บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๕. กูฏทนฺตสุตฺต [๓๒๓] เอวมฺเม สุตํ ฯเปฯ มคเธสูติ กูฏทนฺตสุตฺตํ ตตฺรายมนุปุพฺพปทวณฺณนา:- มคเธสูติ มคธา นาม ชนปทวาสิโน ๑- ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน "มคธา"ติ วุจฺจติ, ตสฺมึ มคเธสุ ชนปเท. อิโต ปรํ ปุริมสุตฺตทฺวเย วุตฺตนยเมว. อมฺพลฏฺฐิกา พฺรหฺมชาเล วุตฺตสทิสาว. กุฏทนฺโตติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ. อุปกฺขโฏติ สชฺชิโต. วจฺฉตรสตานีติ วจฺฉสตานิ. อุรพฺภาติ ตรุณเมณฺฑกา วุจฺจนฺติ. เอเต ตาว ปาลิยํ อาคตาเยว. ปาลิยํ ปน อนาคตานํปิ อเนเกสํ มิคปกฺขีนํ สตฺตสตฺตสตานิ สมฺปิณฺฑิตาเนวาติ เวทิตพฺพานิ. สพฺพสตฺตสติกยาคํ กิเรส ยชิตุกาโม โหติ. ถูณูปนีตานีติ พนฺธิตฺวา ฐปนตฺถาย ยูปสงฺขาตํ ถูณํ อุปนีตานิ. [๓๒๘] ติวิธนฺติ เอตฺถ วิธา วุจฺจติ ปฐนา, ติฏฺฐปนนฺติ อตฺโถ. โสฬสปริกฺขารนฺติ โสฬสปริวารํ. [๓๓๐] ปฏิวสนฺตีติ ยญฺญานุภวนตฺถาย ปฏิวสนฺติ. มหาวิชิตราชยญฺญกถาวณฺณนา [๓๓๖] ภูตปุพฺพนฺติ อิทํ ภควา ปฐวีคตํ นิธึ อุทฺธริตฺวา ปุรโต ราสึ กโรนฺโต วิย ภวปฏิจฺฉนฺนํ ปุพฺพจริตํ ๒- ทสฺเสนฺโต อาห. มหาวิชิโตติ โส กิร สาครปริยนฺตํ มหนฺตํ ปฐวีมณฺฑลํ วิชินิ, อิติ มหนฺตํ วิชิตมสฺสาติ "มหาวิชิโต"เตฺวว สงฺขฺยํ อคมาสิ. อฑฺโฒติ อาทีสุ โย โกจิ อตฺตโน สนฺตเกน วิภเวน อฑฺโฒ โหติ, อยํ ปน น เกวลํ อฑฺโฒเยว, มหทฺธโน มหตา อปริมาณสงฺเขฺยน ธเนน สมนฺนาคโต. ปญฺจกามคุณวเสน มหนฺตา โอฬารา โภคา อสฺสาติ มหาโภโค. ปิณฺฑปิณฑวเสน เจว สุวณฺณมาสกรชตมาสกาทิวเสน จ ชาตรูปรชตสฺส ปหูตตาย ปหูตชาตรูปรชโต, อเนกโกฏิสงฺเขฺยน ชาตรูปรชเตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. วิตฺตีติ ตุฏฺฐิ, วิตฺติยา อุปกรณํ วิตฺตูปกรณํ, ตุฏฺฐิการณนฺติ อถฺโถ. ปหูตํ นานาวิธาลงฺการสุวณฺณรชตภาชนาทิเภทํ วิตฺตูปกรณมสฺสาติ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ชนปทิโน. ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ปหูตวิตฺตูปกรโณ. สตฺตรตนสงฺขาตสฺส นิทหิตฺวา ฐปิตธนสฺส, สพฺพปุพฺพนฺนาปรนฺนสงฺคหิตสฺส ธญฺญสฺส จ ปหูตตาย ปหูตธนธญฺโญ. อถวา อิทมสฺส เทวสิกํ ปริพฺพยทานคหณาทิวเสน ปน ปริวตฺตนธนธญฺญวเสน วุตฺตํ. ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโรติ โกโส วุจฺจติ ภณฺฑาคารํ, นิทหิตฺวา ฐปิเตน ธเนน ปริปุณฺณโกโส, ธญฺเญน ปริปุณฺณโกฏฺฐาคาโรติ อตฺโถ. อถวา จตุพฺพิโธ โกโส หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตีติ. โกฏฺฐาคารํ ติวิธํ ธนโกฏฺฐาคารํ ธญฺญโกฏฺฐาคารํ วตฺถโกฏฐาคารนฺติ, ตํ สพฺพํปิ ปริปุณฺณมสฺสาติ ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโร. อุทปาทีติ อุปฺปชฺชิ. อยํ กิร ราชา เอกทิวสํ รตนวิโลกนจาริกํ นาม นิกฺขนฺโต. โส ภณฺฑาคาริกํ ปุจฺฉิ "ตาต อิทํ เอวํ พหุธนํ เกน สํฆริตนฺ"ติ? ตุมฺหากํ ปิตุปิตามหาทีหิ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏาติ. อิทํ ปน ธนํ สํฆริตฺวา เต กุหึ คตาติ. สพฺเพว เต เทว มรณวสํ คตาติ. ๑- อตฺตโน ธนํ อคฺคเหตฺวาว คตาติ. ๒- เทว กึ วเทถ, ธนํ นาเมตํ ปหาย คมนียเมว, โน อาทาย คมนียนฺติ. อถ ราชา นิวตฺติตฺวา สิรีคพฺเภ นิสินฺโน "อธิคตา โข เม"ติ อาทีนิ จินฺเตสิ. เตน วุตฺตํ เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทีติ. [๓๓๗-๓๓๘] พฺราหฺมณํ อามนฺเตตฺวาติ กสฺมา อามนฺเตสิ? อยํ กิร เอวํ จินฺเตสิ "ทานํ เทนฺเตน นาม เอเกน ปณฺฑิเตน สทฺธึ มนฺตยิตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติ, อนามนฺเตตฺวา กตกมฺมํ หิ ปจฺฉานุตาปํ กโรตี"ติ ตสฺมา อามนฺเตสิ. อถ พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "อยํ ราชา