บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๑๗๓. ๖. กุมาปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สาธุ สุตนฺติ อายสฺมโต กุมาปุตฺตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกนวุเต กปฺเป อชินจมฺมวสโน
ตาปโส หุตฺวา พนฺธุมตีนคเร ราชุยฺยาเน วสนฺโต วิปสฺสึ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา
ปสนฺนมานโส ปาทพฺภญฺชนเตลํ อทาสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต.
ตโต ปฏฺาย สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท อวนฺติรฏฺเ เวฬุกณฺฏกนคเร
คหปติกุเล นิพฺพตฺโต. "นนฺโท"ติสฺส นามํ อกํสุ. มาตา ปนสฺส กุมา นาม,
เตน กุมาปุตฺโตติ ปญฺายิตฺถ. โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา
ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา ^๑- กตปุพฺพกิจฺโจ ปริยนฺตปพฺพตปสฺเส สมณธมฺมํ กโรนฺโต
วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ  อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา กมฺมฏฺานํ
โสเธตฺวา สปฺปายฏฺาเน ^๒- วสนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ^๓- :-
          "นคเร พนฺธุมติยา        ราชุยฺยาเน วสามหํ
           จมฺมวาสี ตทา อาสึ      กมณฺฑลุธโร ^๔- อหํ.
           อทฺทสํ วิมลํ พุทฺธํ        สยมฺภุํ อปราชิตํ
           อาตาปินํ ปหิตตฺตํ ^๕-     ฌายึ ฌานรตํ วสึ.
           สพฺพกามสมิทฺธญฺจ        โอฆติณฺณมนาสวํ
           ทิสฺวา ปสนฺโน สุมโน     อพฺภญฺชนมทาสหํ ^๖-
           เอกนวุติโต กปฺเป       อพฺภญฺชนมทาสหํ ^๖-
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ       อพฺภญฺชนสฺสิทํ ผลํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท     ^๒ สี. สปฺปายฏฺาเนว   ^๓ ขุ.อป. ๓๓/๑๑๔/๑๖๖
@อพฺภญฺชนทายกตฺเถราปทาน (สฺยา)  ^๔ สี. กมณฺฑลธโร
@^๕ ฉ.ม. ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ        ^๖ ปาลิ. ยํ ทานมททึ ตทา
            กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อรญฺเ กายทฬฺหิพหุเล ภิกฺขู ทิสฺวา เต โอวทนฺโต
สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ ปกาเสนฺโต:-
            ^๑- "สาธุ สุตํ สาธุ จริตกํ
                สาธุ สทา อนิเกตวิหาโร
                อตฺถปุจฺฉนํ ปทกฺขิณกมฺมํ
                เอตํ สามญฺ อกิญฺจนสฺสา"ติ
คาถํ อภาสิ. ^๑-
      [๓๖] ตตฺถ สาธูติ สุนฺทรํ. สุตนฺติ สวนํ. ตญฺจ โข วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ
วิเสสโต อปฺปิจฺฉตาทิปฏิสํยุตฺตํ ทสกถาวตฺถุสวนํ อิธาธิปฺเปตํ. สาธุ จริตกนฺติ
ตเทว อปฺปิจฺฉตาทิจริตํ จิณฺณํ, สาธุจริตเมว หิ "จริตกนฺ"ติ วุตฺตํ. ปททฺวเยนาปิ
พาหุสจฺจํ ตทนุรูปํ ปฏิปตฺติญฺจ "สุนฺทรนฺ"ติ ทสฺเสติ. สทาติ สพฺพกาเล นวก-
มชฺฌิมเถรกาเล, สพฺเพสุ วา อิริยาปถกฺขเณสุ. อนิเกตวิหาโรติ กิเลสานํ
นิวาสนฏฺานฏฺเน ปญฺจกามคุณา นิเกตา นาม, โลกิยา วา ฉฬารมฺมณธมฺมา.
ยถาห "รูปนิมิตฺตนิเกตวิสารวินิพนฺธา โข คหปติ `นิเกตสารี'ติ วุจฺจตี"ติอาทิ. ^๒-
เตสํ นิเกตานํ ปหานตฺถาย ปฏิปทา อนิเกตวิหาโร. อตฺถปุจฺฉนนฺติ ตํ ^๓-
อาชานิตุกามสฺส กลฺยาณมิตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถปเภทสฺส
ปุจฺฉนํ, กุสลาทิเภทสฺส วา อตฺถสฺส สภาวธมฺมสฺส "กึ ภนฺเต กุสลํ, กึ อกุสลํ,
กึ สาวชฺชํ, กึ อนวชฺชนฺ"ติอาทินา ^๔- ปุจฺฉนํ อตฺถปุจฺฉนํ. ปทกฺขิณกมฺมนฺติ ตํ
ปน ปุจฺฉิตฺวา ปทกฺขิณคฺคาหิภาเวน ตสฺส โอวาเท อธิฏฺานํ สมฺมาปฏิปตฺติ.
อิธาปิ "สาธู"ติ ปทํ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํ. เอตํ สามญฺนฺติ "สาธุ
@เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. "สาธุ สุตํ สาธุ จริตกนฺ"ติ คาถํ อภาสิ  ^๒ สํ.ขนฺธ. ๑๗/๓/๙ หลิทฺทิกานิ-
@   สุตฺต   ^๓ สี. อยํ ปาโ นตฺถิ   ^๔ ม.อุปริ. ๑๔/๒๙๖/๒๖๗ จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺต
สุตนฺ"ติอาทินา วุตฺตํ ยํ สุตํ, ยญฺจ จริตํ, โย จ อนิเกตวิหาโร, ยญฺจ
อตฺถปุจฺฉนํ, ยญฺจ ปทกฺขิณกมฺมํ, เอตํ สามญฺ เอโส สมณภาโว. ยสฺมา อิมายเอว
ปฏิปทาย สมณภาโว, น อญฺถา, ตสฺมา "สามญฺนฺ"ติ นิปฺปริยายโต ^๑- มคฺคผลสฺส
อธิวจนํ. ตสฺส วา ปน อยํ อปณฺณกปฏิปทา, ตํ ปเนตํ สามญฺ ยาทิสสฺส สมฺภวติ, ตํ
ทสฺเสตุํ "อกิญฺจนสฺสา"ติ วุตฺตํ. อปริคฺคาหกสฺส, ^๒- เขตฺตวตฺถุหิรญฺสุวณฺณทาสิ-
ทาสาทิปริคฺคหณรหิตสฺสาติ ^๓- อตฺโถ.
                   กุมาปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๑๕๕-๑๕๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=3475&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=3475&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=173
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5189
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5458
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5458
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26