อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                   ๑๑. ชตุกณฺณิมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๖๕] เอกาทสเม ชตุกณฺณิสุตฺเต:- สุตฺวานหํ วีร อกามกามินฺติ "อหํ
อิติปิ โส ภควา"ติอาทินา ๔- นเยน วีร กามานํ อกามนโต อกามกามึ พุทฺธํ
สุตฺวา. อกามมาคมนฺติ นิกฺกามํ ภควนฺตํ ปุจฺฉิตุํ อาคโตมฺหิ. สหชเนตฺตาติ
สหชาตสพฺพญฺุตญฺาณจกฺขุ. ยถาตจฺฉนฺติ ยถาตถํ. พฺรูหิ เมติ ปุน ยาจนฺโต
ภณติ. ยาจนฺโต หิ สหสฺสกฺขตฺตุมฺปิ ภเณยฺย, โก ปน วาโท ทฺวิกฺขตฺตุํ.
      อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติ อิเมสํ ปทานํ อตฺโถ
เหฏฺา วุตฺโตว. ๕- วิชฺชาหิ ปน จรเณน จ สมฺปนฺนตฺตา วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน.
ตตฺถ วิชฺชาติ ติสฺโสปิ วิชฺชา อฏฺปิ วิชฺชา. ติสฺโส วิชฺชา ภยเภรวสุตฺเต ๖-
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา, อฏฺ อมฺพฏฺสุตฺเต. ๗- ตตฺถ หิ วิปสฺสนาาเณน
มโนมยิทฺธิยา จ สห ฉ อภิญฺา ปริคฺคเหตฺวา อฏฺ วิชฺชา วุตฺตา. จรณนฺติ
สีลสํวโร อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺุตา ชาคริยานุโยโค สตฺต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อกุสลานํ ธมฺมานํ    ๒ ก. มหาชนํ   ๓ ก. ปคฺคหเณน
@๔ วิ. มหาวิ. ๑/๑/๑, ที.สี. ๙/๑๕๗,๒๕๕,๕๐๓/๔๙,๘๗,๒๒๕, ม.อุ. ๑๔/๓๔๒/๓๐๕,
@สํ. มหา. ๑๙/๙๙๗/๒๙๖       ๕ ก. วิตฺถาริโตว
@๖ ม.ม. ๑๒/๓๔-๕๖/๒๒-๓๑    ๗ ที.สี. ๙/๒๕๔-๒๙๙/๒๕๔-๒๙๙
สทฺธมฺมา จตฺตาริ รูปาวจรชฺฌานานีติ อิเม ปณฺณรส ธมฺมา เวทิตพฺพา.
อิเมเยว หิ ปณฺณรส ธมฺมา ยสฺมา เอเตหิ จรติ อริยสาวโก คจฺฉติ อมตํ
ทิสํ, ตสฺมา "จรณนฺ"ติ วุตฺตา. ยถาห "อิธ มหานาม อริยสาวโก สีลวา
โหตี"ติ. สพฺพํ มชฺฌิมปณฺณาสเก ๑- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. ภควา อิมาหิ
วิชฺชาหิ อิมินา จ จรเณน สมนฺนาคโต, เตน วุจฺจติ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโนติ.
ตตฺถ วิชฺชาสมฺปทา ภควโต สพฺพญฺุตํ ปูเรตฺวา ิตา, จรณสมฺปทา
มหาการุณิกตํ. โส สพฺพญฺุตาย สพฺพสตฺตานํ อตฺถานตฺถํ ตฺวา มหาการุณิกตาย
อนตฺถํ ปริวชฺเชตฺวา อตฺเถ นิโยเชติ, ยถาตํ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน. เตนสฺส
สาวกา สุปฏิปนฺนา โหนฺติ, โน ทุปฺปฏิปนฺนา, วิชฺชาจรณวิปนฺนานํ ๒- สาวกา
อตฺตนฺตปาทโย ๓- วิย.
