บาลี ข้อ 1-112 พระไตรปิฎกเล่มที่ 11

                     สุตฺตนฺตปิฏเก ทีฆนิกายสฺส
                             ตติโย ภาโค
                               ---------
                              ปาฏิกวคฺโค
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                              ปาฏิกสุตฺตํ
     [๑]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ ภควา มลฺเลสุ วิหรติ อนุปฺปิยํ
นาม   มลฺลานํ   นิคโม   ฯ   อถโข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย    อนุปฺปิยํ    ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อถโข   ภควโต
เอตทโหสิ    อติปฺปโค    โข    ตาว    อนุปฺปิยายํ   ปิณฺฑาย   จริตุํ
ยนฺนูนาหํ      เยน     ภคฺควโคตฺตสฺส     ปริพฺพาชกสฺส     อาราโม
เยน ภคฺควโคตฺโต ปริพฺพาชโก เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ ฯ
     {๑.๑}   อถโข   ภควา   เยน   ภคฺควโคตฺตสฺส   ปริพฺพาชกสฺส
อาราโม   เยน   ภคฺควโคตฺโต   ปริพฺพาชโก   เตนุปสงฺกมิ  ฯ  อถโข
ภคฺควโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เอตุ  โข  ภนฺเต ภควา
สฺวาคตํ  ภนฺเต  ภควโต  จิรสฺสํ  โข  ภนฺเต  ภควา  อิมํ  ปริยายมกาสิ
ยทิทํ   อิธาคมนาย   นิสีทตุ   ภนฺเต   ภควา  อิทมาสนํ  ปญฺญตฺตนฺติ  ฯ
นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต  อาสเน  ฯ  ภคฺควโคตฺโตปิ  โข  ปริพฺพาชโก
อญฺญตรํ   นีจํ  อาสนํ  คเหตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน
โข    ภคฺควโคตฺโต    ปริพฺพาชโก    ภควนฺตํ    เอตทโวจ   ปุริมานิ
ภนฺเต    ทิวสานิ    ปุริมตรานิ    สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   เอตทโวจ   ปจฺจกฺขาโตทานิ   มยา
ภคฺคว   ภควา   นทานาหํ   ภคฺคว   ^๑-   ภควนฺตํ  อุทฺทิสฺส  วิหรามีติ
กจฺเจตํ   ภนฺเต   ตเถว   ยถา   สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อวจาติ  ฯ
ตเถว  โข  เอตํ  ภคฺคว  ยถา  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อวจ  ปุริมานิ
ภคฺคว    ทิวสานิ    ปุริมตรานิ    สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๑.๒}  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต มํ
เอตทโวจ    ปจฺจกฺขามิทานาหํ    ภนฺเต   ภควนฺตํ   นทานาหํ   ภนฺเต
ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ
ลิจฺฉวิปุตฺตํ   เอตทโวจํ   อปิ   นุ   ตาหํ   สุนกฺขตฺต  เอวมโวจํ  เอหิ
ตฺวํ   สุนกฺขตฺต   มมํ   อุทฺทิสฺส   วิหราหีติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตฺวํ  วา  ปน  มํ  เอวํ  อวจ  อหํ ภนฺเต ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วิหริสฺสามีติ ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต  เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ
ตฺวํ   สุนกฺขตฺต   มมํ   อุทฺทิสฺส   วิหราหีติ   นปิ  กิร  มํ  ตฺวํ  วเทสิ
อหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ    อุทฺทิสฺส    วิหริสฺสามีติ    เอวํ    สนฺเต
โมฆปุริส    โก    สนฺโต   กํ   ปจฺจาจิกฺขติ   ^๒-   ปสฺส   โมฆปุริส
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ^๒ ปจฺจกฺขาสิ ฯ
ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ
     [๒]  น  หิ  ปน  เม ภนฺเต ภควา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ฯ  อปิ  นุ  ตาหํ  สุนกฺขตฺต  เอวํ  อวจํ เอหิ ตฺวํ สุนกฺขตฺต มมํ
อุทฺทิสฺส     วิหราหิ     อหนฺเต    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสามีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตฺวํ  วา ^๑- ปน มํ เอวํ อวจ อหํ
ภนฺเต   ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส   วิหริสฺสามิ   ภควา  เม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสตีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต
เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  มมํ  อุทฺทิสฺส  วิหราหิ  อหนฺเต
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสามีติ  นปิ  กิร  มํ  ตฺวํ  วเทสิ
อหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ  อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามิ  ภควา  เม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กริสฺสตีติ   เอวํ   สนฺเต   โมฆปุริส   โก  สนฺโต  กํ
ปจฺจาจิกฺขสิ   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  กเต  วา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริเย    อกเต    วา    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย
ยสฺสตฺถาย มยา ธมฺโม เทสิโต โส นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ ฯ
กเต   วา   ภนฺเต   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย   อกเต  วา
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย  ยสฺสตฺถาย  ภควตา  ธมฺโม  เทสิโต
โส  นิยฺยาติ  ตกฺกรสฺส  สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  อิติ  กิร สุนกฺขตฺต กเต
วา   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริเย  อกเต  วา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริเย   ยสฺสตฺถาย   มยา   ธมฺโม   เทสิโต   โส   นิยฺยาติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ตวญฺจ ฯ
ตกฺกรสฺส     สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ     ฯ     ตตฺร     สุนกฺขตฺต    กึ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา      อิทฺธิปาฏิหาริยํ      กตํ      กริสฺสติ     ปสฺส
โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ
     [๓]  น  หิ  ปน  เม  ภนฺเต  ภควา  อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปตีติ  ^๑- ฯ
อปิ   นุ   ตาหํ   สุนกฺขตฺต   เอวํ   อวจํ   เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  มมํ
อุทฺทิสฺส   วิหราหิ   อหนฺเต   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสามีติ   ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต  ฯ  ตฺวํ  วา  ปน  มํ  เอวํ  อวจ  อหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส
วิหริสฺสามิ    ภควา   เม   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสตีติ   ฯ   โน   เหตํ
ภนฺเต  ฯ  อิติ  กิร  สุนกฺขตฺต  เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต
มมํ    อุทฺทิสฺส    วิหราหิ    อหนฺเต   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปสฺสามีติ   นปิ
กิร   มํ   ตฺวํ   วเทสิ   อหํ   ภนฺเต   ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส  วิหริสฺสามิ
ภควา    เม    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปสฺสตีติ    เอวํ   สนฺเต   โมฆปุริส
โก   สนฺโต   กํ   ปจฺจาจิกฺขสิ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ปญฺญตฺเต
วา   อคฺคญฺเญ   อปญฺญตฺเต   วา   อคฺคญฺเญ  ยสฺสตฺถาย  มยา  ธมฺโม
เทสิโต   โส   นิยฺยาติ   ตกฺกรสฺส   สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ  ฯ  ปญฺญตฺเต
วา   ภนฺเต   อคฺคญฺเญ  อปญฺญตฺเต  วา  อคฺคญฺเญ  ยสฺสตฺถาย  ภควตา
ธมฺโม   เทสิโต   โส   นิยฺยาติ   ตกฺกรสฺส   สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ   ฯ
อิติ    กิร   สุนกฺขตฺต   ปญฺญตฺเต   วา   อคฺคญฺเญ   อปญฺญตฺเต   วา
อคฺคญฺเญ   ยสฺสตฺถาย   มยา   ธมฺโม  เทสิโต  โส  นิยฺยาติ  ตกฺกรสฺส
สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ    ฯ    ตตฺร   สุนกฺขตฺต   กึ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญตฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ยุ. ปญฺญาเปตีติ ฯ
กริสฺสติ ปสฺส โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ^๑- ฯ
     {๓.๑}  อเนกปริยาเยน  โข  เต  สุนกฺขตฺต  มม  วณฺโณ ภาสิโต
วชฺชิคาเม   อิติปิ  โส  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน
สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร   ปุริสทมฺมสารถิ   สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ
พุทฺโธ   ภควาติ  อิติ  โข  เต  สุนกฺขตฺต  อเนกปริยาเยน  มม  วณฺโณ
ภาสิโต   วชฺชิคาเม   ฯ  อเนกปริยาเยน  โข  เต  สุนกฺขตฺต  ธมฺมสฺส
วณฺโณ   ภาสิโต   วชฺชิคาเม   สฺวากฺขาโต  ภควตา  ธมฺโม  สนฺทิฏฺฐิโก
อกาลิโก    เอหิปสฺสิโก    โอปนยิโก   ปจฺจตฺตํ   เวทิตพฺโพ   วิญฺญูหีติ
อิติ   โข   เต   สุนกฺขตฺต   อเนกปริยาเยน  ธมฺมสฺส  วณฺโณ  ภาสิโต
วชฺชิคาเม ฯ
     {๓.๒}  อเนกปริยาเยน   โข   เต  สุนกฺขตฺต  สงฺฆสฺส  วณฺโณ
