บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๓. มหาวคฺค ๑. ปพฺพชฺชาสุตฺตวณฺณนา [๔๐๘] ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามีติ ปพฺพชฺชาสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กิร สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ "สาริปุตฺตาทีนํ มหาสาวกานํ ปพฺพชฺชา กิตฺติตา, ตํ ภิกฺขู จ อุปาสกา จ ชานนฺติ. ภควโต ปน อกิตฺติตา, ยนฺนูนาหํ กิตฺเตยฺยนฺ"ติ. โส เชตวเน วิหาเร อาสเน นิสีทิตฺวา จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา ภิกฺขูนํ ภควโต ปพฺพชฺชํ กิตฺเตนฺโต อิมํ สุตฺตํ อภาสิ:- "ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามิ ยถา ปพฺพชิ จกฺขุมา ยถา วีมํสมาโน โส ปพฺพชฺชํ สมโรจยี"ติ. ๑- ตตฺถ ยสฺมา ปพฺพชฺชํ กิตฺเตนฺเตน ยถา ปพฺพชิ, ตํ กิตฺเตตพฺพํ. ยถา จ ปพฺพชิ, ตํ กิตฺเตนฺเตน ยถา วีมํสมาโน ปพฺพชฺชํ โรเจสิ, ๒- ตํ กิตฺเตตพฺพํ. ตสฺมา "ปพฺพชฺชํ กิตฺตยิสฺสามี"ติ วตฺวา "ยถา ปพฺพชี"ติอาทิมาห. จกฺขุมาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมา, จกฺขุสมฺปนฺโนติ อตฺโถ. เสสมาทิคาถาย อุตฺตานเมว. [๔๐๙] อิทานิ "ยถา วีมํสมาโน"ติ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต อาห "สมฺพาโธยนฺ"ติ. ตตฺถ สมฺพาโธติ ปุตฺตทาราทิสมฺปีฬเนน กิเลสสมฺปีฬเนน จ กุสลกิริยาย โอกาสรหิโต. รชสฺสายตนนฺติ กมฺโพชาทโย วิย อสฺสาทีนํ, ราคาทิรชสฺส อุปฺปตฺติเทโส. อพฺโภกาโสติ วุตฺตสมฺพาธปฏิปกฺขภาเวน อากาโส วิย วิวฏา. อิติ ทิสฺวาน ปพฺพชีติ อิติ ฆราวาสปพฺพชฺชาสุ พฺยาธิชรามรเณหิ สุฏฺฐุตรํ โจทิยมานหทโย อาทีนวมานิสํสญฺจ วีมํเสตฺวา ๓- มหาภินิกฺขมนํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ คาถา น ทิสฺสติ @๒ ก. โรจสิ ๓ ฉ.ม.,อิ. วีมํสิตฺวา นิกฺขนฺโต ๑- อโนมานทีตีเร ขคฺเคน เกเส ฉินฺทิตฺวา ตาวเทว จ ทฺวงฺคุลมตฺต- สณฺฐิตสมณสารุปฺปเกสมสฺสุ หุตฺวา ฆฏิกาเรน พฺรหฺมุนา อุปนีเต อฏฺฐ ปริกฺขาเร คเหตฺวา "เอวํ นิวาเสตพฺพํ เอวํ ๒- ปารุปิตพฺพนฺ"ติ เกนจิ อนนุสิฏฺโฐ อเนกชาติสหสฺสปฺปวตฺติเตน อตฺตโน ปพฺพชฺชาจิณฺเณเนว สิกฺขาปิยมาโน ปพฺพชิ, เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เอกํ จีวรํ ขนฺเธ กริตฺวา มตฺติกาปตฺตํ อํเส ลคฺเคตฺวา ๓- ปพฺพชิตเวสํ อธิฏฺฐาสีติ วุตฺตํ โหติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. [๔๑๐] เอวํ ภควโต ปพฺพชฺชํ กิตฺเตตฺวา ตโต ปรํ ปพฺพชิตปฏิปตฺตึ อโนมานทีตีรํ หิตฺวา ปธานาย คมนํ จ ปกาเสตุํ "ปพฺพชิตฺวาน กาเยนา"ติอาทึ สพฺพมภาสิ. ตตฺถ กาเยน ปาปกมฺมํ วิวชฺชยีติ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ วชฺเชสิ. วจีทุจฺจริตนฺติ จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ. อาชีวํ ปริโสธยีติ มิจฺฉาชีวํ หิตฺวา สมฺมาชีวเมว ปวตฺตยิ. [๔๑๑] เอวํ อาชีวฏฺฐมกสีลํ โสเธตฺวา อโนมานทีตีรโต ตึสโยชนปฺปมาณํ สตฺตาเหน อคมา ราชคหํ พุทฺโธติ. ๔- ตตฺถ กิญฺจาปิ ยทา ราชคหํ อคมาสิ, ตทา พุทฺโธ น โหติ, ตถาปิ พุทฺธสฺส ปุพฺพจริยาติ กตฺวา เอวํ วตฺตุํ ลพฺภติ "อิธ ราชา ชาโต อิธ รชฺชํ อคฺคเหสี"ติอาทิ โลกิยโวหารวจนํ วิย. มคธานนฺติ มคธานํ ชนปทสฺส นครนฺติ วุตฺตํ โหติ. คิริพฺพชนฺติ อิทมฺปิ ตสฺส นามํ. ตํ หิ ปณฺฑวคิชฺฌกูฏเวภารอิสิคิลิเวปุลฺลนามกานํ ปญฺจนฺนํ คิรีนํ มชฺเฌ วโช วิย ฐิตํ, ตสฺมา "คิริพฺพชนฺ"ติ วุจฺจติ. ปิณฺฑาย อภิหาเรสีติ ภิกฺขตฺถาย ตสฺมึ นคเร จริ. โส กิร นครทฺวาเร ฐตฺวา จินฺเตสิ "สจาหํ รญฺโญ พิมฺพิสารสฺส @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิกฺขมิตฺวา, อิ. อภินิกฺขมิตฺวา ๒ ฉ.ม. เอวํ-สทฺโท น ทิสฺสติ @๓ ฉ.ม.,อิ. อาลคฺเคตฺวา ๔ ฉ.ม.,อิ. พุทฺโธ อตฺตโน อาคมนํ นิเวเทยฺยํ, `สุทฺโทนสฺส ปุตฺโต สิทฺธตฺโถ นาม กุมาโร อาคโต'ติ พหุมฺปิ เม ปจฺจยํ อภิหเรยฺย. น โข ปน เมตํ ปติรูปํ ปพฺพชิตสฺส อาโรเจตฺวา ปจฺจยคฺคหณํ, หนฺทาหํ ปิณฺฑาย จรามี"ติ. เทวทตฺติยํ ปํสุกูลจีวรํ ปารุเปตฺวา มตฺติกาปตฺตํ คเหตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นครํ ปวิสิตฺวา อนุฆรํ ปิณฺฑาย อจริ. เตนาหายสฺมา อานนฺโท "ปิณฺฑาย อภิหาเรสี"ติ. อากิณฺณวรลกฺขโณติ สรีเร อากิริตฺวา วิย ฐปิตวรลกฺขโณ วิปุลวรลกฺขโณ วา. วิปุลมฺปิ หิ "อากิณฺณนฺ"ติ วุจฺจติ. ยถาห "อากิณฺณลุทฺโธ ปุริโส, ธาติเจลํว มกฺขิโต"ติ. ๑- วิปุลลุทฺโธติ อตฺโถ. [๔๑๒] ตมทฺทสาติ ตโต กิร ปุริมานิ สตฺต ทิวสานิ นคเร นกฺขตฺตํ โฆสิตํ อโหสิ, ตํทิวสํ ปน "นกฺขตฺตํ วีติวตฺตํ, กมฺมนฺตา ปโยเชตพฺพา"ติ เภริ ๒- จริ. อถ มหาชโน ราชงฺคเณ สนฺนิปติ. ราชาปิ "กมฺมนฺตํ สํวิทหิสฺสามี"ติ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา พลกายํ ปสฺสนฺโต ตํ ปิณฺฑาย อภิหาเรนฺตํ มหาสตฺตํ อทฺทส. เตนาห อายสฺมา อานนฺโท "ตมทฺทสา พิมฺพิสาโร, ปาสาทสฺมึ ปติฏฺฐิโต"ติ. อิมมตฺถํ อภาสถาติ อิมํ อตฺถํ อมจฺจานํ อภาสิ. [๔๑๓] อิทานิ ตํ เตสํ อมจฺจานํ ภาสิตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห "อิมํ โภนฺโต"ติ. ตตฺถ อิมนฺติ โส ราชา โพธิสตฺตํ ทสฺเสติ, โภนฺโตติ อมจฺเจ อาลปติ. นิสาเมถาติ ปสฺสถ. อภิรูโปติ ทสฺสนียงฺคปจฺจงฺโค. พฺรหาติ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน. สุจีติ ปริสุทฺธฉวิวณฺโณ. จรเณนาติ คมเนน. [๔๑๔-๕] นีจกุลามิวาติ นีจกุลา อิว ปพฺพชิโต น โหตีติ อตฺโถ. มกาโร ปทสนฺธิกโร. กุหึ ภิกฺขุ คมิสฺสตีติ อยํ ภิกฺขุ กุหึ คมิสฺสติ, อชฺช กตฺถ วสิสฺสตีติ ชานิตุํ ราชทูตา สีฆํ คจฺฉนฺตุ. ทสฺสนกามา หิ มยํ อสฺสาติ @เชิงอรรถ: ๑ สํ.ส. ๑๕/๒๓๔/๒๔๗, ขุ.