      โสภนคมนตฺตา สุนฺทรํ านํ คตตฺตา สมฺมา คตตฺตา สมฺมา จ
คทตฺตา คทตฺตา สุคโต. คมนมฺปิ หิ คตนฺติ วุจฺจติ. ตญฺจ ภควโต
โสภนํ ปริสุทฺธมนวชฺชํ. กึ ปน ตนฺติ? อริยมคฺโค. เตน เหส คมเนน
เขมํ ทิสํ อสชฺชมาโน คโตติ โสภนคมนตฺตา สุคโต. สุนฺทรญฺเจส านํ
คโต อมตํ นิพฺพานนฺติ สุนฺทรํ านํ คตตฺตาปิ สุคโต. สมฺมา จ คโต เตน
เตน มคฺเคน ปหีเน กิเลเส ปุน อปจฺจาคจฺฉนฺโต.  วุตฺตเญฺหตํ:-
           "โสตาปตฺติมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา, เต กิเลเส น ปุเนติ น
         ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉตีติ สุคโต ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน เย กิเลสา
         ปหีนา, เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉตีติ
         สุคโต"ติ. ๔-
      สมฺมา วา คโต ทีปงฺกรปาทมูลโต ปภุติ ยาว โพธิมณฺฑา ตาว
สมตึสปารมีปูริตาย สุทฺธาย ๕- สมฺมาปฏิปตฺติยา สพฺพโลกสฺส หิตสุขเมว
กโรนฺโต สสฺสตุจฺเฉทํ กามสุขํ อตฺตกิลมถนฺติ อิเม จ อนฺเต อนุปคจฺฉนฺโต
คโตติ สมฺมา คตตฺตาปิ สุคโต. สมฺมา  เจส คทติ ยุตฺตฏฺาเนสุ ยุตฺตเมว
วาจํ ภาสตีติ สมฺมา คทตฺตาปิ สุคโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.ม. ๑๓/๒๓/๑๘       ๒ ฉ.ม.....วิปนฺนานหิ    ๓ วิ.อ. ๑/๑๒๒ (สฺยา)
@๔ ขุ. มหา. ๒๙/๑๘๐/๑๓๗, ขุ. จูฬ. ๓๐/๑๙๒/๙๙ (สฺยา)   ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
     ตตฺริทํ สาธกสุตฺตํ:-
          "ยํ ตถาคโต วาจํ ชานาติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ, สา จ
       ปเรสํ อปฺปิยา อมนาปา, น ตํ ตถาคโต วาจํ ภาสติ. ยมฺปิ
       ตถาคโต วาจํ ชานาติ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ, สา จ ปเรสํ
       อปฺปิยา อมนาปา, ตมฺปิ ตถาคโต วาจํ น ภาสติ. ยญฺจ โข
       ตถาคโต วาจํ ชานาติ ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสญฺหิตํ, สา จ ปเรสํ
       อปฺปิยา อมนาปา, ตตฺร กาลญฺู  ตถาคโต โหติ ตสฺสา วาจาย
       เวยฺยากรณาย. ยํ ตถาคโต วาจํ ชานาติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ.
       สา จ ปเรสํ ปิยา มนาปา, น ตํ ตถาคโต วาจํ ภาสติ.
       ยมฺปิ ตถาคโต วาจํ ชานาติ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ, สา จ
       ปเรสํ ปิยา มนาปา, ตมฺปิ ตถาคโต วาจํ น ภาสติ. ยญฺจ โข
       ตถาคโต วาจํ ชานาติ  ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสญฺหิตํ, สา จ ปเรสํ
       ปิยา มนาปา, ตตฺร กาลญฺู ตถาคโต โหติ ตสฺสา วาจาย
       เวยฺยากรณายา"ติ. ๑-
เอวํ  สมฺมา คทตฺตาปิ สุคโตติ เวทิตพฺโพ.