ภาสิโต   วชฺชิคาเม   สุปฏิปนฺโน   ภควโต   สาวกสงฺโฆ   อุชุปฏิปนฺโน
ภควโต     สาวกสงฺโฆ     ญายปฏิปนฺโน     ภควโต     สาวกสงฺโฆ
สามีจิปฏิปนฺโน    ภควโต    สาวกสงฺโฆ   ยทิทํ   จตฺตาริ   ปุริสยุคานิ
อฏฺฐ  ปุริสปุคฺคลา  เอส  ภควโต  สาวกสงฺโฆ  อาหุเนยฺโย  ปาหุเนยฺโย
ทกฺขิเณยฺโย    อญฺชลิกรณีโย   อนุตฺตรํ   ปุญฺญกฺเขตฺตํ   โลกสฺสาติ   อิติ
โข    เต    สุนกฺขตฺต   อเนกปริยาเยน   สงฺฆสฺส   วณฺโณ   ภาสิโต
วชฺชิคาเม   ฯ  อาโรจยามิ  โข  เต  สุนกฺขตฺต  ปฏิเวทยามิ  โข  เต
สุนกฺขตฺต    ภวิสฺสนฺติ   โข   เต   สุนกฺขตฺต   วตฺตาโร   โน   วิสหิ
สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต   สมเณ   โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   จริตุํ   โส
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อวิสหนฺโต   สิกฺขํ   ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺโตติ  อิติ  โข  เต  สุนกฺขตฺต
ภวิสฺสนฺติ   วตฺตาโรติ   ฯ  เอวํปิ  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต
มยา   วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา  ธมฺมวินยา  ยถา  ตํ  อาปายิโก
เนรยิโก ฯ
     [๔]  เอกมิทาหํ  ภคฺคว สมยํ ถูลูสุ ^๑- วิหรามิ อุตฺตรกา นาม ถูลูนํ
นิคโม   ฯ  อถขฺวาหํ  ภคฺคว  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
สุนกฺขตฺเตน   ลิจฺฉวิปุตฺเตน  ปจฺฉาสมเณน  อุตฺตรกํ  ปิณฺฑาย  ปาวิสึ   ฯ
เตน    โข    ปน   สมเยน   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   กุกฺกุรวตฺติโก
จตุกฺโกณฺฑิโก   ^๒-   ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทติ  มุเขเนว
ภุญฺชติ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต  อเจลํ
โกรกฺขตฺติยํ     กุกฺกุรวตฺติกํ     จตุกฺโกณฺฑิกํ     ฉมานิกิณฺณํ     ภกฺขสํ
มุเขเนว   ขาทนฺตํ   มุเขเนว   ภุญฺชนฺตํ   ฯ   ทิสฺวานสฺส   เอตทโหสิ
สาธุรูโป   วต   โภ  อรหํ  ^๓-  สมโณ  จตุกฺโกณฺฑิโก  ^๒-  ฉมานิกิณฺณํ
ภกฺขสํ มุเขเนว ขาทติ มุเขเนว ภุญฺชตีติ ฯ
     {๔.๑}   อถขฺวาหํ   ภคฺคว   สุนกฺขตฺตสฺส  ลิจฺฉวิปุตฺตสฺส  เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย     สุนกฺขตฺตํ    ลิจฺฉวิปุตฺตํ    เอตทโวจํ    ตฺวํปิ
นาม   โมฆปุริส   ^[๔]-   สกฺยปุตฺติโย   ปฏิชานิสฺสสีติ  ฯ  กึ  ปน  มํ
ภนฺเต    ภควา    เอวมาห    ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย
ปฏิชานิสฺสสีติ   ฯ   นนุ   เต   สุนกฺขตฺต   อิมํ   อเจลํ   โกรกฺขตฺติยํ
กุกฺกุรวตฺติกํ    จตุกฺโกณฺฑิกํ    ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทนฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. พูมูสุ ฯ ^๒ ยุ. จตุกฺกุณฺฑิโก ฯ ^๓ ม. อยํ ฯ ^๔ โป. ม. สมโณ ฯ
มุเขเนว   ภุญฺชนฺตํ   ทิสฺวานสฺส   ^๑-   เอตทโหสิ  สาธุรูโป  วต  โภ
อรหํ   สมโณ   จตุกฺโกณฺฑิโก   ฉมานิกิณฺณํ   ภกฺขสํ   มุเขเนว   ขาทติ
มุเขเนว  ภุญฺชตีติ  ฯ  เอวํ  สนฺเต  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควา  อรหตฺตสฺส
มจฺฉรายตีติ   ฯ   น   โข   อหํ   โมฆปุริส   อรหตฺตสฺส  มจฺฉรายามิ
อปิจ   ตุเยฺหเวตํ  ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ  ตํ  ปชห  มา  เต  อโหสิ
ทีฆรตฺตํ    อหิตาย    ทุกฺขาย   ยํ   โข   ปเนตํ   สุนกฺขตฺต   มญฺญสิ
อเจโล   ^๒-   โกรกฺขตฺติโย   สาธุรูโป   อรหํ   สมโณติ  โส  สตฺตมํ
ทิวสํ   อลสเกน   กาลํ  กริสฺสติ  กาลกโต  จ  กาลกญฺชิกา  ^๓-  นาม
อสุรา    สพฺพนิหีโน    อสุรกาโย    ตตฺร    อุปฺปชฺชิสฺสติ   กาลกตญฺจ
นํ   วีรณตฺถมฺภเก   สุสาเน   ฉฑฺเฑสฺสนฺติ   ฯ   อากงฺขมาโน  จ  ตฺวํ
สุนกฺขตฺต   อเจลํ   โกรกฺขตฺติยํ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺเฉยฺยาสิ   ชานาสิ
อาวุโส   โกรกฺขตฺติย   อตฺตโน   คตินฺติ   ฐานํ  โข  ปเนตํ  สุนกฺขตฺต
วิชฺชติ   ยนฺเต   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย  พฺยากริสฺสติ  ชานามิ  อาวุโส
สุนกฺขตฺต    อตฺตโน    คตึ   กาลกญฺชิกา   นาม   อสุรา   สพฺพนิหีโน
อสุรกาโย ตตฺรมฺหิ อุปฺปนฺโนติ ฯ
     {๔.๒}   อถโข   ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยน  อเจโล
โกรกฺขตฺติโย     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อเจลํ    โกรกฺขตฺติยํ
เอตทโวจ   พฺยากโต   โขสิ   อาวุโส  โกรกฺขตฺติย  สมเณน  โคตเมน
อเจโล    โกรกฺขตฺติโย    สตฺตมํ   ทิวสํ   อลสเกน   กาลํ   กริสฺสติ
กาลกโต      จ     กาลกญฺชิกา     นาม     อสุรา     สพฺพนิหีโน
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ทิสฺวาน ฯ ^๒ โป. ม. ยุ. อเจลํ โกรกฺขตฺติยํ ฯ  ^๓ สี. ยุ. กาลกญฺชา ฯ
อสุรกาโย    ตตฺร    อุปฺปชฺชิสฺสติ    กาลกตญฺจ    นํ    วีรณตฺถมฺภเก
สุสาเน    ฉฑฺเฑสฺสนฺตีติ    เยน   ตฺวํ   อาวุโส   โกรกฺขตฺติย   มตฺตํ
มตฺตํ   จ   ภตฺตํ   ภุญฺเชยฺยาสิ   มตฺตํ   มตฺตํ   จ  ปานียํ  ปิเวยฺยาสิ
ยถา สมณสฺส โคตมสฺส มิจฺฉา อสฺส วจนนฺติ ฯ
     {๔.๓}   อถโข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เอกทฺวีหิกาย
สตฺต   รตฺตินฺทิวานิ   คเณสิ   ยถา   ตํ   ตถาคตสฺส  อสทฺทหมาโน  ฯ
อถโข    ภคฺคว    อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   สตฺตมํ   ทิวสํ   อลสเกน
กาลมกาสิ    กาลกโต   จ   กาลกญฺชิกา   นาม   อสุรา   สพฺพนิหีโน
อสุรกาโย   ตตฺร   อุปฺปชฺชิ   กาลกตญฺจ   นํ   วีรณตฺถมฺภเก   สุสาเน
ฉฑฺเฑสุํ ฯ
     {๔.๔}  อสฺโสสิ  โข ภคฺคว สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต อเจโล กิร ^๑-
โกรกฺขตฺติโย   อลสเกน  กาลกโต  วีรณตฺถมฺภเก  สุสาเน  ฉฑฺฑิโตติ  ฯ
อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เตน  วีรณตฺถมฺภกํ  สุสานํ  เยน
อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  อเจลํ  โกรกฺขตฺติยํ
ติกฺขตฺตุํ   ปาณินา   อาโกเฏสิ   ชานาสิ  อาวุโส  โกรกฺขตฺติย  อตฺตโน
คตินฺติ   ฯ   อถโข   ภคฺคว   อเจโล   โกรกฺขตฺติโย   ปาณินา  ปิฏฺฐึ
ปริปุญฺฉนฺโต    วุฏฺฐาสิ   ชานามิ   อาวุโส   สุนกฺขตฺต   อตฺตโน   คตึ
กาลกญฺชิกา     นาม    อสุรา    สพฺพนิหีโน    อสุรกาโย    ตตฺรมฺหิ
อุปฺปนฺโนติ วตฺวา ตตฺเถว อุตฺตาโน ปริปติ ^๒- ฯ
     {๔.๕}  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา  มํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อหํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. กิรสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปปติ ฯ
ภคฺคว   สุนกฺขตฺตํ   ลิจฺฉวิปุตฺตํ   เอตทโวจํ   ตํ   กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต
ยเถว  เต  อหํ  อเจลํ  โกรกฺขตฺติยํ  อารพฺภ  พฺยากาสึ ตเถว ตํ วิปากํ
โน  ^๑-  อญฺญถา  วาติ  ฯ  ยเถว  เม ภนฺเต ภควา อเจลํ โกรกฺขตฺติยํ
อารพฺภ  พฺยากาสิ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน  อญฺญถาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ
สุนกฺขตฺต   ยทิ   เอวํ   สนฺเต   กตํ   วา   โหติ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   อกตํ  วาติ  ฯ  อทฺธา  โข  ภนฺเต  เอวํ  สนฺเต  กตํ
โหติ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  โน  อกตนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข
มํ   ตฺวํ   โมฆปุริส   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กโรนฺตํ  เอวํ
วเทสิ  น  หิ  ปน  เม  ภนฺเต  ภควา  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ปสฺส  โมฆปุริส  ยาวญฺจ  เต  อิทํ  อปรทฺธนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข
ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต  มยา  วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๕]  เอกมิทาหํ   ภคฺคว   สมยํ  เวสาลิยํ  วิหรามิ  มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  อเจโล  กฬารมชฺชโก ^๒-
เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว  ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม ฯ
ตสฺส    สตฺต    วตฺตปทานิ   สมตฺตานิ   สมาทินฺนานิ   โหนฺติ  ยาวชีวํ
อเจโล   อสฺสํ   น   วตฺถํ   ปริทเหยฺยํ  ยาวชีวํ  พฺรหฺมจารี  อสฺสํ  น
เมถุนํ   ธมฺมํ   ปฏิเสเวยฺยํ    ยาวชีวํ   สุรามํเสเนว   ยาเปยฺยํ   น
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. โนสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๒ สี. ม. กฬารมฏฺฏโก ฯ สี. ยุ. กนฺทรมสุโก ฯ
โอทนกุมฺมาสํ    ภุญฺเชยฺยํ   ปุรตฺถิเมน   เวสาลึ   ^๑-   อุเทนํ   นาม
