อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                 ๓๘๗. ๓. เตลกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา ๒-
      จิรรตฺตํ วตาตาปีติอาทิกา อายสฺมโต เตลกานิตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สตฺถุ อภิชาติโต ปุเรตรํเยว สาวตฺถิยํ
อญฺตรสฺมึ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เตลกานีติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต
เหตุสมฺปนฺนตาย กาเม ชิคุจฺฉนฺโต ฆราวาสํ ปหาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
วิวฏฺฏชฺฌาสโย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจินฺทฺริยานิ     ๒ ก. เตลุกานิตฺเถร.....
"โก โส ปารงฺคโต โลเก"ติอาทินา วิโมกฺขปริเยสนํ จรมาโน เต เต สมณ-
พฺราหฺมเณ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉติ, เต น สมฺปายนฺติ. โส เตน อนาราธิตจิตฺโต
วิจรติ. อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก โลกหิตํ
กโรนฺเต เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา
วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺาติ. โส เอกทิวสํ ภิกฺขูหิ
สทฺธึ นิสินฺโน อตฺตนา อธิคตวิเสสํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตทนุสาเรน อตฺตโน ปฏิปตฺตึ
อนุสฺสริตฺวา ตํ สพฺพํ ภิกฺขูนํ อาจิกฺขนฺโต:-
         [๗๔๗] "จิรรตฺตํ วตาตาปี        ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ
               สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ       ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณ.
         [๗๔๘] โก โส ปารคโต โลเก    โก ปตฺโต อมโตคธํ
               กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ       ปรมตฺถวิชานนํ.
         [๗๔๙] อนฺโตวงฺกคโต อาสิ       มจฺโฉว ฆสมามิสํ
               พทฺโธ มหินฺทปาเสน       เวปจิตฺยสุโร ยถา.
         [๗๕๐] อญฺฉามิ นํ น มุญฺจามิ      อสฺมา โสกปริทฺทวา
               โก เม พนฺธํ มุญฺจํ โลเก   สมฺโพธึ เวทยิสฺสติ.
         [๗๕๑] สมณํ พฺราหฺมณํ วา กํ      อาทิสนฺตํ ปภงฺคุนํ
               กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ       ชรามจฺจุปวาหนํ.
         [๗๕๒] วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตํ       สารมฺภพลสญฺุตํ
               โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธํ        อภิชปฺปปฺปทารณํ.
         [๗๕๓] ตณฺหาธนุสมุฏฺานํ         เทฺว จ ปนฺนรสายุตํ
               ปสฺส โอรสิกํ พาฬฺหํ       เภตฺวาน ยทิ ติฏฺติ.
         [๗๕๔] อนุทิฏฺีนํ อปฺปหานํ        สงฺกปฺปปรเตชิตํ ๑-
               เตน วิทฺโธ ปเวธามิ      ปตฺตํว มาลุเตริตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปรโต ชิตํ
         [๗๕๕] อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺาย      ขิปฺปํ ปจฺจติ มามกํ
               ฉผสฺสายตนี กาโย        ยตฺถ สรติ สพฺพทา.
         [๗๕๖] ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉํ      โย เมตํ สลฺลมุทฺธเร
               นานารชฺเชน สตฺเถน      นาญฺเน วิจิกิจฺฉิตํ.
         [๗๕๗] โก เม อสตฺโถ อวโณ     สลฺลมพฺภนฺตรปสฺสยํ
               อหึสํ สพฺพคตฺตานิ         สลฺลํ เม อุทฺธริสฺสติ.
         [๗๕๘] ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโ    วิสโทสปฺปวาหโก
               คมฺภีเร ปติตสฺส เม       ถลํ ปาณิญฺจ ทสฺสเย.
         [๗๕๙] รหเทหมสฺมิ โอคาโฬฺห     อหาริยรชมตฺติเก
               มายาอุสูยสารมฺภ         ถีนมิทฺธมปตฺถเฏ.
         [๗๖๐] อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ          สํโยชนวลาหกํ
               วาหา วตนฺติ กุทฺทิฏฺึ      สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา.