มหาทานํ ทาตุกาโม, ชนปเท จสฺส พหู โจรา, เต อวูปสเมตฺวา ทานํ เทนฺตสฺส ขีรทธิตณฺฑุลาทิเก ทานสมฺภาเร อาหรนฺตานํ นิปฺปุริสานิ เคหานิ โจรา วิลุมฺปิสฺสนฺติ, ชนปโท โจรภเยเนว อากุโล ๓- ภวิสฺสติ, ตโต รญฺโญ ทานํ น จิรํ ปวตฺติสฺสติ, จิตฺตมฺปิสฺส เอกคฺคํ น ภวิสฺสติ, หนฺท นํ เอตมตฺถํ สญฺญาเปมี"ติ. ตโต ตมตฺถํ สญฺญาเปนฺโต "โภโต โข รญฺโญ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สกณฺฏโกติ โจรกณฺฏเกหิ สกณฺฏฺโก. ปนฺถทุหนาติ ปนฺถทุหา, ปนฺถฆาตกาติ อตฺโถ. อกิจฺจการี อสฺสาติ อกตฺตพฺพการี อธมฺมจารี ภเวยฺย. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปตฺตาติ ๒ ฉ.ม., อิ. คตา ตาตาติ ๓ ฉ.ม. โกลาหโล ทสฺสุขีลนฺติ โจรขีลํ. วเธน วาติ มารเณน วา โกฏฺฏเนน วา. พนฺธเนนาติ อทฺทุพนฺธนาทินา. ชานิยาติ หานิยา, "สตํ คณฺหถ, สหสฺสํ คณฺหถา"ติ เอวํ ปวตฺติตทณฺเฑนาติ อตฺโถ. ครหายาติ ปญฺจสิขมุณฺฑกกรณํ ๑- โคมยสิญฺจนํ คีวาย กุทณฺฑกพนฺธนฺติ เอวมาทีนิ กตฺวา ครหปาปเนน. ปพฺพาชนายาติ รฏฺฐโต นีหรเณน. สมูหนิสฺสามีติ สมฺมา เหตุนา นเยน การเณน อูหนิสฺสามิ. หตาวเสสกาติ มตาวเสสกา. อุสฺสหนฺตีติ อุสฺสาหํ กโรนฺติ. อนุปฺปเทตูติ ทินฺเน อปฺปโหนฺเต ปุน อญฺญํปิ พีชญฺจ ภตฺตญฺจ กสิอุปกรณภณฺฑญฺจ สพฺพํ เทตูติ อตฺโถ. ปาภตํ อนุปฺปเทตูติ สกฺขึ อกตฺวา ปณฺเณ อนาโรเปตฺวา มูลจฺเฉชฺชวเสน ภณฺฑมูลํ เทตูติ อตฺโถ. ภณฺฑมูลสฺส หิ ปาภตนฺติ นามํ. ยถาห:- "อปฺปเกน ปิ เมธาวี ปาภเตน วิจกฺขโณ. สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺ"ติ. ๒- ภตฺตเวตนนฺติ เทวสิกํ ภตฺตญฺเจว มาสิกาทิปริพฺพยญฺจ ตสฺส ตสฺส กุลกมฺมสูรภาวานุรูเปน ฐานนฺตรคามนิคมาทิทาเนน สทฺธึ เทตูติ อตฺโถ. สกมฺมปสุตาติ กสิวณิชฺชาทีสุ สเกสุ กมฺเมสุ อุยฺยุตฺตา พฺยาวฏา. ราสิโกติ ธนธญฺญานํ ราสิโก. เขมฏฺฐิตาติ เขเมน ฐิตา อภยา. อกณฺฏกาติ โจรกณฺฏกรหิตา. มุทา โมทมานาติ โมทา โมทมานา. อยเมว วา ปาโฐ, อญฺญมญฺญํ ปมุทิตจิตฺตาติ อธิปฺปาโย. อปารุตฆราติ โจรานํ อภาเวน ทฺวารานิ อสํวริตฺวา วิวฏทฺวาราติ อตฺโถ. เอตทโวจาติ ชนปทสฺส สพฺพากาเรน อิทฺธผีตภาวํ ญตฺวา เอตํ อโวจ. จตุปริกฺขารวณฺณนา [๓๓๙] เตนหิ ภวํ ราชาติ พฺราหฺมโณ กิร จินฺเตสิ "อยํ ราชา มหาทานํ ทาตุํ อติวิย อุสฺสาหชาโต. สเจ ปน อตฺตโน อนุยนฺตา ๓- ขตฺติยาทโย อนามนฺเตตฺวา ทสฺสติ, นาสฺส เต อตฺตมนา ภวิสฺสนฺติ, ยถาทานิ ๔- เต อตฺตมนา โหนฺติ, ตถา กริสฺสามี"ติ. "ตสฺมา เตนหิ ภวนฺ"ติ อาทิมาห. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,สี.,อิ....มุณฺฑกรณํ, ม....มุณฺฑิกกรณํ ๒ ขุ.ชาตก. ๒๗/๔/๒ @ จุลลกเสฏฺฐิชาตก. ๓ ฉ.ม. อานุยนฺเต ๔ ฉ.ม., อิ. ยถา ทาเน, ม. ยถา ทานํ ตตฺถ เนคมาติ นิคมนิวาสิโน. ชานปทาติ ชนปทวาสิโน. อามนฺตยตนฺติ อามนฺเตตุ ชานาเปตุ. ยํ มม อสฺสาติ ยํ ตุมฺหากํ อนุชานนํ มม ภเวยฺย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย. อมจฺจาติ ปิยสหายกา. ปาริสชฺชาติ เสสา อาณตฺติการกา. ยชตํ ภวํ ราชาติ ยชตุ ภวํ. เต กิร "อยํ ราชา `อหํ อิสฺสโร'ติ ปสยฺห ทานํ อทตฺวา อเมฺห อามนฺเตสิ, อโห เตน ๑- สุฏฺฐุ กตนฺติ อตฺตมนา เอวมาหํสุ, อนามนฺติเต ปนสฺส ยญฺญฏฺฐานํ ทสฺสนายปิ น คจฺเฉยฺยุํ. ยญฺญกาโล มหาราชาติ เทยฺยธมฺมสฺมึ หิ อสติ มหลฺลกกาเล จ เอวรูปํ ทานํ ทาตุํ น สกฺกา, ตฺวํ ปน มหทฺธโน ๒- เจว ตรุโณ จ, เตน ๓- เต ยญฺญกาโลติ ทสฺเสนฺตา วทนฺติ. อนุมติปกฺขาติ อนุมติยา ปกฺขา, อนุมติทายกาติ อตฺโถ. ปริกฺขารา ภวนฺตีติ ปริวารา ภวนฺติ. "รโถ สีลปริกฺขาโร, ฌานกฺโข จกฺกวีริโย"ติ ๔- เอตฺถ ปน อลงฺกาโร ปริกฺขาโรติ วุตฺโต. อฏฺฐปริกฺขารวณฺณนา [๓๔๐] อฏฺฐหงฺเคหีติ อุภโต สุชาตาทีหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ. ยสสาติ อาณาฐปนสมตฺถตาย. สทฺโธติ ทานสฺส ผลํ อตฺถีติ สทฺทหติ. ทายโกติ ทานสูโร. น สทฺธามตฺตกเมว ติฏฺฐติ, ปริจฺจชิตุํปิ สกฺโกตีติ อตฺโถ. ทานปตีติ ยํ ทานํ เทติ, ตสฺส ปติ หุตฺวา เทติ, น ทาโส น สหาโย. โย หิ อตฺตนา มธุรํ ภุญฺชติ, ปเรสํ อมธุรํ เทติ, โส ทานสงฺขาตสฺส, เทยฺยธมฺมสฺส ทาโส หุตฺวา เทติ. โย ปน ยํ อตฺตนา ภุญฺชติ, ตเทว เทติ, โส สหาโย หุตฺวา เทติ. โย ปน อตฺตนา เยน เกนจิ ยาเปติ, ปเรสํ มธุรํ เทติ, โส ปติ เชฏฺฐโก สามิโก หุตฺวา เทติ, อยํ ตาทิโสติ อตฺโถ. สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานนฺติ เอตฺถ สมิตปาปา สมณา. พาหิตปาปา พฺราหฺมณา. กปณาติ ทุคฺคตา ทลิทฺทมนุสฺสา. อทฺธิกาติ ปถาวิโน. วณิพฺพกาติ เย "อิฏฺฐํ ทินฺนํ, กนฺตํ, มนาปํ, กาเลน, อนวชฺชํ ทินฺนํ, ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺย, คจฺฉตุ ภวํ พฺรหฺมโลกนฺ"ติอาทินา นเยน ทานสฺส วณฺณํ โถมยมานา วิจรนฺติ. ยาจกาติ เย "ปสตมตฺตํ เทถ, สราวมตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อโหเนน ๒ ฉ.ม. มหาธโน ๓ ฉ.ม. เอเตน ๔ ฉ.ม. สํ. มหา. ๑๙/๔/๕ เทถา"ติอาทีนิ วตฺวา ยาจมานา วิจรนฺติ. โอปานภูโตติ อุทปานภูโต, สพฺเพสํ สาธารณปริโภโค, จาตุมฺมหาปเถ ขตโปกฺขรณี วิย หุตฺวาติ อตฺโถ. สุตชาตสฺสาติ เอตฺถ สุตเมว สุตชาตํ. อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุนฺติ เอตฺถ "อตีเต ปุญฺญสฺส กตตฺตาเยว เม อยํ สมฺปตฺตี"ติ เอวํ จินฺเตนฺโต อตีตมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหติ. "อิทานิ ปุญฺญํ กตฺวาว อนาคเต สกฺกา สมฺปตฺตึ ปาปุณิตุนฺ"ติ จินฺเตนฺโต อนาคตมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหติ. "อิทํ ปุญฺญกมฺมํ นาม สปฺปุริสานํ อาจิณฺณํ, มยฺหญฺจ โภคาปิ สํวิชฺชนฺติ, ทายกจิตฺตํปิ อตฺถิ, หนฺทาหํ ปุญฺญานิ กโรมี"ติ จินฺเตนฺโต ปจฺจุปฺปนฺนมตฺถํ จินฺเตตุํ ปฏิพโล นาม โหตีติ เวทิตพฺโพ. อิติ อิมานีติ เอวํ ยถาวุตฺตานิ เอตานิ. เอเตหิ กิร อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ทานํ สพฺพทิสาหิ มหาชโน อุปสงฺกมติ. "อยํ ทุชฺชาโต กิตฺตกํ กาลํ ทสฺสติ, อิทาเนว วิปฺปฏิสารี หุตฺวา อุปจฺฉินฺทิสฺสตี"ติเอวมาทีนิ จินฺเตตฺวา น โกจิ อุปสงฺกมิตพฺพํ มญฺญติ. ตสฺมา เอตานิ อฏฺฐงฺคานิ ปริกฺขารา ภวนฺตีติ วุตฺตานิ. จตุปริกฺขาราทิวณฺณนา [๓๔๑] สุขํ ปคฺคณฺหนฺตานนฺติ มหายาคปฏิคฺคณฺหณฏฺฐาเน ทานกฏจฺฉุํ ปคฺคณฺหนฺตานํ. อิเมหิ จตูหีติ เอเตหิ สุชาตตาทีหิ. เอเตสุ หิ อสติ "เอวํ ทุชฺชาตสฺส สํวิธาเนน ปวตฺตทานํ กิตฺตกํ กาลํ ปวตฺติสฺสตี"ติอาทีนิ วตฺวา อุปสงฺกมิตาโร น โหนฺติ. ครหิตพฺพาภาวโต ปน อุปสงฺกมนฺติเยว. ตสฺมา อิมานิปิ ปริกฺขารา ภวนฺตีติ วุตฺตานิ. [๓๔๒] ติสฺโส วิธา เทเสสีติ ตีณิ ฐปนานิ เทเสสิ. โส กิร จินฺเตสิ "ทานํ ททมานา นาม ติณฺณํ ฐานานํ อญฺญตรสฺมึ จลนฺติ, หนฺทาหํ อิมํ ราชานํ เตสุ ฐาเนสุ ปฐมตรญฺเญว นิจฺจลํ กโรมี"ติ. เตนสฺส ติสฺโส วิธา เทเสสีติ. โส โภโต รญฺโญติ อิทํ กรณตฺเถ สามิวจนํ. โภตา รญฺญาติ วา ปาโฐ. วิปฺปฏิสาโร น กรณีโยติ "โภคานํ วิคมเหตุโก ปจฺฉานุตาโป น กาตพฺโพ, ปุพฺพเจตนา ปน อจลา ปติฏฺฐเปตพฺพา, เอวํ หิ ทานํ มหปฺผลํ โหตี"ติ ทสฺเสติ. อิตเรสุปิ ทฺวีสุ ฐาเนสุ เอเสว นโย. มุญฺจนเจตนาปิ ๑- หิ ปจฺฉาสมนุสฺสรณเจตนาปิ ๒- นิจฺจลาว กาตพฺพา. ตถา อกโรนฺตสฺส ทานํ น มหปฺผลํ โหติ, นาปิ อุฬาเรสุ โภเคสุ จิตฺตํ นมติ, มหาโรรุวํ อุปปนฺนสฺส เสฏฺฐิคหปติโน ๓- วิย. [๓๔๓] ทสหากาเรหีติ ทสหิ การเณหิ. ตสฺส กิร เอวํ อโหสิ "สจายํ ราชา ทุสฺสีเล ทิสฺวา `นสฺสติ วต เม ทานํ, ยสฺส เม เอวรูปา ทุสฺสีลา ภุญฺชนฺตี'ติ สีลวนฺเตสุปิ วิปฺปฏิสารํ อุปฺปาเทสฺสติ, ทานํ น มหปฺผลํ ภวิสฺสติ. วิปฺปฏิสาโร จ นาม ทายกานํ ปฏิคฺคาหกโตว อุปฺปชฺชติ, หนฺทสฺส ปฐมเมว ตํ วิปฺปฏิสารํ วิโนเทมี"ติ. ตสฺมา ทสหากาเรหิ อุปฺปชฺชิตุํ ๔- ยุตฺตํ ปฏิคฺคาหเกสุปิ วิปฺปฏิสารํ วิโนเทสีติ. เตสํเยว เตนาติ เตสํเยว เตน ปาเปน อนิฏฺโฐ วิปาโก ภวิสฺสติ, น อญฺเญสนฺติ ทสฺเสติ. ยชตํ ภวนฺติ เทตุ ภวํ. สชฺชตนฺติ วิสฺสชฺชตุ. อนฺตรนฺติ อพฺภนฺตรํ. [๓๔๔] โสฬสหกาเรหิ จิตฺตํ สนฺทสฺเสสีติ อิธ พฺราหฺมโณ รญฺโญ มหาทานํ อนุโมทนํ นาม อารทฺโธ. ตตฺถ สนฺทสฺเสสีติ "อิทํ ทานํ ทาตา เอวรูปํ สมฺปตฺตึ ลภิสฺสตี"ติ ๕- ทสฺเสตฺวา ทสฺเสตฺวา กเถสิ. ๖- สมาทเปสีติ ตทตฺถํ สมาทเปตฺวา สมาทเปตฺวา กเถสิ. สมุตฺเตเชสีติ วิปฺปฏิสารวิโนทเนนสฺส จิตฺตํ โวทาเปสิ. สมฺปหํเสสีติ "สุนฺทรํ เต กตํ มหาราช ทานํ ททมาเนนา"ติ ถุตึ กตฺวา กเถสิ. วตฺตา ธมฺมโต นตฺถีติ ธมฺเมน สเมน การเณน วตฺตา นตฺถิ. [๓๔๕] น รุกฺขา ฉิชฺชึสุ ยูปตฺถาย, น ทพฺภา ลูยึสุ ปริหึสตฺถายาติ ๗- เย ยูปนามเก มหาถมฺเภ อุสฺสาเปตฺวา "อสุกราชา อสุกามจฺโจ อสุกพฺราหฺมโณ เอวรูปํ นาม มหายาคํ ยชตี"ติ นามํ ลิขิตฺวา ฐเปนฺติ. ยานิ จ ทพฺภติณานิ ลายิตฺวา วนมาลาสงฺเขเปน ยญฺญสาลํ ปริกฺขิปนฺติ, ภูมิยํ วา ปตฺถรนฺติ, เตปิ น รุกฺขา ฉิชฺชึสุ น ทพฺภา ลูยึสุ. กึ ปน ภาโว วา อชาทโย วา หญฺญิสฺสนฺตีติ ทสฺเสติ. ทาสาติ อนฺโตเคหชาตทาสาทโย. เปสฺสาติ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มุญฺจเจตนาปิ ๒ ฉ.ม....เจตนา จ @๓ ฉ.ม. สํ. สคา. ๑๕/๑๓๐-๑๓๑ ๔ ก. อุปจฺฉิชฺชิตุํ @๕ ฉ.ม., สี., อิ. ลภตีติ ๖ ฉ.ม. กเถติ ๗ ฉ.ม. พริหิสตฺถายาติ เย ปุพฺพเมว ธนํ คเหตฺวา กมฺมํ กโรนฺติ. กมฺมกราติ เย ภตฺตเวตนํ คเหตฺวา กโรนฺติ. ทณฺฑตชฺชิตา นาม ทณฺฑยฏฺฐิมุคฺคราทีนิ คเหตฺวา "กมฺมํ กโรถ กโรถา"ติ เอวํ ตชฺชิตา. ภยตชฺชิตา นาม สเจ กมฺมํ กโรสิ, อิจฺเจตํ ๑- กุสลํ. โน เจ กโรสิ, ฉินฺทิสฺสาม วา พนฺธิสฺสาม วา มาเรสฺสาม วาติ เอวํ ภเยน ตชฺชิตา. เอเต ปน น ทณฺฑตชฺชิตา, น ภยตชฺชิตา, น อสฺสุมุขา โรทมานา ปริกมฺมานิ อกํสุ. อถโข ปิยสมุทาจาเรเนว สมุทาจริยมานา อกํสุ. น หิ ตตฺถ ทาสํ วา "ทาสา"ติ เปสฺสํ วา "เปสฺสา"ติ กมฺมกรํ วา "กมฺมกรา"ติ อาลปนฺติ. ยถานามวเสเนว ๒- ปน ปิยสมุทาจาเรน อาลปิตฺวา อิตฺถีปุริสพลวนฺตทุพฺพลานมนุรูป- เมว กมฺมํ ทสฺเสตฺวา "อิทญฺจิทญฺจ กโรถา"ติ วทนฺติ. เตปิ อตฺตโน รุจิวเสเนว กโรนฺติ. เตน วุตฺตํ "เย อิจฺฉึสุ, เต อกํสุ. เย น อิจฉึสุ, น เต อกํสุ. ยํ อิจฺฉึสุ, ตํ อกํสุ. ยํ น อิจฺฉึสุ, น ตํ อกํสู"ติ. สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว โส ยญฺโญ นิฏฺฐานมคมาสีติ ราชา กิร พหินครสฺส จตูสุ ทฺวาเรสุ อนฺโตนครสฺส จ มชฺเฌติ ปญฺจสุ ฐาเนสุ มหาทานสาลาโย การาเปตฺวา เอเกกิสฺสาย สาลาย สตสหสฺสํ สตสหสฺสํ กตฺวา ทิวเส ทิวเส ปญฺจสตสหสฺสานิ วิสฺสชฺเชตฺวา สุริยุคฺคมนโต ปฏฺฐาย ตสฺส ตสฺส กาลสฺส อนุรูเปหิ สหตฺเถน สุวณฺณกฏจฺฉุํ คเหตฺวา ปณีเตหิ สปฺปิเตลาทิสมฺมิสฺเสเหว ยาคุขชฺชกภตฺตพฺยญฺชนปานกาทีหิ มหาชนํ สนฺตปฺเปสิ. ภาชนานิ ปูเรตฺวา คณฺหิตุกามานํ ตเถว ทาเปสิ. สายณฺหสมเย ปน วตฺถคนฺธมาลาทีหิ สมฺปูเชสิ. สปฺปิอาทีนํ ปน มหาจาฏิโย ปูราเปตฺวา ๓- "โย ยํ ปริภุญฺชิตุกาโม, โส ตํ ปริภุญฺชตู"ติ อเนกสเตสุ ฐาเนสุ ฐปาเปสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว โส ยญฺโญ นิฏฺฐานมคมาสี"ติ. [๓๔๖] ปหูตํ สาปเตยฺยํ อาทายาติ พหุํ ธนํ คเหตฺวา. เต กิร จินฺเตสุํ "อยํ ราชา สปฺปิเตลาทีนิ ชนปทโต อนาหราเปตฺวา อตฺตโน สนฺตกเมว นีหริตฺวา มหาทานํ เทติ. อเมฺห หิ ปน `ราชา น กิญฺจิ อาหราเปตี'ติ น ยุตฺตํ ตุณฺหีภวิตุํ. น หิ รญฺโญ ฆเร ธนํ อกฺขยธมฺมเมว, อเมฺหสุ จ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อิจฺเจตนฺติ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๒ ก. ยถารุจิวเสเนว ๓ ก. ปูเรตฺวา อเทนฺเตสุ โก อญฺโญ รญฺโญ ทสสติ, หนฺทสฺส ธนํ อุปสํหราม"ติ เต คามภาเคน จ นิคมภาเคน จ นครภาเคน จ สาปเตยฺยํ สํหริตฺวา ๑- สกฏานิ ปูเรตฺวา รญฺโญ อุปหรึสุ. ตํ สนฺธาย "ปหูตํ สาปเตยฺยนฺ"ติอาทิมาห. [๓๔๗] ปุรตฺถิเมน ยญฺญาวาฏสฺสาติ ๒- ปุรตฺถิมทิสโต ๓- นครทฺวาเร ทานสาลาย ปุรตฺถิมภาเค. ยถา ปุรตฺถิมทิสโต อาคจฺฉนฺตา ขตฺติยานํ ทานสาลาย ยาคุํ ปิวิตฺวา รญฺโญ ทานสาลาย ภุญฺชิตฺวา นครํ ปวิสนฺติ, เอวรูเป ฐาเน ปฏฺฐเปสุํ. ทกฺขิเณน ยญฺญาวาฏสฺสาติ ๒- ทกฺขิณโต นครทฺวาเร ทานสาลาย วุตฺตนเยเนว ทกฺขิณภาเค ปฏฺฐเปสุํ ๔- ปจฺฉิมุตฺตเรสุปิ เอเสว นโย. [๓๔๘] อโห ยญฺโญ อโห ยญฺญสมฺปทาติ พฺราหฺมณา สปฺปิอาทีหิ นิฏฺฐานคมนํ สุตฺวา "ยํ โลเก มธุรํ, ตเทว สมโณ โคตโม กเถติ, หนฺทสฺส ยญฺญํ ปสํสามา"ติ ตุฏฺฐจิตฺตา ปสํสมานา เอวมาหํสุ. ตุณฺหีภูโตว นิสินฺโน โหตีติ อุปริ วตฺตพฺพมตฺถํ จินฺตยมาโน นิสฺสทฺโทว นิสินฺโน โหติ. อภิชานาติ ปน ภวํ โคตโมติ อิทํ พฺราหฺมโณ ปริหาเรน ปุจฺฉนฺโต อาห. อิตรถา หิ "กึ ปน ตฺวํ โภ โคตม ตทา ราชา อโหสิ อุทาหุ ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ"ติ เอวํ อุชุกเมว ปุจฺฉยมาโน อคารโว วิย โหติ. นิจฺจทานอนุกุลยญฺญวณฺณนา [๓๔๙] อตฺถิ ปน โภ โคตมาติ อิทํ พฺราหฺมโณ "สกลชมฺพุทีปวาสีนํ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ทานํ นาม ทาตุํ ครุกํ สกลชนปโท จ อตฺตโน กมฺมานิ อกโรนฺโต นสฺสิสฺสติ, อตฺถิ นุ โข อมฺหากํปิ อิมฺมหา ยญฺญา อญฺโญ ยญฺโญ อปฺปสมารมฺภตโร เจว มหปฺผลตโร จา"ติ เอตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต อาห. นิจฺจทานานีติ ธุวทานานิ นิจฺจภตฺตานิ. อนุกุลยญฺญานีติ "อมฺหากํ ปิตุปิตามหาทีหิ ปวตฺติตานี"ติ กตฺวา ปจฺฉา ทุคฺคตปุริเสหิปิ ๕- วํสปรมฺปราย ปวตฺเตตพฺพานิ ยาคานิ, ๖- เอวรูปานิ กิร สีลวนฺเต อุทฺทิสฺส นิพทฺธทานานิ ตสฺมึ กุเล ทลิทฺทาปิ น อุปจฺฉินฺทนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. สํฆริตฺวา ๒-๒ ฉ.ม. ยญฺญวาฏสฺสาติ ๓ ฉ.ม. ปุรตฺถิมโต @๔ อิ. ฐเปสุํ ๕ ม. ปจฺฉานุคตปุริเสหิปิ ๖ ก. ยานิ ตานิ ตตฺริทํ วตฺถุํ. อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร ฆเร ปญฺจ นิจฺจภตฺตสตานิ ทียึสุ. ทนฺตมยสลากานิ ปญฺจสตานิ อเหสุํ. อถ ตํ กุลํ อนุกฺกเมน ทาลิทฺทิเยน อภิภูตํ, เอกา ตสฺมึ กุเล ทาริกา เอกสลากโต อุทฺธํ ทาตุํ นาสกฺขิ. สาปิ ปจฺฉา เสตวาหนรชฺชํ คนฺตฺวา ขลํ โสเธตฺวา ลทฺธธญฺเญน ตํ สลากํ อทาสิ. เอโก เถโร รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา ตํ อาเนตฺวา อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ. สา ตโต ปฏฺฐาย ปุน ปญฺจปิ สลากภตฺตสตานิ ปวตฺเตสิ. ทณฺฑปฺปหาราติ "ปฏิปาฏิยา ติฏฺฐถ ติฏฺฐถา"ติ "อุชุกํ ๑- คนฺตฺวา คณฺหถ คณฺหถา"ติ จ อาทีนิ วตฺวา ทียมานา ทณฺฑปฺปหาราปิ คลคฺคาหาปิ ทิสฺสนฺติ. อยํ โข พฺราหฺมณ เหตุ ฯเปฯ มหานิสํสตรญฺจาติ เอตฺถ ยสฺมา มหายญฺเญ วิย อิมสฺมึ สลากภตฺเต น พหูหิ เวยฺยาวจฺจกเรหิ วา อุปกรเณหิ วา อตฺโถ อตฺถิ, ตสฺมา เอตํ อปฺปตฺถตรํ. ๒- ยสฺมา เจตฺถ น พหุนฺนํ กมฺมจฺเฉทวเสน ปีฬาสงฺขาโต สมารมฺโภ อตฺถิ, ตสฺมา อปฺปสมารมฺภตรํ. ยสฺมา เจตํ สํฆสฺส ยิฏฺฐํ ปริจฺจตฺตํ, ตสฺมา ยญฺญนฺติ วุตฺตํ, ยสฺมา ปน ฉฬงฺคสมนฺนาคตาย ทกฺขิณาย มหาสมุทฺเท อุทกสฺเสว น สุกรํ ปุญฺญาภิสนฺทสฺส ปมาณํ กาตุํ, อิทญฺจ ตถาวิธํ. ตสฺมา ตํ มหปฺผลตรญฺจ มหานิสํสตรญฺจาติ เวทิตพฺพํ. [๓๕๐] อิทํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ:- อิทํปิ นิจฺจภตฺตํ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ททโต