บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

                   ๓๔๒. ๘. วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา
         วาตโรคาภินีโตติอาทิกา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
         อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต
สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺเตหิ อุปาสเกหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ิโต
ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา
สยมฺปิ ตํ านํ ปตฺเถนฺโต สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถา
ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา พฺยากาสิ. ^๒-
      โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ สตฺถุ กาเล
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ.,ม. ปริสุทฺธกายสมาจารตาย ปยโต, ปริสุทฺธวจีสมาจารตาย สุจิ,
@สุปริสุทฺธมโนสมาจารตาย สุทฺโธ   ^๒ ฉ.ม. พฺยากริ
สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, วกฺกลีติสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต สตฺถารํ ทิสฺวา รูปกายสฺส
สมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต สตฺถารา สทฺธึเยว วิจรติ. "อคารมชฺเฌ วสนฺโต นิจฺจกาลํ
สตฺถารํ ทฏฺุํ น ลภิสฺสามี"ติ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เปตฺวา โภชนเวลํ
สรีรกิจฺจกาลญฺจ เสสกาเล ยตฺถ ิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ิโต อญฺ
กิจฺจํ ปหาย ภควนฺตํ โอโลเกนฺโตว วิหรติ. สตฺถา ตสฺส าณปริปากํ อาคเมนฺโต
พหุกาลํ ตสฺมึ รูปทสฺสเนเนว วิจรนฺเต กิญฺจิ อวตฺวา ปุเนกทิวสํ "กึ เต วกฺกลิ
อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ.
โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมํ หิ วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ,
มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสตี"ติ  ^๑- อาห.
      สตฺถริ เอวํ วทนฺเตปิ เถโร สตฺถุ ทสฺสนํ ปหาย อญฺตฺถ คนฺตุํ น สกฺโกติ.
ตโต สตฺถา "นายํ ภิกฺขุ สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตี"ติ วสฺสูปนายิกทิวเส
"อเปหิ วกฺกลี"ติ เถรํ ปณาเมสิ. โส สตฺถารา ปณามิโต สมฺมุเข าตุํ อสกฺโกนฺโต
"กึ มยฺหํ ชีวิเตน, โยหํ สตฺถารํ ทฏฺุํ น ลภามี"ติ คิชฺฌกูฏปพฺพเต ปปาตฏฺานํ
อภิรุหิ. สตฺถา ตสฺส ตํ ปวตฺตึ ตฺวา "อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ
อลภนฺโต มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ นาเสยฺยา"ติ อตฺตานํ ทสฺเสตุํ โอภาสํ
วิสฺสชฺเชนฺโต:-
             "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ     ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
              อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ      สงฺขารูปสมํ สุขนฺ"ติ ^๒-
คาถํ วตฺวา "เอหิ วกฺกลี"ติ หตฺถ ปสาเรสิ. เถโร "ทสพโล เม ทิฏฺโ, `เอหี'ติ
อวฺหานมฺปิ ลทฺธนฺ"ติ พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา "กุโต อาคจฺฉามี"ติ อตฺตโน
คมนภาวํ อชานิตฺวา สตฺถุ สมฺมุเข อากาเส ^๓- ปกฺขนฺทนฺโต ปมปาเทน ปพฺพเต
@เชิงอรรถ: ^๑ สํ.ขนฺธ. ๑๗/๘๗/๙๖ วกฺกลิสุตฺต ^๒ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๘๗/๙๖ วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ
@^๓ ม. อากาเสน
ิโตเยว สตฺถารา วุตฺตคาถํ อาวชฺเชนฺโต อากาเสเยว ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ องฺคุตฺตรฏฺกถายํ ธมฺมปทวณฺณนายญฺจ ^๑- อาคตํ.
