ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                           ๒. อุพฺพริวคฺค
                   ๙๘. ๑. สํสารโมจกเปติวตฺถุวณฺณนา
     นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรนฺเต มคธรฏฺเฐ
อิฏฺฐกวตีนามเก คาเม อญฺญตรํ เปตึ อารพฺภ วุตฺตํ.
     มคธรฏฺเฐ กิร อิฏฺฐกวตี จ ทีฆราชิ จาติ เทฺว คามกา อเหสุํ, ตตฺถ
พหู สํสารโมจกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ปฏิวสนฺติ. อตีเต จ กาเล ปญฺจนฺนํ วสฺสสตานํ
มตฺถเก อญฺญตรา อิตฺถี ตตฺเถว อิฏฺฐกวติยํ อญฺญตรสฺมึ สํสารโมจกกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน พหู กีฏปฏงฺเค ชีวิตา โวโรเปตฺวา เปเตสุ
นิพฺพตฺติ.
     สา ปญฺจ วสฺสสตานิ ขุปฺปิปาสาทิทุกฺขํ อนุภวิตฺวา อมฺหากํ ภควติ โลเก
อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุกฺกเมน ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน วิหรนฺเต
ปุนปิ อิฏฺฐกวติยํเยว อญฺญตรสฺมึ สํสารโมจกกุเลเยว นิพฺพตฺติตฺวา ยทา
สตฺตฏฺฐวสฺสุทฺเทสิกกาเล  ๑- อญฺญาหิ ทาริกาหิ สทฺธึ รถิกาย กีฬนสมตฺถา ๒- อโหสิ,
ตทา อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ตเมว คามํ อุปนิสฺสาย อรุณวตีวิหาเร วิหรนฺโต
เอกทิวสํ ทฺวาทสหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ตสฺส คามสฺส ทฺวารสมีเปน มคฺเคน อติกฺกมติ.
ตสฺมึ ขเณ พหู คามทาริกา คามโต นิกฺขมิตฺวา ทฺวารสมีเป กีฬนฺติโย ปสนฺนมานสา
มาตาปิตูนํ ปฏิปตฺติทสฺสเนน เวเคนาคนฺตฺวา ๓- เถรํ อญฺเญ จ ภิกฺขู ปญฺจปติฏฺฐิเตน
วนฺทึสุ, สา ปเนสา อสฺสทฺธกุลสฺส ธีตา จิรกาลํ อปริจิตกุสลตาย สาธุชนาจารวิรหิตา
อนาทรา อลกฺขิกา  ๔- วิย อฏฺฐาสิ. เถโร ตสฺสา ปุพฺพจริตํ อิทานิ จ
สํสารโมจกกุเล นิพฺพตฺตนํ อายติญฺจ นิรเย  นิพฺพตฺตนารหตํ ทิสฺวา "สจายํ มํ
วนฺทิสฺสติ, นิรเย น อุปฺปชฺชิสฺสติ, เปเตสุ นิพฺพตฺติตฺวาปิ  ๕- มมํเยว นิสฺสาย
สมฺปตฺตึ
@เชิงอรรถ:  ม. สตฺตฏฺฐวสฺสุทฺเทสิกาหิ   ม. กีฬนสํสฏฺฐา   ม. เวเคน คนฺตฺวา
@ สี.,อิ. อสิกฺขิตา         ม. นิพฺพตฺติสฺสติ
ปฏิลภิสฺสตี"ติ  ญตฺวา กรุณาสญฺโจทิตมานโส ตา ทาริกาโย อาห "ตุเมฺห ภิกฺขู
วนฺทถ, อยํ ปน ทาริกา อลกฺขิกา วิย ฐิตา"ติ. อถ นํ ตา ทาริกา หตฺเถสุ
ปริคฺคเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา พลกฺกาเรน เถรสฺส ปาเท วนฺทาเปสุํ.
     สา อปเรน สมเยน วยปฺปตฺตา ทีฆราชิยํ สํสารโมจกกุเล อญฺญตรสฺส
กุมารสฺส ทินฺนา ปริปุณฺณคพฺภา หุตฺวา กาลกตา เปเตสุ อุปฺปชฺชิตฺวา นคฺคา
ทุพฺพณฺณรูปา ขุปฺปิปาสาภิภูตา อติวิย พีภจฺฉทสฺสนา ๑- วิจรนฺตี รตฺติยํ อายสฺมโต
สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ.
     ตํ ทิสฺวา เถโร:-
         [๙๕] "นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ กิสา   ธมนิสนฺถตา
              อุปฺผาสุลิเก ๒- กิสิเก      กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี"ติ
คาถาย ปุจฺฉิ.
