อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๑๑. คติอนุโยควณฺณนา
     [๖๙-๗๒] อิทานิ คติปริวตฺตนมุเขน จุติปฏิสนฺธิอนุโยโค โหติ. ตตฺถ
ยสฺมา ปุคฺคลวาที "ส สตฺตกฺขตฺตุปรมํ สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล"ติอาทีนิ ๑-
สุตฺตานิ นิสฺสาย ปุคฺคโล สนฺธาวตีติ ลทฺธึ คเหตฺวา โวหรติ, ตสฺมาสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๑๓๓/๑๗๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๒๔/๒๔๘
ตํ ลทฺธึ ภินฺทิตุํ สนฺธาวตีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส. ตตฺถ สนฺธาวตีติ สํสรติ
คมนาคมนํ กโรติ. อตฺตโน ลทฺธิวเสน ปฏิญฺา ปรวาทิสฺส. โส ปุคฺคโลติอาทโย
อนุโยคาปิ สกวาทิสฺส, ปฏิกฺเขโป ปรวาทิสฺส. ตตฺถ โสติ โสเยวาติ
อตฺโถ. เอวํ ปน อนุยุตฺโต สสฺสตทิฏฺิภเยน ปฏิกฺขิปติ. อญฺโติ ปุฏฺโ
อุจฺเฉททิฏฺิภเยน. โส จญฺโ จาติ ปุฏฺโ เอกจฺจสสฺสตทิฏฺิภเยน. เนว โส
น อญฺโติ ปุฏฺโ อมราวิกฺเขปทิฏฺิภเยน. ปุน จตฺตาโรปิ ปเญฺห เอกโต
ปุฏฺโ จตุนฺนมฺปิ ทิฏฺีนํ ภเยน ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ยานิสฺส สุตฺตานิ นิสฺสาย
ลทฺธิ อุปฺปนฺนา, ตานิ ทสฺเสนฺโต เตน หิ ปุคฺคโล สนฺธาวตีติอาทิมาห.
     [๗๖] ปุน สกวาทินา "ยฺวายํ ตว ลทฺธิยา สนฺธาวติ, กึ โส อสฺมิญฺจ
ปรสฺมิญฺจ โลเก เอโกเยวา"ติ อธิปฺปาเยน เสฺววาติ นิยเมตฺวา ปุฏฺโ
สสฺสตภยา ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุน ทฬฺหํ กตฺวา ตเถว ปุฏฺโ ยสฺมา โส ปุคฺคโลว
น อญฺโ ภาโว, "โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน"ติ อาทิสุตฺตมฺปิ ๑- อตฺถิ, ตสฺมา
ปฏิชานาติ. เสฺวว มนุสฺโสติ ปุฏฺโ มนุสฺสสฺเสว เทวตาภาวโต ปฏิกฺขิปติ.
     [๗๗] ปุน ปุฏฺโ "อหํ เตน สมเยน สุเนตฺโต นาม สตฺถา
อโหสินฺ"ติอาทิสุตฺตวเสน ๒- ปฏิชานาติ. อถสฺส สกวาที เทวมนุสฺสูปปตฺตีนํ
นานตฺตโต ตํ ๓- วจนํ มิจฺฉาติ ปกาเสนฺโต มนุสฺโส หุตฺวาติอาทิมาห.
     [๗๘] ตตฺถ เหวํ มรณํ น เหหิตีติ เอวํ สนฺเต มรณํ น ภวิสฺสตีติ
อตฺโถ. อิโต ปรํ ยกฺโข เปโตติ อตฺตภาวนานตฺตวเสน อนุโยคนานตฺตํ
เวทิตพฺพํ.
