jhanam upasampajja viharati. Sukhassa ca pahana dukkhassa ca pahana pubbeva somanassadomanassanam atthangama adukkhamasukham upekkhasatiparisuddhim catuttham jhanam upasampajja viharati. Sabbaso rupasannanam samatikkama patighasannanam atthangama nanattasannanam amanasikara `ananto akaso'ti akasanancayatanam upasampajja viharati. Sabbaso akasanancayatanam samatikkamma `anantam vinnanan'ti vinnanancayatanam upasampajja viharati. Sabbaso vinnanancayatanam samatikkamma `natthi kinci'ti akincannayatanam upasampajja viharati. Sabbaso akincannayatanam samatikkamma nevasannanasannayatanam upasampajja viharati. Sabbaso nevasannanasannayatanam samatikkamma sannavedayitanirodham upasampajja viharati"ti 1- vutta nava anupubbaviharava. Dasa nijjaravatthuniti micchaditthadini 2- nijjarayanti nasayantiti nijjarani. Vatthuniti karanani. Nijjarani ca tani vatthuni cati nijjaravatthuni. Sammaditthadinam etam adhivacanam. Katamani 3- dasa? sammaditthikassa bhikkhave micchaditthi nijjinna Hoti, ye ca micchaditthipaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammaditthipaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammasankappassa bhikkhave micchasankappo nijjinno hoti, ye ca micchasankappapaccaya aneke papaka akusala dhamma @Footnote: 1 di.pa. 11/358-9/271,275, an.navaka. 23/237(33)425-429 @2 Ma.,ka. micchaditthadim 3 di.pa. 11/360/281, an.dasaka. 24/106/174 Sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammasankappapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammavacassa bhikkhave micchavaca nijjinna hoti, ye ca micchavacapaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammavacapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammakammantassa bhikkhave micchakammanto nijjinno hoti, ye ca micchakammantapaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammakammantapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammaajivassa bhikkhave micchaajivo nijjinno hoti, ye ca micchaajivapaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammaajivapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammavayamassa bhikkhave micchavayamo nijjinno hoti, ye ca micchavayamapaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammavayamapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammasatissa bhikkhave micchasati nijjinna hoti, ye ca micchasatipaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammasatipaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammasamadhissa bhikkhave micchasamadhi nijjinno hoti, ye ca micchasamadhipaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammasamadhipaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammananissa bhikkhave micchananam nijjinnam hoti, ye ca micchananapaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammananapaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchanti. Sammavimuttissa bhikkhave micchavimutti nijjinna hoti, ye ca micchavimuttipaccaya aneke papaka akusala dhamma sambhavanti, te cassa nijjinna honti, sammavimuttipaccaya ca aneke kusala dhamma bhavanaparipurim gacchantiti 1- vuttani dasa nijjaravatthuni. [3] Sabbam bhikkhave abhinneyyantiadi bhagavata vuttam idha aharitva dassitanti veditabbam. Kinca iti cakaro padapuranamatte nipato. Cakkhadini timsa vissajjanani chasu dvaresu ekekasmim panca panca katva dvararammana- pavattikkamena nidditthani. Tattha duvidham