ชา. ๒๗/๙๔๗/๒๐๗ (สฺยา) ๒ ม. เภรึ อิมินา อธิปฺปาเยน อาห. คุตฺตทฺวาโร โอกฺขิตฺตจกฺขุตาย, สุสํวุโต สติยา. คุตฺตทฺวาโร วา สติยา, สุสํวุโต ปาสาทิเกน สงฺฆาฏิจีวรธารเณน. [๔๑๖] ขิปฺปํ ปตฺตํ อปูเรสีติ สมฺปชานตฺตา ปฏิสฺสตตฺตา จ อธิกํ อคณฺหนฺโต "อลํ เอตฺตาวตา"ติ อชฺฌาสยปูรเณน ขิปฺปํ ปตฺตํ อปูเรสิ. มุนีติ โมนตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา อปฺปตฺตมุนิภาโวปิ มุนิ อิจฺเจว วุตฺโต, โลกโวหาเรน วา. โลกิยา หิ อโมนสมฺปตฺตมฺปิ ปพฺพชิตํ "มุนี"ติ ภณนฺติ. ปณฺฑวํ อภิหาเรสีติ ตํ ปพฺพตํ อภิรุหิ. โส กิร มนุสฺเส ปุจฺฉิ "อิมสฺมึ นคเร ปพฺพชิตา กตฺถ วสนฺตี"ติ. อถสฺส เต "ปณฺฑวสฺส อุปริ ปุรตฺถาภิมุขปพฺภาเร"ติ อาโรเจสุํ. ตสฺมา ตเมว ปณฺฑวํ อภิหาเรสิ "เอตฺถ วาโส ภวิสฺสตี"ติ เอวํ จินฺเตตฺวา. [๔๑๙-๒๓] พฺยคฺฆุสโภว สีโหว คิริคพฺภเรติ คิริคุหายํ พฺยคฺโฆ วิย จ อุสโภ วิย จ สีโห วิย จ นิสินฺโนติ อตฺโถ. เอเต หิ ตโย เสฏฺฐา วิคตภยเภรวา คิริคพฺภเร นิสีทนฺติ, ตสฺมา เอวํ อุปมมกาสิ. ภทฺรยาเนนาติ หตฺถิอสฺสรถสิวิกาทินา อุตฺตมยาเนน. ส ยานภูมึ ยายิตฺวาติ ยาวติกา ภูมิ หตฺถิอสฺสาทิยาเนน สกฺกา คนฺตุํ, ตํ คนฺตฺวา, อาสชฺชาติ ปตฺวา, สมีปมสฺส คนฺตฺวาติ อตฺโถ. อุปาวิสีติ นิสีทิ. ยุวาติ โยพฺพนสมฺปนฺโน, ทหโรติ ชาติยา ตรุโณ. ปฐมุปฺปตฺติโต ๑- สุสูติ ตทุภยวิเสสนเมว. ยุวา สุสูติ อติโยพฺพโน. ปฐมุปฺปตฺติโตติ ปฐเมเนว โยพฺพนเวเสน อุฏฺฐิโต. ทหโร จาสีติ สติ จ ทหรตฺเต สุสุ พาลโก วิย นายสีติ. [๔๒๔-๕] อนีกคฺคนฺติ ๒- พลกายํ เสนามุขํ. ททามิ โภเค ภุญฺชสฺสูติ เอตฺถ "อหํ เต องฺคมคเธสุ ยาวิจฺฉสิ, ตาว ททามิ โภเค. ตํ ตฺวํ โสภยนฺโต อนีกคฺคํ นาคสํฆปุรกฺขโต ภุญฺชสฺสู"ติ เอวํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. อุชุํ ชนปโท @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปฐมุปฺปตฺติโก ๒ ก. อณีกคฺคํ... ราชาติ "ททามิ โภเค ภุญฺชสฺสุ, ชาตึ อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต"ติ เอวํ กิร วุตฺโต มหาปุริโส จินฺเตสิ "สเจ อหํ รชฺเชน อตฺถิโก อสฺสํ, จาตุมหาราชิกาทโยปิ มํ อตฺตโน อตฺตโน รชฺเชน นิมนฺเตยฺยุํ, ฆเร ฐิโตเยว วา จกฺกวตฺติรชฺชํ กาเรยฺยํ. อยํ ปน ราชา อชานนฺโต เอวมาห, หนฺทาหํ ตํ ชานาเปมี"ติ วาจํ ๑- อุจฺจาเรตฺวา อตฺตโน อาคตทิสาภาคํ นิทฺทิสนฺโต "อุชุํ ชนปโท ราชา"ติ- อาทิมาห. ตตฺถ หิมวนฺตสฺส ปสฺสโตติ ภณนฺโต สสฺสสมฺปตฺติเวกลฺลาภาวํ ทสฺเสติ. หิมวนฺตํ หิ นิสฺสาย ปาสาณวิวรสมฺภวา มหาสาลาปิ ปญฺจหิ วุฑฺฒีหิ วฑฺฒนฺติ, กิมงฺคํ ปน เขตฺเต วุตฺตานิ สสฺสานิ. ธนวิริเยน สมฺปนฺโนติ ภณนฺโต สตฺตหิ รตเนหิ อเวกลฺลตฺตํ, ปรราชูหิ อตกฺกนียํ ๒- วีรปุริสาธิฏฺฐิตภาวํ จสฺส ทสฺเสติ. โกสลสฺส ๓- นิเกติโนติ ภณนฺโต นวกราชภาวํ ปฏิกฺขิปติ. นวกราชา หิ นิเกตีติ น วุจฺจติ. ยสฺส ปน อาทิกาลโต ปภุติ อนฺวยวเสน