     [๘๒] ขตฺติโยติอาทีนิ ชาติวเสน เจว องฺคเวกลฺลาทิวเสน จ วุตฺตานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ วินย. ๑/๑๒/๖, ที.สี. ๙/๒๔๔/๘๒, ม.มู. ๑๒/๕๒/๓๐
@๒ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๓-๗๐/๑๐๕,๑๓๗ อตฺถโต สมานํ (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. "ตนฺ"ติ ปทํ น ทิสฺสติ
     [๘๗] ปุน น วตฺตพฺพนฺติ ปรวาทินา ปุฏฺเน อิธ ิตสฺส ๑-
อุปปตฺติวเสน ปรโลกสฺส คมนาภาวโต ปฏิญฺา สกวาทิสฺส. ปุน โสตาปนฺนสฺส
ภวนฺตเรปิ โสตาปนฺนภาวาวิชหนโต ทุติยปฏิญฺาปิ ตสฺเสว. หญฺจีติอาทิวจนํ
ปรวาทิสฺส.
     [๘๘] ปุน เทวโลเก อุปปนฺนสฺส มนุสฺสตฺตาภาวทสฺสเนน อนุโยโค
สกวาทิสฺส.
     [๘๙] ตโต ปรํ อนญฺโ อวิคโตติ เอตฺถ อนญฺโติ สพฺพากาเรน
เอกสทิโส. อวิคโตติ เอเกนปิ อากาเรน อวิคโตติ อตฺโถ. น เหวนฺติ เทวโลเก
อุปปนฺนสฺส มนุสฺสภาวโต ๒- เอวมาห.
     [๙๐] ปุน ทฬฺหํ กตฺวา อนุยุตฺโต "เสฺวว ปุคฺคโล สนฺธาวตี"ติ
ลทฺธิยา อนุชานาติ. หตฺถจฺฉินฺโนติอาทิ อาการวิคมนทสฺสเนน อวิคโต สนฺธาวตีติ
ลทฺธิภินฺทนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ อฬจฺฉินฺโนติ ยสฺส องฺคุฏฺกา ฉินฺนา.
กณฺฑรจฺฉินฺโนติ ยสฺส มหานฺหารู ฉินฺนา.
     [๙๑] สรูโปติอาทีสุ ปเม ปเญฺห อิมินา รูปกาเยน สทฺธึ อคมนํ
สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ. ทุติเย อนฺตราภวปุคฺคลํ สนฺธาย ปฏิชานาติ. โส หิ ตสฺส
ลทฺธิยา สรูโปว คนฺตฺวา มาตุกุจฺฉึ ปวิสติ. อถสฺส ตํ รูปํ ภิชฺชติ. ตํ ชีวนฺติ
เยน รูปสงฺขาเตน สรีเรน สทฺธึ คจฺฉติ, กิมสฺส ตเทว ชีวํ ตํ สรีรนฺติ
ปุจฺฉติ. ปรวาที อิธ สรีรนิกฺเขปา สุตฺตวิโรธา จ ปฏิกฺขิปติ.
     สเวทโนติอาทีสุ อสญฺูปปตฺตึ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ตทญฺูปปตฺตึ
สนฺธาย ปฏิชานาติ. ตํ ชีวนฺติ เยน เวทนาทิสงฺขาเตน สรีเรน สทฺธึ คจฺฉติ.
กิมสฺส ตเทว ชีวํ ตํ สรีรนฺติ ปุจฺฉติ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อญฺ ชีวํ อญฺ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรวาทินา ปุฏฺโ อิธฏฺกสฺส  ๒ ฉ.ม. มนุสฺสภาวาภาวโต
สรีรนฺติ เอติสฺสา หิ ลทฺธิยา ปญฺจปิ ขนฺธา สรีรนฺติ อธิปฺเปตา. ปรวาที
สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     [๙๒] อรูโปติอาทีสุ ปเม ปเญฺห อนฺตราภวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ.
ทุติเย อรูปา รูปํ ๑- อุปปชฺชมานํ สนฺธาย ปฏิชานาติ. อญฺ ชีวนฺติ ยํ
รูปสงฺขาตํ สรีรํ ปหาย อรูโป สนฺธาวติ, กินฺเต ตํ สรีรํ อญฺ, อญฺ
ชีวนฺติ ปุจฺฉติ. อิตโร สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     อเวทโนติอาทีสุ สญฺีภวํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติ, ตทญฺ อุปปตฺติภาวํ ๒-
สนฺธาย ปฏิชานาติ. อญฺ ชีวนฺติ ยํ เวทนาทิสงฺขาตํ ๓- สรีรํ ปหาย อเวทโน
อวิญฺาโณ สนฺธาวติ, กินฺเต ตํ อญฺ สรีรํ, อญฺ ชีวนฺติ ปุจฺฉติ. อิตโร
สุตฺตวิโรธา ปฏิกฺขิปติ.
