บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๓

มหาวคฺเค มคฺคกถา [๕๒๗] มคฺโคติ เกนตฺเถน มคฺโค ฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ มิจฺฉาทิฏฺิยา ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตรึ ^๓- ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ ม. นิฏฺิตา ฯ ^๓ ม. ยุ. สพฺพตฺถ อุตฺตริ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๐.

เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตรึ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ {๕๒๗.๑} จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตรึ ปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ สมุฏฺานฏฺเน สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตริปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯเปฯ ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามสฺส ปหานาย มคฺโค เจว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๑.

เหตุ จ ฯเปฯ อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตริปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯ [๕๒๘] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกสฺส กามราคสญฺโชนสฺส ปฏิฆสญฺโชนสฺส โอฬาริกสฺส กามราคานุสยสฺส ปฏิฆานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตริปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯ {๕๒๘.๑} อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.

สมฺมาสมาธิ อณุสหคตสฺส กามราคสญฺโชนสฺส ปฏิฆสญฺโชนสฺส อณุสหคตสฺส กามราคานุสยสฺส ปฏิฆานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตริปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯ {๕๒๘.๒} อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ รูปราคสฺส อรูปราคสฺส มานสฺส อุทฺธจฺจสฺส อวิชฺชาย มานานุสยสฺส ราคานุสยสฺส อวิชฺชานุสยสฺส ปหานาย มคฺโค เจว เหตุ จ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนาย มคฺโค เจว เหตุ จ กิเลสานํ ปริยาทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ ปฏิเวธาทิวิโสธนาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส อธิฏฺานาย มคฺโค เจว เหตุ จ จิตฺตสฺส โวทานาย มคฺโค เจว เหตุ จ วิเสสาธิคมาย มคฺโค เจว เหตุ จ อุตฺตริปฏิเวธาย มคฺโค เจว เหตุ จ สจฺจาภิสมยาย มคฺโค เจว เหตุ จ นิโรเธ ปติฏฺาปนาย มคฺโค เจว เหตุ จ ฯ [๕๒๙] ทสฺสนมคฺโค สมฺมาทิฏฺิ อภิโรปนมคฺโค สมฺมาสงฺกปโป

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.

ปริคฺคหมคฺโค สมฺมาวาจา สมุฏฺานมคฺโค สมฺมากมฺมนฺโต โวทานมคฺโค สมฺมาอาชีโว ปคฺคหมคฺโค สมฺมาวายาโม อุปฏฺานมคฺโค สมฺมาสติ อวิกฺเขปมคฺโค สมฺมาสมาธิ อุปฏฺานมคฺโค สติสมฺโพชฺฌงฺโค ปวิจยมคฺโค ธมฺมวิจย- สมฺโพชฺฌงฺโค ปคฺคหมคฺโค วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ผรณมคฺโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค อุปสมมคฺโค ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค อวิกฺเขปมคฺโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ปฏิสงฺขานมคฺโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยมคฺโค สทฺธาพลํ โกสชฺเช อกมฺปิยมคฺโค วิริยพลํ ปมาเท อกมฺปิยมคฺโค สติพลํ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยมคฺโค สมาธิพลํ อวิชฺชาย อกมฺปิยมคฺโค ปญฺาพลํ อธิโมกฺขมคฺโค {๕๒๙.๑} สทฺธินฺทฺริยํ ปคฺคหมคฺโค วิริยินฺทฺริยํ อุปฏฺานมคฺโค สตินฺทฺริยํ อวิกฺเขปมคฺโค สมาธินฺทฺริยํ ทสฺสนมคฺโค ปญฺินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยํ ^๑- มคฺโค อกมฺปิยฏฺเน พลํ ^๒- มคฺโค นิยฺยานฏฺเน โพชฺฌงฺโค ^๓- มคฺโค เหตฏฺเน มคฺโค อุปฏฺานฏฺเน สติปฏฺานา มคฺโค ปทหนฏฺเน สมฺมปฺปธานา มคฺโค อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธิปาทา มคฺโค ตถฏฺเน สจฺจา ^๔- มคฺโค อวิกฺเขปฏฺเน สมโถ มคฺโค อนุปสฺสนฏฺเน วิปสฺสนา มคฺโค เอกรสฏฺเน สมถวิปสฺสนา มคฺโค อนติวตฺตนฏฺเน ยุคนทฺธา มคฺโค สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ มคฺโค อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ มคฺโค ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ มคฺโค มุตฺตฏฺเน วิโมกฺโข มคฺโค ปฏิเวธฏฺเน @เชิงอรรถ: ^๑-๒-๓ ม. อินฺทฺริยา ฯ พลา ฯ โพชฺฌงฺคา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๔ ม. ยุ. สจฺจานิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.

วิชฺชา มคฺโค ปริจฺจาคฏฺเน วิมุตฺติ มคฺโค สมุจฺเฉทฏฺเน ขเย าณํ มคฺโค ฉนฺโท มูลฏฺเน มคฺโค มนสิกาโร สมุฏฺานฏฺเน มคฺโค ผสฺโส สโมธานฏฺเน มคฺโค เวทนา สโมสรณฏฺเน มคฺโค สมาธิ ปมุขฏฺเน มคฺโค สติ อาธิปเตยฺยฏฺเน มคฺโค ปญฺา ตทุตฺตรฏฺเน ^๑- มคฺโค วิมุตฺติ สารฏฺเน มคฺโค อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน มคฺโคติ ฯ มคฺคกถา ฯ ^[๒]- ---------