เจติยํ   ตํ  นาติกฺกเมยฺยํ  ทกฺขิเณน  เวสาลึ  โคตมกํ  นาม  เจติยํ  ตํ
นาติกฺกเมยฺยํ  ปจฺฉิเมน  เวสาลึ  สตฺตมฺพํ  นาม  เจติยํ  ตํ นาติกฺกเมยฺยํ
อุตฺตเรน   เวสาลึ   พหุปุตฺตกนฺนาม   เจติยํ   ตํ  นาติกฺกเมยฺยนฺติ  โส
อิเมสํ    สตฺตนฺนํ    วตฺตปทานํ   สมาทานเหตุ   ลาภคฺคปฺปตฺโต   เจว
ยสคฺคปฺปตฺโต จ วชฺชิคาเม ฯ
     {๕.๑}   อถโข   ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยน  อเจโล
กฬารมชฺชโก     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อเจลํ    กฬารมชฺชกํ
ปญฺหํ   อปุจฺฉิ   ฯ   ตสฺส   อเจโล   กฬารมชฺชโก   ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น
สํปายาสิ      อสํปายนฺโต      โกปญฺจ      โทสญฺจ     อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตฺวากาสิ     ฯ    อถโข    ภคฺคว    สุนกฺขตฺตสฺส    ลิจฺฉวิปุตฺตสฺส
เอตทโหสิ   สาธุรูปํ   วต   โภ   อรหนฺตํ   สมณํ  อาสาทิยิมฺหเส  ^๒-
มา วต โน โภ อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     {๕.๒}    อถโข    ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ  เอตทโวจํ
ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย   ปฏิชานิสฺสสีติ   ฯ  กึ  ปน  มํ
ภนฺเต    ภควา    เอวมาห    ตฺวํปิ   นาม   โมฆปุริส   สกฺยปุตฺติโย
ปฏิชานิสฺสสีติ    ฯ    นนุ    ตฺวํ    สุนกฺขตฺต    อเจลํ   กฬารมชฺชกํ
อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺหํ    อปุจฺฉิ   ตสฺส   เต   อเจโล   กฬารมชฺชโก
ปญฺหํ      ปุฏฺโฐ      น      สํปายาสิ     อสํปายนฺโต     โกปญฺจ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. เวสาลิยํ ฯ   ^๒ ม. ยุ. อาสาทิมฺหเส ฯ
โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ   ปาตฺวากาสิ   ตสฺส   เต   เอตทโหสิ  สาธุรูปํ
วต   โภ   อรหนฺตํ   สมณํ  อาสาทิยิมฺหเส  มา  วต  โน  โภ  อโหสิ
ทีฆรตฺตํ   อหิตาย  ทุกฺขายาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควา
อรหตฺตสฺส   มจฺฉรายตีติ   ฯ   น   โข   อหํ   โมฆปุริส   อรหตฺตสฺส
มจฺฉรายามิ    อปิจ    ตุเยฺหเวตํ    ปาปกํ    ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตํ
ปชห   มา   เต   อโหสิ   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย  ทุกฺขายาติ  ฯ  ยํ  โข
ปเนตํ    สุนกฺขตฺต    มญฺญสิ   อเจลํ   กฬารมชฺชกํ   สาธุรูโป   อรหํ
สมโณติ   โส   นจิรสฺเสว  ปริหิโต  สานุจริโก  วิจรนฺโต  โอทนกุมฺมาสํ
ภุญฺชมาโน   สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา
นิหีโน   กาลํ   กริสฺสตีติ   ฯ   อถโข   ภคฺคว  อเจโล  กฬารมชฺชโก
นจิรสฺเสว   ปริหิโต   สานุจริโก   วิจรนฺโต   โอทนกุมฺมาสํ  ภุญฺชมาโน
สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา  นิหีโน  ^๑-
กาลมกาสิ ฯ
     {๕.๓}   อสฺโสสิ   โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  อเจโล
กิร    กฬารมชฺชโก    ปริหิโต   สานุจริโก   วิจรนฺโต   โอทนกุมฺมาสํ
ภุญฺชมาโน   สพฺพาเนว   เวสาลิยานิ   เจติยานิ   สมติกฺกมิตฺวา   ยสา
นิหีโน   กาลํ   กโรติ  ^๒-  ฯ  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต
เยนาหํ    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ
นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ
เอตทโวจํ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยเถว  เต  อหํ อเจลํ กฬารมชฺชกํ
อารพฺภ   พฺยากาสึ   ตเถว   ตํ   วิปากํ   โน   อญฺญถา   วาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ยสา นิกฺกินฺโน ฯ ^๒ ม. กโตติ ฯ
ยเถว   เม   ภนฺเต   ภควา  อเจลํ   กฬารมชฺชกํ  อารพฺภ  พฺยากาสิ
ตเถว   ตํ   วิปากํ   โน  อญฺญถาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยทิ
เอวํ   สนฺเต   กตํ  วา  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  อกตํ
วาติ   ฯ   อถโข   ภนฺเต  เอวํ  สนฺเต  กตํ  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   โน   อกตนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข   มํ  ตฺวํ  โมฆปุริส
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กโรนฺตํ   เอวํ   วเทสิ   น   หิ
ปน   เม   ภนฺเต   ภควา   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กโรตีติ
ปสฺส   โมฆปุริส  ยาวญฺจ  เต  อิทํ  อปรทฺธนฺติ  ฯ  เอวํปิ  โข  ภคฺคว
สุนกฺขตฺโต    ลิจฺฉวิปุตฺโต    มยา    วุจฺจมาโน   อปกฺกเมว   อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๖]  เอกมิทาหํ ภคฺคว สมยํ ตตฺเถว ^๑- เวสาลิยํ วิหรามิ มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว  ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม ฯ
โส  เวสาลิยํ  ปริสติ  เอวํ  วาจํ  ภาสติ  สมโณปิ  โคตโม  ญาณวาโท
อหํปิ    ญาณวาโท    ญาณวาโท    โข    ปน   ญาณวาเทน   อรหติ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา     อิทฺธิปาฏิหาริยํ     ทสฺเสตุํ     สมโณ    โคตโม
อุปฑฺฒปถํ    อาคจฺเฉยฺย    อหํปิ    อุปฑฺฒปถํ   คจฺเฉยฺย   เต   ตตฺถ
อุโภปิ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    กเรยฺยาม    เอกญฺเจ
สมโณ   โคตโม   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กริสฺสติ   ทฺวาหํ
กริสฺสามิ  เทฺว  เจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
กริสฺสติ  จตฺตาราหํ  กริสฺสามิ จตฺตาริ เจ สมโณ โคตโม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ    กริสฺสติ   อฏฺฐาหํ   กริสฺสามิ   ฯ   อิติ   ยาวตกํ
ยาวตกํ     สมโณ     โคตโม     อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสติ ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหํ กริสฺสามีติ ฯ
     {๖.๑}   อิติ  ^๑-  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  มํ  เอตทโวจ
อเจโล   ภนฺเต   ปาฏิกปุตฺโต  เวสาลิยํ  ปฏิวสติ  ลาภคฺคปฺปตฺโต  เจว
ยสคฺคปฺปตฺโต  จ  วชฺชิคาเม  โส  เวสาลิยํ  ปริสติ  เอวํ  วาจํ  ภาสติ
สมโณปิ   โคตโม   ญาณวาโท   อหํปิ  ญาณวาโท  ญาณวาโท  โข  ปน
ญาณวาเทน    อรหติ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ทสฺเสตุํ
สมโณ   โคตโม   อุปฑฺฒปถํ   อาคจฺเฉยฺย   อหํปิ   อุปฑฺฒปถํ  คจฺเฉยฺยํ
เต    ตตฺถ    อุโภปิ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   กเรยฺยาม
เอกญฺเจ   สมโณ   โคตโม   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ  กริสฺสติ
ทฺวาหํ กริสฺสามิ ฯ สงฺขิตฺตํ ฯ ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหํ กริสฺสามีติ ฯ
     {๖.๒}  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ เอตทโวจํ
อภพฺโพ   โข   สุนกฺขตฺต  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ
จิตฺตํ    อปฺปหาย    ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหํ  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ   ทิฏฺฐึ  อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา  สมณสฺส  โคตมสฺส  สมฺมุขีภาวํ  คจฺเฉยฺยนฺติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อถ ฯ
มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๓}  รกฺขเตตํ  ภนฺเต  ภควา  วาจํ รกฺขเตตํ สุคโต วาจนฺติ ฯ
กึ  ปน  มํ  ตฺวํ  สุนกฺขตฺต  เอวํ  วเทสิ  รกฺขเตตํ  ภนฺเต  ภควา วาจํ
รกฺขเตตํ  สุคโต  วาจนฺติ  ฯ  ภควตาปสฺส  ภนฺเต  เอสา  วา เอกํเสน
โอธาริตา   ^๑-  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ
จิตฺตํ    อปฺปหาย    ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหํ  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ     ทิฏฺฐึ    อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา    สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ  มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  อเจโล  จ  ภนฺเต ปาฏิกปุตฺโต
วิรูปรูเปน ภควโต สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺย ตทสฺส ภควโต มุสาติ ฯ
     {๖.๔}  อปิ  นุ  สุนกฺขตฺต  ตถาคโต  ตํ  วาจํ  ภาเสยฺย ยา สา
วาจา   ทฺวยคามินีติ  ฯ  กึ  ปน  ภนฺเต  ภควตา  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
เจตสา  เจโต  ปริจฺจ  วิทิโต  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ
อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม
สมฺมุขีภาวํ  อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา  สมณสฺส  โคตมสฺส  สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ   ตสฺส   วิปเตยฺยาติ   อุทาหุ   เทวตา  ภควโต
เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ  อภพฺโพ ภนฺเต อเจโล ปาฏิกปุตฺโต ตํ วาจํ อปฺปหาย
ฯเปฯ  มุทฺธาปิ  ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต เจว เม
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โอวาทิตา ฯ
สุนกฺขตฺต    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    อภพฺโพ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต
ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ   เทวตาปิ   มม   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ   อภพฺโพ  ภนฺเต
อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๕}   อชิโตปิ   นาม   ลิจฺฉวีนํ   เสนาปติ  อธุนา  กาลกโต
ตาวตึสกายํ    อุปปนฺโน    โสปิ    มํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาโรเจสิ
อลชฺชี    ภนฺเต   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   มุสาวาที   ภนฺเต   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   มํปิ   ภนฺเต   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  พฺยากาสิ  วชฺชิคาเม
อชิโต   ลิจฺฉวีนํ   เสนาปติ   มหานิรยํ   อุปปนฺโนติ   น   โข  ปนาหํ
ภนฺเต   มหานิรยํ  อุปปนฺโน  ตาวตึสกายํ  ^๑-  อุปปนฺโน  อลชฺชี  ภนฺเต
อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  มูสาวาที  ภนฺเต อเจโล ปาฏิกปุตฺโต อภพฺโพ จ ^๒-
ภนฺเต  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๖.๖}  อิติ โข สุนกฺขตฺต เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต เจว เม อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต  อภพฺโพ  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย    ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ
สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  เทวตาปิ  เม  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ อภพฺโพ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ตาวตึสมฺหิ ฯ  ^๒ สี. ยุ. จกาโร น ทิสฺสติ ฯ
ภนฺเต   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย
ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   ภควโต   สมฺมุขีภาวํ  อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส
เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ  ตสฺส  วิปเตยฺยาติ  ฯ  เอโส  โข  ปนาหํ  สุนกฺขตฺต  เวสาลิยํ
ปิณฺฑาย    จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   อเจลสฺส
ปาฏิกปุตฺตสฺส   อาราโม   เตนุปสงฺกมึ   ^๑-  ทิวา  วิหาราย  ยสฺสทานิ
ตฺวํ สุนกฺขตฺต อิจฺฉสิ ตสฺส อาโรเจหีติ ฯ
     [๗]  อถโข   สฺวาหํ  ภคฺคว  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรํ
อาทาย   เวสาลิยํ   ^๒-   ปิณฺฑาย  ปาวิสึ  เวสาลิยํ  ปิณฺฑาย  จริตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต    เยน    อเจลสฺส    ปาฏิกปุตฺตสฺส
อาราโม   เตนุปสงฺกมึ   ทิวา  วิหาราย  ฯ  อถโข  ภคฺคว  สุนกฺขตฺโต
ลิจฺฉวิปุตฺโต    ตรมานรูโป    เวสาลึ    ปวิสิตฺวา   เยน   อภิญฺญาตา
อภิญฺญาตา     ลิจฺฉวี     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อภิญฺญาเต
อภิญฺญาเต   ลิจฺฉวี   เอตทโวจ   เอสาวุโส  ภควา  เวสาลิยํ  ปิณฺฑาย
วิจริตฺวา     ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     อเจลสฺส
ปาฏิกปุตฺตสฺส  อาราโม  เตนุปสงฺกมิ  ทิวา  วิหาราย  อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
อภิกฺกมถายสฺมนฺโต      สาธุรูปานํ      สมณานํ      อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   ภวิสฺสตีติ   ฯ  อถโข  ภคฺคว  อภิญฺญาตานํ  อภิญฺญาตานํ
ลิจฺฉวีนํ   เอตทโหสิ   สาธุรูปานํ   กิร  โภ  สมณานํ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. เตนุปสงฺกมิสฺสามิ ฯ  ^๒ ม. เวสาลึ ฯ
อิทฺธิปาฏิหาริยํ   ภวิสฺสติ   หนฺท   วต   โภ   คจฺฉามาติ  ฯ  เยน  จ
อภิญฺญาตา      อภิญฺญาตา      พฺราหฺมณมหาสาลา      คหปติเนจยิกา
นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา          เตนุปสงฺกมิ          อุปสงฺกมิตฺวา
อภิญฺญาเต      อภิญฺญาเต     นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมเณ     เอตทโวจ
เอสาวุโส     ภควา    เวสาลิยํ    ปิณฺฑาย    จริตฺวา    ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต     เยน     อเจลสฺส    ปาฏิกปุตฺตสฺส    อาราโม
เตนุปสงฺกมิ    ทิวาวิหาราย    อภิกฺกมถายสฺมนฺโต    อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
สาธุรูปานํ สมณานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๗.๑}   อถโข   ภคฺคว  อภิญฺญาตานํ  อภิญฺญาตานํ  นานาติตฺถิย-
สมณพฺราหฺมณานํ    เอตทโหสิ    สาธุรูปานํ    กิร    โภ    สมณานํ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา     อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ภวิสฺสติ    หนฺท    วต    โภ
คจฺฉามาติ    ฯ    อถโข    ภคฺคว   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา   ลิจฺฉวี
อภิญฺญาตา     อภิญฺญาตา    จ    พฺราหฺมณมหาสาลา    คหปติเนจยิกา
นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา    เยน   อเจลสฺส   ปาฏิกปุตฺตสฺส   อาราโม
เตนุปสงฺกมึสุ ฯ สา เอสา ภคฺคว ปริสา โหติ อเนกสตา อเนกสหสฺสา ฯ
     {๗.๒}  อสฺโสสิ  โข  ภคฺคว  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต อภิกฺกนฺตา กิร
อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา   ลิจฺฉวี   อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา
จ     พฺราหฺมณมหาสาลา    คหปติเนจยิกา    นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา
สมโณปิ   โคตโม  มยฺหํ  อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโนติ  ฯ  สุตฺวานสฺส
ภยํ    ฉมฺภิตตฺตํ   โลมหํโส   อุทปาทิ   ฯ   อถโข   ภคฺคว   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   ภีโต   สํวิคฺโค   โลมหฏฺฐชาโต   ^๑-  เยน  ติณฺฑุกขานุ-
ปริพฺพาชการาโม   เตนุปสงฺกมิ   ฯ  อสฺโสสิ  โข  ภคฺคว  สา  ปริสา
อเจโล    กิร   ปาฏิกปุตฺโต   ภีโต   สํวิคฺโค   โลมหฏฺฐชาโต   เยน
ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกนฺโตติ ^๒- ฯ
     {๗.๓}  อถโข  ภคฺคว  สา  ปริสา  อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ เอหิ
ตฺวํ   โภ   ปุริส   เยน   ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม   เยน   อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอวํ
วเทหิ      อภิกฺกมาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตา     อภิญฺญาตา
อภิญฺญาตา     ลิจฺฉวี     อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา    จ
พฺราหฺมณมหาสาลา       คหปติเนจยิกา       นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณา
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  เวสาลิยํ  ปริสติ  วาจา  สมโณปิ
โคตโม    ญาณวาโท    อหํปิ    ญาณวาโท    ญาณวาโท   โข   ปน
ญาณวาเทน    อรหติ    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยํ    ทสฺเสตุํ
สมโณ    ^[๓]-   โคตโม   อุปฑฺฒปถํ   อาคจฺเฉยฺย   อหํปิ   อุปฑฺฒปถํ
คจฺเฉยฺยํ    เต    ตตฺถ    อุโภปิ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กเรยฺยาม   เอกญฺเจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กริสฺสติ  ทฺวาหํ  กริสฺสามิ  เทฺว  เจ  สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ   กริสฺสติ   จตฺตาราหํ  กริสฺสามิ  จตฺตาริ  เจ  สมโณ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. โลมหํสชาโต ฯ  ^๒ สี. ยุ. เตนุปสงฺกมนฺโต ฯ  ^๓ ม. เจสทฺโท อตฺถิ ฯ
โคตโม    อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา    อิทฺธิปาฏิหาริยานิ    กริสฺสติ    อฏฺฐาหํ
กริสฺสามิ   อิติ   ยาวตกํ   ยาวตกํ   สมโณ  โคตโม  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา
อิทฺธิปาฏิหาริยานิ     กริสฺสติ     ตทฺทิคุณํ     ตทฺทิคุณาหํ    กริสฺสามีติ
อภิกฺกมเยว   ^๑-   โข   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  อุปฑฺฒปถํ  สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา สมโณ โคตโม อายสฺมโต อาราเม ทิวาวิหารํ นิสินฺโนติ ฯ
     {๗.๔}  เอวํ  โภติ โข ภคฺคว โส ปุริโส ตสฺสา ปริสาย ปฏิสฺสุตฺวา
เยน     ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม    เยน    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     อเจลํ     ปาฏิกปุตฺตํ     เอตทโวจ
อภิกฺกมาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา    อภิญฺญาตา
ลิจฺฉวี    อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา   จ   พฺราหฺมณมหาสาลา
ฯเปฯ    อภิกฺกมเยว   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   อุปฑฺฒปถํ   สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา  สมโณ  โคตโม  อายสฺมโต  อาราเม  ทิวาวิหารํ นิสินฺโนติ ฯ
เอวํ   วุตฺเต   ภคฺคว  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  อายามิ  อาวุโส  อายามิ
อาวุโสติ วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๗.๕}  อถโข  โส  ภคฺคว  ปุริโส  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ เอตทโวจ
กึสุ   นาม   เต   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  ปาวฬาสุ  นาม  เต  ปีฐกสฺมึ
อลฺลีนา   ปีฐกํสุ   นาม   เต   ปาวฬาสุ   อลฺลีนํ   อายามิ   อาวุโส
อายามิ    อาวุโสติ    วตฺวา    ตตฺเถว    สํสปฺปสิ    น    สกฺโกสิ
อาสนาปิ   วุฏฺฐาตุนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข   ภคฺคว  วุจฺจมาโน  อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา  ตตฺเถว
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อภิกฺกมสฺเสว ฯ
สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๗.๖}  ยทา  โข  โส  ภคฺคว  ปุริโส  อญฺญาสิ  ปราภูตรูโป อยํ
อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ  วตฺวา
ตตฺเถว   สํสปฺปติ   น   สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  อถ  ตํ  ปริสํ
อาคนฺตฺวา  เอวมาโรเจสิ  ปราภูตรูโป  โภ  อยํ ^๑- อเจโล ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  ตํ  ปุริสํ
เอตทโวจํ  อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต ตํ วาจํ อปฺปหาย
ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ตํ   ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม  สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ตํ  จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ     ทิฏฺฐึ    อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา    สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ
คจฺเฉยฺยนฺติ มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
                   ปฐมภาณวารํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     [๘]  อถโข   ภคฺคว   อญฺญตโร   ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อุฏฺฐายาสนา
ตํ   ปริสํ   เอตทโวจ   เตนหิ   โภ  มุหุตฺตํ  ตาว  อาคเมถ  ยาวาหํ
คจฺฉามิ    อปฺเปวนาม   อหํปิ   สกฺกุเณยฺยํ   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   อิมํ
ปริสํ อาเนตุนฺติ ฯ
     {๘.๑}   อถโข  โส  ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  เยน  ติณฺฑุกขานุ-
ปริพฺพาชการาโม     เยน     อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา     อเจลํ     ปาฏิกปุตฺตํ     เอตทโวจ    อภิกฺกมาวุโส
ปาฏิกปุตฺต     อภิกฺกนฺตํ    เต    เสยฺโย    อภิกฺกนฺตา    อภิญฺญาตา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยนฺติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ สี. ยุ. โภ อยนฺติ เทฺว ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อภิญฺญาตา   จ  ฯ  สงฺขิตฺตํ  ฯ  สมโณปิ  โคตโม  อายสฺมโต  อาราเม
ทิวาวิหารํ   นิสินฺโนติ   ภาสิตา   โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต
เวสาลิยํ    ปริสติ    วาจา    สมโณปิ   โคตโม   ญาณวาโท   อหํปิ
ญาณวาโท    ฯเปฯ    ตทฺทิคุณํ   ตทฺทิคุณาหํ   กริสฺสามีติ   อภิกฺกมเยว
โข    อาวุโส    ปาฏิกปุตฺต    อุปฑฺฒปถํ    สพฺพปฐมํเยว   อาคนฺตฺวา
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเน  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข   ปเนสา   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  สมเณม  โคตเมน  ปริสติ  วาจา
อภพฺโพ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   ตํ   วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มุทฺธาปิ
ตสฺส     วิปเตยฺยาติ     อภิกฺกมาวุโส    ปาฏิกปุตฺต    อภิกฺกมเนเนว
เต    ชยํ    กริสฺสาม   สมณสฺส   โคตมสฺส   ปราชยนฺติ   ฯ   เอวํ
วุตฺเต    ภคฺคว   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ
อาวุโสติ วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปติ น สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๘.๒}   อถโข  โส  ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ
เอตทโวจ   กึสุ   นาม  เต  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  ปาวฬาสุ  นาม  เต
ปีฐกสฺมึ  อลฺลีนา  ปีฐกํสุ  นาม  เต  ปาวฬาสุ  อลฺลีนํ  อายามิ  อาวุโส
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปสิ  น  สกฺโกสิ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ   ฯ   เอวํปิ   โข  ภคฺคว  วุจฺจมาโน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุํ ฯ
     {๘.๓}   ยทา   โข   ^[๑]-   ภคฺคว  ลิจฺฉวิมหามตฺโต  อญฺญาสิ
ปราภูตรูโป     อยํ     อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    อายามิ    อาวุโส
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. โส ฯ
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ   อถ   ตํ   ปริสํ  อาคนฺตฺวา  เอวํ  อาโรเจสิ  ปราภูตรูโป
อยํ   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  อายามิ  อาวุโส  อายามิ  อาวุโสติ  วตฺวา
ตตฺเถว   สํสปฺปติ   น  สกฺโกติ  อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต
อหํ   ภคฺคว   ตํ   ปริสํ   เอตทโวจ   อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต    ตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ
สเจปิสฺส    เอวมสฺส    อหนฺตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   สมณสฺส
โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ    มุทฺธาปิ   ตสฺส   วิปเตยฺยาติ
สเจปายสฺมนฺตานํ  ลิจฺฉวีนํ  เอวมสฺส  มยํ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ยาหิ  ^๑-
วรตฺตาหิ  พนฺธิตฺวา  โคยุตฺเตหิ  ^๒-  อาวิญฺเชยฺยามาติ  ^๓-  ตา วรตฺตา
ฉิชฺเชรุํ   ^๔-   ปาฏิกปุตฺโต   วา   อภพฺโพ  ปน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ    วาจํ   อปฺปหาย   ฯเปฯ   สเจปิสฺส   เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ
อปฺปหาย    ฯเปฯ    สมณสฺส    โคตสสฺส    สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ
     [๙]  อถโข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี  อุฏฺฐายาสนา  ตํ
ปริสํ  เอตทโวจ  เตนหิ  โภ  มุหุตฺตํ  ตาว  อาคเมถ  ยาวาหํ  คจฺฉามิ
อปฺเปวนามาหํ  ^๕- สกฺกุเณยฺยํ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ^[๖]- อาเนตุนฺติ ฯ อถโข
ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   เยน  ติณฺฑุกขานุปริพฺพาชการาโม
เยน    อเจโล    ปาฏิกปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อเจลํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ   ^๒ สี. ม. ยุ. โคยุเคหีติ ปาเฐน ภวิตพฺพํ ฯ
@^๓ ม. อาวิญฺเฉยฺยามาติ ฯ ยุ. อาวิชฺเฌยฺยามาติ ฯ  ^๔ ม. ฉิชฺเชยฺยุํ ฯ  ^๕ ม. ยุ.
@อปฺเปวนาม อหมฺปิ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อิมํ ปริสํ ฯ
อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอตทโวจ   อภิกฺกมาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   อภิกฺกนฺตํ
เต   เสยฺโย   อภิกฺกนฺตา   อภิญฺญาตา   อภิญฺญาตา  จ  ลิจฺฉวี  ฯเปฯ
สมโณปิ   โคตโม   อายสฺมโต   อาราเม  ทิวาวิหารํ  นิสินฺโน  ภาสิตา
โข  ปน  เต  เอสาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  เวสาลิยํ  ปริสติ  วาจา  สมโณปิ
โคตโม    ญาณวาโท    ฯเปฯ    ตทฺทิคุณํ    ตทฺทิคุณาหํ    กริสฺสามีติ
อภิกฺกมเยว     อาวุโส     ปาฏิกปุตฺต     อุปฑฺฒปถํ     สพฺพปฐมํเยว
อาคนฺตฺวา    สมโณ    โคตโม    อายสฺมโต    อาราเม   ทิวาวิหารํ
นิสินฺโน   ภาสิตา   โข   ปน   เต   เอสาวุโส   ปาฏิกปุตฺต  สมเณน
โคตเมน   ปริสติ   วาจา  อภพฺโพ  โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ วาจํ อปฺปหาย ฯเปฯ
     {๙.๑}   สเจปิสฺส   เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ
สมณสฺส    โคตมสฺส   สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ   วิปเตยฺยาติ