      สพฺพถา วิทิตโลกตฺตา ปน โลกวิทู. โส หิ ภควา สภาวโต สมุทยโต
นิโรธโต นิโรธูปายโตติ สพฺพถา โลกํ อเวทิ อญฺาสิ ปฏิวิชฺฌิ. ยถาห:-
          "ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชียติ น มียติ  น จวติ น
      อุปปชฺชติ. นาหํ ตํ คมเนน โลกสฺสนฺตํ าเตยฺยํ ทิฏฺเยฺยํ ๒-
      ปตฺเตยฺยนฺติ วทามิ. น จาหํ อาวุโส  อปฺปตฺวาว โลกสฺสนฺตํ
      ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ วทามิ. อปิ จาหํ อาวุโส อิมสฺมึเยว พฺยามมตฺเต กเฬวเร
      สสญฺมฺหิ สมนเก โลกญฺจ ปญฺเปมิ โลกสมุทยญฺจ โลกนิโรธญฺจ
      โลกนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทํ.
         คมเนน น ปตฺตพฺโพ          โลกสฺสนฺโต กุทาจนํ
         น จ อปฺปตฺวา โลกนฺตํ        ทุกฺขา อตฺถิ ปโมจนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.ม. ๑๓/๘๖/๖๔          ๒ ฉ.ม. ทฏเยฺยํ
                 ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
                 โลกนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
                 โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ตฺวา
                 นาสึสตี โลกมิมํ ปรญฺจา"ติ ๑-
      อปิจ:- ตโย โลกา สงฺขารโลโก สตฺตโลโก โอกาสโลโกติ. ตตฺถ
"เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺิติกา"ติ ๒- อาคตฏฺาเน สงฺขารโลโก
เวทิตพฺโพ. "สสฺสโต โลโกติ วา อสสฺสโต โลโกติ วา"ติ ๓- อาคตฏฺาเน
สตฺตโลโก.
       "ยาวตา จนฺทิมสูริยา ปริหรนฺติ ทิสา ภนฺติ วิโรจมานา ๔-
        ตาว สหสฺสธา โลโก         เอตฺถ เต วตฺตตี วโส"ติ ๕-
อาคตฏฺาเน โอกาสโลโก. ตมฺปิ ภควา สพฺพถา อเวทิ. ตถาหิ "เอโก
โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺิติกา. เทฺว โลกา นามญฺจ รูปญฺจ. ตโย
โลกา ติสฺโส เวทนา. จตฺตาโร โลกา จตฺตาโร อาหารา. ปญฺจ โลกา
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา. ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ. สตฺต โลกา
สตฺตวิญฺาณฏฺิติโย. อฏฺ โลกา อฏฺ โลกธมฺมา. นว โลกา นว
สตฺตาวาสา. ทส โลกา ทสายตนานิ. ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ.
อฏฺารส โลกา อฏฺารส ธาตุโย"ติ ๖- อยํ สงฺขารโลโกปิ สพฺพถา วิทิโต.
      ยสฺมา ปเนส สพฺเพสมฺปิ สตฺตานํ อาสยํ ชานาติ, อนุสยํ ชานาติ.
จริตํ ชานาติ, อธิมุตฺตึ ชานาติ, อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย, สฺวากาเร ทฺวากาเร, สุวิญฺาปเย ทุพฺพิญฺาปเย, ภพฺเพ อภพฺเพ
สตฺเต ชานาติ. ตสฺมาสฺส สตฺตโลโกปิ สพฺพถา วิทิโต. ยถา จ สตฺตโลโก,
เอวํ โอกาสโลโกปิ. ตถาเหส เอกจกฺกวาฬํ อายามโต จ วิตฺถารโต จ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ส. ๑๕/๑๐๗/๗๕, องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๕/๕๔    ๒ ขุ. ปฏิ. ๑๓/๑๑๒/๑๒๖
@๓ ที.สี. ๙/๔๒๑/๑๘๔, ม. มู. ๑๒/๒๖๙/๒๓๐, สํ.สฬา. ๑๘/๗๔๙/๔๘๗ (สฺยา)
@๔ ก. วิโรจนา     ๕ ม.มู. ๑๒/๕๐๓/๔๔๕    ๖ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๖๒/๑๘๖
โยชนานํ ทฺวาทส สตสหสฺสานิ จตุตึส สตานิ จ ปญฺาสญฺจ โยชนานิ.