ทิวเส ทิวเส เอกสฺส กมฺมํ นสฺสติ, นวนโว อุสฺสาโหว ๓- ชเนตพฺโพ โหติ, อตฺถิ นุ โข อิโตปิ อญฺโญ ยญฺโญ อปฺปตฺถตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จาติ. ตสฺมา "อตฺถิ ปน โภ โคตมา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา สลากภตฺเต กิจฺจปริโยสานํ นตฺถิ, เอเกน อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย อญฺญํ กมฺมํ อกตฺวา สํวิธาตพฺพเมว. วิหารทาเน ปน กิจฺจปริโยสานํ อตฺถิ. ปณฺณสาลํ วา หิ กาเรตุํ โกฏิธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาวิหารํ วา กาเรตุํ เอกวารํ ธนปริจฺจาคํ กตฺวา การิตํ สตฺตฏฺฐวสฺสานิปิ วสฺสสตํปิ วสฺสสหสฺสํปิ คจฺฉติเยว, เกวลํ ชิณฺณปติตฏฺฐาเน ปฏิสงฺขรณมตฺตเมว กาตพฺพํ โหติ. ตสฺมา อิทํ วิหารทานํ สลากภตฺตโต อปฺปตฺถตรญฺจ อปฺปสมารมฺภตรญฺจ โหติ. ยสฺมา ปเนตฺถ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุชุํ ๒ ฉ.ม. อปฺปฏฺฐตรํ เอวมุปริปิ ๓ ฉ.ม. อุสฺสาโห จ สุตฺตนฺตปริยาเยน "ยาวเทว สีตสฺส ปฏิฆาตายา"ติ ๑- อาทโย นวานิสํสา วุตฺตา, ขนฺธกปริยาเยน:- "สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ, ตโต วาฬมิคานิ จ สิรึสเป จ มกเส สิสิเร จาปิ วุฏฺฐิโย, ตโต วาตาตโป โฆโร สญฺชาโต ปฏิหญฺญติ. เลณตฺถญฺจ สุขตฺถญฺจ ฌายิตุํ จ วิปสฺสิตุํ วิหารทานํ สํฆสฺส อคฺคํ พุทฺเธหิ วณฺณิตํ. ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน วิหาเร การเย รมฺเม วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต. เตสํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ ทเทยฺย อุชุภูเตสุ วิปฺปสนฺเนน เจตสา. เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ สพฺพทุกฺขาปนูทนํ ยํ โส ธมฺมํ อิธญฺญาย ปรินิพฺพาตฺยนาสโว"ติ. ๒- สตฺตรสานิสํสา วุตฺตา. ตสฺมา เอตํ สลากภตฺตโต มหปฺผลตรญฺจ มหานิสํสตรญฺจาติ เวทิตพฺพํ. สํฆสฺส ปน ปริจฺจตฺตตฺตาว "ยญฺโญ"ติ วุจฺจติ. [๓๕๑] อิทํปิ สุตฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "ธนปริจฺจาคํ กตฺวา วิหารทานํ นาม ทุกฺกรํ, อตฺตโน สนฺตกา หิ กากณิกาปิ ๓- ปรสฺส ทุปฺปริจฺจชฺชา, หนฺทาหํ อิโตปิ อปฺปตฺถตรญฺจ อปฺปสมารมฺภตรญฺจ ยญฺญํ ปุจฺฉามี"ติ. ตโต ตํ ๔- ปุจฺฉนฺโต "อตฺถิ ปน โภ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา สกึ ปริจฺจตฺเตปิ วิหาเร ปุนปฺปุนํ ฉาทนขณฺฑผุลฺล- ปฏิสงฺขรณาทิวเสน กิจฺจํ อตฺถิเยว, สรณํ ปน เอกภิกฺขุสฺส วา สนฺติเก สํฆสฺส วา คณสฺส วา สกึ คหิตํ คหิตเมว โหติ, นตฺถิ ตตฺถ ปุนปฺปุนํ กตฺตพฺพตา, ตสฺมา ตํ วิหารทานโต อปฺปตฺถตรญฺจ อปปสมารมฺภตรญฺจ โหติ. ยสฺมา จ สรณคมนํ นาม ติณฺณํ รตนานํ ชีวิตปริจฺจาคมยํ ปุญญกมฺมํ ๕- สพฺพสมฺปตฺตึ ๖- @เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๒๓/๑๔, องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙/๔๓๔ (สยา) ๒ วิ. จูฬ. ๗/๒๙๕/๖๑ @๓ สี. สนฺตกกากณิกาปิ ๔ ม. ตโต ปรํ ๕ ฉ.ม. ปุญฺญํ ๖ ฉ.ม. สคฺคสมฺปตฺตึ เทติ, ตสฺมา มหปฺผลตรญฺจ มหานิสํสตรญฺจาติ เวทิตพฺพํ. ติณฺณํ ปน รตนานํ ชีวิตปริจฺจาควเสน "ยญฺโญ"ติ วุจฺจติ. [๓๕๒] อิทํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "อตฺตโน ชีวิตํ นาม ปรสฺส ๑- ปริจฺจชิตุํ ทุกฺกรํ, อตฺถิ นุ โข อิโตปิ อปฺปตฺถตโร (จ อปฺปสมารมฺภตโร จ ๒-) ยญฺโญติ, ตโต ตํ ปุจฺฉนฺโต ปุน "อตฺถิ ปน โภ โคตมา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ ปาณาติปาตา เวรมณีติ อาทีสุ เวรมณี นาม วิรติ. สา ติวิธา โหติ สมฺปตฺตวิรติ สมาทานวิรติ เสตุฆาตวิรตีติ. ตตฺถ โย สิกฺขาปทานิ อคฺคเหตฺวาปิ เกวลํ อตฺตโน ชาติโคตฺตกุลปฺปเทสาทีนิ ๓- อนุสฺสริตฺวา "น เม อิทํ ปฏิรูปนฺ"ติ ปาณาติปาตาทีนิ น กโรติ, สมฺปตฺตวตฺถุํ ปริหรติ, ตโต อารกา วิรมติ. ตสฺส สา วิรติ สมฺปตฺตวิรตีติ เวทิตพฺพา. "อชฺชตคฺเค ชีวิตเหตุปิ ปาณํ น หนามี"ติ วา "ปาณาติปาตา วิรมามี"ติ วา "เวรมณึ สมาทิยามี"ติ วา เอวํ สิกฺขาปทานิ คณฺหนฺตสฺส ปน วิรติ สมาทานวิรตีติ เวทิตพฺพา. อริยสาวกานํ ปน มคฺคสมฺปยุตฺตา วิรติ เสตุฆาตวิรติ นาม. ตตฺถ ปุริมา เทฺว วิรติโย ยํ โวโรปนาทิวเสน วีติกฺกมิตพฺพํ ชีวิตินฺทฺรียาทิวตฺถุ, ตํ อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺตนฺติ, ปจฺฉิมา นิพฺพานารมฺมณาว. เอตฺถ จ โย ปญฺจ สิกฺขาปทานิ เอกโต คณฺหาติ, ตสฺส เอกสฺมึ ภินฺเน สพฺพานิปิ ภินฺนานิ โหนฺติ. โย เอเกกํ คณฺหาติ, โส ยํ วีติกฺกมติ, ตเทว ภิชฺชติ. เสตุฆาตวิรติยา ปน เภโท นาม นตฺถิ, ภวนฺตเรปิ หิ อริยสาวโก ชีวิตเหตุปิ เนว ปาณํ หนติ น สุรํ ปิวติ. สเจปิสฺส สุรญฺจ ขีรญฺจ มิสฺเสตฺวา มุเข ปกฺขิปนฺติ, ขีรเมว ปวิสติ, น สุรา. ยถา กึ? ยถา โกญฺจสกุณานํ ขีรมิสฺสเก อุทเก ขีรเมว ปวิสติ, น อุทกํ. อิทํ โยนิสิทฺธนฺติ เจว ๔- อิทํ ธมฺมตาสิทฺธนฺติ จ เวทิตพฺพํ. ยสฺมา ปน สรณคมเน ทิฏฺฐิอุชุกรณํ นาม ภาริยํ สิกฺขาปทสมาทาเน ปน วิรติมตฺตกเมว. ตสฺมา เอตํ ยถา วา ตถา วา คณฺหนฺตสฺสาปิ สาธุกํ คณฺหนฺตสฺสาปิ อปฺปตฺถตรญฺจ อปฺปสมารมฺภตรญฺจ. ปญฺจสีลสทิสสฺส ปน ทานสฺส อภาวโต เอตฺถ มหปฺผลตา มหานิสํสตา จ เวทิตพฺพา. วุตฺตํ เหตํ:- @เชิงอรรถ: ๑ ก. ติณฺณํ รตนานํ ๒ เอตฺถนฺตเร ปาโฐ ฉ.ม. โปตฺถเกสุ น ทิสฺสติ @๓ ฉ.ม....กุลาปเทสาทีนิ ๔ ฉ.ม. เจ? "ปญฺจิมานิ ภิกฺขเว ทานานิ มหาทานาทิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ. กตมานิ ปญฺจ? อิธ ภิกฺขเว อริยสาวโก ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ. ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต ภิกฺขเว อริยสาวโก อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทติ, อเวรํ เทติ, อพฺยาปชฺชํ เทติ อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ ทตฺวา อเวรํ ทตฺวา อพฺยาปชฺชํ ทตฺวา อปริมาณสฺส อภยสฺส อเวรสฺส อพฺยาปชฺฌสฺส ภาคี โหติ. อิทํ ภิกฺขเว ปฐมํ ทานํ มหาทานํ อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสงฺกิณฺณํ อสงฺกิณฺณปุพฺพํ น สงฺกิยติ น สงฺกิยิสฺสติ อปฺปฏิกฺกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ. ปุน จ ปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อทินฺนาทานํ ปหาย ฯเปฯ กาเมสุ มิจฺฉาจารํ ปหาย ฯเปฯ มุสาวาทํ ปหาย ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ ปหาย ฯเปฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว ปญฺจ ทานานิ มหาทานานิ อคฺคญฺญานิ ฯเปฯ วิญฺญูหีติ. ๑- อิทญฺจ ปน สีลปญฺจกํ "อตฺตสิเนหญฺจ ชีวิตสิเนหญฺจ ปริจฺจชิตฺวา รกฺขิสฺสามี"ติ สมาทินฺนตาย "ยญฺโญ"ติ วุจฺจติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ ปญฺจสีลโต สรณคมนเมว เชฏฺฐกํ, อิทํ ปน สรณคมเนเยว ปติฏฺฐาย รกฺขิตสีลวเสน มหปฺผลนฺติ วุตฺตํ. [๓๕๓] อิทํปิ สุตฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "ปญฺจสีลํ นาม รกฺขิตุํ ครุกํ, อตฺถิ นุโข อญฺญํ กิญฺจิ อีทิสเมว หุตฺวา อิโต อปฺปตฺถตรญฺจ มหปฺผลตรญฺจา"ติ. ตโต ตํ ปุจฺฉนฺโต ปุนปิ "อตฺถิ ปน โภ โคตมา"ติอาทิมาห. อถสฺส ภควา ติวิธสีลปาริปูริยํ ฐิตสฺส ปฐมชฺฌานาทีนํ ยญฺญานํ อปฺปตฺถตรตญฺจ ๒- มหปฺผลตรญฺจ ๒- ทสฺเสตุกาโม พุทฺธุปฺปาทโต ปฏฺฐาย เทสนํ อารภนฺโต "อิธ พฺราหฺมณา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา เหฏฺฐาวุตฺเตหิ คุเณหิ สมนฺนาคโต ปฐมํ ฌานํ, ปฐมชฺฌานาทีสุ ฐิโต ทุติยาทีนิ นิพฺพตฺเตนฺโต น กิลมติ, ตสฺมา ตานิ @เชิงอรรถ: ๑ องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๒๙/๒๕๐ (สยา), อภิ. กถา. ๓๗/๑๑๔๒/๓๖๙ (สยา) @๒-๒ ฉ.