cakkhu mamsacakkhu pannacakkhu ca. Tesu buddhacakkhu samantacakkhu nanacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhuti pancavidham pannacakkhu. "addasam kho aham bhikkhave buddhacakkhuna lokam volokento"ti 2- idam buddhacakkhu nama. "samantacakkhu vuccati sabbannutananan"ti 3- idam samantacakkhu nama. "cakkhum udapadi nanam udapadi"ti 4- idam nanacakkhu nama. "addasam kho aham bhikkhave dibbena cakkhuna visuddhena"ti 5- idam dibbacakkhu nama. "virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi"ti 6- idam hetthimamaggattayasankhatam dhammacakkhu nama. @Footnote: 1 di.pa. 11/360/281-2,an.dasaka. 24/106/174-5 @2 vi.maha. 4/9/9, Ma.mu. 12/283/244, Ma.Ma. 13/339/321 @3 khu.cula. 30/216,493/113,242 (sya) @4 vi.maha. 4/15/14, sam.maha. 19/1081/368 @5 Ma.mu. 12/284/245 6 Ma.Ma. 13/395/378 Mamsacakkhupi sasambharacakkhu pasadacakkhuti duvidham hoti. Yvayam akkhikupake patitthito hettha akkhikupakatthikena upari bhamukatthikena ubhato akkhikutehi bahiddha akkhipakhumehi paricchinno akkhikupakamajjha nikkhantena nharusuttakena matthalunge abaddho setakanhatikanhamandalavicitto mamsapindo, idam sasambharacakkhu nama. Yo pana ettha sito ettha patibaddho catunnam mahabhutanam upadaya pasado, idam pasadacakkhu nama. Idamidhadhippetam. Tadetam tassa sasambharacakkhuno setamandalaparikkhittassa kanhamanda- lassa majjhe abhimukhe thitanam sarirasanthanuppattidese ditthimandale sattasu picupatalesu asittatelam picupatalani viya satta akkhipatalani 1- byapetva pamanato muggavidalamattam cakkhuvinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Tam cakkhatiti cakkhu, rupam assadeti vibhaveti cati attho. Rupayantiti rupa, vannavikaram apajjamana hadayangatabhavam pakasentiti attho. Cakkhuto pavattam vinnanam, cakkhussa va vinnanam cakkhuvinnanam. Phusatiti phasso. Upasaggena padam mandetva samphassoti vuttam. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. Cakkhusamphassapaccayati cakkhuvinnanasampayuttaphassapaccaya. Vedayitanti vindanam, vedanati attho. Tadeva sukhayatiti sukham, yassuppajjati, tam sukhitam karotiti attho. Sutthu va khadati, khanati ca kayacittabadhanti sukham. Dukkhayatiti dukkham, yassuppajjati, tam dukkhitam karotiti attho. Na dukkham na sukhanti adukkhamasukham. Makaro padasandhivasena vutto. So pana cakkhusamphasso attana sampayuttaya vedanaya sahajataannamannanissaya- vipakaaharasampayuttaatthiavigatavasena atthadha paccayo hoti, sampaticchanasampayuttaya anantarasamanantaraanantarupanissayanatthivigatavasena pancadha, santiranadisampayuttanam upanissayavaseneva paccayo hoti. Sunatiti sotam. Tam sasambharasotabilassa anto tanutambalomacite angulivethaka- santhane padese sotavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. @Footnote: 1 Si.,Ma. akkhipatalani hadayangatani, abhi.A. 1/366 Sappantiti sadda, udahariyantiti attho. Ghayatiti ghanam. Tam sasambharaghana- bilassa anto ajapadasanthane padese ghanavinnanadinam yatharaham vutthudvara- bhavam sadhayamanam titthati. Gandhayantiti gandha, attano vatthum sucentiti attho. Jivitamavhayatiti jivha, sayanatthena 1- va jivha. Sa sasambharajivhaya atiagga- mulapassani vajjetva uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasanthane padese jivha- vinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamana titthati. Rasanti te sattati rasa, assadentiti attho. Kucchitanam sasavadhammanam ayoti