อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                  ๖. ฉฏฺนย สมฺปโยควิปฺปโยคปทวณฺณนา
     [๒๒๘] อิทานิ สมฺปโยควิปฺปโยคปทํ ภาเชตุํ รูปกฺขนฺโธติอาทิ อารทฺธํ.
ตตฺถ ยํ ลพฺภติ, ยญฺจ น ลพฺภติ, ตํ สพฺพํ ปุจฺฉาย คหิตํ. วิสฺสชฺชเน
ปน ยํ น ลพฺภติ, ตํ นตฺถีติ ปฏิกฺขิตฺตํ. "จตูหิ สมฺปโยโค. จตูหิ วิปฺปโยโค.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ทุติยปเญฺห.....เวทิตพฺพา
สภาโค, วิสภาโค"ติ วจนโต หิ จตูหิ อรูปกฺขนฺเธเหว สภาคานํ เอกสนฺตานสฺมึ
เอกกฺขเณ อุปฺปนฺนานํ อรูปกฺขนฺธานํเยว อญฺมญฺสมฺโปโยโค ลพฺภติ.
รูปธมฺมานํ ปน รูเปน นิพฺพาเนน วา, นิพฺพานสฺส จ รูเปน สทฺธึ
สมฺปโยโค นาม นตฺถิ. ตถา รูปนิพฺพานานํ อรูปกฺขนฺเธหิ. วิสภาคา หิ
เต เตสํ. ยถา  จ อรูปกฺขนฺธานํ รูปนิพฺพาเนหิ, เอวํ ภินฺนสนฺตาเนหิ
นานากฺขณิเกหิ อรูปธมฺเมหิปิ สทฺธึ นตฺถิเยว. เตปิ หิ เตสํ สนฺตานกฺขณ-
วิสภาคตาย วิสภาคาเยว. อยมฺปน วิสภาคตา สงฺคหฏฺเน วิรุชฺฌนโต
สงฺคหนเย นตฺถิ. คณนูปคมตฺตญฺหิ สงฺคหฏฺโ. สมฺปโยคนเย ปน อตฺถิ,
เอกุปฺปาทตาทิลกฺขโณ ๑- หิ สมฺปโยคฏฺโติ. เอวเมตฺถ ยสฺส เอกธมฺเมนาปิ
สมฺปโยคลกฺขณํ  น ยุชฺชติ, ตสฺส ปุจฺฉาย สงฺคหํ กตฺวาปิ นตฺถีติ ปฏิกฺเขโป
กโต. ยสฺส วิปฺปโยคลกฺขณํ ยุชฺชติ, ตสฺส วิปฺปโยโค ทสฺสิโต. ยานิ ปน
ปทานิ สตฺตสุ วิญฺาณธาตูสุ เอกายปิ ธาตุยา ๒- อวิปฺปยุตฺเต รูเปน นิพฺพาเนน
วา มิสฺสกธมฺเม ทีเปนฺติ, ตานิ สพฺพถาปิ อิธ น ยุชฺชนฺตีติ น คหิตานิ.
เตสํ อิทมุทฺทานํ:-
          "ธมฺมายตนํ ธมฺมธาตุ       ทุกฺขสจฺจญฺจ ชีวิตํ
           สฬายตนํ นามรูปํ         จตฺตาโร จ มหาภวา.
           ชาติ ชรา จ มรณํ        ติเกเสฺวกูนวีสติ
           โคจฺฉเกสุ จ ปญฺาส      อฏฺ จูฬนฺตเร ปทา.
           มหนฺตเร ปณฺณรส         อฏฺารส ตโต ปเร
           เตวีสปทสตํ เอตํ         สมฺปโยเค น ลพฺภตี"ติ.
     ธมฺมายตนญฺหิ รูปนิพฺพานมิสฺสกตฺตา ตสฺมึ อปริยาปนฺเนน วิญฺาเณนาปิ
น สกฺกา สมฺปยุตฺตนฺติ วตฺตุํ. ยสฺมา ปเนตฺถ เวทนาทโย วิญฺาเณน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม......ลกฺขณํ  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
สมฺปยุตฺตา, ตสฺมา วิปฺปยุตฺตนฺติปิ น สกฺกา วตฺตุํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย.