ม. อปฺปฏฺฐตรญฺจ มหปฺผลตรญฺจ เอวมุปริปิ อปฺปตฺถานิ อปฺปสมารมฺภานิ. ยสฺมา ปเนตฺถ ปฐมํ ฌานํ เอกํ กปฺปํ พฺรหฺมโลเก อายุํ เทติ. ทุติยํ อฏฺฐ กปฺเป. ตติยํ จตุสฏฺฐิ กปฺเป. จตุตฺถํ ปญฺจกปฺปสตานิ. ตเทวากาสานญฺจายตนาทิสมาปตฺติวเสน ภาวิตํ วีสติ จตฺตาลีสํ สฏฺฐิ จตุราสีติ จ กปฺปสหสฺสานิ อายุํ เทติ. ตสฺมา มหปฺผลตรญฺจ มหานิสํสตรญฺจ. นีวรณาทีนํ ปน ปจฺจนีกธมฺมานํ ๑- ปริจฺจตฺตตฺตา ตํ "ยญฺโญ"ติ ๒- เวทิตพฺพํ. วิปสฺสนาญาณํปิ ยสฺมา จตุตฺถชฺฌานปริโยสาเนสุ คุเณสุ ปติฏฺฐาย นิพฺพตฺเตนฺโต น กิลมติ, ตสฺมา อปฺปตฺถํ อปฺปสมารมฺภํ, วิปสฺสนาสุขสทิสสฺส ปน สุขสฺส อภาวา มหปฺผลํ. ปจฺจนีกกิเลสปริจฺจาคโต ยญฺโญติ. มโนมยิทฺธิปิ ยสฺมา วิปสฺสนาญาเณ ปติฏฺฐาย นิพฺพตฺเตนฺโต น กิลมติ, ตสฺมา อปฺปตฺถา อปฺปสมารมฺภา อตฺตโน สทิสรูปนิมฺมานสมตฺถตาย มหปฺผลา, อตฺตโน ปจฺจนีกกิเลสปริจฺจาคโต ยญฺโญ. อิทฺธิวิธญาณาทีนิปิ ยสฺมา มโนมยญาณาทีสุ ปติฏฺฐาย นิพฺพตฺเตนฺโต น กิลมติ, ตสฺมา อปฺปตฺถานิ อปฺปสมารมฺภานิ, อตฺตโน อตฺตโน ปจฺจนีกกิเลสปฺปหานโต ยญฺโญ. อิทฺธิวิธํ ปเนตฺถ นานาวิธวิกุพฺพนทสฺสนสมตฺถตาย, ทิพฺพโสตํ เทวมนุสฺสานํ สทฺทสวนสมตฺถตาย, เจโตปริยญาณํ ปเรสํ โสฬสวิธจิตฺตชานนสมตฺถตาย, ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานสมนุสฺสรณสมตฺถตาย, ทิพฺพจกฺขุ อิจฺฉิติจฺฉิตรูปทสฺสนสมตฺถตาย, อาสวกฺขยญาณํ อติปณีตโลกุตฺตรมคฺคสุขนิปฺผาทน- สมตฺถตาย มหปฺผลนฺติ เวทิตพฺพํ. ยสฺมา ปน อรหตฺตโต วิสิฏฺฐตโร อญฺโญ ยญฺโญ นาม นตฺถิ, ตสฺมา อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ สมาทเปนฺโต "อยํ โข พฺราหฺมณา"ติ อาทิมาห. กูฏทนฺตอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา [๓๕๔-๓๕๘] เอวํ วุตฺเตติ เอวํ ภควตา วุตฺเต เทสนาย ปสีทิตฺวา สรณํ คนฺตุกาโม กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ เอตํ "อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา"ติ อาทิกํ วจนมโวจ. อุปวายตูติ อุปคนฺตฺวา สรีรทรถํ นิพฺพาเปนฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจฺจนีกานํ ธมฺมานํ ๒ ฉ.ม. ยญฺญนฺติ ตนุสีตโล วาโต วายตูติ. อิทญฺจ ปน วตฺวา พฺราหฺมโณ ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ ตาต ยญฺญาวาฏํ ๑- ปวิสิตฺวา สพฺเพ เต ปาณโย พนฺธนา โมเจหี"ติ. โส "สาธู"ติ ปฏิสุณิตฺวา ตถา กตฺวา อาคนฺตฺวา "มุตฺตา โภ เต ปาณโย"ติ อาโรเจสิ. ยาว พฺราหฺมโณ ตํ ปวตฺตึ น สุณิ, น ตาว ภควา ธมฺมํ เทเสสิ. กสฺมา? "พฺราหฺมณสฺส จิตฺเต อากุลภาโว อตฺถี"ติ สุตฺวา ปนสฺส "พหู วต เม ปาณา โมจิตา"ติ จิตฺตวาโร วิปฺปสีทติ. ภควา ตสฺส วิปฺปสนฺนมนตํ ญตฺวา ธมฺมเทสนํ อารภิ. ตํ สนฺธาย "อถโข ภควา"ติ อาทิ วุตฺตํ. ปุน "กลฺลจิตฺตนฺ"ติ อาทิ อนุปุพฺพิกถานุภาเวน วิกฺขมฺภิตนีวรณตํ สนฺธาย วุตฺตํ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ กูฏทนฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฐิตา. ปญฺจมํ. -------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๒๖๔-๒๗๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=6929&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=6929&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=199 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=3478 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=3227 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=3227 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]