     ตตฺถ ธมนิสนฺถตาติ นิมฺมํสโลหิตตาย สิราชาเลหิ ปตฺถตคตฺตา. อุปฺผาสุลิเกติ
อุคฺคตผาสุลิเก. กิสิเกติ กิสสรีเร. ปุพฺเพปิ "กิสา"ติ วตฺวา ปุน "กิสิเก"ติ วจนํ
อฏฺฐิจมฺมนฺหารุมตฺตสรีรตาย อติวิย กิสภาวทสฺสนตฺถํ ๓- วุตฺตํ. ตํ สุตฺวา เปตี
อตฺตานํ ปเวเทนฺตี:-
         [๙๖] "อหํ ภทนฺเต เปตีมฺหิ       ทุคฺคตา ยมโลกิกา
              ปาปกมฺมํ กริตฺวาน         เปตโลกํ อิโต คตา"ติ
คาถํ วตฺวา ปุน เถเรน:-
         [๙๗] "กึ นุ กาเยน วาจาย      มนสา ทุกฺกฏํ กตํ
              กิสฺสกมฺมวิปาเกน          เปตโลกํ อิโต คตา"ติ
@เชิงอรรถ:  ม. ชิคุจฺฉทสฺสนา  ม. อุปฺปาสุฬิเก
@ ม. อฏฺฐิตฺตจนฺหารุมตฺตานํ เสสตาย วิรูปสภาวทสฺสนตฺถํ
กตกมฺมํ ปุฏฺฐา "อทานสีลา มจฺฉรินี หุตฺวา เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา เอวํ
มหาทุกฺขํ อนุภวามี"ติ ทสฺเสนฺตี ติสฺโส คาถา อภาสิ:-
         [๙๘] "อนุกมฺปกา มยฺหํ นาเหสุํ ภนฺเต
              ปิตา จ มาตา อถวาปิ ญาตกา
              เย มํ นิโยเชยฺยุํ `ททาหิ ทานํ
              ปสนฺนจิตฺตา สมณพฺราหฺมณานํ'.
         [๙๙] อิโต อหํ วสฺสสตานิ ปญฺจ
              ยํ เอวรูปา วิจรามิ นคฺคา
              ขุทาย ตณฺหาย จ ขชฺชมานา
              ปาปสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทํ.
        [๑๐๐] วนฺทามิ ตํ อยฺย ปสนฺนจิตฺตา
              อนุกมฺป มํ วีร มหานุภาว
              ทตฺวา จ เม อาทิส ยํ หิ กิญฺจิ ๑-
              โมเจหิ มํ ทุคฺคติยา ภทนฺเต"ติ.
    #[๙๘] ตตฺถ อนุกมฺปกาติ สมฺปรายิเกน อตฺเถน อนุคฺคณฺหกา. ภนฺเตติ
เถรํ อาลปติ. เย มํ นิโยเชยฺยุนฺติ มาตา วา ปิตา วา อถวา ญาตกา
เอทิสา ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวา "สมณพฺราหฺมณานํ ททาหิ ทานนฺ"ติ เย มํ นิโยเชยฺยุํ,
ตาทิสา อนุกมฺปกา มยฺหํ นาเหสุนฺติ โยชนา.
    #[๙๙] อิโต อหํ วสฺสสตานิ ปญฺจ, ยํ เอวรูปา วิจรามิ นคฺคาติ อิทํ
สา เปตี อิโต ตติยาย ชาติยา อตฺตโน เปตตฺตภาวํ อนุสฺสริตฺวา อิทานิปิ ตถา
ปญฺจ วสฺสสตานิ วิจรามีติ อธิปฺปาเยนาห. ตตฺถ ยนฺติ ยสฺมา, ทานาทีนํ ปุญฺญานํ
@เชิงอรรถ:  ม. อาทิสยาหิ กิญฺจิ
อกตตฺตา เอวรูปา นคฺคา เปตี หุตฺวา อิโต ปฏฺฐาย วสฺสสตานิ ปญฺจ วิจรามีติ
โยชนา. ตณฺหายาติ ปิปาสาย. ขชฺชมานาติ ขาทิยมานา, พาธิยมานาติ ๑- อตฺโถ.
    #[๑๐๐] วนฺทามิ ตํ อยฺย ปสนฺนจิตฺตาติ อยฺย ตมหํ ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวา
วนฺทามิ, เอตฺตกเมว ปุญฺญํ อิทานิ มยา กาตุํ สกฺกาติ ทสฺเสติ. อนุกมฺปมนฺติ
อนุคฺคณฺห มมํ อุทฺทิสฺส อนุทฺทยํ ๒- กโรหิ. ทตฺวา จ เม อาทิส ยํ หิ กิญฺจีติ
กิญฺจิเทว เทยฺยธมฺมํ สมณพฺราหฺมณานํ ทตฺวา ตํ ทกฺขิณํ มยฺหํ อาทิส, เตน
เม อิโต เปตโยนิโต โมกฺโข ภวิสฺสตีติ อธิปฺปาเยน วทติ. เตเนวาห "โมเจหิ
มํ ทุคฺคติยา ภทนฺเต"ติ.