kayo. Ayoti uppattideso. So yavata imasmim kaye upadinnappavatti nama 2- atthi, yebhuyyena kayapasado kayavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamano titthati. Phusiyantiti photthabba. Munatiti mano, vijanatiti attho. Attano lakkhanam dharentiti dhamma. Manoti sahavajjanam bhavangam. Dhammati dvadasapabheda dhammarammanadhamma. Manovinnananti javanamanovinnanam. Manosamphassoti tamsampayutto phasso. So sampayuttaya vedanaya vipakapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayo hoti, anantaraya teheva, sesanam upanissayavaseneva paccayo hoti. Rupadini panca vissajjanani khandhavasena nidditthani. Sitadihi ruppati piliyatiti rupam. Vedayatiti vedana. Sanjanatiti sanna. Sankharontiti sankhaRa. Vijanatiti vinnanam. Cakkhadini dhammavicarapariyantani dasa chakkavasena, satthi vissajjanani piyarupasatarupavasena nidditthani. Cakkhusamphassajadika vedana tamtamsampayuttava. Rupesu sanna rupasanna. Sancetayatiti sancetana, abhisandahatiti attho. Tasatiti tanha, pipasatiti attho. Vitakketiti vitakko, vitakkanam va vitakko, uhananti vuttam hoti. Arammane tena cittam vicaratiti vicaro, vicaranam va vicaro, anusancarananti vuttam hoti. @Footnote: 1 Ma. rasasayanatthena 2 upadinnakarupam abhi.A. 1/612-5/369 [4] Pathavidhatadini cha vissajjanani sankhittena namarupavavatthanavasena nidditthani. Patthatatta pathavi. Appeti, 1- apiyati, appayatiti va aPo. Tejayatiti tejo. Vayatiti vayo. Na kassati na nikassati, kasitum chinditum bhinditum va na sakkati akaso. Nissattatthena dhatu. Pathavikasinadini dasa vissajjanani kasinabhavanavasena nidditthani. Kasinanti sakalapharanavasena 2- kasinamandalampi tasmim upatthitanimittampi tadarammanam jhanampi vuccati. Idha pana jhanam adhippetam. Adimhi cattari mahabhuta- kasinarammanani jhanani, tato parani cattari vannakasinarammanani. Akasakasinanti paricchedakaso, tadarammananca jhanam, kasinugghatimakaso, tadarammananca akasanancayatanam. Vinnanakasinanti akasanancayatanavinnanam, tadarammananca vinnanancayatanam. Kesadini dvattimsa vissajjanani dvattimsakarakammatthanavasena nidditthani. Tesu pana kesadisu patikulato upatthitesu kayagatasativasena asubhakammatthanam hoti vannato upatthitesu kasinakammatthanam 3- hoti, dhatuto upatthitesu catudhatuvavatthana- kamtthanam hoti kesatiadini ca patikulato vannato va utthitanam tadarammanani jhanani, dhatuto upatthitassa te ca kotthasa tadarammana ca dhatubhavana veditabba. Kesa ubhosu passesu kannaculikahi purato nalatantena, pacchato ca galavatakena paricchinna sisakatahavethanacamme vihaggamattam pavisitva thita anekasata- sahassasankha. Loma thapetva kesadinam patitthitokasam hatthatalapadatalani ca yebhuyyena sariracamme navanavutiya lomakupasahassesu likkhamattam pavisitva thita. Nakha @Footnote: 1 Si. apoti 2 Si. sakalam pharanavasena 3 Si. vannakammatthanam Angulinam aggapitthesu thita visati. Danta dvisu hanukatthikesu thita yebhuyyena dvattimsa. Taco sakalasariram pariyonandhitva pakatakilomakassa upari chaviya hettha thitam cammam. Mamsam sadhikani tini atthisatani anulimpitva thitani nava mamsapesisatani. Nharu sakalasarire atthini abandhitva thitani nava nharusatani. Atthi sakalasarire hettha atthinam upari thitani sadhikani tini atthisatani. Atthiminja tesam tesam atthinam abbhantare thita minja. Vakkam galavataka nikkhantena ekamulena thokam gantva dvidha bhinnena