สเจปายสฺมนฺตานํ    ลิจฺฉวีนํ    เอวมสฺส    มยํ    อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ
ยาหิ    วรตฺตาหิ    พนฺธิตฺวา    โคยุตฺเตหิ    อาวิญฺเชยฺยามาติ   ตา
วรตฺตา   ฉิชฺเชรุํ  ปาฏิกปุตฺโต  วา  อภพฺโพ  ปน  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต
ตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ  จิตฺตํ  อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ  อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา
มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ  สเจปิสฺส  เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย
ฯเปฯ   สมณสฺส   โคตมสฺส   สมฺมุขีภาวํ   คจฺเฉยฺยนฺติ   มุทฺธาปิ  ตสฺส
วิปเตยฺยาติ    อภิกฺกมาวุโส    ปาฏิกปุตฺต   อภิกฺกมเนเนว   เต   ชยํ
กริสฺสาม  สมณสฺส  โคตมสฺส  ปราชยนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต ภคฺคว อเจโล
ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา  ตตฺเถว
สํสปฺปติ   น   สกฺโกติ   อาสนาปิ  วุฏฺฐาตุํ  ฯ  อถโข  ภคฺคว  ชาลิโย
ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   เอตทโวจ   กึสุ   นาม  เต
อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต   ปาวฬาสุ   นาม   เต  ปีฐกสฺมึ  อลฺลีนา  ปีฐกํสุ
นาม   เต   ปาวฬาสุ   อลฺลีนํ   อายามิ   อาวุโส  อายามิ  อาวุโสติ
วตฺวา ตตฺเถว สํสปฺปสิ น สกฺโกสิ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุนฺติ ฯ
     {๙.๒}  เอวํปิ  โข  ภคฺคว วุจฺจมาโน อเจโล ปาฏิกปุตฺโต อายามิ
อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ
อาสนาปิ   วุฏฺฐาตุํ   ฯ  ยทา  โข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี
อญฺญาสิ   ปราภูตรูโป   อยํ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต   อายามิ  อาวุโส
อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว   สํสปฺปติ  น  สกฺโกติ  อาสนาปิ
วุฏฺฐาตุนฺติ    อถ    นํ    เอตทโวจ   ภูตปุพฺพํ   อาวุโส   ปาฏิกปุตฺต
สีหสฺส     มิครญฺโญ     เอตทโหสิ    ยนฺนูนาหํ    อญฺญตรํ    วนสณฺฑํ
นิสฺสาย    อาสยํ    กปฺเปยฺยํ    ตตฺราสยํ    กปฺเปตฺวา   สายณฺหสมยํ
อาสยา    นิกฺขเมยฺยํ    อาสยา   นิกฺขมิตฺวา   วิชมฺเภยฺยํ   วิชมฺภิตฺวา
สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกยฺยํ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา  อนุวิโลเกตฺวา
ติกฺขตฺตุํ    สีหนาทํ   นเทยฺยํ   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ   นทิตฺวา   โคจราย
ปกฺกเมยฺยํ   โส   วรํ  วรํ  มิคสงฺฆํ  ^๑-  วธิตฺวา  มุทุมํสานิ  มุทุมํสานิ
ภกฺขยิตฺวา  ตเมว  อาสยํ อชฺฌุเปยฺยนฺติ ฯ อถโข ^[๒]- โส สีโห มิคราชา
อญฺญตรํ   วนสณฺฑํ   นิสฺสาย   อาสยํ   กปฺเปสิ   ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มิคสงฺเฆน ฯ  ^๒ ม ยุ. อาวุโส ฯ
สายณฺหสมยํ   อาสยา   นิกฺขมิ   อาสยา  นิกฺขมิตฺวา  วิชมฺภิ  วิชมฺภิตฺวา
สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกสิ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา
ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ   นทิ   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ  นทิตฺวา  โคจราย  ปกฺกมิ
โส   วรํ   วรํ   มิคสงฺฆํ   วธิตฺวา   มุทุมํสานิ   มุทุมํสานิ  ภกฺขยิตฺวา
ตเมว   อาสยํ  อชฺฌุเปสิ  ฯ  ตสฺเสว  โข  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สีหสฺส
มิครญฺโญ วิฆาสสํวทฺโธ ชรสิคาโล ทิตฺโต เจว พลวา จ ฯ
     {๙.๓}  อถโข  อาวุโส  ตสฺส ชรสิคาลสฺส เอตทโหสิ โก จาหํ โก
สีโห    มิคราชา    ยนฺนูนาหํปิ   อญฺญตรํ   วนสณฺฑํ   นิสฺสาย   อาสยํ
กปฺเปยฺยํ    ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   สายณฺหสมยํ   อาสยา   นิกฺขเมยฺยํ
อาสยา    นิกฺขมิตฺวา    วิชมฺเภยฺยํ    วิชมฺภิตฺวา   สมนฺตา   จตุทฺทิสา
อนุวิโลเกยฺยํ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา   ติกฺขตฺตุํ   สีหนาทํ
นเทยฺยํ    ติกฺขตฺตุํ    สีหนาทํ   นทิตฺวา   โคจราย   ปกฺกเมยฺยํ   โส
วรํ   วรํ   มิคสงฺฆํ   วธิตฺวา   มุทุมํสานิ  มุทุมํสานิ  ภกฺขยิตฺวา  ตเมว
อาสยํ อชฺฌุเปยฺยนฺติ ฯ
     {๙.๔}   อถโข   โส   อาวุโส   ชรสิคาโล   อญฺญตรํ  วนสณฺฑํ
นิสฺสาย    อาสยํ    กปฺเปสิ    ตตฺราสยํ    กปฺเปตฺวา    สายณฺหสมยํ
อาสยา   นิกฺขมิ   อาสยา   นิกฺขมิตฺวา   วิชมฺภิ   วิชมฺภิตฺวา   สมนฺตา
จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกสิ   สมนฺตา   จตุทฺทิสา   อนุวิโลเกตฺวา   ติกฺขตฺตุํ
สีหนาทํ    นทิสฺสามีติ    สิคาลกํ    ^๑-   อนทิ   เภรณฺฑกํเยว   อนทิ
เก  จ  ฉเว  สิคาเล  เก  ปน  สีหนาเทติ ฯ เอวเมว โข ตฺวํ อาวุโส
ปาฏิกปุตฺต    สุคตาปทาเนสุ    ชิวมาโน    สุคตาติริตฺตานิ   ภุญฺชมาโน
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. สิงฺคาลกํเยว ฯ
ตถาคเต    อรหนฺเต    สมฺมาสมฺพุทฺเธ    อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ   เก
จ   ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา  จ  ตถาคตานํ  อรหนฺตานํ  สมฺมาสมฺพุทฺธานํ
อาสาทนาติ  ฯ  ยโต  โข  ภคฺคว  ชาลิโย  ทารุปตฺติกนฺเตวาสี  อิมินาปิ
โอปมฺเมน  เนว  อสกฺขิ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ตมฺหา  อาสนา  จาเวตุํ ฯ
อถ นํ เอตทโวจ
               สีโหติ อตฺตาน สเมกฺขิยาน
               อมญฺญิ โกตฺถุ มิคราชาหมสฺมิ
               ตเมว ^๑- โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๐]  เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
อสกฺขิ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ตมฺหา อาสนา จาเวตุํ ฯ อถ นํ เอตทโวจ
               สุญฺญํ อนุปกมินํ ^๒- อตฺตานํ
               วิฆาเส สเมกฺขิย
               ยาวตฺตานํ น ปสฺสติ โกตฺถุ
               ตาว พฺยคฺโฆติ มญฺญติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตเถว ฯ  ^๒ ม. ยุ. อญฺญํ อนุจงฺกมนํ ฯ
               ตเมว โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๑]  เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
อสกฺขิ อเจลํ ปาฏิกปุตฺตํ ตมฺหา อาสนา จาเวตุํ ฯ อถ นํ เอตทโวจ
               ภุตฺวาน เภเก ^๑- ขลมูสิกาโย
               กฏสีสุ ขิตฺตานิ จ กูณปานิ
               มหาวเน สุญฺญวเน วิวฑฺโฒ
               อมญฺญิ โกตฺถุ มิคราชาหมสฺมิ
               ตเถว โส สิคาลกํ อนทิ
               เก จ ฉเว สิคาเล เก ปน สีหนาเทติ ฯ
     [๑๒] เอวเมว   โข   ตฺวํ  อาวุโส  ปาฏิกปุตฺต  สุคตาปทาเนสุ
ชีวมาโน     สุคตาติริตฺตานิ     ภุญฺชมาโน     ตถาคเต     อรหนฺเต
สมฺมาสมฺพุทฺเธ   อาสาเทตพฺพํ   มญฺญสิ  เก  จ  ฉเว  ปาฏิกปุตฺเต  กา
จ   ตถาคตานํ   อรหนฺตานํ   สมฺมาสมฺพุทฺธานํ   อาสาทนาติ   ฯ  ยโต
โข   ภคฺคว   ชาลิโย   ทารุปตฺติกนฺเตวาสี   อิมินาปิ  โอปมฺเมน  เนว
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ภิงฺเค ฯ
อสกฺขิ   อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  ตมฺหา  อาสนา  จาเวตุํ  ฯ  อถ  ตํ  ปริสํ
อาคนฺตฺวา   เอวมาโรเจสิ   ปราภูตรูโป   โภ   อเจโล   ปาฏิกปุตฺโต
อายามิ   อาวุโส   อายามิ   อาวุโสติ   วตฺวา   ตตฺเถว  สํสปฺปติ  น
สกฺโกติ อาสนาปิ วุฏฺฐาตุนฺติ ฯ
     {๑๒.๑}  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภคฺคว  ตํ  ปริสํ  เอตทโวจํ อภพฺโพ
โข  อาวุโส  อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย
ตํ    ทิฏฺฐึ   อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา   มม   สมฺมุขีภาวํ   อาคนฺตุํ   สเจปิสฺส
เอวมสฺส   อหนฺตํ   วาจํ   อปฺปหาย   ตํ   จิตฺตํ   อปฺปหาย  ตํ  ทิฏฺฐึ
อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา     สมณสฺส    โคตมสฺส    สมฺมุขีภาวํ    คจฺเฉยฺยนฺติ
มุทฺธาปิ    ตสฺส   วิปเตยฺยาติ   สเจปายสฺมนฺตานํ   ลิจฺฉวีนํ   เอวมสฺส
มยํ   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ   ยาหิ   ^๑-  วรตฺตาหิ  พนฺธิตฺวา  โคยุตฺเตหิ
อาวิญฺเชยฺยามาติ   ตา   วรตฺตา   ฉิชฺเชรุํ   ปาฏิกปุตฺโต  วา  อภพฺโพ
ปน   อเจโล  ปาฏิกปุตฺโต  ตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  มม  สมฺมุขีภาวํ
อาคนฺตุํ   สเจปิสฺส   เอวมสฺส  อหนฺตํ  วาจํ  อปฺปหาย  ฯเปฯ  สมณสฺส
โคตมสฺส สมฺมุขีภาวํ คจฺเฉยฺยนฺติ มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยาติ ฯ
     {๑๒.๒}  อถขฺวาหํ ภคฺคว ตํ ปริสํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสึ สมาทเปสึ