     เอวํ เปติยา วุตฺเต ยถา โส เถโร ปฏิปชฺชิ, ตํ ทสฺเสตุํ สงฺคีติกาเรหิ
ติสฺโส คาถาโย วุตฺตา:-
         [๑๐๑] "สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา ๓-    สาริปุตฺโตนุกมฺปโก
               ภิกฺขูนํ อาโลปํ ทตฺวา        ปาณิมตฺตญฺจ โจฬกํ
               ถาลกสฺส จ ปานียํ          ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสิ.
         [๑๐๒] สมนนฺตรานุทฺทิฏฺเฐ ๔-       วิปาโก อุทปชฺชถ
               โภชนจฺฉาทนปานียํ          ทกฺขิณาย อิทํ ผลํ.
         [๑๐๓] ตโต สุทฺธา สุจิวสนา        กาสิกุตฺตมธารินี
               วิจิตฺตวตฺถาภรณา           สาริปุตฺตํ อุปสงฺกมี"ติ.
    #[๑๐๑-๑๐๓] ตตฺถ ภิกฺขูนนฺติ ภิกฺขุโน, วจนวิปลฺลาเสน เหตํ วุตฺตํ. "อาโลปํ
ภิกฺขุโน ทตฺวา"ติ เกจิ ปฐนฺติ. อาโลปนฺติ กพลํ, เอกาโลปมตฺตํ โภชนนฺติ อตฺโถ.
ปาณิมตฺตญฺจ โจฬกนฺติ เอกหตฺถปฺปมาณํ โจฬขณฺฑนฺติ อตฺโถ. ถาลกสฺส จ
ปานียนฺติ เอกถาลกปูรณมตฺตํ อุทกํ. เสสํ ขลฺลาฏิยเปติวตฺถุสฺมึ วุตฺตนยเมว.
@เชิงอรรถ:  ม. ขาทมานา, ขาทิยมานาติ      สี.,อิ. ทยํ อนุทฺทยํ
@ สี.,อิ. โส ตสฺสา ปฏิสฺสุณิตฺวา      สี. สมนนฺตรา อนุทฺทิฏฺเฐ
อถายสฺมา สาริปุตฺโต ตํ เปตึ ปีณินฺทฺริยํ ปริสุทฺธฉวิวณฺณํ
ทิพฺพวตฺถาภรณาลงฺการํ สมนฺตโต อตฺตโน ปภาย โอภาเสนฺตึ อตฺตโน สนฺติกํ
อุปคนฺตฺวา ฐิตํ ทิสฺวา ปจฺจกฺขโต กมฺมผลํ ตาย วิภาเวตุกาโม หุตฺวา ติสฺโส
คาถา อภาสิ:-
         [๑๐๔] "อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน       ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต
               โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา     โอสธี วิย ตารกา.
         [๑๐๕] เกน เตตาทิโส วณฺโณ      เกน เต อิธ มิชฺฌติ
               อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา     เย เกจิ มนโส ปิยา.
         [๑๐๖] ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว
               มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ
               เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา
               วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี"ติ
    #[๑๐๔] ตตฺถ อภิกฺกนฺเตนาติ อติมนาเปน, อภิรูเปนาติ อตฺโถ. วณฺเณนาติ
ฉวิวณฺเณน. โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพาติ สพฺพาปิ ทส ทิสา โชเตนฺตี เอกาโลกํ
กโรนฺตี. ยถา กินฺติ อาห "โอสธี วิย ตารกา"ติ. อุสฺสนฺนา ปภา เอตาย
ธียติ, ๑-  โอสธานํ วา อนุพลปฺปทายิกาติ กตฺวา ๒- "โอสธี"ติ ลทฺธนามา ตารกา
ยถา สมนฺตโต อาโลกํ กุรุมานา ติฏฺฐติ, เอวเมว ตฺวํ สพฺพทิสา ๓- โอภาเสนฺตีติ
อตฺโถ.
    #[๑๐๕] เกนาติ กึสทฺโท ปุจฺฉายํ. เหตุอตฺเถ เจตํ กรณวจนํ, เกน เหตุนาติ
อตฺโถ. เตติ ตว. เอตาทิโสติ เอทิโส, เอตรหิ ยถาทิสฺสมาโนติ วุตฺตํ โหติ.