ปริกฺเขปโต:-
           สพฺพํ สตสหสฺสานิ       ฉตฺตึส ปริมณฺฑลํ
           ทส เจว สหสฺสานิ      อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ จ.
ตตฺถ:-
           ทุเว สตสหสฺสานิ       จตฺตาริ นหุตานิ จ
           เอตฺตกํ พหลตฺเตน      สงฺขาตาย วสุนฺธรา.
ตสฺสาเยว สนฺธารกํ:-
           จตฺตาริ สตสหสฺสานิ     อฏฺเว นหุตานิ จ
           เอตฺตกํ พหลตฺเตน      ชลํ วาเต ปติฏฺิตํ.
ตสฺสาปิ สนฺธารโก:-
           นว สตสหสฺสานิ        มาลุโต นภมุคฺคโต
           สฏฺิ เจว สหสฺสานิ     เอสา โลกสฺส สณฺิติ.
เอวํ สณฺิเต เจตฺถ โยชนานํ:-
           จตุราสีติ สหสฺสานิ      อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว
           อจฺจุคฺคโต ตาวเทว     สิเนรุ ปพฺพตุตฺตโม.
           ตโต อุปฑฺฒุปฑฺเฒน      ปมาเณน ยถากฺกมํ
           อชฺโฌคาฬฺหุคฺคตา ทิพฺพา  นานารตนจิตฺติตา.
           ยุคนฺธโร อิสินฺธโร ๑-   กรวีโก สุทสฺสโน
           เนมินฺธโร วินตโก      อสฺสกณฺโณ คิริพฺรหา.
           เอเต สตฺต มหาเสลา   สิเนรุสฺส สมนฺตโต
           มหาราชานมาวาสา     เทวยกฺขนิเสวิตา.
           โยชนานํ สตานุจฺโจ     หิมวา ปญฺจ ปพฺพโต
           โยชนานํ สหสฺสานิ      ตีณิ อายามวิตฺถโต. ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อีสธโร      ๒ ฉ.ม. อายต....
           จตุราสีติสหสฺเสหิ       กูเฏหิ ปฏิมณฺฑิโต
           ติปญฺจโยชนกฺขนฺธ-      ปริกฺเขปา นควฺหยา.
           ปญฺาสโยชนกฺขนฺธ-     สาขายามา สมนฺตโต
           สตโยชนวิตฺถิณฺณา       ตาวเทว จ อุคฺคตา
           ชมฺพู ยสฺสานุภาเวน     ชมฺพุทีโป ปกาสิโต. ๑-
      ยญฺเจตํ ชมฺพุยา ปมาณํ, เอตเทว อสุรานํ จิตฺตปาฏลิยา, ครุฬานํ
สิมฺพลิรุกฺขสฺส, อมรโคยาเน กทมฺพสฺส, อุตฺตรกุรูสุ กปฺปรุกฺขสฺส,  ปุพฺพวิเทเห
สิรีสสฺส, ตาวตึเสสุ ปาริจฺฉตฺตกสฺสาติ เตนาหุ โปราณา:-
          "ปาตลิ สิมฺพลี ชมฺพู      เทวานํ ปาริฉตฺตโก
           กทมฺโพ กปฺปรุกฺโข จ    สิรีเสน ภวติ สตฺตมํ.