thulanharuna vinibandha hutva hadayamamsam parikkhipitva thita dve mamsapindika. Hadayam sarirabbhantare dvinnam thananam majjhe thitam anto pittasannissayam addhapasatamattalohitapunnam punnagatthipatitthanamattavatakam hadayamamsam. Yakanam dvinnam thananam abbhantare dakkhinapassam nissaya thitam yamakamamsapatalam. Kilomakam hadayavakkani paticchadetva thitam paticchannakilomakasankhatanca sakalasarire cammassa hetthato mamsam pariyonaddhitva thitam appaticchannakilomakasankhatancati duvidham pariyonahanamamsam. Pihakam hadayassa vamapasse udarapatalassa matthakapassam nissaya thitam udarajivhamamsam. Papphasam sarirabbhantare dvinnam thananam antare hadayayakananam upari chadetva olambantam thitam dvattimsamamsakhandhappabhedam ppaphasamamsam. Antam upari galavatake hettha karisamagge vinibandhatta galavatakakarisamagga- pariyante sarirabbhantare thita purisassa dvattimsahattha itthiya atthavisatihattha ekavisatiya thanesu obhagga antavatti. Antagunam antabhoge ekato agalante abandhitva ekavisatiya antabhoganam antara thitam bandhanam. Udariyam dantamusalasancunnitam jivhahatthaparivattitam khelalalapalibuddham tamkhanavigatavannagandha- rasadisampadam tantavayakhalisuvanavamathusadisam nipatitva pittasemhavatapalivethitam hutva Hutva udaraggisantapavegakuthitam kimikulakulam uparupari phenapubbulakani muncantam paramakasambukam duggandhajegucchabhavam apajjitva amasayasankhate uparinabhiantapatale thitam nanappakarakam asitapitakhayitasayitam. Karisam pakkasayasankhate hettha nabhipitthikantakamulanam antare ubbedhena atthangulamatte antavasane thitam vaccam. Pittam hadayamamsapapphasanam antare yakanamamsam nissaya thitam mahakosatakikosakasadise pittakosake thitam baddhapittasankhatam ca, kesalomanakhadantanam mamsavinimuttatthananceva thaddhasukkhacammanca thapetva avasesam sariram byapetva thitam abaddhapittasankhatancati duvidham pittam. Semham udarapatale thitam ekapatthapurappamanam semham. Pubbo khanukantaka- paharanaggijaladihi abhihate va sarirappadese abbhantaradhatukkhobhavasena va uppannesu gandapilakadisu paripakkalohitaparinamo. Lohitam yakanassa hetthabhagam puretva hadayavakkapapphasanam upari thokam thokam paggharantam vakkahadayayakanapapphase temayamanam thitam ekapatthapuramattam sannicitalohitasankhatanca, kesalomanakhadantanam mamsavinimuttatthananceva thaddhasukkhacammanca thapetva dhamanijalanusarena sabbam upadinnasariram pharitva thitam samsaranalohitasankhatancati duvidham lohitam. Sedo aggisantapasuriyasantapautuvikaradihi santatte sarire sabbakesalomakupavivarehi paggharanakaapodhatu. Medo thulassa sakalasarire cammamamsantare kisassa janghamamsadini nissaya thito thinasineho. Assu somanassadomanassavisabhagaharautuhi samutthahitva akkhikupake puretva titthanti va paggharanti va apodhatu. Vasa aggisantapasuriyasantapautuvisabhagehi usmajatesu yebhuyyena hatthatalahattha- pitthipadatalapadapitthinasaputanalataamsakutesu thito vilinasineho. Khelo tatharupam aharam passantassa va sarantassa va mukhe va thapentassa hadayam va akilayantassa kisminci- deva va jiguccham uppadentassa bhiyyo uppajjitva ubhohi kapolapassehi Oruyha jivhaya titthamana phenamissa apodhatu. Singhanika visabhagahara- utuvasena sanjatadhatukkhobhassa va rodantassa va antosise matthalungato galitva talumatthakavivarena otaritva nasapute puretva titthantam va paggharantam va