เกน เต อิธ มิชฺฌตีติ เกน ปุญฺญวิเสเสน อิธ อิมสฺมึ ฐาเน อิทานิ ตยา
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ธียนฺติ    ม. อนุพลปฺปทานา หุตฺวา   สี.,อิ. สพฺพาสุ ทิสาสุ
ลพฺภมานํ สุจริตผลํ อิชฺฌติ นิปฺผชฺชติ. อุปฺปชฺชนฺตีติ นิพฺพตฺตนฺติ. โภคาติ
ปริภุญฺชิตพฺพฏฺเฐน "โภคา"ติ ลทฺธนามา วตฺถาภรณาทิวิตฺตูปกรณวิเสสา. เย เกจีติ
โภเค อนวเสสโต พฺยาเปตฺวา สงฺคณฺหาติ. อนวเสสพฺยาปโก หิ อยํ นิทฺเทโส ยถา
"เย เกจิ สงฺขารา"ติ. มนโส ปิยาติ มนสา ปิยายิตพฺพา, มนาปิยาติ อตฺโถ.
    #[๑๐๖] ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉํ กโรมิ, ญาตุํ อิจฺฉามีติ อตฺโถ. ตนฺติ ตฺวํ. เทวีติ
ทิพฺพานุภาวสมงฺคิตาย เทวิ. เตนาห "มหานุภาเว"ติ. มนุสฺสภูตาติ มนุสฺเสสุ ชาตา
มนุสฺสภาวํ ปตฺตา. อิทํ เยภุยฺเยน สตฺตา มนุสฺสตฺตภาเว ฐิตา ปุญฺญานิ กโรนฺตีติ
กตฺวา วุตฺตํ. อยเมตาสํ คาถานํ สงฺเขปโต อตฺโถ, วิตฺถารโต ปน ปรมตฺถทีปนิยํ
วิมานวตฺถุอฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ.
     เอวํ ปุน เถเรน ปุฏฺฐา เปตี ตสฺสา สมฺปตฺติยา ลทฺธการณํ ปกาเสนฺตี
เสสคาถา อภาสิ:-
         [๑๐๗] "อุปฺปณฺฑุกึ กิสํ ฉาตํ      นคฺคํ สมฺปติตจฺฉวึ ๑-
               มุนิ การุณิโก โลเก      ตํ มํ อทฺทกฺขิ ทุคฺคตํ.
         [๑๐๘] ภิกฺขูนํ อาโลปํ ทตฺวา     ปาณิมตฺตญฺจ โจฬกํ
               ถาลกสฺส จ ปานียํ       มม ทกฺขิณมาทิสิ.
         [๑๐๙] อาโลปสฺส ผลํ ปสฺส      ภตฺตํ วสฺสสตํ ทส
               ภุญฺชามิ กามกามินี       อเนกรสพฺยญฺชนํ.
         [๑๑๐] ปาณิมตฺตสฺส โจฬสฺส      วิปากํ ปสฺส ยาทิสํ
               ยาวตา นนฺทราชสฺส      วิชิตสฺมึ ปฏิจฺฉทา.
         [๑๑๑] ตโต พหุตรา ภนฺเต      วตฺถานจฺฉาทนานิ เม
               โกเสยฺยกมฺพลียานิ       โขมกปฺปาสิกานิ จ.
@เชิงอรรถ:  สี. อาปติตจฺฉวึ
         [๑๑๒] วิปุลา จ มหคฺฆา จ      เตปากาเสวลมฺพเร ๑-
               สาหํ ตํ ปริทหามิ        ยํ ยํ หิ มนโส ปิยํ.
         [๑๑๓] ถาลกสฺส จ ปานียํ       วิปากํ ปสฺส ยาทิสํ
               คมฺภีรา จตุรสฺสา จ      โปกฺขรญฺโญ สุนิมฺมิตา.
         [๑๑๔] เสโตทกา  สุปฺปติตฺถา    สีตา อปฺปฏิคนฺธิยา
               ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา        วาริกิญฺชกฺขปูริตา.
         [๑๑๕] สาหํ รมามิ กีฬามิ       โมทามิ อกุโตภยา
               มุนึ การุณิกํ โลเก       ภนฺเต วนฺทิตุมาคตา"ติ.
    #[๑๐๗] ตตฺถ อุปฺปณฺฑุกินฺติ อุปฺปณฺฑุกชาตํ. ฉาตนฺติ พุภุกฺขิตํ ขุทาย
อภิภูตํ. สมฺปติตจฺฉวินฺติ ฉินฺนภินฺนสรีรจฺฉวึ. โลเกติ อิทํ "การุณิโก"ติ เอตฺถ
วุตฺตกรุณาย วิสยทสฺสนํ. ตํ มนฺติ ตาทิสํ มมํ, วุตฺตนเยน เอกนฺตโต กรุณฏฺฐานิยํ
มํ. ทุคฺคตนฺติ ทุคฺคตึ คตํ.