           เทฺวอสีติสหสฺสานิ       อชฺโฌคาโฬฺห มหณฺณเว
           อจฺจุคฺคโต ตาวเทว     จกฺกวาฬสิลุจฺจโย
           ปริกฺขิปิตฺวา ตํ สพฺพํ     โลกธาตุมยณฺิโต"ติ. ๑-
      ตตฺถ จนฺทมณฺฑลํ เอกูนปญฺาสโยชนํ, สูริยมณฺฑลํ ปญฺาสโยชนํ,
ตาวตึสภวนํ ทสสหสฺสโยชนํ, ตถา อสุรภวนํ อวีจิมหานิรโย ชมฺพุทีโป จ.
อมรโคยานํ สตฺตสหสฺสโยชนํ. ตถา ปุพฺพวิเทโห. อุตฺตรกุรุ อฏฺสหสฺสโยชโน.
เอกเมโก เจตฺถ มหาทีโป ปญฺจสตปญฺจสตปริตฺตทีปปริวาโร. ตํ สพฺพมฺปิ
เอกํ จกฺกวาฬํ เอกา โลกธาตุ. ตทนฺตเรสุ โลกนฺตริกนิรยา. เอวํ อนนฺตานิ
จกฺกวาฬานิ อนนฺตา โลกธาตุโย ภควา อนนฺเตน พุทฺธาเณน อเวทิ
อญฺาสิ ปฏิวิชฺฌิ. เอวมสฺส โอกาสโลโกปิ สพฺพถา วิทิโต.  เอวมฺปิ สพฺพถา
วิทิตโลกตฺตา โลกวิทู.
      อตฺตโน ปน คุเณหิ วิสิฏฺตรสฺส กสฺสจิ อภาวโต นตฺถิ
เอตสฺส อุตฺตโรติ อนุตฺตโร. ตถาเหส สีลคุเณนาปิ สพฺพโลกํ อภิภวติ
สมาธิปญฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนคุเณนปิ. สีลคุเณนาปิ อสโม อสมสโม
@เชิงอรรถ: ๑ วิ. สุทฺธิ. ๑/๒๖๓, วิ. อ. ๑/๑๒๕-๖ (สฺยา), อภิ. อ. ๑/๓๕๖-๗
อปฺปฏิโม อปฺปฏิภาโค อปฺปฏิปุคฺคโล ฯเปฯ วิมุตฺติาณทสฺสนคุเณนาปิ. ยถาห:-
"น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย อตฺตนา
สีลสมฺปนฺนตรนฺ"ติ. ๑- วิตฺถาโร.
      เอวํ อคฺคปฺปสาทสุตฺตาทีนิ ๒- "น เม อาจริโย อตฺถี"ติอาทินา ๓-
คาถาโย จ วิตฺถาเรตพฺพา.
      ปุริสทมฺเม สาเรตีติ ปุริสทมฺมสารถิ, ทเมติ วิเนตีติ วุตฺตํ โหติ.
ตตฺถ ปุริสทมฺมาติ อทนฺตา ทเมตุํ ยุตฺตา ติรจฺฉานปุริสาปิ มนุสฺสปุริสาปิ
อมนุสฺสปุริสาปิ. ตถา หิ ภควตา ติรจฺฉานปุริสาปิ อปลาโล นาคราชา
จูโฬทโร มโหทโร อคฺคิสิโข ธูมสิโข อรวาโฬ นาคราชา ธนปาลโก หตฺถีติ
เอวมาทโย ทมิตา นิพฺพิสา กตา, สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺาปิตา.
มนุสฺสปุริสาปิ สจฺจกนิคณฺปุตฺตอมฺพฏฺมาณวโปกฺขรสาติโสณทนฺตกูฏทนฺตาทโย.
อมนุสฺสปุริสาปิ อาฬวกสูจิโลมขรโลมยกฺขสกฺกเทวราชาทโย ทมิตา วินีตา
วิจิเตฺรหิ วินยูปาเยหิ. "อหํ โข เกสิ ปุริสทมฺเม สเณฺหนปิ วิเนมิ, ผรุเสนปิ
วิเนมิ. สณฺหผรุเสนปิ วิเนมี"ติ อิทํ เจตฺถ สุตฺตํ ๔- วิตฺกาเรตพฺพํ. อปิจ
ภควา วิสุทฺธสีลาทีนํ ปมชฺฌานาทีนิ โสตาปนฺนาทีนญฺจ อุตฺตริมคฺคปฏิปทํ
อาจิกฺขนฺโต ทนฺเตปิ ทเมติเยว.