puti asuci picchilam. Lasika atthisandhinam abbhanjanakiccam sadhayamanam asitisatasandhinam abbhantare thitam picchilakunapam muttam aharautuvasena vatthiputabbhantare thita apodhatu. Matthalungam sisakatahabbhantare cattaro sibbinimagge nissaya thito catupindasamodhano minjarasi. Cakkhayatanadini dvadasa vissajjanani dvadasayatanavasena nidditthani. Ayatanato, ayanam va tananato, ayatassa ca nayanato ayatanam. Cakkhurupadisu hi tamtamdvararammana cittacetasika dhamma sena sena anubhavanadina kiccena ayatanti utthahanti ghatanti, vayamantiti vuttam hoti. Te ca pana ayabhute dhamme etani tanonti, vittharentiti vuttam hoti. Idanca anamatagge samsare pavattam ativa ayatam samsaradukkham yava na nivattati, tava nayanteva, 1- pavattayantiti vuttam hoti. Apica nivasatthanatthena akaratthena samosaranatthanatthena sanjatidesatthena karanatthena ca ayatanam. Tatha hi loke "issarayatanam vasudevayatanan"tiadisu nivasatthanam "ayatanan"ti vuccati. "suvannayatanam rajatayatanan"tiadisu akaro. Sasane pana "manorame ayatane, sevanti nam vihangama"tiadisu 2- samosaranatthanam. "dakkhinapatho gunnam ayatanan"tiadisu sanjatideso. "tatra tatreva sakkhibhabbatam papunati sati ayatane"tiadisu 3- karanam. Cakkhuadisu capi te te cittacetasika dhamma nivasanti tadayattavuttitayati cakkhadayo nesannivasatthanam, cakkhadisu ca @Footnote: 1 cha.Ma. nayanti 2 an.pancaka. 22/38/46 (sya) @3 an.tika. 20/102/250, an.pancaka. 22/23/20 (sya) Te akinna tannissayatta tadarammanatta cati cakkhadayo ca nesam akaro, tattha tattha vatthudvararammanavasena samosaranato cakkhadayo ca nesam samosaranatthanam, tamnissayarammanabhavena tattheva uppattito cakkhadayo ca nesam sanjatideso, cakkhadinam abhave abhavato cakkhadayo ca nesam karananti yathavuttenatthena cakkhunca tam ayatanancati cakkhayatanam. Evam sesanipi. Cakkhudhatadini attharasa vissajjanani attharasadhatuvasena nidditthani. Cakkhadisu ekeko dhammo yathasambhavam vidahati, dhiyate, vidhanam, vidhiyate etaya, ettha va dhiyatiti dhatu. Lokiya hi dhatuyo karanabhavena vavatthitava hutva suvannarajatadidhatuyo viya suvannarajatadim, anekappakaram samsaradukkham vidahanti. Bharaharehi ca bharo viya sattehi dhiyante, dhariyantiti attho. Dukkhavidhanamattameva ceta avasavattanato. Etahi ca karanabhutahi 1- samsaradukkham sattehi anuvidhiyati. Tathavihitancetam etasveva dhiyati, thapiyatiti attho. Apica yatha titthiyanam atta nama sabhavato natthi, na evameta, eta pana attano sabhavam dharentiti dhatuyo. Yatha ca loke vicitta haritalamanosiladayo selavayava dhatuyoti vuccanti, evametapi dhatuyo viyati dhatuyo. Vicitta heta nananeyyavayavati. Yatha va sarirasankhatassa samudayassa avayavabhutesu rasasonitadisu annamannavisabhaga- lakkhanaparicchinnesu dhatusamanna, evamevetesupi pancakkhandhasankhatassa attabhavassa avayavesu dhatusamanna veditabba. Annamannavisabhagalakkhanaparicchinna hete cakkhadayoti. Apica dhatuti nijjivamattassetam adhivacanam. Tatha hi bhagava "../../bdpicture/chadhaturo ayam bhikkhu puriso"tiadisu 2- jivasannasamuhananattham dhatudesanam akasiti. Yathavuttenatathena cakkhu ca tam dhatu cati cakkhudhatu. Evam sesapi. Manodhatuti ca tisso mano dhatuyo dhammadhatuti vedanasannasankharakkhandha solasa sukhumarupani nibbananca. Manovinnanadhatuti chasattati manovinnanadhatuyo. @Footnote: 1 abhi.A. 2/82, visuddhi. 3/65 (sya) 2 visuddhi. 