    #[๑๐๘-๑๐๙] ภิกฺขูนํ อาโลปํ ทตฺวาติอาทิ เถเรน อตฺตโน กรุณาย
กตาการทสฺสนํ. ๒- ตตฺถ ภตฺตนฺติ โอทนํ, ทิพฺพโภชนนฺติ อตฺโถ. วสฺสสตํ ทสาติ ทส
วสฺสสตานิ, วสฺสสหสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติ. อจฺจนฺตสํโยเค เจตํ อุปโยควจนํ. ภุญฺชามิ
กามกามินี, อเนกรสพฺยญฺชนนฺติ อญฺเญหิปิ กาเมตพฺพกาเมหิ สมนฺนาคตา
อเนกรสพฺยญฺชนํ ภตฺตํ ภุญฺชามีติ โยชนา.
    #[๑๑๐] โจฬสฺสาติ เทยฺยธมฺมสีเสน ตพฺพิสยํ ทานมยํ ปุญฺญเมว ทสฺเสติ.
วิปากํ ปสฺส ยาทิสนฺติ ตสฺส โจฬทานสฺส วิปากสงฺขาตํ ผลํ ปสฺส ภนฺเต.
ตํ ปน ยาทิสํ ยถารูปํ, กินฺติ เจติ อาห ๓- "ยาวตา นนฺทราชสฺสา"ติอาทิ.
@เชิงอรรถ:  ม. เต จากาเสวลมฺพเร   ม. กรุณายิกาการทสฺสนํ   สี.,อิ. ยถารูปนฺติ เปตี อาห
     ตตฺถ โกยํ นนฺทราชา นาม? อตีเต กิร ทสวสฺสสหสฺสายุเกสุ มนุสฺเสสุ
พาราณสิวาสี เอโก กุฏุมฺพิโก อรญฺเญ ชงฺฆาวิหารํ วิจรนฺโต อรญฺญฏฺฐาเน
อญฺญตรํ ปจฺเจกพุทฺธํ อทฺทส. โส ปจฺเจกพุทฺโธ ตตฺถ จีวรกมฺมํ กโรนฺโต อนุวาเต
อปฺปโหนฺเต สํหริตฺวาว ฐเปตุํ อารทฺโธ, โส กุฏุมฺพิโก ตํ ทิสฺวา "ภนฺเต กึ
กโรถา"ติ วตฺวา เตน อปฺปิจฺฉตาย กิญฺจิ อวุตฺเตปิ "จีวรทุสฺสํ นปฺปโหตี"ติ
ญตฺวา อตฺตโน อุตฺตราสงฺคํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา อคมาสิ.
ปจฺเจกพุทฺโธ ตํ คเหตฺวา อนุวาตํ อาโรเปนฺโต จีวรํ กตฺวา ปารุปิ. โส กุฏุมฺพิโก
ชีวิตปริโยสาเน กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตโต จวิตฺวา พาราณสิโต โยชนมตฺเต ฐาเน อญฺญตรสฺมึ
คาเม อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติ.
     ตสฺส วยปฺปตฺตกาเล ตสฺมึ คาเม นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ อโหสิ. โส มาตรํ
อาห "อมฺม สาฏกํ เม เทหิ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ. สา สุโธตวตฺถํ นีหริตฺวา
อทาสิ. อมฺม ถูลํ อิทนฺติ. อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปิ. อถ นํ
มาตา อาห "ตาต ยาทิเส เคเห มยํ ชาตา, นตฺถิ โน อิโต สุขุมตรสฺส
วตฺถสฺส ปฏิลาภาย ปุญฺญนฺ"ติ. ลภนฏฺฐานํ คจฺฉามิ อมฺมาติ. คจฺฉ ปุตฺต, อหํ
อชฺเชว ตุยฺหํ พาราณสินคเร รชฺชปฏิลาภํ อิจฺฉามีติ. โส "สาธุ อมฺมา"ติ มาตรํ
วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อาห "คจฺฉามิ อมฺมา"ติ. คจฺฉ ตาตาติ. เอวํ กิรสฺสา
จิตฺตํ อโหสิ "กหํ คมิสฺสติ, อิธ วา เอตฺถ วา เคเห นิสีทิสฺสตี"ติ. โส ปน
ปุญฺญนิยาเมน โจทิยมาโน คามโต นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา มงฺคลสิลาปฏฺเฏ
สสีสํ ปารุปิตฺวา นิปชฺชิ. โส จ พาราณสิรญฺโญ กาลกตสฺส สตฺตโม ทิวโส
โหติ.