      อถ วา อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถีติ เอกเมวิทํ อตฺถปทํ. ภควา หิ
ตถา ปุริสทมฺเม สาเรติ, ยถา เอกปลฺลงฺเกเนว นิสินฺนา อฏฺ ทิสา
อสชฺชมานา ธาวนฺติ. ตสฺมา "อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถี"ติ วุจฺจติ.
"หตฺถิทมเกน ภิกฺขเว หตฺถิ ทมฺโม สาริโต เอกํเยว ทิสํ ธาวตี"ติ
อิทญฺเจตฺถ สุตฺตํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
      วีริยวาติ อริยมคฺเคน สพฺพปาปเกหิ วิรโต. ปหูติ ปภู. วิสวีติ
ปรสนฺตาเน วีริยุปฺปาทโก. อลมตฺโตติ สมตฺถจิตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ. ส. ๑๕/๑๗๓/๑๖๘, องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๑/๒๔
@๒ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๗
@๓ วิ. มหา. ๔/๑๑/๑๑, ม.มู. ๑๒/๒๘๕/๒๔๖, อภิ. ก. ๓๗/๔๐๕/๒๔๕
@๔ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๑๑/๑๒๘
      วิรโตติ อริยมคฺเคน ๑- สพฺพปาปเกหิ วิรโต. ๑- อริยมคฺเคเนว วิรตตฺตา
อายตึ อปฺปฏิสนฺธิโก. สพฺพปาปเกหิ นิรยทุกฺขมติจฺจาติ อายตึ อปฺปฏิสนฺธิตาย
นิรยทุกฺขํ อติจฺจ ิโต. วีริยวาโสติ วีริยนิเกโต. โส วีริยวาติ โส ขีณาสโว
"วีริยวา"ติ วตฺตพฺพตํ อรหติ. ปธานวา วีโร ตาทีติ อิมานิ ปนสฺส ถุติวจนานิ.
โส หิ ปธานวา มคฺคชฺฌานปฺปธาเนน, วีโร กิเลสาริวิทฺธํสนสมตฺถตาย, ตาทิ
นิพฺพิการตาย. ปวุจฺจเต ตถตฺตาติ ตถารูโป "วีริยวา"ติ ปวุจฺจติ.
      เต กามกามิโนติ เอเต รูปาทิวตฺถุกาเม อิจฺฉนฺตา. ราคราคิโนติ
ราเคน รญฺชิตา. สญฺาสญฺิโนติ ราคสญฺาย สญฺิโน. น กาเม
กาเมตีติ รูปาทิวตฺถุกาเม น ปตฺเถติ. อกาโมติ กาเมหิ วิรหิโต. นิกฺกาโมติ
นิกฺขนฺตกาโม.
      สพฺพญฺุตญฺาณนฺติ ติยทฺธคตํ สพฺพํ เนยฺยปถํ ชานาตีติ สพฺพญฺู,
ตสฺส ภาโว สพฺพญฺุตา,  สพฺพญฺุตา เอว าณํ สพฺพญฺุตญฺาณํ,
สพฺพญฺุตญฺาณสงฺขาตํ เนตฺตญฺจ วาสนาย สห กิเลเส ปราเชตฺวา ชิตตฺตา
ชินภาโว จ อปุพฺพํ อจริมํ  อปุเร อปจฺฉา เอกสฺมึ ขเณ เอกสฺมึ กาเล
อุปฺปนฺนา ๒- ปุพฺพนฺตโต อุทฺธํ ปนฺนาติ อุปฺปนฺนา. ๓-
      [๖๖] เตชี เตชสาติ เตเชน สมนฺนาคโต เตชสา อภิภุยฺย. ยมหํ
วิชญฺ ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ ยมหํ ชาติชราย ปหานภูตํ ธมฺมํ
อิเธว ชาเนยฺยํ.
