บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๔. โปตลิยสุตฺตวณฺณนา [๓๑] เอวมฺเม สุตนฺติ โปตลิยสุตฺตํ. ตตฺถ องฺคุตฺตราเปสูติ องฺโคเยว ๑- โส ชนปโท, มหิยา ปน นทิยา อุตฺตเรน อาโป, ตสฺส ๒- อวิทูรตฺตา อุตฺตราโปติปิ วุจฺจติ. กตรมหิยา อุตฺตเรน โส ๓- อาโปติ, มหามหิยา. ตตฺถายํ อาวิภาวกถา:- อยํ กิร ชมฺพูทีโป ทสสหสฺสโยชนปริมาโณ. ตตฺถ จ จตุสหสฺสโยชนปฺปมาโณ ปเทโส อุทเกน อชฺโฌตฺถโต สมุทฺโทติ สงฺขํ คโต. ติสหสฺสโยชนปฺปมาเณ มนุสฺสา วสนฺติ. ติสหสฺสโยชนปฺปมาเณ หิมวา ปติฏฺฐิโต อุพฺเพเธน ปญฺจโยชนสติโก จตุราสีติกูฏสหสฺสปฏิมณฺฑิโต สมนฺตโต สนฺทมานปญฺจสตนทีจิตฺโต, ยตฺถ อายามวิตฺถาเรน เจว คมฺภีรตาย จ ปณฺณาสปณฺณาสโยชนา ทิยฑฺฒโยชนสตปริมณฺฑลา อโนตตฺตทโห กณฺณมุณฺฑทโห รถการทโห ฉทฺทนฺตทโห กุณาลทโห มนฺทากินีทโห ๔- สีหปปาตทโหติ สตฺต มหาสรา ปติฏฺฐิตา. เตสุ อโนตตฺตทโห สุทสฺสนกูฏํ จิตฺรกูฏํ กาฬกูฏํ คนฺธมาทนกูฏํ เกลาสกูฏนฺติ อิเมหิ ปญฺจหิ ปพฺพเตหิ ปริกฺขิตฺโต. ตตฺถ สุทสฺสนกูฏํ โสวณฺณมยํ ทฺวิโยชนสตุพฺเพธํ อนฺโตวงฺกํ กากมุขสณฺฐานํ ตเมว สรํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐิตํ. จิตฺรกูฏํ สพฺพรตนมยํ. กาฬกูฏํ อญฺชนมยํ. คนฺธมาทนกูฏํ สานุมยํ อพฺภนฺตเร มุคฺควณฺณํ, มูลคนฺโธ สารคนฺโธ เผคฺคุคนฺโธ ตจคนฺโธ ปปฏิกคนฺโธ รสคนฺโธ ปตฺตคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธ ผลคนฺโธ คนฺธคนฺโธติ อิเมหิ ทสหิ คนฺเธหิ อุสฺสนฺนํ นานปฺปการโอสถสญฺฉนฺนํ, กาฬปกฺขอุโปสถทิวเส อาทิตฺตมิว องฺคารํ ชลนฺตํ ติฏฺฐติ. เกลาสกูฏํ รชตมยํ. สพฺพานิ สุทสฺสเนน สมานุพฺเพธสณฺฐานานิ, ตเมว สรํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ฐิตานิ. ตานิ สพฺพานิ เทวานุภาเวน จ นาคานุภาเวน จ วสนฺติ, ๕- นทิโย จ เตสุ สนฺทนฺติ. ตํ สพฺพํ อุทกํ อโนตตฺตเมว ปวิสติ. จนฺทิมสุริยา ทกฺขิเณน วา อุตฺตเรน วา คจฺฉนฺตา ปพฺพตนฺตเรน ตตฺถ โอภาสํ กโรนฺติ, อุชุํ คจฺฉนฺตา น กโรนฺติ, เตเนวสฺส อโนตตฺตนฺติ สงฺขา อุทปาทิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. องฺคาเยว ๒ ฉ.ม. ตาสํ ๓ ฉ.ม. ยา @๔ ก. หํสปปาตทโห มนฺทากินิ, ม. หํสปปาตทโห ๕ ม. ฐสฺสนฺติ, ฉ. วสฺสนฺติ ตตฺถ มโนหรสิลาตลานิ นิมฺมจฺฉกจฺฉปานิ ผลิกสทิสนิมฺมลูทกานิ นฺหานติตฺถานิ สุปฏิยตฺตานิ โหนฺติ, เยสุ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสวา จ อิทฺธิมนฺโต จ อิสโย นฺหายนฺติ, เทวยกฺขาทโย อุทกกีฬํ ๑- กีฬนฺติ. ตสฺส จตูสุ ปสฺเสสุ สีหมุขํ หตฺถิมุขํ อสฺสมุขํ อุสภมุขนฺติ จตฺตาริ มุขานิ โหนฺติ, เยหิ จตสฺโส นทิโย สนฺทนฺติ. สีหมุเขน นิกฺขนฺตนทีตีเร สีหา พหุตรา โหนฺติ. หตฺถิมุขาทีหิ หตฺถิอสฺสอุสภา. ปุรตฺถิมทิสโต นิกฺขนฺตนที อโนตตฺตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อิตรา ติสฺโส นทิโย อนุปคมฺม ปาจีนหิมวนฺเตเนว อมนุสฺสปถํ คนฺตฺวา มหาสมุทฺทํ ปวิสติ. ปจฺฉิมทิสโต จ อุตฺตรทิสโต จ นิกฺขนฺตนทิโยปิ ตเถว ปทกฺขิณํ กตฺวา ปจฺฉิมหิมวนฺเตเนว อุตฺตรหิมวนฺเตเนว จ อมนุสฺสปถํ คนฺตฺวา มหาสมุทฺทํ ปวิสนฺติ. ทกฺขิณทิสโต นิกฺขนฺตนที ปน ตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทกฺขิเณน อุชุกํ ปาสาณปิฏฺเฐเนว สฏฺฐิโยชนานิ คนฺตฺวา ปพฺพตํ ปหริตฺวา วุฏฺฐาย ปริกฺเขเปน ติคาวุตปฺปมาณา อุทกธาร หุตฺวา อากาเสน สฏฺฐิโยชนานิ คนฺตฺวา ติยคฺคเฬ นาม ปาสาเณ ปติตา, ๒- ปาสาโณ อุทกธาราเวเคน ภินฺโน. ตตฺถ ปญฺญาสโยชนปฺปมาณา ติยคฺคฬา นาม โปกฺขรณี ชาตา, โปกฺขรณิยา กูลํ ภินฺทิตฺวา ปาสาณํ ปวิสิตฺวา สฏฺฐิโยชนานิ คตา. ตโต ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อุมฺมงฺเคน สฏฺฐิโยชนานิ คนฺตฺวา วิชฺฌํ ๓- นาม ติรจฺฉานปพฺพตํ ปหริตฺวา หตฺถตเล ปญฺจงฺคุลิสทิสา ปญฺจธารา หุตฺวา ปวตฺตติ. ๔- สา ติกฺขตฺตุํ อโนตตฺตํ ปทกฺขิณํ กตฺวา คตฏฺฐาเน อาวฏฺฏคงฺคาติ วุจฺจติ. อุชุกํ ปาสาณปิฏฺเฐน สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน กณฺณคงฺคาติ, ๕- อากาเสน สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน อากาสคงฺคาติ, ติยคฺคฬปาสาเณ ปญฺญาสโยชโนกาเส ฐิตา ติยคฺคฬโปกฺขรณีติ, กูลํ ภินฺทิตฺวา ปาสาณํ ปวิสิตฺวา สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน พหลคงฺคาติ, อุมฺมงฺเคน สฏฺฐิโยชนานิ คตฏฺฐาเน อุมฺมงฺคคงฺคาติ วุจฺจติ. วิชฺฌํ นาม ติรจฺฉานปพฺพตํ ปหริตฺวา ปญฺจธารา หุตฺวา ปวตฺตฏฺฐาเน ปน คงฺคา ยมุนา อจิรวตี สรภู @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุยฺยานกีฬกํ ๒ สี. ปติตฺวา ๓ ฉ.ม. วิญฺฌํ, เอวมุปริปิ @๔ ฉ.ม. ปวตฺตนฺติ ๕ ฉ.