         [๗๖๑] สวนฺติ สพฺพธิ โสตา       ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺติ
               เต โสเต โก นิวาเรยฺย   ตํ ลตํ โก หิ เฉจฺฉติ.
         [๗๖๒] เวลํ กโรถ ภทฺทนฺเต      โสตานํ สนฺนิวารณํ
               มา เต มโนมโย โสโต    รุกฺขํว สหสา ลุเว.
         [๗๖๓] เอวํ เม ภยชาตสฺส       อปารา ปารเมสโต
               ตาโณ ปญฺาวุโธ สตฺถา    อิสิสงฺฆนิเสวิโต.
         [๗๖๔] โสปานํ สุคตํ สุทฺธํ        ธมฺมสารมยํ ทฬฺหํ
               ปาทาสิ วุยฺหมานสฺส       มา ภายีติ จ มพฺรวิ.
         [๗๖๕] สติปฏฺานปาสาทํ         อารุยฺห ปจฺจเวกฺขิสํ
               ยํ ตํ ปุพฺเพ อมญฺิสฺสํ      สกฺกายาภิรตํ ปชํ.
         [๗๖๖] ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ       นาวาย อภิรูหนํ
               อนธิฏฺาย อตฺตานํ        ติตฺถมทฺทกฺขิมุตฺตมํ.
         [๗๖๗] สลฺลํ อตฺตสมุฏฺานํ        ภวเนตฺติปฺปภาวิตํ
               เอเตสํ อปฺปวตฺตาย       เทเสสิ มคฺคมุตฺตมํ.
         [๗๖๘] ทีฆรตฺตานุสยิตํ           จิรรตฺตปติฏฺิตํ ๑-
               พุทฺโธ เมปานุที คนฺถํ      วิสโทสปฺปวาหโน"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ วิรรตฺตํ วตาติ จิรกาลํ วต. อาตาปีติ วิริยวา วิโมกฺขธมฺมปริเยสเน
อารทฺธวิริโย. ธมฺมํ อนุวิจินฺตยนฺติ "กีทิโส นุ โข วิโมกฺขธมฺโม, กถํ วา
อธิคนฺตพฺโพ"ติ วิมุตฺติธมฺมํ อนุวิจินนฺโต คเวสนฺโต. สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ,
ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณติ เต เต นานาติตฺถิเย สมณพฺราหฺมเณ วิมุตฺติธมฺมํ ปุจฺฉนฺโต
ปกติยา อนุปสนฺตสภาวสฺส จิตฺตสฺส สมํ วูปสมภูตํ วฏฺฏทุกฺขนิสฺสรณํ อริยธมฺมํ
นาลตฺถํ นาธิคจฺฉนฺติ อตฺโถ.
      โก โส ปารคโตติอาทิ ปุจฺฉิตาการทสฺสนํ. ตตฺถ โก โส ปารคโต โลเกติ
อิมสฺมึ โลเก ติตฺถการปฏิญฺเสุ สมณพฺราหฺมเณสุ โก นุ โข โส สํสารสฺส
ปารํ นิพฺพานํ อุปคโต. โก ปตฺโต อมโตคธนฺติ นิพฺพานปติฏฺ วิโมกฺขมคฺคํ
โก ปตฺโต อธิคโตติ อตฺโถ. กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามีติ กสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส
วา โอวาทธมฺมํ ปฏิคฺคณฺหามิ ปฏิปชฺชามิ. ปรมตฺถวิชานนนฺติ ปรมตฺถสฺส วิชานนํ,
อวิปรีตปฺปวตฺตินิวตฺติโย ปเวเทนฺตนฺติ อตฺโถ.