      ชคตีติ ปวี. สพฺพํ อากาสคตนฺติ สกลํ อากาเส ปวตฺตํ ปตฺถฏํ.
ตมคตนฺติ ตมเมว ตมคตํ อนฺธการํ ยถา คูถคตํ มุตฺตคตนฺติ. อภิวิหจฺจาติ
นาเสตฺวา. อนฺธาการํ วิธมิตฺวาติ จกฺขุวิญฺาณุปฺปตฺตินิวารกํ ๔- อนฺธการํ
ปทาเลตฺวา. ๕- อาโลกํ ทสฺสยิตฺวาติ สูริยาโลกํ ทสฺสยิตฺวา. อากาเสติ อชฏากาเส.
อนฺตลิกฺเขติ อนฺตรธาตุสมตฺเถ ตุจฺโฉกาเส. คมนปเถติ ๖- เทวตานํ คมนมคฺเค
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ   ๒ ฉ.ม. อุปฺปนฺโน   ๓ ฉ.ม. ปนฺโนติ อุปฺปนฺโน
@๔ ก....นิวารณํ   ๕ ฉ.ม. ปลาเปตฺวา   ๖ ฉ.ม. ตคณปเถติ
คจฺฉติ. สพฺพํ อภิสงฺขารสมุทยนฺติ สกลํ กมฺมํ สมุทยํ อุปฺปาทํ, ตณฺหนฺติ
อตฺโถ. กิเลสตมํ อวิชฺชนฺธการํ วิธมิตฺวาติ กิเลสตมสงฺขาตํ อญฺาณํ
อวิชฺชนฺธการํ นีหริตฺวา นาเสตฺวา. าณาโลกนฺติ ปญฺาโลกํ ทสฺสยิตฺวา.
วตฺถุกาเม ปริชานิตฺวาติ รูปาทิวตฺถุกาเม าตตีรณปริญฺาย ชานิตฺวา.
กิเลสกาเม ปหายาติ อุปตาปนสงฺขาเต กิเลสกาเม ปหานปริญฺาย ปชหิตฺวา.
      [๖๗] อถสฺส ภควา ตํ ธมฺมํ อาจิกฺขนฺโต อุปรูปริ คาถาโย อภาสิ.
ตตฺถ เนกฺขมฺมํ ทฏฺุ เขมโตติ นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ
"เขมนฺ"ติ ทิสฺวา. อุคฺคหิตนฺติ ตณฺหาวเสน ทิฏฺิวเสน คหิตํ. นิรตฺตํ วาติ
นิรสฺสิตพฺพํ วา, มุญฺจิตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ. มา เต วิชฺชิตฺถาติ มา เต อโหสิ.
กิญฺจนนฺติ ราคาทิกิญฺจนํ, ตมฺปิ เต มา วิชฺชิตฺถ.
       มุญฺจิตพฺพนฺติ มุญฺจิตฺวา น ปุน คเหตพฺพํ. ปชหิตพฺพนฺติ วชฺชิตพฺพํ. ๑-
วิโนเทตพฺพนฺติ ขิปิตพฺพํ. พฺยนฺตีกาตพฺพนฺติ วิคตนฺตํ กาตพฺพํ. อนภาวํ
คเมตพฺพนฺติ อนุ อนุ อภาวํ คเมตพฺพํ.
      [๖๘-๙] ปุพฺเพติ อตีเต สงฺขาเร อารพฺภ อุปฺปนฺนกิเลสา. ๒-
พฺราหฺมณาติ ภควา ชตุกณฺณึ อาลปติ. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน
จ ปุพฺพสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺกถาย
                  ชตุกณฺณิมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                            เอกาทสมํ.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๓๗-๔๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=921&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=921&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=388
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=3559
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=3882
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=3882
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30