อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๓. ปริญฺาวารวณฺณนา
     [๒๐๖-๒๐๘] ตทนนฺตรํ ๓- ปริญฺาวาเรปิ ฉเฬว กาลเภทา, อนุโลม-
ปฏิโลมโต เทฺวเยว นยา, ปุคฺคลวาโร โอกาสวาโร ปุคฺคโลกาสวาโรติ
อิเมสุ ปน ตีสุ ปุคฺคลวาโรว ลพฺภติ, น อิตเร เทฺว. กึการณา?  สทิส-
วิสฺสชฺชนตาย. โย หิ โกจิ ปุคฺคโล ยตฺถ กตฺถจิ าเน รูปกฺขนฺธญฺเจ ปริชานาติ,
เวทนากฺขนฺธมฺปิ ปริชานาติเยว. เวทนากฺขนฺธญฺเจ ปริชานาติ, รูปกฺขนฺธมฺปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฺปนฺนญฺจาปิ  ๒ ฉ.ม. าเนสุ  ๓ ฉ.ม. ตทนนฺตเร
ปริชานาติเยว. รูปกฺขนฺธญฺเจ น ปริชานาติ, เวทนากฺขนฺธมฺปิ น ปริชานาติเยว.
เวทนากฺขนฺธญฺเจ น ปริชานาติ, รูปกฺขนฺธมฺปิ น ปริชานาติเยว. ตสฺมา
เตสุปิ "ยตฺถ รูปกฺขนฺธํ ปริชานาติ ตตฺถ เวทนากฺขนฺธํ ปริชานาตี"ติ-
อาทิวเสน ปุจฺฉํ กตฺวา อามนฺตาเตฺวว วิสฺสชฺชนํ กาตพฺพํ สิยาติ
สทิสวิสฺสชฺชนตาย เต อิธ น ลพฺภนฺตีติ เวทิตพฺพา.
     อถวา ปริญฺากิจฺจํ นาม ปุคฺคลสฺเสว โหติ, โน โอกาสสฺส, ปุคฺคโลว
ปริชานิตุํ สมตฺโถ, โน โอกาโสติ ปุคฺคลวาโร เจตฺถ ๑- คหิโต, น โอกาสวาโร.
ตสฺส ปน อคฺคหิตตฺตา ตทนนฺตโร ปุคฺคโลกาสวาโร ลพฺภมาโนปิ น คหิโต.
๒- โย ปเนส ปจฺจุปฺปนฺเน กาเล ปุคฺคลวาโร คหิโต, ตตฺถ ๒- รูปกฺขนฺธมูลกานิ
จตฺตาริ, เวทนากฺขนฺธมูลกานิ ตีณิ, สญฺากฺขนฺธมูลกานิ เทฺว, สงฺขารกฺขนฺธมูลกํ
เอกนฺติ เหฏฺา วุตฺตนเยเนว อนุโลมนเย อคฺคหิตคฺคหเณน ทส ยมกานิ
ปฏิโลมนเย ทสาติ วีสติ, ตถา เสเสสุปีติ เอเกกสฺมึ กาเล วีสติ วีสติ กตฺวา
ฉสุ กาเลสุ วีสยมกสตํ จตฺตาฬีสานิ เทฺว ปุจฺฉาสตานิ อสีตฺยาธิกานิ จตฺตาริ
อตฺถสตานิ จ โหนฺตีติ อิทเมตฺถ ปาลิววตฺถานํ.
     อตฺถวินิจฺฉเย ปเนตฺถ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนสงฺขาตา ตโย อทฺธา ปวตฺติวาเร
วิย จุติปฏิสนฺธิวเสน น ลพฺภนฺติ, ปวตฺเต จิตฺตกฺขณวเสเนว ลพฺภนฺติ.