โส เอว ชนปโท นิวาโส, โส นิเกตีติ วุจฺจติ. ตถารูโป จ ราชา สุทฺโธทโน, ยํ สนฺธายาห "โกสลสฺส ๓- นิเกติโน"ติ. เตน อนฺวยาคตมฺปิ โภคสมฺปตฺตึ ทีเปติ. [๔๒๖] เอตฺตาวตา อตฺตโน โภคสมฺปตฺตึ ทีเปตฺวา "อาทิจฺจา นาม โคตฺเตน, สากิยา นาม ชาติยา"ติ อิมินา ชาติสมฺปตฺตึ จ อาจิกฺขิตฺวา ยํ วุตฺตํ รญฺญา "ททามิ โภเค ภุญฺชสฺสู"ติ, ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห "ตมฺหา กุลา ปพฺพชิโตมฺหิ, น กาเม อภิปตฺถยนฺ"ติ. ยทิ หิ อหํ กาเม อภิปตฺถเยยฺยํ, น อีทิสํ ธนวีริยสมฺปนฺนํ ทฺวาสีติสหสฺสวีรปุริสสมากุลํ กุลํ ฉฑฺเฑตฺวาน ปพฺพเชยฺยนฺติ อยํ กิเรตฺถ อธิปฺปาโย. [๔๒๗] เอวํ รญฺโญ วจนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ตโต ปรํ อตฺตโน ปพฺพชฺชาเหตุํ ทสฺเสนฺโต อาห "กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต"ติ. เอตํ ๔- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. พาหํ ๒ ก. อนติกฺกมนียํ @๓ ฉ.ม.,อิ. โกสเลสุ ๔ ก. เอวํ "ปพฺพชิโตมฺหี"ติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํ. ตตฺถ จ ๑- ทฏฺฐูติ ทิสฺวา. เสสเมตฺถ อิโต ปุริมคาถาสุ จ ยํ ยํ น วิจาริตํ, ตํ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถตฺตา ๒- เอว น วิจาริตนฺติ เวทิตพฺพํ. เอวํ อตฺตโน ปพฺพชฺชาเหตุํ วตฺวา ปธานตฺถาย คนฺตุกาโม ราชานํ อามนฺเตนฺโต "ปธานาย คมิสฺสามิ, เอตฺถ เม รญฺชตี มโน"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺมาหํ มหาราช เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต ปพฺพชิโต, ตสฺมา ตํ ปรมตฺถเนกฺขมฺมํ นิพฺพานามตํ สพฺพธมฺมานํ อคฺคฏฺเฐน ปธานํ ปตฺเถนฺโต ปธานตฺถาย คมิสฺสามิ, เอตฺถ เม ปธาเน รญฺชติ มโน, น กาเมสูติ. เอวํ วุตฺเต กิร ราชา โพธิสตฺตํ อาห "ปุพฺเพว เมตํ ภนฺเต สุตํ `สุทฺโธทนรญฺโญ กิร ปุตฺโต สิทฺธตฺถกุมาโร จตฺตาริ ปุพฺพนิมิตฺตานิ ทิสฺวา ปพฺพชิตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสตี'ติ, โสหํ ภนฺเต ตุมฺหากํ อธิมุตฺตึ ทิสฺวา เอวํปสนฺโน `อทฺธา พุทฺธตฺตํ ปาปุณิสฺสถา'ติ. สาธุ ภนฺเต พุทฺธตฺตํ ปตฺวา ปฐมํ มม วิชิตํ โอกฺกเมยฺยาถา"ติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย ปพฺพชฺชาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๒๐๑-๒๐๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=4520&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=4520&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=354 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=8388 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=8406 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=8406 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]