สมุตฺเตเชสึ   สมฺปหํเสสึ   ตํ   ปริสํ   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสตฺวา
สมาทเปตฺวา    สมุตฺเตเชตฺวา    สมฺปหํเสตฺวา    มหาพนฺธนา   โมกฺขํ
กริตฺวา       จตุราสีติปาณสหสฺสานิ      มหาวิทุคฺคา       อุทฺธริตฺวา
เตโชธาตุํ     สมาปชฺชิตฺวา     สตฺตตาลํ     เวหาสํ    อพฺภุคฺคนฺตฺวา
อญฺญํ      สตฺตตาลํปิ     อคฺคึ     ^๒-     อภินิมฺมินิตฺวา     ชลิตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ย. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. อจฺจึ ฯ
ธูมายิตฺวา ^๑- มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ปจฺจุฏฺฐาสึ ฯ
     {๑๒.๓}    อถโข   ภคฺคว   สุนกฺขตฺโต   ลิจฺฉวิปุตฺโต   เยนาหํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   มํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อหํ  ภคฺคว  สุนกฺขตฺตํ  ลิจฺฉวิปุตฺตํ  เอตทโวจํ
ตํ   กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยเถว  เต  อหํ  อเจลํ  ปาฏิกปุตฺตํ  อารพฺภ
พฺยากาสึ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน  ^๒-  อญฺญถาติ  ฯ  ยเถว  เม ภนฺเต
ภควา   อเจลํ   ปาฏิกปุตฺตํ  อารพฺภ  พฺยากาสิ  ตเถว  ตํ  วิปากํ  โน
อญฺญถาติ ฯ
     {๑๒.๔}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  สุนกฺขตฺต  ยทิ  เอวํ สนฺเต กตํ วา โหติ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา   อิทฺธิปาฏิหาริยํ   อกตํ  วาติ  ฯ  อทฺธา  โข  ภนฺเต
เอวํ  สนฺเต  กตํ  โหติ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ โน อกตนฺติ ฯ
เอวํปิ  โข  มํ  ตฺวํ  โมฆปุริส  อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา  อิทฺธิปาฏิหาริยํ กโรนฺตํ
เอวํ  วเทสิ  น  หิ ปน เม ภนฺเต ภควา อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
กโรตีติ  ฯ  ปสฺส โมฆปุริส ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ฯ เอวํปิ โข ภคฺคว
สุนกฺขตฺโต  ลิจฺฉวิปุตฺโต  มยา  วุจฺจมาโน  อปกฺกเมว  อิมสฺมา ธมฺมวินยา
ยถา ตํ อาปายิโก เนรยิโก ฯ
     [๑๓]   อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ  ^[๓]-  ตโต  อุตฺตริตรํ
ปชานามิ   ตญฺจ   ปชานนํ   น   ปรามสามิ  อปรามสโต  ว  ^๔-  เม
ปจฺจตฺตํเยว    นิพฺพุติ    วิทิตา    ยทภิชานํ    ตถาคโต   โน   อนยํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ธูปายิตฺวา ฯ  ^๒ โป. ม. โนสทฺโท นตฺถิ ฯ   ^๓ ม. ยุ. ตญฺจ ปชานามิ ฯ
@^๔ ม. จ ฯ
อาปชฺชติ ฯ
     {๑๓.๑}  สนฺติ  ภคฺคว  เอเก สมณพฺราหฺมณา อิสฺสรกุตฺตํ พฺรหฺมกุตฺตํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   อิสฺสรกุตฺตํ   พฺรหฺมกุตฺตํ   อาจริยกํ
อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม เอวํ ปุฏฺฐา อามาติ ^๑- ปฏิชานนฺติ
ตฺยาหํ   เอวํ   วทามิ   กถํวิหิตกํ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อิสฺสรกุตฺตํ
พฺรหฺมกุตฺตํ   อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ  ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  มยา  ปุฏฺฐา  น
สํปายนฺติ    อสํปายนฺตา    มมญฺเญว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ   ปุฏฺโฐ
พฺยากโรมิ   โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ  กทาจิ  กรหจิ  ทีฆสฺส
อทฺธุโน  อจฺจเยน  อยํ  โลโก  สํวฏฺฏติ  สํวฏฺฏมาเน  โลเก  เยภุยฺเยน
สตฺตา    อาภสฺสรสํวตฺตนิกา   โหนฺติ   เต   ตตฺถ   โหนฺติ   มโนมยา
ปีติภกฺขา    สยํปภา    อนฺตลิกฺขจรา    สุภฏฺฐายิโน   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ
ติฏฺฐนฺติ ฯ
     {๑๓.๒}  โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน   อจฺจเยน   อยํ   โลโก   วิวฏฺฏติ  วิวฏฺฏมาเน  โลเก  สุญฺญํ
พฺรหฺมวิมานํ   ปาตุภวติ   อถ   ^๒-   อญฺญตโร  สตฺโต  อายุกฺขยา  วา
ปุญฺญกฺขยา   วา   อาภสฺสรกายา  จวิตฺวา  สุญฺญํ  พฺรหฺมวิมานํ  อุปปชฺชติ
โส   ตตฺถ  โหติ  มโนมโย  ปีติภกฺโข  สยํปโภ  อนฺตลิกฺขจโร  สุภฏฺฐายี
จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตตฺถ  เอกกสฺส  ทีฆรตฺตํ  นิวุสิตตฺตา
อนภิรติ   ปริตสฺสนา   อุปฺปชฺชติ   อโห   วต  อญฺเญปิ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ
อาคจฺเฉยฺยุนฺติ   ฯ  อถโข  อญฺเญปิ  สตฺตา  อายุกฺขยา  วา  ปุญฺญกฺขยา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาโมติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. อถ โย ฯ
วา   อาภสฺสรกายา   จวิตฺวา   สุญฺญํ   พฺรหฺมวิมานํ   อุปปชฺชนฺติ  ตสฺส
สตฺตสฺส   สหพฺยตํ   เตปิ   ตตฺถ   โหนฺติ  มโนมยา  ปีติภกฺขา  สยํปภา
อนฺตลิกฺขจรา สุภฏฺฐายิโน จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ ฯ
     {๑๓.๓}  ตตฺราวุโส  โย โส สตฺโต ปฐมํ อุปปนฺโน ตสฺส เอวํ โหติ
อหมสฺมิ    พฺรหฺมา    มหาพฺรหฺมา    อภิภู    อนภิภูโต   อญฺญทตฺถุทโส
วสวตฺติ  อิสฺสโร  กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ  สชฺชิตา  วสี ปิตา ภูตภพฺยานํ
มยา  อิเม  สตฺตา  นิมฺมิตา  ฯ  ตํ กิสฺส เหตุ ฯ มมญฺหิ ปุพฺเพ เอตทโหสิ
อโห  วต  อญฺเญปิ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺเฉยฺยุนฺติ  อิติ มมญฺจ มโนปณิธิ
อิเม  จ  สตฺตา  อิตฺถตฺตํ  อาคตาติ  ฯ  เยปิ เต สตฺตา ปจฺฉา อุปปนฺนา
เตสํปิ  เอวํ  โหติ  อยํ  โข  ภวํ  พฺรหฺมา  มหาพฺรหฺมา  อภิภู อนภิภูโต
อญฺญทตฺถุทโส   วสวตฺติ  อิสฺสโร  กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ  สชฺชิตา  วสี
ปิตา   ภูตภพฺยานํ  อิมินา  มยํ  โภตา  พฺรหฺมุนา  นิมฺมิตา  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ฯ   อิมญฺหิ  มยํ  อทฺทสาม  ^[๑]-  ปฐมํ  อุปปนฺนํ  มยํ  ปนมฺหา
ปจฺฉา อุปปนฺนาติ ฯ
     {๑๓.๔}  ตตฺราวุโส  โย โส สตฺโต ปฐมํ อุปปนฺโน โส ทีฆายุกตโร
จ  โหติ  วณฺณวนฺตตโร  จ  มเหสกฺขตโร  จ ฯ เย ปน เต สตฺตา ปจฺฉา
อุปปนฺนา  เต  อปฺปายุกตรา  จ  โหนฺติ  ทุพฺพณฺณตรา  จ  อปฺเปสกฺขตรา
จ  ฯ  ฐานํ  โข  ปเนตํ  อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา กายา
จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต สมาโน อคารสฺมา อนคาริยํ
ปพฺพชติ    อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   อาตปฺปมนฺวาย
@เชิงอรรถ: ม. ยุ. อิธ ฯ
ปธานมนฺวาย    อนุโยคมนฺวาย   อปฺปมาทมนฺวาย   สมฺมามนสิการมนฺวาย
ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๓.๕}  โส  เอวมาห  โย โข โส ภวํ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู
อนภิภูโต   อญฺญทตฺถุทโส   วสวตฺติ   อิสฺสโร   กตฺตา  นิมฺมิตา  เสฏฺโฐ
สชฺชิตา  วสี  ปิตา  ภูตภพฺยานํ  ฯ  เยน  มยํ  โภตา  พฺรหฺมุนา นิมฺมิตา
โส   นิจฺโจ   ธุโว  สสฺสโต  ทีฆายุโก  ^๑-  อวิปริณามธมฺโม  สสฺสติสมํ
ตเถว  ฐสฺสติ  ฯ  เย  ปน  มยํ  อหุมฺหา  เตน โภตา พฺรหฺมุนา นิมฺมิตา
เต  มยํ  อนิจฺจา  อธุวา  อสสฺสตา  ^๒-  อปฺปายุกา  จวนธมฺมา อิตฺถตฺตํ
อาคตาติ   ฯ   เอวํวิหิตกํ   โภ   ^๓-  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อิสฺสรกุตฺตํ
พฺรหฺมกุตฺตํ    อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ   เต   เอวมาหํสุ
เอวํ  โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา  โคตโม  อาหาติ ฯ
อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ   ฯ  สงฺขิตฺตํ  ฯ  ยทภิชานํ  ตถาคโต
โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๔]    สนฺติ    ภคฺคว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   ขิฑฺฑาปโทสิกํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   ขิฑฺฑาปโทสิกํ   อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม  เอวํ  ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ  ตฺยาหํ
เอวํ    วทามิ   กถํวิหิตกํ   ปน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   ขิฑฺฑาปโทสิกํ
อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปถาติ    ฯ    เต   มยา   ปุฏฺฐา   น
สํปายนฺติ    อสํปายนฺตา    มมํเยว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ    ปุฏฺโฐ
@เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ม. ยุ. โน ฯ
พฺยากโรมิ   สนฺตาวุโส   ขิฑฺฑาปโทสิกา   นาม   เทวา   เต  อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา        วิหรนฺติ        เตสํ       อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ        วิหรตํ        สติ       สมฺมุสฺสติ