      อิธ ปน เอวํ วทนฺติ:- "กึ เต วกฺกลี"ติอาทินา สตฺถารา โอวทิโต คิชฺฌกูเฏ
วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺเปสิ, ตสฺส สทฺธาย พลวภาวโตเอว วิปสฺสนา วีถึ น
โอตรติ, ภควา ตํ ตฺวา กมฺมฏฺานํ โสเธตฺวา อทาสิ. ปุน วิปสฺสนํ มตฺถกํ
ปาเปตุํ นาสกฺขิเยว, อถสฺส อาหารเวกลฺเลน วาตาพาโธ อุปฺปชฺชิ, ตํ วาตาพาเธน
ปีฬิยมานํ ตฺวา ภควา ตตฺถ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺโต:-
       [๓๕๐] "วาตโรคาภินีโต ตฺวํ      วิหรํ กานเน วเน
             ปวิฏฺโคจเร ^๒- ลูเข     กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสี"ติ
อาห. ตํ สุตฺวา เถโร:-
       [๓๕๑] "ปีติสุเขน วิปุเลน        ผรมาโน สมุสฺสยํ
             ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต       วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๒] ภาเวนฺโต สติปฏฺาเน     อินฺทฺริยานิ พลานิ จ
             โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต   วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๓] อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต     นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม
             สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา      วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๔] อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ       อคฺคํ ทนฺตํ ^๓- สมาหิตํ.
             อตนฺทิโต รตฺตินฺทิวํ        วิหริสฺสามิ กานเน"ติ
จตสฺโส คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ วาตโรคาภินีโตติ วาตาพาเธน อเสริภาวํ อุปนีโต, วาตพฺยาธินา อภิภูโต.
ตฺวนฺติ เถรํ อาลปติ. วิหรนฺติ เตน อิริยาปถวิหาเรน วิหรนฺโต. กานเน
@เชิงอรรถ: ^๑ มโน.ปู. ๑/๒๐๘ (นว.), ธมฺมปท.อ. ๘๑๘๔ (สฺยา.) ^๒ สี.ม. ปวิทฺธโคจเร
@^๓ ปาลิ. อตฺตทนฺตํ
วเนติ กานนภูเต วเน, มหาอรญฺเติ อตฺโถ. ปวิฏฺโคจเรติ วิสฺสฏฺโคจเร ทุลฺลภ-
ปจฺจเย. วาตโรคสฺส สปฺปายานํ สปฺปิอาทิเภสชฺชานํ อภาเวน ผรุสภูมิภาคตาย
จ ลูเข ลูขฏฺาเน. กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสีติ ภิกฺขุ ตฺวํ กถํ วิหริสฺสสีติ ภควา
ปุจฺฉิ.
      ตํ สุตฺวา เถโร นิรามิสปีติโสมนสฺสาทินา อตฺตโน สุขวิหารํ ปกาเสนฺโต
"ปีติสุเขนา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปีติสุเขนาติ อุพฺเพคลกฺขณาย ผรณลกฺขณาย จ ปีติยา
ตํสมฺปยุตฺตสุเขน จ. เตนาห "วิปุเลนา"ติ, อุฬาเรนาติ อตฺโถ. ผรมาโน สมุสฺสยนฺติ
ยถาวุตฺตปีติสุขสมุฏฺิเตหิ ปณีเตหิ รูเปหิ สกลํ กายํ ผราเปนฺโต นิรนฺตรํ ผุฏํ
กโรนฺโต. ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโตติ อรญฺาวาสชนิตํ สลฺเลขวุตฺติเหตุกํ ทุสฺสหมฺปิ
ปจฺจยลูขํ อภิภวนฺโต อธิวาเสนฺโต. วิหริสฺสามิ กานเนติ ฌานสุเขน วิปสฺสนาสุเขน
จ อรญฺายตเน วิหริสฺสามีติ อตฺโถ. เตนาห "สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสินฺ"ติ ^๑-
             "ยโต ยโต สมฺมสติ      ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
              ลภตี ปีติปาโมชฺชํ       อมตํ ตํ วิชานตนฺ"ติ ^๒- จ.
      ภาเวนฺโต สติปฏฺาเนติ มคฺคปริยาปนฺเน กายานุปสฺสนาทิเก จตฺตาโร
สติปฏฺาเน อุปฺปาเทนฺโต วฑฺเฒนฺโต  จ. อินฺทฺริยานีติ มคฺคปริยาปนฺนานิเอว
สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ. พลานีติ ตถา สทฺธาทีนิ ปญฺจ พลานิ. โพชฺฌงฺคานีติ
ตถา สติสมฺโพชฺฌงฺคาทีนิ สตฺต โพชฺฌงฺคานิ. จสทฺเทน ^๓- สมฺมปฺปธานอิทฺธิปาท-
มคฺคงฺคานิ สงฺคณฺหาติ. ตทวินาภาวโต หิ ตคฺคหเณเนว เตสํ คณนํ ^๔- โหติ.
วิหริสฺสามีติ ยถาวุตฺเต โพธิปกฺขิยธมฺเม ภาเวนฺโต มคฺคสุเขน ตทธิคมสิทฺเธน
ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วิหริสฺสามิ.
      อารทฺธวีริเยติ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวเสน ปคฺคหิตวิริเย. ปหิตตฺเตติ นิพฺพานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ วินย.มหา. ๑/๑๑/๕ เวรญฺชกณฺฑ  ^๒ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๓๗๔/๘๒ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ
@^๓ สี. จการสมุจฺจเยน   ^๔ ฉ.ม. คหนํ
ปติเปสิตจิตฺเต. นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเมติ สพฺพกาลํ อสิถิลวิริเย. อวิวาทวเสน กาย-
สามคฺคิทานวเสน จ สมคฺเค. ทิฏฺิสีลสามญฺเน สหิเต สพฺรหฺมจารี ทิสฺวา.
เอเตน กลฺยาณมิตฺตสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ.
      อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธนฺติ สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ
สพฺพสตฺตุตฺตมตาย อคฺคํ อุตฺตเมน ทมเถน ทนฺตํ อนุตฺตรสมาธินา สมาหิตํ
อตนฺทิโต อนลโส หุตฺวา รตฺตินฺทิวํ สพฺพกาลํ "อิติปิ โส ภควา อรหนฺ"ติอาทินา
อนุสฺสรนฺโต วิหริสฺสามิ. เอเตน พุทฺธานุสฺสติภาวนาย ยุตฺตาการทสฺสเนน ^๑- สพฺพตฺถ
กมฺมฏฺานานุโยคมาห, ปุริเมน ปาริหาริยกมฺมฏฺานานุโยคํ.
      เอวํ ปน วตฺวา เถโร วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ๒-:-
            "อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก
             อโนมนาโม อมิโต         นาเมน ปทุมุตฺตโร.
             ปทุมาการวทโน           ปทุมามลสุจฺฉวี
             โลเกนานุปลิตฺโตว         โตเยน ปทุมํ ยถา.
             วีโร ปทุมปตฺตกฺโข         กนฺโต จ ปทุมํ ยถา
             ปทุมุตฺตรคนฺโธว           ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโร.
             โลกเชฏฺโ จ นิมฺมาโน     อนฺธานํ นยนูปโม
             สนฺตเวโส คุณนิธิ          กรุณามติสาคโร.
             ส กทาจิ มหาวีโร         พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต
             สเทวมนุชากิณฺเณ          ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม.
             วทเนน สุคนฺเธน          มธุเรน รุเตน จ
             รญฺชยํ ปริสํ สพฺพํ          สนฺถวี สาวกํ สกํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ยุตฺตปฺปยุตฺตทสฺสเนน   ^๒ ขุ.อป. ๓๓/๑๒๒/๑๘๒ วกฺกลิตฺเถราปทาน (สฺยา)
             สทฺธาธิมุตฺโต สุมติ         มม ทสฺสนลาลโส
             นตฺถิ เอตาทิโส อญฺโ      ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิ.
             ตทาหํ หํสวติยํ            นคเร พฺราหฺมณตฺรโช
             หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ    ตํ านมภิโรจยึ.
             สสาวกํ ตํ วิมลํ           นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
             สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน        ทุสฺเสหจฺฉาทยึ ตทา.
             นิปจฺจ สิรสา ตสฺส         อนนฺตคุณสาคเร
             นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ        อิทํ วจนมพฺรวึ.
             โย โส ตยา สนฺถวิโต      อิโต สตฺตมเก มุนิ ^๑-
             ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค       ตาทิโส โหมหํ มุเน. ^๒-
             เอวํ วุตฺเต มหาวีโร       อนาวรณทสฺสโน
             อิมํ วากฺยํ อุทีเรสิ         ปริสาย มหามุนิ.
             ปสฺสเถตํ มาณวกํ          ปีตมฏฺนิวาสนํ
             เหมยญฺโปจิตงฺคํ          ชนเนตฺตมโนหรํ.
             เอโส อนาคตทฺธาเน       โคตมสฺส มเหสิโน
             อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ       สาวโกยํ ภวิสฺสติ.
             เทวภูโต มนุสฺโส วา       สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต
             สพฺพโภคปริพฺยูโฬฺห         สุขิโต สํสริสฺสติ.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป         โอกฺกากกุลสมฺภโว
             โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
             ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
             วกฺกลิ นาม นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
             เตน กมฺมวิเสเสน         เจตนาปณิธีหิ จ
             ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสมคจฺฉหํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. อิธ สทฺธาธิมุตฺโต อิสิ   ^๒ ปาลิ. ตาทิโสหํ มหามุนิ
             สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา       สํสรนฺโต ภวาภเว
             สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต       กุเล อญฺตเร อหํ.
             โนนีตสุขุมาลํ มํ           ชาตปลฺลวโกมลํ
             มนฺทํ อุตฺตานสยนํ          ปิสาจภยตชฺชิตา.
             ปาทมูเล มเหสิสฺส         สาเยสุํ ทีนมานสา
             อิมํ ททาม เต นาถ        สรณํ โหติ นายก.
             ตทา ปฏิคฺคหิ โส มํ        ภีตานํ สรโณ มุนิ
             ชาลินา จกฺกงฺกิเตน        มุทุโกมลปาณินา.
             ตทา ปภูติ เตนาหํ         อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต
             สพฺพเวรวินิมุตฺโต          สุเขน ปริวุทฺธิโต.
             สุคเตน วินา ภูโต         อุกฺกณฺามิ มุหุตฺตกํ
             ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ        ปพฺพชึ อนคาริยํ.
             สพฺพปารมิสมฺภูตํ           นีลกฺขินยนํ วรํ
             รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ          อติตฺโต วิหรามหํ.
             พุทฺธรูปรตึ ตฺวา          ตทา โอวทิ มํ ชิโน
             อลํ วกฺกลิ กึ รูเป         รมเส พาลนนฺทิเต.
             โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ       โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต
             อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ        มํ ปสฺสมฺปิ น ปสฺสติ.
             อนนฺตาทีนโว กาโย        วิสรุกฺขสมูปโม
             อาวาโส สพฺพโรคานํ       ปุญฺโช ทุกฺขสฺส เกวโล.
             นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป        ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
             ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ         สุเขนนฺตํ คมิสฺสสิ.
             เอวํ เตนานุสิฏฺโหํ        นายเกน หิเตสินา
             คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห          ฌายามิ คิริกนฺทเร.
             ิโต ปพฺพตปาทมฺหิ         อสฺสาสยิ มหามุนิ
             วกฺกลีติ ชิโน วาจํ         ตํ สุตฺวา มุทิโต  อหํ.
             ปกฺขนฺทึ เสลปพฺภาเร       อเนกสตโปริเส
             ตทา พุทฺธานุภาเวน        สุเขเนว มหึ คโต.
             ปุโนปิ ธมฺมํ เทเสติ        ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ.
             ตมหํ ธมฺมมญฺาย          อรหตฺตมปาปุณึ.
             สุมหาปริสมชฺเฌ           ตทา มํ จรณนฺตโค
             อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ        ปญฺเปสิ มหามติ.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป         ยํ กมฺมมกรึ ตทา
             ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
             กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
         อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺ พฺยากโรนฺโตปิ เถโร อิมาเอว คาถา อภาสิ.
อถ นํ สตฺถา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                    วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๖๔-๗๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=1459&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=1459&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=342
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6418
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6539
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6539
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26