     [๙๓] รูปํ สนฺธาวตีติอาทีสุ เย รูปาทโย ขนฺเธ อุปาทาย ปุคฺคลํ
ปญฺเปติ, กินฺเต ตสฺมึ ปุคฺคเล สนฺธาวนฺเต ตมฺปิ รูปํ สนฺธาวตีติ ปุจฺฉติ.
ปรวาที "อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสญฺโชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตนฺ"ติ
สตฺตสฺเสว สนฺธาวนโต ๔- ปฏิกฺขิปติ. ปุน ปุฏฺโ ยสฺมา รูปาทิธมฺเม วินา
ปุคฺคโล นตฺถิ, ตสฺมา ตสฺมึ สนฺธาวนฺเต เตนปิ รูเปน สนฺธาวิตพฺพนฺติ
สญฺาย ปฏิชานาติ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย.
     [๙๔] รูปํ น สนฺธาวตีติอาทีสุ ยสฺมา เต รูปํ ปุคฺคโล น โหติ, เสฺวว
จ สนฺธาวตีติ วเทสิ, ตสฺมา ตํ ปุจฺฉามิ, กินฺเต รูปํ น สนฺธาวตีติ อตฺโถ.
อิตโร ปุคฺคเลน สนฺธาวนฺเตน ๕- น สกฺกา ตสฺส อุปาทานภูเตน รูเปน
สนฺธาวิตุนฺติ สญฺาย ปฏิกฺขิปติ. ปุน ปุฏฺโ สตฺตานญฺเจว ๖- สนฺธาวนโต
ปฏิชานาติ. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อารุปฺปา อารุปฺปํ         ๒ ฉ.ม. อุปปตฺตึ   ๓ สี.,ม. เวทนาสงฺขาตํ
@๔ ฉ.ม. สนฺธาวนวจนโต. เอวมุปริปิ  ๕ ฉ.ม. ปุคฺคเล สนฺธาวนฺเต
@๖ ฉ.ม. สตฺตานญฺเว
     คาถานํ ปน อยมตฺโถ:- อายสฺมโต มเตน รุกฺขํ อุปาทาย ฉายา
วิย อินฺธนมุปาทาย อคฺคิ วิย จ ขนฺเธ อุปาทาย ปุคฺคโล, รูปาทีนํ สนฺธาวเน
อสติ เตสุ ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ โส ตว ปุคฺคโล ภิชฺชติ เจ, เอวํ สนฺเต
อุจฺเฉทา ภวติ ทิฏฺิ, อุจฺเฉททิฏฺิ เต อาปชฺชติ. กตรา? ยา พุทฺเธน
วิวชฺชิตา อกุสลทิฏฺิ. ยา ปน "อุจฺเฉทวาที สมโณ โคตโม"ติ ปริยายภาสิตา,
น ตํ วทามาติ ทสฺเสติ. อถาปิ เตสุ ขนฺเธสุ ภิชฺชมาเนสุ โส ปุคฺคโล น
ภิชฺชติ, เอวํ สนฺเต  สสฺสโต ปุคฺคโล โหติ. ตโต โส นิพฺพาเนน สมสโม
อาปชฺชติ. สมสโมติ อติวิย สโม, สเมน วา สโม, สมภาเวเนว สโม. ยถา จ ๑-
นิพฺพานํ น อุปฺปชฺชติ น ภิชฺชติ, ๒- เอวํ โส ปุคฺคโลปิ น ภิชฺชเต, ปุคฺคโล
เตน ๒- สมสโมติ.
                คติปริวตฺตนมุเขน จุติปฏิสนฺธานุโยโค นิฏฺิโต.
                        อนุโยควณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๔๕-๑๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=3256&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=3256&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=76
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=835
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=810
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=810
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_37