3/66 (sya) Cakkhundariyadini bavisati vissajjanani bavisatindriyavasena nidditthani. Cakkhumeva dassanalakkhane indattham karetiti cakkhundriyam. Sotameva savanalakkhane indattham karetiti sotindriyam. Ghanameva ghayanalakkhane indattham karetiti ghanin- driyam jivha eva sayanalakkhane indattham karetiti jivhindriyam. Kayo eva phusanalakkhane indattham karetiti kayindriyam. Manate iti mano, vijanatiti attho. Atthakathacariya panahu:- naliya minamano viya mahatulaya dharayamano viya ca arammanam manati janatiti mano, tadeva mananalakkhane indattham karetiti manindriyam. Jivanti tena tamsahajata dhammati jivitam, tadeva anupalanalakkhane indattham karetiti jivitindriyam. Tam rupajivitindriyam arupajivitindriyanti duvidham. Sabbakammajarupasahajam sahajarupanupalanam rupajivitindriyam, sabbacittasahajam sahajaarupanupalanam arupajivitindriyam. Thiyati sanghatam gacchati etissa gabbhoti itthi, itthilingadisu indattham karetiti indriyam, niyamato itthiya eva indriyam itthindriyam. Pum vuccati nirayo, pumsankhate niraye rissati himsiyatiti puriso, purisalingadisu indattham karetiti indriyam, niyamato purisasseva indriyam purisindriyam. Dvisu petesu ekekam sabhavakassa ekekassa kammajarupasahajam hoti. Kusalavipakakayavinnanasampayuttam sukham, kayikasatalakkhane indattham karetiti indriyam, sukhameva indriyam sukhindriyam. Akusalavipakakayavinnanasampayuttam dukkham, kayikaasatalakkhane indattham karetiti indriyam, dukkhameva indriyam dukkhindriyam. Pitisomanassayogato sobhanam mano assati sumano, sumanassa bhavo somanassam, cetasikasatalakkhane indattham karetiti indriyam, somanassameva indriyam somanassindriyam. Domanassayogato dutthu mano assati, hinavedanatta va kucchitam mano assati dummano, dummanassa bhavo domanassam, cetasikaasatalakkhane indattham Karetiti indriyam, domanassameva indriyam domanassindriyam. Sukhadukkhakarapavattim upekkhati majjhattakarasanthitatta tenakarena pavattatiti upekkha, majjhattalakkhane indattham karetiti indriyam, upekkha eva indriyam upekkhindriyam. Saddahanti etaya, sayam va saddahati, saddahanamattameva va esati saddha, assaddhi- yassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyam, adhimokkhalakkhane va indattham karetiti indriyam, saddha eva indriyam saddhindriyam. Virabhavo viriyam, viranam va kammam, vidhina va nayena irayitabbam pavattayitabbanti viriyam, kosajjassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyam, paggahanalakkhane va indattham karetiti indriyam, viriya- meva indriyam viriyindriyam. Saranti taya, sayam va sarati, saranamattameva va esati sati, mutthasaccassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyam, upatthanalakkhane va indattha karetiti indriyam, sati eva indriyam satindriyam. Arammane cittam samma adhiyati thapetiti samadhi, vikkhepassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyam, avikkhepa- lakkhane va indattham karetiti indriyam, samadhi eva indriyam samadhindriyam. "idam dukkhan"tiadina nayena ariyasaccani pajanatiti panna. Atthakathayam 1- pana "aniccam dukkhamanattati pannapanavasena panna"ti vuttam. Avijjaya abhibhavanato adhipatiatthena indriyam, dassanalakkhane va indattham karetiti indriyam, panna eva indriyam pannindriyam. Anamatagge samsaravatte anannatam amatam padam, catusaccadhammameva va janissamiti patipannassa uppajjanato indriyatthasambhavanato ca