      อนฺโตวงฺกคโต อาสีติ วงฺกํ วุจฺจติ ทิฏฺิคตํ มโนวงฺกภาวโต, สพฺเพปิ วา
กิเลสา, อนฺโตติ ปน หทยวงฺกสฺส อนฺโต, หทยพฺภนฺตรคตกิเลสวงฺโก วา อโหสีติ
อตฺโถ. มจฺโฉวฆสมามิสนฺติ อามิสํ ฆสนฺโต ขาทนฺโต มจฺโฉ วิย, คิลพฬิโส
มจฺโฉ วิยาติ อธิปฺปาโย. พทฺโธ มหินฺทปาเสน, เวปจิตฺยสุโร ยถาติ มหินฺทสฺส
สกฺกสฺส ปาเสน พทฺโธ ยถา เวปจิตฺติ อสุรินฺโท อเสริวิหารี มหาทุกฺขปฺปตฺโต,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จิรรตฺตมธิฏฺิตํ
เอวมหํ ปุพฺเพ ๑- กิเลสปาเสน พทฺโธ อาสึ, อเสริวิหารี มหาทุกฺขปฺปตฺโตติ
อธิปฺปาโย.
      อญฺฉามีติ อากฑฺฒามิ. นนฺติ กิเลสปาสํ. น มุญฺจามีติ น โมเจมิ. อสฺมา
โสกปริทฺทวาติ อิมสฺมา โสกปริเทววฏฺฏโต. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา ปาเสน พทฺโธ
มิโค สูกโร วา โมจนุปายํ อชานนฺโต ปริปฺผนฺทมาโน ตํ อาวิญฺฉนฺโต ๒- พนฺธนํ
ทฬฺหํ กโรติ, เอวํ อหํ ปุพฺเพ กิเลสปาเสน ปฏิมุกฺโก โมจนุปายํ อชานนฺโต
กายสญฺเจตนาทิวเสน ปริปฺผนฺทมาโน ตํ น โมเจสึ, อญฺทตฺถุ ตํ ทฬฺหํ กโรนฺโต
โสกาทินา ปรํ กิเลสํ เอว ปาปุณินฺติ. โก เม พนฺธํ มุญฺจํ โลเก, สมฺโพธึ
เวทยิสฺสตีติ อิมสฺมึ โลเก เอตํ กิเลสพนฺธเนน พนฺธํ มุญฺจนฺโต สมฺพุชฺฌติ
เอเตนาติ "สมฺโพธี"ติ ลทฺธนามํ วิโมกฺขมคฺคํ โก เม เวทยิสฺสติ อาจิกฺขิสฺสตีติ
อตฺโถ. "พนฺธมุญฺจนฺ"ติปิ ปนฺติ, พนฺธา พนฺธสฺส วา โมจกํ สมฺโพธินฺติ โยชนา.
      อาทิสนฺตนฺติ เทเสนฺตํ. ปภงฺคุนนฺติ ปภญฺชนํ กิเลสานํ วิทฺธํสนํ, ปภงฺคุนํ
วา ธมฺมปฺปวตฺตึ อาทิสนฺตํ กเถนฺตํ ชราย มจฺจุโน จ ปวาหนํ กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ.
"ปฏิปชฺชามี"ติ วา ปาโ, โส เอวตฺโถ. วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตนฺติ "อโหสึ นุ โข
อหมตีตมทฺธานนฺ"ติอาทินยปฺปวตฺตาย ๓- วิจิกิจฺฉาย อาสปฺปนปริสปฺปนาการวุตฺติยา
กงฺขาย จ คนฺถิตํ. สารมฺภพลสญฺุตนฺติ  กรณุตฺตริยกรณลกฺขเณน พลปฺปตฺเตน
สารมฺเภน ยุตฺตํ. โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธนฺติ สพฺพตฺถ โกเธน ยุตฺตมนสา
ถทฺธภาวํ คตํ อภิชปฺปปฺปทารณํ. อิจฺฉิตาลาภาทิวเสน หิ ตณฺหา สตฺตานํ จิตฺตํ
ปทาเลนฺตี วิย ปวตฺตติ. ทูเร ิตสฺสาปิ วิชฺฌนุปายตาย ตณฺหาว ธนุ สมุปติฏฺติ
อุปฺปชฺชติ เอตสฺมาติ ตณฺหาธนุสมุฏฺานํ, ทิฏฺิสลฺลํ. ตํ ปน ยสฺมา วีสติวตฺถุกา
สกฺกายทิฏฺิ, ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺีติ ตึสปฺปเภทํ, ตสฺมา วุตฺตํ "เทฺว จ
ปนฺนรสายุตนฺ"ติ, ทฺวิกฺขตฺตุํ ปนฺนรสเภทวนฺตนฺติ อตฺโถ. ปสฺส โอรสิกํ พาฬฺหํ,
เภตฺวาน ยทิ ติฏฺตีติ ยํ อุรสมฺพนฺธนียตาย โอรสิกํ พาฬฺหํ พลวตรํ เภตฺวาน
หทยํ วินิวิชฺฌิตฺวา ตสฺมึเยว หทเย ติฏฺติ, ตํ ปสฺสาติ อตฺตานเมว อาลปติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เอวํ ปุพฺเพ     ๒ สี. อญฺฉนฺโต
@๓ ม.มู. ๑๒/๑๘/๑๑ สพฺพาสวสุตฺต, สํ.นิทาน. ๑๖/๒๐/๒๖ ปจฺจยสุตฺต
      อนุทิฏฺีนํ อปฺปหานนฺติ อนุทิฏฺิภูตานํ เสสทิฏฺีนํ อปฺปหานการณํ. ยาว
หิ สกฺกายทิฏฺิ สนฺตานโต น วิคจฺฉติ, ตาว  สสฺสตทิฏฺิอาทีนํ อปฺปหานเมวาติ.