     อมจฺจา จ ปุโรหิโต จ รญฺโญ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ราชงฺคเณ นิสีทิตฺวา ๑-
มนฺตยึสุ "รญฺโญ เอกา ธีตา อตฺถิ, ปุตฺโต นตฺถิ, อราชกํ รชฺชํ น ติฏฺฐติ,
@เชิงอรรถ:  ม. สนฺนิปติตฺวา
ผุสฺสรถํ วิสฺสชฺเชมา"ติ. เต กุมุทวณฺเณ จตฺตาโร สินฺธเว โยเชตฺวา เสตจฺฉตฺตปฺ-
ปมุขํ ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ รถสฺมึเยว ฐเปตฺวา รถํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปจฺฉโต
ตูริยานิ ปคฺคณฺหาเปสุํ. รโถ ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานาภิมุโข อโหสิ.
"ปริจเยน อุยฺยานาภิมุโข คจฺฉติ, นิวตฺเตมา"๑- ติ เกจิ อาหํสุ. ปุโรหิโต "มา
นิวตฺตยิตฺถา"ติ อาห. รโถ กุมารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อาโรหนสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ,
ปุโรหิโต ปารุปนกณฺณํ อปเนตฺวา ปาทตลานิ โอโลเกนฺโต "ติฏฺฐตุ อยํ ทีโป,
ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ มหาทีเปสุ เอกรชฺชํ กาเรตุํ ยุตฺโต"ติ วตฺวา
"ตูริยานิ ปคฺคณฺหถ, ปุนปิ ปคฺคณฺหถา"ติ ติกฺขตฺตุํ ตูริยานิ ปคฺคณฺหาเปสิ.
     อถ กุมาโร มุขํ วิวริตฺวา โอโลเกตฺวา "เกน กมฺเมน อาคตตฺถ ตาตา"ติ
อาห. เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ. ตุมฺหากํ ราชา กหนฺติ. ทิวงฺคโต สามีติ.
กติ ทิวสา อติกฺกนฺตาติ. อชฺช สตฺตโม ทิวโสติ. ปุตฺโต วา ธีตา วา นตฺถีติ.
ธีตา อตฺถิ เทฺว, ปุตฺโต นตฺถีติ. เตนหิ กริสฺสามิ รชฺชนฺติ. เต ตาวเทว
อภิเสกมณฺฑปํ กตฺวา ราชธีตรํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา อุยฺยานํ อาเนตฺวา
กุมารสฺส อภิเสกํ อกํสุ.
     อถสฺส กตาภิเสกสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกํ วตฺถํ อุปเนสุํ, โส "กิมิทํ ตาตา"ติ
อาห. นิวาสนวตฺถํ เทวาติ. นนุ ตาตา ถูลนฺติ. มนุสฺสานํ ปริโภควตฺเถสุ อิโต
สุขุมตรํ นตฺถิ เทวาติ. ตุมฺหากํ ราชา เอวรูปํ นิวาเสสีติ. อาม เทวาติ. น
มญฺเญ ปุญฺญวา ตุมฺหากํ ราชา สุวณฺณภิงฺการํ อาหรถ, ลภิสฺสามิ วตฺถนฺติ.
สุวณฺณภิงฺการํ อาหรึสุ. โส อุฏฺฐาย หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หตฺเถน
อุทกํ อาทาย ปุรตฺถิมทิสายํ อพฺภุกฺกิริ, ตทา ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อฏฺฐ กปฺปรุกฺขา
อุฏฺฐหึสุ. ปุน อุทกํ คเหตฺวา ทกฺขิณาย ปจฺฉิมาย อุตฺตรายาติ เอวํ จตูสุ ทิสาสุ
อพฺภุกฺกิริ, สพฺพทิสาสุ อฏฺฐ อฏฺฐ กตฺวา ทฺวตฺตึส กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. เอเกกาย
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. นิวตฺเตตฺถาติ
ทิสาย โสฬส โสฬส กตฺวา จตุสฏฺฐิ กปฺปรุกฺขาติ เกจิ วทนฺติ. โส เอกํ
ทิพฺพทุสฺสํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา "นนฺทรญฺโญ วิชิเต สุตฺตกนฺติกา อิตฺถิโย
มา สุตฺตํ กนฺตึสูติ เภรึ จราเปถา"ติ วตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต
หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
     เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล เอกทิวสํ เทวี รญฺโญ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "อโห ตปสฺสี"ติ ๑-
การุญฺญาการํ ทสฺเสสิ. "กิมิทํ เทวี"ติ จ ปุฏฺฐา "อติมหตี เต เทว สมฺปตฺติ,
อตีเต อทฺธนิ กลฺยาณํ ๒- อกตฺถ, อิทานิ อนาคตสฺส อตฺถาย กุสลํ น กโรถา"ติ
อาห. กสฺส เทม, สีลวนฺโต นตฺถีติ. "อสุญฺโญ เทว ชมฺพุทีโป อรหนฺเตหิ, ตุเมฺห
ทานเมว สชฺเชถ, อหํ อรหนฺเต ลจฺฉามี"ติ อาห. ปุนทิวเส ราชา มหารหํ
ทานํ ๓- สชฺชาเปสิ. เทวี "สเจ อิมิสฺสาย ทิสาย อรหนฺโต อตฺถิ, อิธาคนฺตฺวา
อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหนฺตู"ติ อธิฏฺฐหิตฺวา อุตฺตรทิสาภิมุขา อุเรน นิปชฺชิ.