เอวํ สพฺพตฺถาปิ เอตานิ น ยุชฺชนฺตีติ อิธ น คหิตานิ, เสสานิ ขนฺธาทีนิ
ยุชฺชนฺตีติ ตานิ คเหตฺวา เอเกกวเสน จ สโมธาเนตฺวา ๑- จ ปญฺหวิสฺสชฺชนํ
กตํ. เตสุ ปเญฺหสุ ปเม เอเกนายตเนนาติ มนายตเนน. เกหิจีติ ธมฺมายตน-
ธมฺมธาตุปริยาปนฺเนหิ เวทนาสญฺาสงฺขาเรหิ.
     [๒๒๙] ทุติเย ตีหีติ ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ เปตฺวา เสเสหิ. เกหิจิ สมฺปยุตฺโตติ
เวทนากฺขนฺโธ สญฺากฺขนฺธสงฺขารกฺขนฺเธหิ, ๒- อิตเรปิ อตฺตานํ เปตฺวา
อิตเรหิ. เกหิจิ วิปฺปยุตฺโตติ รูปนิพฺพาเนหิ. เอวํ สพฺพตฺถ รูปสฺส วิปฺปโยเค
ธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ อรูปํ, อรูปสฺส วิปฺปโยเค รูปํ ทฏฺพฺพํ. ตติยปโญฺห
อุตฺตานตฺโถว.
     [๒๓๑] จตุตฺเถ "กตีหิ ขนฺเธหี"ติอาทึ อวตฺวา สมฺปยุตฺตนฺติ นตฺถีติ
วุตฺตํ, ตมฺปน ขนฺธาทีนํเยว วเสน เวทิตพฺพํ. ปรโตปิ เอวรูเปสุ ปเญฺหสุ
เอเสว นโย. อาทิปญฺหสฺมิญฺหิ สรูปโต ทสฺเสตฺวา ปรโต ปาลิ สงฺขิตฺตา.
อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺถโยชนา เวทิตพฺพา. ยตฺถ ปน นาติปากฏา
ภวิสฺสติ, ตตฺถ นํ ปากฏํ กตฺวาว คมิสฺสาม.
     [๒๓๔] โสฬสหิ ธาตูหีติ  จกฺขุวิญฺาณธาตุ ตาว อตฺตานํ เปตฺวา
ฉหิ วิญฺาณธาตูหิ ทสหิ จ รูปธาตูหิ. เสสาสุปิ เอเสว นโย.
     [๒๓๕] ตีหิ ขนฺเธหีติ สงฺขารกฺขนฺธํ เปตฺวา เสเสหิ. เอกาย ธาตุยาติ
มโนวิญฺาณธาตุยา. ๓- สมุทยมคฺคานญฺหิ อญฺาย ธาตุยา สมฺปโยโค นตฺถิ.
เอเกน ขนฺเธนาติ สงฺขารกฺขนฺเธน. เอเกนายตเนนาติ ธมฺมายตเนน. เอกาย
ธาตุยาติ ธมฺมธาตุยา. เอเตสุ หิ ตํ สจฺจทฺวยํ เกหิจิ สมฺปยุตฺตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สโมธาเนน   ๒ ฉ.ม. สญฺาสงฺขาเรหิ   ๓ สี. เอกาย วิญฺาณธาตุยา
      [๒๓๘] สุขินฺทฺริยาทิปเญฺห ตีหีติ สญฺาสงฺขารวิญฺาเณหิ. เอกาย
ธาตุยาติ กายวิญฺาณธาตุยา มโนวิญฺาณธาตุยา จ. ฉหิ ธาตูหีติ
กายวิญฺาณธาตุวชฺชาหิ.
     [๒๔๕] รูปภวปเญฺห สพฺเพสมฺปิ อรูปกฺขนฺธานํ อรูปายตนานญฺจ
อตฺถิตาย น เกหิจีติ วุตฺตํ. อรูปภวปเญฺห ๑- ฆานชิวฺหากายวิญฺาณธาตูนํ
ปน นตฺถิตาย ตีหิ ธาตูหิ วิปฺปยุตฺโตติ วุตฺตํ.
