อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๒. ธาตุสุตฺตวณฺณนา
      [๕๑] ทุติเย ธาตุโยติ อตฺตโน ผลสฺส สภาวสฺส จ ธารณฏฺเน
ธาตุโย. ยญฺเจตฺถ ผลนิพฺพตฺตกํ, ตํ อตฺตโน ผลสฺส สภาวสฺส จ, อิตรํ
สภาวสฺเสว ธารณฏฺเน ธาตุ. รูปธาตูติ รูปภโว. ธาตุยา อาคตฏฺาเน ภเวน
ปริจฺฉินฺทิตพฺพํ, ภวสฺส อาคตฏฺาเน ธาตุยา  ปริจฺฉินฺทิตพฺพนฺติ อิธ ภเวน
ปริจฺเฉโท กถิโต. ตสฺมา:-
             "กตเม ธมฺมา รูปาวจรา, เหฏฺโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ
         กริตฺวา อุปริโต อกนิฏฺเ เทเว อนฺโต กริตฺวา เอตฺถาวจรา เอตฺถ
         ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุอายตนา. อิเม ธมฺมา รูปาวจรา"ติ ๑-
เอวํ วุตฺตา รูปาวจรธมฺมา รูปธาตุ. อรูปธาตูติ อรูปภโว. อิธาปิ ภเวน
ปริจฺเฉโท กถิโตติ:-
             "กตเม ธมฺมา อรูปาวจรา, เหฏฺโต อากาสานญฺจายตนูปเค
         เทเว อนฺโต กริตฺวา อุปริโต เนวสญฺานาสญฺายตนูปเค เทเว
         อนฺโต กริตฺวา เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุอายตนา,
         อิเม ธมฺมา อรูปาวจรา"ติ ๒-
เอวํ วุตฺตา อรูปาวจรธมฺมา อรูปธาตุ, นิโรธธาตูติ นิพฺพานํ เวทิตพฺพํ.
      อปโร นโย:- รูปสหิตา รูปปฏิพทฺธา ธมฺมปฺปวตฺติ รูปธาตุ,
ปญฺจโวการภโว เอกโวการภโว จ, เตน สกโล กามภโว รูปภโว จ สงฺคหิโต.
รูปรหิตา ธมฺมปฺปวตฺติ อรูปธาตุ, จตุโวการภโว, เตน อรูปภโว สงฺคหิโต.
อิติ ทฺวีหิ ปเทหิ ตโย ภวา สพฺพา สํสารปฺปวตฺติ ทสฺสิตา. ตติยปเทน ปน
อสงฺขตธาตุเยว สงฺคหิตาติ มคฺคผลานิ อิธ ติกวินิมุตฺตธมฺมา นาม ชาตา.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.สงฺ. ๓๔/๑๒๘๙/๒๙๔        ๒ อภิ.สงฺ. ๓๔/๑๒๙๑/๒๙๔
เกจิ ปน "รูปธาตูติ รูปสภาวา ธมฺมา, อรูปธาตูติ อรูปสภาวา ธมฺมาติ
ปททฺวเยน อนวเสสโต ปญฺจกฺขนฺธา คหิตา"ติ, "รูปตณฺหาย วิสยภูตา ธมฺมา
รูปธาตุ, อรูปตณฺหาย วิสยภูตา อรูปธาตู"ติ จ วทนฺติ, ตํ สพฺพํ อิธ นาธิปฺเปตํ.
ตสฺมา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      คาถาสุ รูปธาตุํ ปริญฺายาติ รูปปฏิพทฺธธมฺมปฺปวตฺตึ าตปริญฺาทีหิ
ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา. อรูเปสุ ๑- อสณฺิตาติ อรูปาวจรธมฺเมสุ ภวราควเสน
ภวทิฏฺิวเสน จ นปฺปติฏฺิตา อนลฺลีนา. "อรูเปสุ อสณฺิตา"ติ จ ปนฺติ,
โส เอวตฺโถ. เอตฺตาวตา เตภูมกธมฺมานํ ปริญฺา วุตฺตา. นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺตีติ
เย นิพฺพาเน อารมฺมณภูเต อคฺคมคฺคผลวเสน สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธีหิ
อนวเสสกิเลสโต วิมุจฺจนฺติ. เต ชนา มจฺจุหายิโนติ เต ขีณาสวชนา มรณํ
สมตีตา.
      เอวํ ธาตุตฺตยสมติกฺกเมน อมตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา "อยญฺจ ปฏิปทา มยา
คตมคฺโค จ ตุมฺหากํ เทสิโต"ติ ตตฺถ เนสํ อุสฺสาหํ ชเนนฺโต ทุติยํ คาถมาห.
ตตฺถ กาเยนาติ นามกาเยน มคฺคผเลหิ. ผุสยิตฺวาติ ปตฺวา. นิรูปธินฺติ ขนฺธาทิ-
สพฺพูปธิรหิตํ. อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคนฺติ เตสํเยว อุปธีนํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํ.
นิพฺพานสฺส หิ มคฺคาเณน สจฺฉิกิริยาย สพฺเพ อุปธโย ปฏินิสฺสฏฺา โหนฺตีติ
ตํ เตสํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํ. สจฺฉิกตฺวาติ กาเลน กาลํ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชเนน
อตฺตปจฺจกฺขํ กตฺวา อนาสโว สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตเมว อโสกํ วิรชํ นิพฺพานปทํ
เทเสติ, ตสฺมา ตทธิคมาย อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพนฺติ.
                       ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อารุปฺเปสุ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๒๐๘-๒๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=4582&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=4582&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=229
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5418
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5470
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5470
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25