เตเนเวตฺถ "โย รูปกฺขนฺธํ ปริชานาติ โส เวทนากฺขนฺธํ ปริชานาตี"ติอาทีสุ
ปุจฺฉาสุ "อามนฺตา"ติ วิสฺสชฺชนํ กตํ. โลกุตฺตรมคฺคสฺมิญฺหิ ๓- นิพฺพานารมฺมเณน
จิตฺเตน ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ปริญฺากิจฺจนิปฺผตฺติยา ๔- ยงฺกิญฺจิ เอกํ ขนฺธํ
ปริชานนฺโต อิตรมฺปิ ปริชานาตีติ วุจฺจติ. เอวเมตฺถ "ปริชานาตี"ติ ปเญฺหสุ
อนุโลมนเย ปริญฺากิจฺจสฺส มตฺถกปฺปตฺตํ อคฺคมคฺคสมงฺคึ สนฺธาย "อามนฺตา"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุคฺคลวาโรเวตฺถ   ๒-๒ ฉ.ม. โย ปเนส ปุคฺคลวาโร คหิโต, ตตฺถ
@ปจฺจุปฺปนฺนกาเล   ๓ ฉ.ม. โลกุตฺตรมคฺคกฺขณสฺมิญฺหิ    ๔ ฉ.ม..... นิพฺพตฺติยา
วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ปฏิโลมนเย ปน "น ปริชานาตี"ติ ปเญฺหสุ ปุถุชฺชนาทโย
สนฺธาย อามนฺตาติ วุตฺตํ, "ปริชานิตฺถา"ติ อิมสฺมิมฺปน อตีตกาลวาเร
มคฺคานนฺตเร อคฺคผเล ิโตปิ ปริญฺากิจฺจสฺส นิฏฺิตตฺตา ปริชานิตฺถเยว นาม.
     [๒๐๙] โย รูปกฺขนฺธํ ปริชานาติ โส เวทนากฺขนฺธํ ปริชานิตฺถาติ
ปเญฺหน อคฺคมคฺคสมงฺคึ ปุจฺฉติ. ยสฺมา ปเนส ขนฺธปญฺจกํ ปริชานาติเยว
นาม, น ตาว นิฏฺิตปริญฺากิจฺโจ, ตสฺมา "โน"ติ ปฏิเสโธ กโต. ทุติยปเญฺห
ปน ปริชานิตฺถาติ อรหตฺตํ ๑- ปุจฺฉติ. ยสฺมา ปน โส นิฏฺิตปริญฺากิจฺโจ.
นตฺถิ ตสฺส ปริญฺเยฺยํ นาม, ตสฺมา "โน"ติ ปฏิเสโธ กโต. ปฏิโลมนย-
วิสฺสชฺชเน ปเนตฺถ อรหา รูปกฺขนฺธํ น ปริชานาตีติ อรหโต ปริญฺาย อภาเวน
วุตฺตํ. อคฺคมคฺคสมงฺคี เวทนากฺขนฺธํ น ปริชานิตฺถาติ อรหตฺตมคฺคฏฺสฺส
อนิฏฺิตปริญฺากิจฺจตาย วุตฺตํ. น เกวลญฺจ เวทนากฺขนฺธเมว, เอกธมฺมมฺปิ โส
น ปริชานิตฺเถว. อิทํ ปน ปุจฺฉาวเสน วุตฺตํ. โน จ รูปกฺขนฺธนฺติ อิทมฺปิ
ปุจฺฉาวเสเนว วุตฺตํ, อญฺมฺปิ ปน โส ขนฺธํ น ๒- ปริชานาติ.
     [๒๑๐-๒๑๑] โย รูปกฺขนฺธํ ปริชานาติ โส เวทนากฺขนฺธํ ปริชานิสฺสตีติ
เอตฺถ ยสฺมา มคฺคฏฺปุคฺคโล เอกจิตฺตกฺขณิโก, ตสฺมา โส ปริชานิสฺสตีติ
สงฺขฺยํ น คจฺฉติ. เตน วุตฺตํ "โน"ติ. เต รูปกฺขนฺธญฺจ น ปริชานิตฺถาติ
ปุจฺฉาสภาเคน วุตฺตํ, น ปริชานึสูติ ปเนตฺถ อตฺโถ. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ
อตฺถวินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ.
                      ปริญฺาวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ขนฺธยมกวณฺณนา สมตฺตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อรหนฺตํ    ๒ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๓๔๖-๓๔๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=7800&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=7800&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=38&i=273
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=38&A=2272
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=38&A=1680
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=38&A=1680
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_38