สงฺกปฺปปรเตชิตนฺติ สงฺกปฺเปน มิจฺฉาวิตกฺเกน ปเร ปรชเน นิสฺสยลกฺขณํ ปติปติเต ๑-
เตชิตํ อุสฺสาหิตํ. เตน วิทฺโธ ปเวธามีติ เตน ทิฏฺิสลฺเลน ยถา หทยํ อาหจฺจ
ติฏฺติ, เอวํ วิทฺโธ ปเวธามิ สงฺกปฺปามิ สสฺสตุจฺเฉทาทิวเสน อิโต จิโต จ
ปริวฏฺฏามิ. ๒- ปตฺตํว มาลุเตริตนฺติ มาลุเตน วายุนา เอริตํ วณฺฏโต มุตฺตํ
ทุมปตฺตํ วิย.
      อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺายาติ ยถา โลเก สลฺลํ นาม พาหิรโต อุฏฺาย อชฺฌตฺตํ
นิมฺมเถตฺวา พาธติ, น เอวมิทํ. อิทํ ปน อชฺฌตฺตํ เม มม อตฺตภาเว สมุฏฺาย
โส อตฺตภาวสญฺิโต ฉผสฺสายตนกาโย ยถา ขิปฺปํ สีฆํ ปจฺจติ ฑยฺหติ, ยถา
กึ? อคฺคิ วิย สนิสฺสยฑาหโก ตํเยว มามกํ มม สนฺตกํ อตฺตภาวํ ฑหนฺโต
ยตฺถ อุปฺปนฺโน, ตตฺเถว สรติ ปวตฺตติ.
      ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉนฺติ ตาทิสาย ติกิจฺฉาย นิยุตฺตตาย เตกิจฺฉํ สลฺลกตฺตํ
ภิสกฺกํ ตํ น ปสฺสามิ. โย เมตํ สลฺลมุทฺธเรติ โย ภิสกฺโก เอตํ ทิฏฺิสลฺลํ
กิเลสสลฺลญฺจ อุทฺธเรยฺย, อุทฺธรนฺโต จ นานารชฺเชน รชฺชุสทิสสงฺขาตาย
เอสนิสลากาย ปเวเสตฺวาน สตฺเถน กนฺติตฺวา นาญฺเน มนฺตาคทปฺปโยเคน
วิจิกิจฺฉิตํ สลฺลํ ติกิจฺฉิตุํ สกฺกาติ อาหริตฺวา โยเชตพฺพํ. วิจิกิจฺฉิตนฺติ จ
นิทสฺสนมตฺตเมตํ. สพฺพสฺสปิ กิเลสสลฺลสฺส วเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      อสตฺโถติ สตฺถรหิโต. อวโณติ วเณน วินา. อพฺภนฺตรปสฺสยนฺติ
อพฺภนฺตรสงฺขาตํ หทยํ นิสฺสาย ิตํ. อหึสนฺติ อปีเฬนฺโต. "อหึสา"ติ จ ปาโ,
อหึสาย อปีฬเนนาติ อตฺโถ. อยํ เหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- โก นุ โข กิญฺจิ สตฺถํ
อคฺคเหตฺวา วณญฺจ อกโรนฺโต ตโต เอว สพฺพคตฺตานิ อพาเธนฺโต มม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโรปรชเน นิสฺสยลกฺขณปติปตเน       ๒ สี. ปริวตฺตามิ
หทยพฺภนฺตรคตํ ปีฬาชนนโต อนฺโต ตุทนโต อนฺโต รุทฺธนโต จ ปรมตฺเถเนว สลฺลภูตํ
กิเลสสลฺลํ อุทฺธริสฺสตีติ.
