อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                         ๗. มชฺเฌสุตฺตวณฺณนา
     [๖๑] สตฺตเม ปรายเน เมตฺเตยฺยปเญฺหติ ปรายนสมาคมมฺหิ เมตฺเตยฺยมาณวสฺส
ปเญฺห.  อุภนฺเต ๒- วิทิตฺวานาติ เทฺว อนฺเต เทฺว โกฏฺาเส ชานิตฺวา.
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปตีติ มนฺตา วุจฺจติ ปญฺา, ตาย อุโภ อนฺเต วิทิตฺวา
มชฺเฌ น ลิมฺปติ, เวมชฺฌฏฺาเน น ลิมฺปติ. สิพฺพนิมจฺจคาติ สิพฺพนิสงฺขาตํ
ตณฺหํ อตีโต. ผสฺโสติ ผสฺสวเสน นิพฺพตฺตตฺตา อยํ อตฺตภาโว. เอโก อนฺโตติ
อยเมโก โกฏฺาโส. ผสฺสสมุทโยติ ผสฺโส สมุทโย อสฺสาติ ผสฺสสมุทโย, อิมสฺมึ
อตฺตภาเว กตกมฺมผสฺสปจฺจยา นิพฺพตฺโต อนาคตตฺตภาโว. ทุติโย อนฺโตติ ทุติโย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จิริฬิยสทฺโทติ จิริยสทฺโท  ๒ ฉ.ม. อุโภนฺเต
โกฏฺาโส. ผสฺสนิโรโธติ นิพฺพานํ. มชฺเฌติ สิพฺพนิตณฺหํ เฉตฺวา
ทฺวิธากรณฏฺเน นิพฺพานํ มชฺเฌ นาม โหติ ตณฺหา หิ นํ สิพฺพตีติ ตณฺหา ตํ
อตฺตภาวทฺวยสงฺขาตํ ผสฺสญฺจ ผสฺสสมุทยญฺจ สิพฺพติ ฆฏฺเฏติ. กึการณา? ตสฺส
ตสฺเสว ภวสฺส อภินิพฺพตฺติยา. ยทิ หิ ตณฺหา น สิพฺเพยฺย, ตสฺส ตสฺเสว
ภวสฺส นิพฺพตฺติ น ภเวยฺย. อิมสฺมึ าเน โกฏิมชฺฌิกูปมํ คณฺหนฺติ. ทฺวินฺนญฺหิ
กณฺฑานํ เอกโต กตฺวา มชฺเฌ สุตฺเตน สํสิพฺพิตานํ โกฏิ มชฺฌนฺติ วุจฺจติ.
สุตฺเต ฉินฺเน อุโภ กณฺฑานิ อุภโต ปตนฺติ. เอวเมตฺถ กณฺฑทฺวยํ วิย  วุตฺตปฺปการา
เทฺว อนฺตา. สิพฺพิตฺวา ิตสุตฺตํ วิย ตณฺหา, สุตฺเต ฉินฺเน กณฺฑทฺวยสฺส
อุภโตปตนํ วิย ตณฺหาย นิรุทฺธาย อนฺตทฺวยํ นิรุทฺธเมว โหติ. เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน
อิมินา อุโภ อนฺเต วิทิตฺวา ตณฺหาย มชฺเฌ อนุปลิตฺตภาเวน อภิญฺเยฺยํ
จตุสจฺจธมฺมํ อภิชานาติ นาม, ตีรณปริญฺาย จ ปหานปริญฺาย จ ปริชานิตพฺพํ
โลกิยสจฺจทฺวยํ ปริชานาติ นาม. ทิฏฺเว ธมฺเมติ อิมสฺมิญฺเว อตฺตภาเว.
ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหตีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส โกฏิกโร ปริจฺเฉทปริวฏุมกโร โหติ นาม.
     ทุติยวาเร ติณฺณํ กณฺฑานํ วเสน อุปมา เวทิตพฺพา. ติณฺณญฺหิ กณฺฑานํ
สุตฺเตน สํสิพฺพิตานํ สุตฺเต ฉินฺเน ตีณิ กณฺฑานิ ตีสุ าเนสุ ปตนฺติ, เอวเมตฺถ
กณฺฑตฺตยํ  วิย อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา ขนฺธา, สุตฺตํ วิย ตณฺหา. สา หิ
อตีตํ ปจฺจุปฺปนฺเนน, ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ อนาคเตน สทฺธึ สิพฺพติ. สุตฺเต ฉินฺเน
กณฺฑตฺตยสฺส ตีสุ าเนสุ ปตนํ วิย ตณฺหาย นิรุทฺธาย อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา
ขนฺธา นิรุทฺธาว โหนฺติ.
     ตติยวาเร อทุกฺขมสุขา มชฺเฌติ ทฺวินฺนํ เวทนานํ อนฺตรฏฺกภาเวน มชฺเฌ.
สุขํ หิ ทุกฺขสฺส, ทุกฺขํ วา สุขสฺส อนฺตรํ นาม นตฺถิ. ตณฺหา สิพฺพินีติ
เวทนาสุ นนฺทิราโค เวทนานํ อุปจฺเฉทํ นิวาเรตีติ ตา สิพฺพติ นาม.
     จตุตฺถวาเร วิญฺาณํ มชฺเฌติ ปฏิสนฺธิวิญฺาณํปิ เสสวิญฺาณํปิ ๑- นาม
รูปปจฺจยสมุทาคตตฺตา นามรูปานํ มชฺเฌ นาม.
     ปญฺจมวาเร วิญฺาณํ มชฺเฌติ กมฺมวิญฺาณํ มชฺเฌ, อชฺฌตฺติกายตเนสุ
วา มนายตเนน กมฺมสฺส คหิตตฺตา อิธ ยงฺกิญฺจิ วิญฺาณํ มชฺเฌ นาม, มโนทฺวาเร
วา อาวชฺชนสฺส อชฺฌตฺติกายตนนิสฺสิตตฺตา ชวนวิญฺาณํ มชฺเฌ นาม.
     ฉฏฺวาเร สกฺกาโยติ เตภูมิกวฏฺฏํ. สกฺกายสมุทโยติ สมุทยสจฺจํ.
สกฺกายนิโรโธติ นิโรธสจฺจํ. ปริยาเยนาติ เตน เตน การเณน. เสสํ สพฺพตฺถ
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๔๕-๑๔๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=3286&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=3286&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=332
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=9368
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=9408
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=9408
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_22