ม. กณฺหาคงฺคาติ มหีติ ปญฺจธา สงฺขํ คตา. เอวเมตา ปญฺจ มหานทิโย หิมวนฺตโต ปภวนฺติ. ตาสุ ยา อยํ ปญฺจมี มหี นาม, สา อิธ มหามหีติ อธิปฺเปตา. ตสฺสา อุตฺตเรน โย ๑- อาโป, ตาสํ อวิทูรตฺตา โส ชนปโท องฺคุตฺตราโปติ เวทิตพฺโพ. ตสฺมึ องฺคุตฺตราเปสุ ชนปเท. อาปณํ นามาติ ตสฺมึ กิร นิคเม วีสติ อาปณมุขสหสฺสานิ วิภตฺตานิ อเหสุํ. อิติปิ ๒- โส อาปณานํ อุสฺสนฺนตฺตา อาปณนฺเตฺวว สงฺขํ คโต. ตสฺส จ นิคมสฺส อวิทูเร นทีตีเร ฆนจฺฉาโย รมณีโย ภูมิภาโค มหาวนสณฺโฑ, ตสฺมึ ภควา วิหรติ. เตเนเวตฺถ วสนฏฺฐานํ น นิยามิตนฺติ เวทิตพฺพํ. เยนญฺญตโร วนสณฺโฑ เตนุปสงฺกมีติ ภิกฺขุสํฆํ วสนฏฺฐานํ เปเสตฺวา เอกโกว อุปสงฺกมิ โปตลิยํ คหปตึ สนฺธาย. โปตลิโยปิ โข คหปตีติ โปตลิโยติ เอวํนามโก คหปติ. สมฺปนฺนนิวาสนปารุปโนติ ๓- ปริปุณฺณนิวาสนปารุปโน, เอกํ ทีฆทสสาฏกํ นิวตฺโถ เอกํ ปารุโตติ อตฺโถ. ฉตฺตุปาหนาหีติ ฉตฺตํ คเหตฺวา อุปาหนา อารุโฬฺหติ อตฺโถ. อาสนานีติ ปลฺลงฺกปีฐปลาสปีฐกาทีนิ. อนฺตมโส สาขาภงฺคํปิ หิ อาสนนฺเตว วุจฺจติ. คหปติวาเทนาติ คหปตีติ อิมินา วจเนน. สมุทาจรตีติ โวหรติ. ภควนฺตํ เอตทโวจาติ ตติยํ คหปตีติ วจนํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ เอตํ "ตยิทํ โภ โคตมา"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ นจฺฉนฺนนฺติ น อนุจฺฉวิกํ. นปฺปฏิรูปนฺติ น สารุปฺปํ. อาการาติอาทีนิ สพฺพาเนว การณเววจนานิ. ทีฆทสวตฺถธารณเกสมสฺสุนขฏฺฐปนานิ ๔- หิ สพฺพาเนว คิหิพฺยญฺชนานิ ตสฺส คิหิภาวํ ปากฏํ กโรนฺตีติ อาการา, คิหิสณฺฐาเนน สณฺฐิตตฺตา ลิงฺคา, คิหิภาวสฺส สญฺชานนนิมิตฺตตาย นิมิตฺตาติ วุตฺตา. ยถาตํ คหปติสฺสาติ ยถา คหปติสฺส อาการลิงฺคนิมิตฺตา ภเวยฺยุํ, ตเถว เต ตุยฺหํ. เตนาหํ ๕- เอวํ สมุทาจรามีติ ทสฺเสติ. อถ โส เยน การเณน คหปติวาทํ นาธิวาเสติ, ตํ ปกาเสนฺโต "ตถา หิ ปน เม"ติอาทิมาห. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยา ๒ ฉ.ม. อิติ ๓ สี...ปาปุรโน, ฉ.ม....ปาวุรโณ, เอวมุปริปิ @๔ ฉ.ม....ฐปนาทีนิ ๕ ฉ.ม. เตน ตาหํ นิยฺยาตนฺติ นิยฺยาติตํ. อโนวาทีติ ๑- "ตาตา กสถ วปถ, วณิปฺปถํ ปโยเชถา"ติอาทินา หิ นเยน โอวทนฺโต โอวาที นาม โหติ. "ตุเมฺห น กสถ น วปถ, น วณิปฺปถํ ปโยเชถ, กถํ ชีวิสฺสถ, ปุตฺตทารํ วา ภริสฺสถา"ติอาทินา นเยน ปน อุปวทนฺโต อุปวาที นาม โหติ. อหํ ปน อุภยํปิ ตํ น กโรมิ. เตนาหํ ตตฺถ อโนวาที อนุปวาทีติ ทสฺเสติ. ฆาสจฺฉาทนปรโม วิหรามีติ ฆาสมตฺตญฺเจว อจฺฉาทนมตฺตญฺจ ปรมํ กตฺวา วิหรามิ, ตโต ปรํ นตฺถิ น จ ปตฺเถมีติ ทีเปติ. [๓๒] คิทฺธิโลโภ ปหาตพฺโพติ เคธภูโต โลโภ ปหาตพฺโพ. อนินฺทาโรสนฺติ อนินฺทาภูตมฆฏฺฏนํ. นินฺทาโรโสติ นินฺทาฆฏฺฏนา. โวหารสมุจฺเฉทายาติ เอตฺถ โวหาโรติ พฺยวหารโวหาโรปิ. ปณฺณตฺติปิ วจนํปิ เจตนาปิ. ตตฺถ:- "โย หิ โกจิ มนุสฺเสสุ โวหารํ อุปชีวติ เอวํ วาเสฏฺฐา ชานาหิ วาณิโช โส น พฺราหฺมโณ"ติ. อยํ พฺยวหารโวหาโร นาม. "สงฺขา สมญฺญา ปณฺณตฺติ โวหาโร"ติ ๒- อยํ ปณฺณตฺติโวหาโร นาม. "ตถา ตถา โวหรติ ๓- อปรามาสนฺ"ติ ๔- อยํ วจนโวหาโร นาม. "อฏฺฐ อริยโวหารา อฏฺฐ อนริยโวหารา"ติ ๕- อยํ เจตนาโวหาโร นาม, อยเมตฺถ อธิปฺเปโต. ยสฺมา วา ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย คิหีติ เจตนา นตฺถิ, สมโณติ เจตนา โหติ. คิหีติ วจนํ นตฺถิ, สมโณติ วจนํ โหติ. คิหีติ ปณฺณตฺติ นตฺถิ, สมโณติ ปณฺณตฺติ โหติ. คิหีติ พฺยวหาโร นตฺถิ, สมโณติ วา ปพฺพชิโตติ วา พฺยวหาโร โหติ. ตสฺมา สพฺเพเปเต ลพฺภนฺติ. [๓๓] เยสํ โข อหํ สํโยชนานํ เหตุ ปาณาติปาตีติ เอตฺถ ปาณาติปาโตว สํโยชนํ. ปาณาติปาตสฺเสว หิ เหตุ ปาณาติปาตปจฺจยา ปาณาติปาตี นาม โหติ. ปาณาติปาตานํ ๖- ปน พหุตาย "เยสํ โข อหนฺ"ติ วุตฺตํ. เตสาหํ สํโยชนานนฺติ เตสํ อหํ ปาณาติปาตพนฺธนานํ. ปหานาย สมุจฺเฉทาย ปฏิปนฺโนติ อิมินา อปาณาติปาตสงฺขาเตน กายิกสีลสํวเรน ปหานตฺถาย สมุจฺเฉทนตฺถาย ปฏิปนฺโน. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อโนวาที อนุปวาทีติ ๒ อภิ. สงฺคณิ. ๓๕/๑๓๑๓/๒๙๗ นิกฺเขปกณฺฑ @๓ ก. โวหรนฺติ ๔ ม. อุปริ. ๑๔/๓๓๒/๓๐๑ อรณวิภงฺคสุตฺต @๕ องฺ. อฏฺฐก ๒๓/๑๖๔-๕/๓๑๖ จาลวคฺค (สฺยา) ๖ ม. ปาณานํ อตฺตาปิ มํ อุปวเทยฺยาติ กุนฺถกิปิลฺลิกํปิ นาม ชีวิตา อโวโรปนกสาสเน ปพฺพชิตฺวา ปาณาติปาตมตฺตโตปิ โอรมิตุํ น สกฺโกมิ, กึ มยฺหํ ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อตฺตาปิ มํ อุปวเทยฺย. อนุวิจฺจาปิ มํ วิญฺญู ครเหยฺยุนฺติ เอวรูเป นาม สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปาณาติปาตมตฺตโตปิ โอรมิตุํ น สกฺโกติ, กึ เอตสฺส ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อนุวิจฺจ ตุลยิตฺวา ปริโยคาเหตฺวา อญฺเญปิ วิญฺญู ปณฺฑิตา ครเหยฺยุํ. เอตเทว โข ปน สํโยชนํ เอตํ นีวรณนฺติ ทสสุ สํโยชเนสุ จ ปญฺจสุ จ นีวรเณสุ อปริยาปนฺนํปิ "อฏฺฐ นีวรณา"ติ เทสนาวเสเนตํ วุตฺตํ. เอวํ ๑- วฏฺเฏ พนฺธนฏฺเฐน หิ หิตปฏิจฺฉาทนฏฺเฐน จ สํโยชนนฺติปิ นีวรณนฺติปิ วุตฺตํ. อาสวาติ ปาณาติปาตการณา เอโก อวิชฺชาสโว อุปฺปชฺชติ. วิฆาตปริฬาหาติ วิฆาตา จ ปริฬาหา จ. ตตฺถ วิฆาตคฺคหเณน กิเลสทุกฺขญฺจ วิปากทุกฺขญฺจ คหิตํ, ปริฬาหคฺคหเณน ๒- กิเลสปริฬาโห จ วิปากปริฬาโห จ คหิโต. อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๓๔-๔๐] อยํ ปน วิเสโส:- เตสาหํ สํโยชนานํ ปหานายาติ อิมสฺมึ ปเท อิมินา ทินฺนาทานสงฺขาเตน กายิกสีลสํวเรน, สจฺจวาจาสงฺขาเตน วาจสิกสีลสํวเรน, อปิสุณวาจาสงฺขาเตน วาจสิกสีลสํวเรน, อคิทฺธิโลภสงฺขาเตน มานสิกสีลสํวเรน อนินฺทาโรสสงฺขาเตน กายิกวาจสิกสีลสํวเรน, อโกธูปายาส- สงฺขาเตน มานสิกสีลสํวเรน, อนติมานสงฺขาเตน มานสิกสีลสํวเรน ปหานตฺถาย สมุจฺเฉทนตฺถาย ปฏิปนฺโนติ เอวํ สพฺพวาเรสุ โยชนา กาตพฺพา. อตฺตาปิ มํ อุปวเทยฺย อนุวิจฺจาปิ มํ วิญฺญู ครเหยฺยุนฺติ อิเมสุ ปน ปเทสุ ติณสลากํปิ นาม อุปาทาย อทินฺนํ อคฺคหณสาสเน ปพฺพชิตฺวา อทินฺนา- ทานมตฺตโตปิ วิรมิตุํ น สกฺโกมิ, กึ มยฺหํ ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อตฺตาปิ มํ อุปวเทยฺย. เอวรูเป นาม สาสเน ปพฺพชิตฺวา อทินฺนาทานมตฺตโตปิ โอรมิตุํ น สกฺโกติ, กึ อิมสฺส ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อนุวิจฺจาปิ มํ วิญฺญู ครเหยฺยุํ. หสาเปกฺขตายปิ นาม ทวกมฺยตาย วา มุสาวาทํ อกรณสาสเน ปพฺพชิตฺวา. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท ทิสฺสติ ๒ ฉ.ม. ปริฬาหคฺคหเณนปิ สพฺพากาเรน ปิสุณํ อกรณสาสเน นาม ปพฺพชิตฺวา. อปฺปมตฺตกํปิ คิทฺธิโลภํ อกรณสาสเน นาม ปพฺพชิตฺวาปิ. กกเจน องฺเคสุ อุกฺกนฺติยมาเนสุปิ ๑- นาม ปเรสํ นินฺทาโรสํ ๒- อกรณสาสเน นาม ๓- ปพฺพชิตฺวา. ฉินฺนขาณุกณฺฏกาทีสุปิ นาม โกธูปายาสํ อกรณสาสเน ปพฺพชิตฺวา. อธิมานมตฺตกํปิ ๔- นาม มานํ อกรณสาสเน ปพฺพชิตฺวา อธิมานมตฺตํปิ ปชหิตุํ น สกฺโกติ, กึ อิมสฺส ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อตฺตาปิ มํ อุปวเทยฺย. เอวรูเป นาม สาสเน ปพฺพชิตฺวา อธิมานมตฺตํปิ ปชหิตุํ น สกฺโกติ, กึ อิมสฺส ปพฺพชฺชายาติ เอวํ อนุวิจฺจาปิ มํ วิญฺญู ครเหยฺยุนฺติ เอวํ สพฺพวาเรสุ โยชนา กาตพฺพา. อาสวาติ อิมสฺมึ ปน ปเท อทินฺนาทานการณา กามาสโว ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโวติ ตโย อาสวา อุปฺปชฺชนฺติ, ตถา มุสาวาทการณา ปิสุณวาจาการณา จ, คิทฺธิโลภการณา ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว จ, นินฺทาโรสการณา อวิชฺชาสโวว, ตถา โกธูปายาสการณา, อติมานการณา ภวาสโว อวิชฺชาสโว จาติ เทฺวว อาสวา อุปฺปชฺชนฺตีติ เอวํ อาสวุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา. อิเมสุ ปน อฏฺฐสุปิ วาเรสุ อสมฺโมหตฺถํ ปุน อยํ สงฺเขปวินิจฺฉโย:- อิเมสุ ตาว จตูสุ วิรมิตุํ น สกฺโกมีติ วตฺตพฺพํ, ปจฺฉิเมสุ ปชหิตุํ น สกฺโกมีติ. ปาณาติปาตนินฺทาโรสโกธูปายาเสสุ จ เอโก อวิชฺชาสโวว โหติ, อทินฺนาทานมุสาวาท- ปิสุณวาจาสุ กามาสโว ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว, คิทฺธิโลเภ ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว, อติมาเน ภวาสโว อวิชฺชาสโว, อปาณาติปาตํ ทินฺนาทานํ กายิกสีลํ, อมุสา อปิสุณํ วาจสิกสีลํ, ฐเปตฺวา อนินฺทาโรสํ เสสานิ ตีณิ มานสิกสีลานิ. ยสฺมา ปน กาเยนปิ ฆฏฺเฏติ โรเสติ วาจายปิ, ตสฺมา อนินฺทาโรโส เทฺว ฐานานิ ยาติ, กายิกสีลํปิ โหติ วาจสิกสีลํปิ. เอตฺตาวตา กึ กถิตํ? ปาติโมกฺขสํวรสีลํ. ปาติโมกฺขสํวรสีเล ฐิตสฺส จ ภิกฺขุโน ปฏิสงฺขาปหานวเสน คิหิโวหารสมุจฺเฉโท กถิโตติ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โอกฺกนฺติยมาเนสุปิ ๒ สี. นินฺทาโรสมตฺตํ @๓ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๔ ม. อติมานมตฺตมฺปิ กามาทีนวกถาวณฺณนา [๔๒] วิตฺถารเทสนายํ ตเมนํ ทกฺโขติ ปทสฺส อุปจฺฉุมฺเภยฺยาติ ๑- อิมินา สทฺธึ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. อิทํ วุตฺตํ โหติ, ตเมนํ กุกฺกุรํ อุปจฺฉุมฺเภยฺย, ตสฺส สมีเป ขิเปยฺยาติ อตฺโถ. อฏฺฐิกงฺกลนฺติ อุรฏฺฐึ วา ปิฏฺฐิกณฺฏกํ วา สีสฏฺฐึ วา. ตญฺหิ นิมฺมํสตฺตา กงฺกลนฺติ วุจฺจติ. สุนิกนฺตํ นิกนฺตนฺติ ยถา สุนิกนฺตํ โหติ, เอวํ นิกนฺตํ นิลฺลิขิตํ, ยํ ปเนตฺถ ๒- อลฺลีนมํสํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ นิลฺลิขิตฺวา อฏฺฐิมตฺตเมว กตนฺติ อตฺโถ. เตเนวาห "นิมฺมํสนฺ"ติ. โลหิตํ ปน มกฺขิตฺวา ติฏฺฐติ, เตน วุตฺตํ "โลหิตมกฺขิตนฺ"ติ. พหุทุกฺขา พหูปายาสาติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเกหิ ทุกฺเขหิ พหุทุกฺขา, อุปายาสสงฺกิเลเสหิ พหูปายาสา. ยายํ อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตาติ ยา อยํ ปญฺจกามคุณารมฺมณวเสน นานาสภาวา ตาเนว จ อารมฺมณานิ นิสฺสิตตฺตา "นานตฺตสิตา"ติ วุจฺจติ ปญฺจกามคุเณ อุเปกฺขา, ตํ วชฺเชตฺวา. ๓- เอกตฺตา เอกตฺตสิตาติ จตุตฺถชฺฌานูเปกฺขา, สา หิ ทิวสํปิ เอกสฺมึ อารมฺมเณ อุปฺปชฺชนโต เอกสภาวา, ตเทว เอกํ อารมฺมณํ นิสฺสิตตฺตา เอกตฺตสิตา นาม. ยตฺถ สพฺพโส โลกามิสุปาทานา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ ยตฺถ จตุตฺถชฺฌานูเปกฺขายํ ยํ อุเปกฺขํ อาคมฺม ยํ ปฏิจฺจ สพฺเพน สพฺพํ อปริเสสา โลกามิสสงฺขาตา ปญฺจกามคุณามิสา นิรุชฺฌนฺติ. ปญฺจกามคุณามิสาติ จ กามคุณารมฺมณา ฉนฺทราคา, คหณฏฺเฐน เตเยว จ อุปาทานาติปิ วุตฺตา. ตเมวูเปกฺขํ ภาเวตีติ ตํ โลกามิสูปาทานานํ ปฏิปกฺขภูตํ จตุตฺถชฺฌานูเปกฺขเมว วฑฺเฒติ. [๔๓] อุฑฺฑเยยฺยาติ ๔- อุปฺปติตฺวา คจฺเฉยฺย. อนุปติตฺวาติ อนุพนฺธิตฺวา. วิตจฺเฉยฺยุนฺติ มุขตุณฺฑเกน ฑํสนฺตา ตจฺเฉยฺยุํ. วิราเชยฺยุนฺติ ๕- มํสเปสึ นเขหิ กฑฺฒิตฺวา ปาเตยฺยุํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปสุมฺเภยฺย, ก. อุปจฺจมฺเภยฺย ๒ ฉ.ม. ยเทตฺถ ๓ ฉ.ม. อภินิวชฺเชตฺวา @๔ สี. อุฑฺเฑยฺยาติ, ฉ.ม. อุฑฺฑีเยยฺยาติ ๕ ฉ.ม. วิสฺสชฺเชยฺยุนฺติ [๔๗] ยานํ โอโรเปยฺยาติ ๑- ปุริสานุจฺฉวิกํ ยานํ โอโรเปยฺย. ๒- ปวรมณิกุณฺฑลนฺติ นานปฺปการํ อุตฺตมมณิญฺจ กุณฺฑลญฺจ. ๓- สานิหรนฺตีติ อตฺตโน ภณฺฑกานิ คณฺหนฺติ. [๔๘] สมฺปนฺนผลนฺติ มธุรผลํ. อุปปนฺนผลนฺติ ผลูปปนฺนํ พหุผลํ. [๔๙] อนุตฺตรนฺติ อุตฺตมํ ปภสฺสรํ นิรุปกฺกิเลสํ. [๕๐] อารกา อหํ ภนฺเตติ ปฐวิโต นภํ วิย สมุทฺทสฺส โอริมตีรโต ปรตีรํ วิย จ สุวิทูรวิทูเร อหํ. อนาชานีเยติ คิหิโวหารสมุจฺเฉทนสฺส การณํ อชานนเก. อาชานียโภชนนฺติ การณํ ชานนฺเตหิ ภุญฺชิตพฺพโภชนํ. อนาชานียโภชนนฺติ การณํ อชานนฺเตหิ ภุญฺชิตพฺพโภชนํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย โปตลิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. จตุตฺถํ. ----------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๗-๓๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=652&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=652&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=36 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=660 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=658 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=658 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]