      เอวํ ทสหิ คาถาหิ ปุพฺเพ อตฺตนา จินฺติตาการํ ทสฺเสตฺวา ปุนปิ ตํ
ปการนฺตเรน ทสฺเสตุํ "ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโ"ติอาทิมาห. ตตฺถ ธมฺมปฺปตีติ
ธมฺมนิมิตฺตํ ธมฺมเหตุ. หีติ นิปาตมตฺตํ. โส เสฏฺโติ โส ปุคฺคโล อุตฺตโม.
วิสโทสปฺปวาหโกติ โย มยฺหํ ราคาทิกิเลสสฺส ปวาหโก อุจฺฉินฺนโก. คมฺภีเร ปติตสฺส
เม, ถลํ ปาณิญฺจ ทสฺสเยติ โก นุ โข อติคมฺภีเร สํสารมโหเฆ ปติตสฺส มยฺหํ
"มา ภายี"ติ อสฺสาเสนฺโต นิพฺพานถลํ ตํสมฺปาปกํ อริยมคฺคหตฺถญฺจ ทสฺเสยฺย.
      รหเทหมสฺมิ โอคาโฬฺหติ มหติ สํสารรหเท อหมสฺมิ สสีสํ นิมุชฺชนวเสน ๑-
โอติณฺโณ อนุปวิฏฺโ. อหาริยรชมตฺติเกติ อปเนตุํ อสกฺกุเณยฺโย ราคาทิรโช มตฺติกา
กทฺทโม เอตสฺสาติ อหาริยรชมตฺติโก, รหโท. ตสฺมึ รหทสฺมึ. "อหาริยรชมนฺติเก"ติ
วา ปาโ, อนฺติเก ิตราคาทีสุ ทุนฺนีหรณียราคาทิรเชติ อตฺโถ. สนฺตโทส-
ปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, ปรสมฺปตฺติอสหนลกฺขณา อุสูยา, กรณุตฺตริยกรณลกฺขโณ ๒-
สารมฺโภ, จิตฺตาลสิยลกฺขณํ ถีนํ, กายาลสิยลกฺขณํ มิทฺธนฺติ อิเม ปาปธมฺมา
ปตฺถฏา ยํ รหทํ, ตสฺมึ มายาอุสูยสารมฺภถีนมิทฺธมปตฺถเฏ, มกาโร เจตฺถ ปทสนฺธิกโร
วุตฺโต. ยถาวุตฺเตหิ อิเมหิ ปาปธมฺเมหิ ปตฺถเฏติ อตฺโถ.
      อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ, สํโยชนวลาหกนฺติ วจนวิปลฺลาเสน วุตฺตํ, ภนฺตสภาวํ
อุทฺธจฺจํ เมฆถนิตํ เมธคชฺชิตํ เอเตสนฺติ อุทฺธจฺจเมฆถนิตา. ทสวิธา สํโยชนา เอว
วลาหกา เอเตสนฺติ สํโยชนวลาหกา. วาหา มหาอุทกวาหสทิสา ราคนิสฺสิตา
มิจฺฉาสงฺกปฺปา อสุภาทีสุ ิตา กุทฺทิฏฺึ มํ วหนฺติ อปายสมุทฺทเมว อุทฺทิสฺส
กฑฺฒนฺตีติ ๓- อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สนฺนิมุชฺชนวเสน   ๒ ม. กรณุตฺตริยลกฺขโณ  ๓ สี. อากฑฺฒนฺติ
      สวนฺติ สพฺพธิ โสตาติ ตณฺหาโสโต, ทิฏฺิโสโต, มานโสโต, อวิชฺชาโสโต,
กิเลสโสโตติ อิเม ปญฺจปิ โสตา จกฺขุทฺวาราทีนํ วเสน สพฺเพสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ
สวนโต "รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหา"ติอาทินา ๑- สพฺพภาเคหิ วา สวนโต สพฺพธิ
สวนฺติ. ลตาติ ปลิเวนฏฺเน สํสิพฺพนฏฺเน ลตา วิยาติ ลตา, ตณฺหา. อุพฺภิชฺช
ติฏฺตีติ ฉหิ ทฺวาเรหิ อุพฺภิชฺชิตฺวา รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ติฏฺติ. เต โสเตติ
ตณฺหาทิเก โสเต มม สนฺตาเน สนฺทนฺเต มคฺคเสตุพนฺธเนน โก ปุริสวิเสโส
นิวาเรยฺย, ตํ ลตนฺติ ตณฺหาลตํ, มคฺคสตฺเถน โก เฉจฺฉติ ฉินฺทิสฺสติ.
      เวลํ กโรถาติ เตสํ โสตานํ เวลํ เสตุํ กโรถ สนฺนิวารณํ. ภทฺทนฺเตติ
อาลปนาการทสฺสนํ. มา เต มโนมโย โสโตติ อุทกโสโต โอฬาริโก, ตสฺส
พาลมหาชเนนปิ เสตุํ กตฺวา นิวารณํ สกฺกา. อยํ ปน มโนมโย โสโต สุขุโม
ทุนฺนิวารโณ, โส ยถา อุทกโสโต วฑฺฒนฺโต กุเล ิตํ รุกฺขํ ปาเตตฺวาว นาเสติ,
เอวํ ตุเมฺห อปายตีเร ิเต ตตฺถ สหสา ปาเตตฺวา  อปายสมุทฺทํ ปาเปนฺโต
มา ลุเว มา วินาเสยฺย มา อนยพฺยสนํ ปาเปยฺยาติ อตฺโถ.
      เอวํ อยํ เถโร ปุริมตฺตภาเว ปริมทฺทิตสงฺขารตฺตา าณปริปากํ คตตฺตา
ปวตฺติทุกฺขํ อุปธาเรนฺโต ยถา วิจิกิจฺฉาทิเก สงฺกิเลสธมฺเม ปริคฺคณฺหิ, ตมาการํ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ ชาตสํเวโค กึ กุสลคเวสี สตฺถุ สนฺติกํ คโต ยํ วิเสสํ อธิมุจฺจิ,
ตํ ทสฺเสนฺโต "เอวํ เม ภยชาตสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ เม ภยชาตสฺสาติ
เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน สํสาเร ชาตภยสฺส อปารา โอริมตีรโต สปฺปฏิภยโต สํสารวฏฺฏโต
"กถํ นุ โข มุญฺเจยฺยนฺ"ติ ปารํ นิพฺพานํ เอสโต คเวสโต ตาโณ สเทวกสฺส
โลกสฺส ตาณภูโต กิเลสสมุจฺเฉทนี ปญฺา อาวุโธ เอตสฺสาติ ปญฺาวุโธ, ทิฏฺ-
ธมฺมิกาทิอตฺเถน สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนโต สตฺถา, อิสิสงฺเฆน อคฺคสาวกาทิ-
อริยปุคฺคลสมูเหน นิเสวิโต ปยิรุปาสิโต อิสิสงฺฆนิเสวิโต, โสปานนฺติ เทสนาาเณน
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๒๐๔/๑๒๔ นิโรธสจฺจ, ๒๓๒/๑๖๑ ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺค
สุฏฺุ กตตฺตา อภิสงฺขตตฺตา สุกตํ, อุปกฺกิเลสวิรหิตโต สุทฺธํ,
สทฺธาปญฺาทิสารภูตํ ธมฺมสารมยํ, ปฏิปกฺเขหิ อจลนียโต ทฬฺหํ, วิปสฺสนาสงฺขาตํ
โสปานํ มโหเฆน วุยฺหมานสฺส มยฺหํ สตฺถา ปาทาสิ, ททนฺโต จ "อิมินา เต โสตฺถิ
ภวิสฺสตี"ติ สมสฺสาเสนฺโต มา ภายีติ จ อพฺรวิ กเถสิ.