anannatannassamitindriyam. Sotapattimaggananassetam namam. Pathamamaggena natam mariyadam anatikkamitva tesamyeva tena maggena natanam catusaccadhammanameva jananato indriyatthasambhavato ca ajananakam indriyam annindriyam. Sotapattiphaladisu chasu thanesu nanassetam @Footnote: 1 abhi.A. 2/134 Namam. Annatavino catusaccesu nitthitananakiccassa khinasavassa uppajjanato indriyatthasambhavato ca annatavindriyam, annatavinam va catusu saccesu nitthita- kiccanam cattari saccani pativijjhitva thitanam dhammanam abbhantare indattha- sadhanena annatavindriyam. Arahattaphalananassetam namam. Sabbani petani yathayogam indalingatthena indadesitatthena indaditthatthena indasiddhatthena inda- phutjutthena ca indriyani. Bhagava hi sammasambuddho paramissariyabhavato indo, kusalakusalanca kammam kammesu kassaci issariyabhavato. Tenevettha kammajanitani indriyani kusalakusalam kammam ullingenti, tena ca sitthaniti indalingatthena indasitthatthena ca indriyani. Sabbaneva panetani bhagavata munindena yathabhutato pakasitani ca abhisambuddhani cati indadesitatthena indaditthatthena ca indriyani. Teneva ca bhagavata munindena kanici gocarasevanaya, kanici bhavanasevanaya sevitaniti indajutthatthenapi indriyani. Apica adhipaccasankhatena issariyatthenapi etani indriyani. Cakkhuvinnanadippavattiyam hi cakkhadinam siddhamadhipaccam tasmim tikkhe tikkhatta mande ca mandattati. [5] Kamadhatuadini dvadasa vissajjanani bhavappabhedavasena nitditthani. Kamaragasankhatena kamena yutta dhatu kamadhatu, kamasankhata va dhatu kamadhatu. Kamam pahaya rupena yutta dhatu rupadhatu, rupasankhata va dhatu rupadhatu. Kamanca rupanca pahaya arupena yutta dhatu arupadhatu, arupasankhata va dhatu arupadhatu. Ta eva dhatuyo puna bhavapariyayena vutta. Bhavatiti hi bhavo vuccati. Sanna yutto bhavo sannabhavo, sannasahagato va bhavo sannabhavo, sanna va ettha bhave atthiti sannabhavo. So kamabhavo ca asannabhavamutto rupabhavo ca nevasannanasannabhavamutto arupabhavo ca hoti. Na sannabhavo asannabhavo, so rupabhavekadeso. Olarikattabhavato nevasanna, Sukhumattena sambhavato nasannati nevasannanasanna, taya yutto bhavo nevasannanasannabhavo, atha va olarikaya sannaya abhava, sukhumaya ca bhava nevasannanasanna asmim bhaveti nevasannanasannabhavo, so arupabhaveka- deso. Ekena rupakkhandhena vokinno bhavo ekena vokaro assa bhavassati ekavokarabhavo, so asannabhavova. Catuhi arupakkhandhehi vokinno bhavo catuhi vokaro assa bhavassati catuvokarabhavo, so arupabhavo eva. Pancahi khandhehi vokinno bhavo pancahi vokaro assa bhavassati pancavokarabhavo, so kamabhavo ca rupabhavekadeso ca hoti. [6] Pathamajjhanadini dvadasa vissajjanani jhanasamapattivasena nidditthani. Jhananti idha brahmaviharamattam adhippetam. Vitakkavicarapitisukha- cittekaggatasampayuttam pathamam jhanam. Pitisukhacittekaggatasampayuttam dutiyam jhanam. Sukhacittekaggatasampayuttam tatiyam jhanam. Upekkhacittekaggatasampayuttam catuttham jhanam. Medati mejjatiti metta, siniyhatiti attho. Mitte va bhava, mittassa va esa pavattiti metta, paccanikadhammehi muttatta arammane ca adhimuttatta vimutti, cetaso vimutti cetovimutti, metta eva cetovimutti mettaceto- vimutti. Karuna vuttattha eva. Modanti taya tamsamangino, sayam va modati, modana- mattameva va tanti mudita. "avera hontu"tiadibyaparappahanena majjhattabhavupagamena ca upekkhatiti upekkha. Mettadayo tayo brahmavihara pathamadihi