นิปนฺนมตฺตาย เอว เทวิยา หิมวนฺเต วสนฺตานํ ปทุมวติยา ปุตฺตานํ ปญฺจสตานํ
ปจฺเจกพุทฺธานํ เชฏฺฐโก มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ภาติเก อามนฺเตสิ "มาริสา นนฺทราชา
ตุเมฺห นิมนฺเตติ, อธิวาเสถ ตสฺสา"ติ. เต อธิวาเสตฺวา ตาวเทว อากาเสน
อาคนฺตฺวา อุตฺตรทฺวาเร โอตรึสุ. มนุสฺสา "ปญฺจสตา เทว ปจฺเจกพุทฺธา อาคตา"ติ
รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา สทฺธึ เทวิยา อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา
ปจฺเจกพุทฺเธ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ตตฺถ เตสํ ทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน
ราชา สํฆตฺเถรสฺส, เทวี สํฆนวกสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "อยฺยา ปจฺจเยหิ
น กิลมิสฺสนฺติ, มยํ ปุญฺเญน น หายิสฺสาม, ๔- อมฺหากํ อิธ นิวาสาย ปฏิญฺญํ
เทถา"ติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา อุยฺยาเน นิวาสฏฺฐานานิ กาเรตฺวา ยาวชีวํ ปจฺเจกพุทฺเธ
อุปฏฺฐหิตฺวา, เตสุ ปรินิพฺพุเตสุ สาธุกีฬิตํ กาเรตฺวา คนฺธทารุอาทีหิ ๕-
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา "เอวรูปานมฺปิ นาม
@เชิงอรรถ:  ม. อโห วต สิรีติ   สี.,อิ. อตีตมทฺธานํ กุสลํ   ม. มหาทานํ
@ สี.,อิ. น ปริหายิสฺสาม     สี. จนฺทนาครุอาทีหิ
มหานุภาวานํ มเหสีนํ มรณํ ภวิสฺสติ, กิมงฺคํ ปน มาทิสานนฺ"ติ สํเวคชาโต
เชฏฺฐปุตฺตํ รชฺเช  ปติฏฺฐาเปตฺวา สยํ ตาปสปพฺพชฺชํ ๑- ปพฺพชิ, เทวีปิ "รญฺเญ
ปพฺพชิเต อหํ กึ กริสฺสามี"ติ ปพฺพชิ. เทฺวปิ อุยฺยาเน วสนฺตา ฌานานิ
นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานสุเขน วีตินาเมตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึสุ.
โส กิร นนฺทราชา อมฺหากํ สตฺถุ มหาสาวโก มหากสฺสปตฺเถโร อโหสิ, ตสฺส
อคฺคมเหสี ภทฺทา กาปิลานี นาม.
     อยํ ปน นนฺทราชา ทส วสฺสสหสฺสานิ สยํ ทิพฺพวตฺถานิ ปริทหนฺโต
สพฺพเมว อตฺตโน วิชิตํ อุตฺตรกุรุสทิสํ กโรนฺโต อาคตาคตานํ มนุสฺสานํ
ทิพฺพทุสฺสานิ อทาสิ. ตยิทํ ทิพฺพวตฺถสมิทฺธึ สนฺธาย สา เปตี อาห "ยาวตา
นนฺทราชสฺส, วิชิตสฺมึ ปฏิจฺฉทา"ติ. ตตฺถ วิชิตสฺมินฺติ รฏฺเฐ. ปฏิจฺฉทาติ
วตฺถานิ. ตานิ หิ ปฏิจฺฉาเทนฺติ เอเตหีติ "ปฏิจฺฉทา"ติ วุจฺจนฺติ.