      สติปฏฺานปาสาทนฺติ เตน วิปสฺสนาโสปาเนน กายานุปสฺสนาทินา ลทฺธพฺพจตุพฺพิธ-
สามญฺผลวิเสเสน จตุภูมิสมฺปนฺนํ สติปฏฺานปาสาทํ อารุหิตฺวา ปจฺจเวกฺขิสํ
จตุสจฺจธมฺมํ มคฺคาเณน ปติอเวกฺขึ ปฏิวิชฺฌึ. ยํ ตํ ปุพฺเพ อมญฺิสฺสํ,
สกฺกายาภิรตํ ปชนฺติ เอวํ ปฏิวิทฺธสจฺโจ ยํ สกฺกาเย "อหํ มมา"ติ อภิรตํ ปชํ
ติตฺถิยชนํ เตน ปริกปฺปิตอตฺตานญฺจ ปุพฺเพ สารโต อมญฺิสฺสํ. ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ,
นาวาย อภิรูหนนฺติ อริยมคฺคนาวาย อภิรูหนูปายภูตํ ยทา วิปสฺสนามคฺคํ ยาถาวโต
อทฺทกฺขึ. ตโต ปฏฺาย ตํ ติตฺถิยชนํ อตฺตานญฺจ อนธิฏฺาย จิตฺเต อฏฺเปตฺวา
อคฺคเหตฺวา ติตฺถํ นิพฺพานสงฺขาตสฺส อมตมหาปารสฺส ติตฺถภูตํ อริยมคฺคทสฺสนํ
สพฺเพหิ มคฺเคหิ สพฺเพหิ กุสลธมฺเมหิ อุกฺกฏฺ อทฺทกฺขึ. ยาถาวโต อปสฺสินฺติ
อตฺโถ.
      เอวํ อตฺตโน อนุตฺตรํ มคฺคาธิคมํ ปกาเสตฺวา อิทานิ ตสฺส เทสกํ
สมฺมาสมฺพุทฺธํ โถเมนฺโต "สลฺลํ อตฺตสมุฏฺานนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สลฺลนฺติ
ทิฏฺิมานาทิกิเลสสลฺลํ. อตฺตสมุฏฺานนฺติ "อหนฺ"ติ มานฏฺานตาย ๑- "อตฺตา"ติ
จ ลทฺธนาเม อตฺตภาเว สมฺภูตํ. ภวเนตฺติปฺปภาวิตนฺติ ภวตณฺหาสมุฏฺิตํ
ภวตณฺหาสนฺนิสฺสยํ. สา หิ ทิฏฺิมานาทีนํ สมฺภโว. เอเตสํ อปฺปวตฺตายาติ
ยถาวุตฺตานํ ปาปธมฺมานํ อปฺปวตฺติยา อนุปฺปาทาย. เทเสสิ มคฺคมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ
เสฏฺ อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ตทุปายญฺจ วิปสฺสนามคฺคํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อหนฺติ มานฏฺตาย
      ทีฆรตฺตานุสยิตนฺติ อนมตคฺเค สํสาเร จิรกาลํ สนฺตาเน อนุ อนุ สยิตํ
การณลาเภน อุปฺปชฺชนารหภาเวน ถามคตํ ตโต จ จิรรตฺตํ ปติฏฺิตํ สนฺตานํ
ปจฺจารุยฺห ิตํ. คนฺถนฺติ อภิชฺฌากายคนฺถาทึ มม สนฺตาเน คนฺถภูตํ กิเลสวิสโทสํ
ปวาหโน พุทฺโธ ภควา อตฺตโน เทสนานุภาเวน อปานุที ปริชหาเปสิ, คนฺเถสุ
หิ อนวเสสโต ปหีเนสุ อปฺปหีโน นาม กิเลโส นตฺถีติ.
                   เตลกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๑๐-๓๑๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=7126&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=7126&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=387
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7461
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7605
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7605
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26