tihi jhanehi yutta, upekkhabrahmaviharo catutthajjhanena yutto. Pharanavasena natthi etassa antoti ananto, akaso ananto akasananto, kasinugghatimakaso. Akasanantoyeva akasanancam, tam akasanancam adhitthanatthena ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhanassa "devanam devayatanamiva"ti akasanancayatanam, akasanancayatanameva samapatti akasanancayatanasamapatti. Pharanavasena ca natthi etassa antoti anantam, tam akasarammanam vinnanam. Anantameva anancam, vinnanam anancam "vinnananancan"ti avatva "vinnanancan"ti vuttam. Ayam hettha rulhisaddo. Tam vinnanancam adhitthanatthena ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhanassa "devanam devayatanamiva"ti vinnanancayatanam. Natthi etassa kincananti akincanam, antamaso bhangamattampi assa avasittham natthiti vuttam hoti. Akincanassa bhavo akincannam. Akasanancayatana- vinnanabhavassetam adhivacanam. Tam akincannam adhitthanatthena ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhanassa "devanam devayatanamiva"ti akincannayatanam. Olarikaya sannaya abhavato, sukhumaya ca bhavato nevassa sasampayuttadhammassa jhanassa sanna nasannati nevasannanasannam, nevasannanasannanca tam manayatanadhammayatanapariyapannatta ayatanancati nevasannanasannayatanam. Atha va yayamettha sanna sa patusannakiccam katum asamatthataya nevasanna, sankharavasesa- sukhumabhavena vijjamanatta nasannati nevasannanasanna, nevasannanasanna ca sa sesadhammanam adhitthanatthena ayatanancati nevasannanasannayatanam. Akincannayatanarammanaya samapattiya etam adhivacanam. Na kevalam ettha sannava edisi, atha kho vedanapi nevavedana navedana. Cittampi nevacittam nacittam. Phassopi nevaphasso naphasso. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Sannasisena panayam desana katati. Avijjadini dvadasa vissajjanani paticcasamuppadangavasena nidditthani. Puretum ayuttatthena kayaduccaritadi avindiyam nama, aladdhabbanti attho. Tam avindiyam vindatiti avijja. Tabbiparitato kayasucaritadi vindiyam nama, tam vindiyam na vindatiti avijja. Khandhanam rasattham, ayatananam ayatanattham, dhatunam sunnattham, indriyanam adhipatiyattham, saccanam tathattham aviditam karotiti avijja, dukkhadinam pilanadivasena vuttam catubbidham Catubbidham attham aviditam karotitipi avijja, antavirahite samsare sabbayonigatibhava- vinnanatthitisattavasesu satte javapetiti avijja, paramatthato avijjamanesu itthipurisadisu javati, vijjamanesupi khandhadisu na javatiti avijja, api ca cakkhuvinnanadinam vattharammanam paticcasamuppadapaticcasamuppannananca dhammanam chadanatopi avijja. Sankhatamabhisankharontiti sankhaRa. Vijanatiti vinnanam. Namati namayatiti va namam, ruppatiti rupam. Aye tanoti ayatanca nayatiti ayatanam. Phussatiti phasso. Vedayatiti vedana. Paritassatiti tanha. Upadiyati bhusam ganhatiti upadanam. Bhavati, bhavayatiti va bhavo. Jananam jati. Jiranam jara maranti etenati maranam.The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 70-99. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=1536&modeTY=2 อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=1536&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=2 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=105 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=91 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=91 Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]