    #[๑๑๑] อิทานิ สา เปตี "นนฺทราชสมิทฺธิโตปิ เอตรหิ มยฺหํ สมิทฺธิ
วิปุลตรา"ติ ทสฺเสนฺตี "ตโต พหุตรา ภนฺเต, วตฺถานจฺฉาทนานิ เม"ติอาทิมาห.
ตตฺถ ตโตติ นนฺทราชสฺส ปริคฺคหภูตวตฺถโตปิ พหุตรานิ มยฺหํ วตฺถจฺฉาทนานีติ ๒-
อตฺโถ. วตฺถานจฺฉาทนานีติ นิวาสนวตฺถานิ เจว ปารุปนวตฺถานิ จ.
โกเสยฺยกมฺพลียานีติ โกเสยฺยานิ เจว กมฺพลานิ จ. โขมกปฺปาสิกานีติ โขมวตฺถานิ เจว
กปฺปาสมยวตฺถานิ จ.
    #[๑๑๒] วิปุลาติ อายามโต จ วิตฺถารโต จ วิปุลา. มหคฺฆาติ มหคฺฆวเสน
มหนฺตา มหารหา. อากาเสวลมฺพเรติ อากาเสเยว โอลมฺพมานา ติฏฺฐนฺติ. ยํ ยํ
หิ มนโส ปิยนฺติ ยํ ยํ มยฺหํ มนโส ปิยํ, ตํ ตํ คเหตฺวา ปริทหามิ ปารุปามิ
จาติ โยชนา.
@เชิงอรรถ:  สี. สมณปพฺพชฺชํ, มโน.ปู. ๑/๑๕๘ สมณกปพฺพชฺชํ    สี.,อิ. วตฺถานิ, ทุสฺสานีติ
    #[๑๑๓] ถาลกสฺส จ ปานียํ, วิปากํ ปสฺส ยาทิสนฺติ ถาลกปูรณมตฺตํ ปานียํ
ทินฺนํ อนุโมทิตํ, ตสฺส ปน วิปากํ ยาทิสํ ยาว มหนฺตํ ปสฺสาติ ทสฺเสนฺตี
"คมฺภีรา จตุรสฺสา จา"ติอาทิมาห. ตตฺถ คมฺภีราติ อคาธา. จตุรสฺสาติ
จตุรสฺสสณฺฐานา. โปกฺขรญฺโญติ โปกฺขรณิโย. สุนิมฺมิตาติ กมฺมานุภาเวเนว สุฏฺฐุ
นิมฺมิตา.
    #[๑๑๔] เสโตทกาติ เสตอุทกา เสตวาลุกสมฺปริกิณฺณา. ๑- สุปฺปติตฺถาติ
สุนฺทรติตฺถา. สีตาติ สีตโลทกา. อปฺปฏิคนฺธิยาติ ปฏิกูลคนฺธรหิตา สุรภิคนฺธา.
วาริกิญฺชกฺขปูริตาติ กมลกุวลยาทีนํ เกสรสญฺฉนฺเนน วารินา ปริปุณฺณา.
    #[๑๑๕] สาหนฺติ สา อหํ. รมามีติ รตึ วินฺทามิ. กีฬามีติ อินฺทฺริยานิ
ปริจาเรมิ. โมทามีติ โภคสมฺปตฺติยา ปมุทิตา โหมิ. อกุโตภยาติ กุโตปิ
อสญฺชาตภยา, เสรี สุขวิหารินี โหมิ. ภนฺเต วนฺทิตุมาคตาติ ภนฺเต อิมิสฺสา
ทิพฺพสมฺปตฺติยา ปฏิลาภสฺส การณภูตํ ตฺวํ วนฺทิตุํ อาคตา อุปคตาติ อตฺโถ. ยํ
ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตเมว.
     เอวํ ตาย เปติยา วุตฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต อิฏฺฐกวติยํ ทีฆราชิยนฺติ
คามทฺวยวาสิเกสุ ๒- อตฺตโน สนฺติกํ อุปคเตสุ มนุสฺเสสุ อิมมตฺถํ วิตฺถารโต
กเถนฺโต สํเวเชตฺวา สํสารโมจนปาปกมฺมโต โมเจตฺวา อุปาสกภาเว ปติฏฺฐาเปสิ, สา
ปวตฺติ ภิกฺขูสุ ปากฏา ชาตา. ตํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ. ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ
กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติ.
                   สํสารโมจกเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     ----------------------
@เชิงอรรถ:  สี. เสตวาลุกาหิ สมฺปริกิณฺณา จ    ม. คามทฺวยโต


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๗๒-๘๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=1579&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=1579&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=98              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3263              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=3437              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=3437              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]