     [๒๕๖] อธิโมกฺขปเญฺห ทฺวีหิ ธาตูหีติ มโนธาตุมโนวิญฺาณธาตูหิ.
ปณฺณรสหีติ เสสาหิ ทสหิ รูปธาตูหิ ปญฺจหิ จ จกฺขุวิญฺาณาทีหิ.
     [๒๕๗] กุสลปเญฺห กุสเลหิ จตุนฺนมฺปิ ขนฺธานํ คหิตตฺตา สมฺปโยโค
ปฏิกฺขิตฺโต.
     [๒๕๘] เวทนาตฺติกปเญฺห เอเกน ขนฺเธนาติ เวทนากฺขนฺเธเนว.
ปณฺณรสหีติ จกฺขุโสตฆานชิวฺหาวิญฺาณธาตุมโนธาตูหิ เจว รูปธาตูหิ จ.
เอกาทสหีติ กายวิญฺาณธาตุยา สทฺธึ รูปธาตูหิ.
     [๒๖๒] เนววิปากนวิปากธมฺมธมฺมปเญฺห ปญฺจหีติ จกฺขุวิญฺาณาทีหิ.
อนุปาทินฺนุปาทานิยปเญฺห ฉหีติ มโนวิญฺาณธาตุวชฺชาหิ. สวิตกฺกสวิจารปเญฺห
ปณฺณรสหีติ ปญฺจหิ วิญฺาเณหิ สทฺธึ รูปธาตูหิ. อวิตกฺกวิจารมตฺตปเญฺห
เอเกน ขนฺเธนาติอาทิ สงฺขารกฺขนฺธวเสน เวทิตพฺพํ. ทุติยชฺฌานวิจารญฺหิ เปตฺวา
เสสา อวิตกฺกวิจารมตฺตา นาม. ปีตึ เปตฺวา เสสา ปีติสหคตา. ตตฺถ วิจาโร
วิจาเรน ปีติ จ ปีติยา น สมฺปยุตฺตาติ สงฺขารกฺขนฺธธมฺมายตนธมฺมธาตูสุ
เกหิจิ สมฺปยุตฺตา นาม. โสฬสหีติ ธมฺมธาตุมโนวิญฺาณธาตุวชฺชาเหว.
อวิตกฺกอวิจารปเญฺห เอกาย ธาตุยาติ มโนธาตุยา. สุขสหคตา อุเปกฺขาสหคตา
จ เวทนาตฺติเก วุตฺตาว. ทสฺสเนนปหาตพฺพาทโย กุสลสทิสาว.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
     [๒๗๑] ปริตฺตารมฺมณํ วิปากธมฺมสทิสํ. เอกาย ธาตุยาติ ธมฺมธาตุยา.
เกหิจีติ เย ตตฺถ ปริตฺตารมฺมณา น โหนฺติ, เตหิ. ธมฺมธาตุ ปน
ปริตฺตารมฺมณานํ ฉนฺนํ จิตฺตุปฺปาทานํ วเสน จตูหิ ขนฺเธหิ  สงฺคหิตตฺตา
ปมปฏิกฺเขปเมว ภชติ. มหคฺคตารมฺมณาทโยปิ กุสลสทิสาว.
     [๒๗๓] อนุปฺปนฺเนสุ ปญฺจหิ ธาตูหีติ จกฺขุวิญฺาณาทีหิ. ตานิ หิ
เอกนฺเตน อุปฺปาทิธมฺมภูตาเนว, อุปฺปนฺนโกฏฺาสมฺปิ ปน ภชนฺติ. ปจฺจุปฺปนฺนา-
รมฺมณาทโย ปริตฺตารมฺมณสทิสาว. เหตุอาทโย สมุทยสทิสาว. สเหตุกา เจว
น จ เหตูปิ ปีติสหคตสทิสาว. ตถา ปรามาสสมฺปยุตฺตา. อนุปาทินฺนา อนุปฺปนฺน-
สทิสาว. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                   สมฺปโยควิปฺปโยคปทวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๗-๒๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=360&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=360&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=36&i=224
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=36&A=960
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=36&A=1048
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=36&A=1048
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_36