บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๒๙๓. ๖. ขิตกตฺเถรคาถาวณฺณนา ^๒-
      กสฺส เสลูปมํ จิตฺตนฺติ อายสฺมโต ขิตกตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ กโรนฺโต
วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร อารามโคปโก หุตฺวา ชีวนฺโต เอกทิวสํ
ภควนฺตํ อากาเสน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นาฬิเกรผลํ ทาตุกาโม อโหสิ.
สตฺถา ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต อากาเสเยว ตฺวา ปฏิคฺคณฺหิ. โส ตํ ทตฺวา อุฬารํ
ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวทิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ขิตโกติ ลทฺธนาโม
วิญฺุตํ ปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺานํ
คเหตฺวา อรญฺเ วิหรนฺโต ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ^๓- อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ
อปทาเน ^๔- :-
          "นคเร พนฺธุมติยา          อารามิโก อหํ ตทา
           อสฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ          คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเส.
           นาลิเกรผลํ คยฺห          พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ
           อากาเส ิตโก สนฺโต      ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ธมฺมตา จ มเมสา  ^๒ ฉ.ม. นิตกตฺเถร... เอวมุปริปิ  ^๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ
@  น ทิสฺสติ       ^๔ ขุ.อป. ๓๓/๑๐๐/๑๕๐ นาลิเกรผลทายกตฺเถราปทาน (สฺยา)
           วิตฺติสญฺชนโน ^๑- มยฺหํ      ทิฏฺธมฺมสุขาวโห
           ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน        วิปฺปสนฺเนน เจตสา.
           อธิคจฺฉึ ตทา ปีตึ          วิปุลญฺจ สุขุตฺตมํ ^๒-
           อุปฺปชฺชเตว รตนํ          นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ. ^๓-
           เอกนวุติโต กปฺเป         ยํ ผลํ อททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
           ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม        สมาธิกุสโล อหํ
           อภิญฺาปารมิปฺปตฺโต        ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถเร ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน วิหรนฺเต ปธานปริคฺคาหโก ^๔-
เถโร ตํ อรญฺายตนํ คนฺตฺวา ตตฺถ วสนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปริคฺคณฺหนตฺถํ:-
    [๑๙๑] ^๕- "กสฺส เสลูปมํ จิตฺตํ      ิตํ นานุปกมฺปติ
          วิรตฺตํ รชนีเยสุ            กุปฺปนีเย น กุปฺปติ.
          ยสฺเสวํ ภาสิตํ จิตฺตํ         กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสตี"ติ
ปมํ คาถมาห. ^๕-
      ตตฺถ กสฺส เสลูปมํ จิตฺตํ, ิตํ นานุปกมฺปตีติ อิมสฺมึ อรญฺายตเน วสนฺเตสุ
กสฺส ภิกฺขุโน จิตฺตํ อคฺคผลาธิคเมน ^๖- เอกฆนสิลามยปพฺพตูปมํ สพฺเพสํ อิญฺชนานํ
^๗- อภาวโต วสีภาวปฺปตฺติยา จ ิตํ สพฺเพหิปิ โลกธมฺเมหิ นานุกมฺปติ น เวธติ.
อิทานิสฺส อกมฺปนาการํ สทฺธึ การเณน ทสฺเสตุํ "วิรตฺตนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ
วิรตฺตํ รชนีเยสูติ วิราคสงฺขาเตน อริยมคฺเคน รชนีเยสุ ราคุปฺปตฺติเหตุภูเตสุ
เตภูมิกธมฺเมสุ วิรตฺตํ, ตตฺถ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนราคนฺติ อตฺโถ. กุปฺปนีเยติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. ปีติสญฺชนโน     ^๒ สี. สุขมุตฺตมํ     ^๓ สี. นิพฺพตฺติสฺสติ ตหึ ตหึ
@^๔ ม......ปฏิคฺคหโก    ^๕-๕ ฉ.ม. "กสฺส เสลูปมนฺ"ติอาทินา ปมํ คาถมาห
@^๖ สี. มคฺคผลาธิคเมน    ^๗ สี. สพฺพาสํ อิจฺฉานํ
ปฏิฆฏฺานีเย, สพฺพสฺมิมฺปิ อาฆาตวตฺถุสฺมึ. น กุปฺปตีติ น ทุสฺสติ  น วิการํ
อาปชฺชติ. ยสฺเสวํ ภาวิตํ จิตฺตนฺติ ยสฺส อริยปุคฺคลสฺส จิตฺตํ มโน เอวํ วุตฺต-
นเยน ตาทิภาเวน ^๑- ภาวิตํ. กุโต ตํ ทุกฺขเมสฺสตีติ ตํ ปุคฺคลํ ^๒- กุโต สตฺตโต
สงฺขารโต วา ทุกฺขํ อุปคมิสฺสติ, น ตาทิสสฺส ทุกฺขํ อตฺถีติ อตฺโถ.
      [๑๙๒] เอวํ อนิยมวเสน ปุจฺฉิตมตฺถํ ขิตกตฺเถโร อตฺตูปนายิกํ กตฺวา
วิสฺสชฺเชนฺโต "มม เสลูปมํ จิตฺตนฺ"ติอาทินา ทุติยคาถาย อญฺ พฺยากาสิ. ตํ
วุตฺตตฺถเมว.
                     ขิตกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๘๕-๔๘๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=10860&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=10860&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=293
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5931
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6070
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6070
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26