สติยา สมฺโมสาย เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๔.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต สมาโน อาตปฺปมนฺวาย
ปธานมนฺวาย    อนุโยคมนฺวาย   อปฺปมาทมนฺวาย   สมฺมามนสิการมนฺวาย
ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๔.๒}  โส เอวมาห เย โข เต โภนฺโต เทวา น ขิฑฺฑาปโทสิกา
เต   น   อติเวลํ  หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา  วิหรนฺติ  เตสํ  นาติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ    วิหรตํ    สติ    น   สมฺมุสฺสติ   สติยา
อสมฺโมสาย   ^๑-  เต  เทวา  ตมฺหา  กายา  น  จวนฺติ  นิจฺจา  ธุวา
สสฺสตา   ทีฆายุกา   อวิปริณามธมฺมา   สสฺสติสมํ   ตเถว   ฐสฺสนฺติ  ฯ
เย    ปน    มยํ    อหุมฺหา    ขิฑฺฑาปโทสิกา   เต   มยํ   อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนา       วิหริมฺหา      เตสนฺโน      อติเวลํ
หสฺสขิฑฺฑารติธมฺมสมาปนฺนานํ     วิหรตํ     สติ     สมฺมุสฺสติ    สติยา
สมฺโมสาย  เต  ^๒-  มยํ  ตมฺหา  กายา  จุตา  อนิจฺจา อธุวา อสสฺสตา
อปฺปายุกา  จวนธมฺมา  อิตฺถตฺตํ  อาคตาติ  ฯ  เอวํวิหิตกํ  ปน ^๓- ตุเมฺห
อายสฺมนฺโต    ขิฑฺฑาปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อสมฺโมสา ฯ  ^๒ สี. ยุ. เอว ฯ  ^๓ ม. โน ฯ ยุ. โภ ฯ
เต   เอวมาหํสุ   เอวํ   โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา
โคตโม    อาหาติ    ฯ    อคฺคญฺญญฺจาหํ   ภคฺคว   ปชานามิ   ฯเปฯ
ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๕]  สนฺติ  ภคฺคว  เอเก  สมณพฺราหฺมณา  มโนปโทสิกํ  อาจริยกํ
อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปนฺติ    ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ   วทามิ   สจฺจํ
กิร     ตุเมฺห     อายสฺมนฺโต    มโนปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ  ฯ  เต  จ  เม  เอวํ  ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ  ตฺยาหํ
เอวํ    วทามิ    กถํวิหิตกํ   ปน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   มโนปโทสิกํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  มยา  ปุฏฺฐา  น  สํปายนฺติ
อสํปายนฺตา    มมํเยว    ปฏิปุจฺฉนฺติ    เตสาหํ    ปุฏฺโฐ   พฺยากโรมิ
สนฺตาวุโส    มโนปโทสิกา   นาม   เทวา   เต   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ
อุปนิชฺฌายนฺติ      เต      อติเวลํ      อญฺญมญฺญํ     อุปนิชฺฌายนฺตา
อญฺญมญฺญมฺหิ    จิตฺตานิ    ปโทเสนฺติ    เต    อญฺญมญฺญํ   ปทุฏฺฐจิตฺตา
กิลนฺตกายา กิลนฺตจิตฺตา เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๕.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชติ    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    สมาโน
อาตปฺปมนฺวาย    ฯเปฯ   ตถารูปํ   เจโตสมาธึ   ผุสติ   ยถาสมาหิเต
จิตฺเต ตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๕.๒}  โส เอวมาห เย โข เต โภนฺโต เทวา น มโนปโทสิกา เต
อติเวลํ    อญฺญมญฺญํ    น    อุปนิชฺฌายนฺติ   เต   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ
น    อุปนิชฺฌายนฺตา    อญฺญมญฺญมฺหิ    จิตฺตานิ   น   ปโทเสนฺติ   เต
อญฺญมญฺญํ     อปทุฏฺฐจิตฺตา     อกิลนฺตกายา     อกิลนฺตจิตฺตา     เต
เทวา ^๑-  ตมฺหา  กายา  น  จวนฺติ  นิจฺจา  ธุวา  สสฺสตา  ทีฆายุกา
อวิปริณามธมฺมา   สสฺสติสมํ  ตเถว  ฐสฺสนฺติ  ฯ  เย  ปน  มยํ  อหุมฺหา
มโนปโทสิกา    เต   มยํ   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ   อุปนิชฺฌายิมฺหา   เต
มยํ   อติเวลํ   อญฺญมญฺญํ   อุปนิชฺฌายนฺตา   อญฺญมญฺญมฺหิ   จิตฺตานิ
ปโทสิยิมฺหา ^๒-   เต   มยํ   อญฺญมญฺญํ   ปทุฏฺฐจิตฺตา   กิลนฺตกายา
กิลนฺตจิตฺตา   เอวํ   มยํ  ^๓-   ตมฺหา  กายา  จุตา  อนิจฺจา  อธุวา
อสสฺสตา   อปฺปายุกา   จวนธมฺมา   อิตฺถตฺตํ   อาคตาติ  ฯ  เอวํวิหิตกํ
ปน     ตุเมฺห     อายสฺมนฺโต    มโนปโทสิกํ    อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  เอวมาหํสุ  เอวํ  โข  โน  อาวุโส  โคตม  สุตํ
ยเถวายสฺมา   โคตโม   อาหาติ   ฯ   อคฺคญฺญญฺจาหํ  ภคฺคว  ปชานามิ
ฯเปฯ ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๖]    สนฺติ   ภคฺคว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปนฺติ   ตฺยาหํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวํ  วทามิ
สจฺจํ   กิร   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ   อาจริยกํ  อคฺคญฺญํ
ปญฺญเปถาติ   ฯ   เต   จ   เม   เอวํ   ปุฏฺฐา  อามาติ  ปฏิชานนฺติ
ตฺยาหํ  เอวํ  วทามิ  กถํวิหิตกํ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ    อคฺคญฺญํ    ปญฺญเปถาติ    ฯ    เต   จ   มยา   ปุฏฺฐา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. เต เทวาติ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ปทูสิมฺหา ฯ
@^๓ ม. เอวํ มยนฺติ ปาฐทฺวยํ น ทิสฺสติ ฯ
น    สํปายนฺติ   อสํปายนฺตา   มมํเยว   ปฏิปุจฺฉนฺติ   เตสาหํ   ปุฏฺโฐ
พฺยากโรมิ    สนฺตาวุโส    อสญฺญิสตฺตา    นาม   เทวา   สญฺญุปฺปาทา
จ ปน เต เทวา ตมฺหา กายา จวนฺติ ฯ
     {๑๖.๑}  ฐานํ  โข ปเนตํ อาวุโส วิชฺชติ ยํ อญฺญตโร สตฺโต ตมฺหา
กายา  จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ  อิตฺถตฺตํ  อาคโต  สมาโน อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชติ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต สมาโน อาตปฺปมนฺวาย
ปธานมนฺวาย  ฯเปฯ  ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต จิตฺเต ตํ
สญฺญุปฺปาทํ อนุสฺสรติ ตโต ปรํ นานุสฺสรติ ฯ
     {๑๖.๒}  โส  เอวมาห  อธิจฺจสมุปฺปนฺโน  อตฺตา  จ  โลโก จ ตํ
กิสฺส  เหตุ  อหํ  หิ  ปุพฺเพ  นาโหสึ  โสมฺหิ  เอตรหิ  อหุตฺวา สนฺตตาย
ปรินโตติ   ฯ   เอวํวิหิตกํ   โน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต  อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ
อาจริยกํ   อคฺคญฺญํ   ปญฺญเปถาติ   ฯ  เต  เอวมาหํสุ  เอวํ  โข  ^๑-
อาวุโส   โคตม  สุตํ  ยเถวายสฺมา  โคตโม  อาหาติ  ฯ  อคฺคญฺญญฺจาหํ
ภคฺคว   ปชานามิ   ตญฺจ   ปชานามิ   ตโต   จ   อุตฺตริตรํ  ปชานามิ
ตญฺจ   ปชานนํ   น  ปรามสามิ  ฯ  อปรามสโต  จ  เม  ปจฺจตฺตญฺเญว
นิพฺพุติ วิทิตา ยทภิชานํ ตถาคโต โน อนยํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๗]  เอวํวาทึ  โข  มํ  ภคฺคว  เอวมกฺขายึ เอเก สมณพฺราหฺมณา
อสตา   ตุจฺฉา   มุสา  อภูเตน  อพฺภาจิกฺขนฺติ  วิปริโต  สมโณ  โคตโม
ภิกฺขโว   จ   สมโณ   โคตโม   เอวมาห  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  สพฺพํ  ตสฺมึ  สมเย  อสุภนฺเตว  สมฺปชานาตีติ  ^๒- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ  ^๒ ม. อสุภนฺเตฺวว ปชานาตีติ ฯ
น   โข   ปนาหํ   ภคฺคว   เอวํ   วทามิ  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   สพฺพํ   ตสฺมึ  สมเย  อสุภนฺเตว  สมฺปชานาตีติ  ฯ
เอวํ   จ   โข  ภคฺคว  วทามิ  ยสฺมึ  สมเย  สุภํ  วิโมกฺขํ  อุปสมฺปชฺช
วิหรติ  สุภนฺเตว  ตสฺมึ  สมเย  สมฺปชานาตีติ ฯ เต จ ^[๑]- วิปริตา เย
ภควนฺตํ   วิปริตตฺตา  ^๒-  ทหนฺติ  ภิกฺขโว  จ  เอวํปสนฺโน  อหํ  ภนฺเต
ภควติ  ปโหติ  จ  เม  ภควา  ตถา  ธมฺมํ  เทสิตุํ ยถา อหํ สุภํ วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺติ ฯ
     {๑๗.๑}  ทุกฺกรํ โข เอตํ ^๓- ภคฺคว ตยา อญฺญทิฏฺฐิเกน อญฺญขนฺติเกน
อญฺญรุจิเกน   อญฺญตฺร   อาโยเคน   อญฺญตฺร  อาจริยเกน  สุภํ  วิโมกฺขํ
อุปสมฺปชฺช  วิหริตุํ  อิงฺฆ  ตฺวํ  ภคฺคว  โย  จ เต อยํ มยิ ปสาโท ตเมว
ตฺวํ   สาธุกํ  อนุรกฺขาติ  ฯ  สเจตํ  ภนฺเต  มยา  ทุกฺกรํ  อญฺญทิฏฺฐิเกน
อญฺญขนฺติเกน   อญฺญรุจิเกน   อญฺญตฺร   อาโยเคน  อญฺญตฺร  อาจริยเกน
สุภํ  วิโมกฺขํ  อุปสมฺปชฺช  วิหริตุํ  โย  จ  เม  อยํ ภนฺเต ภควติ ปสาโท
ตเมวาหํ   สาธุกมนุรกฺขิสฺสามีติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา   ฯ  อตฺตมโน
ภคฺควโคตฺโต ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                  ปาฏิกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                           ----------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ภนฺเต ฯ  ^๒ ม. ยุ. วิปริตโต ฯ  ^๓ โป. เอวํ ตํ ฯ ยุ. เอวํ ฯ
                        อุทุมฺพริกสุตฺตํ
     [๑๘]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ
ปพฺพเต  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก อุทุมฺพริกาย
ปริพฺพาชการาเม       ปฏิวสติ       มหติยา       ปริพฺพาชกปริสาย
สทฺธึ    ตึสมตฺเตหิ   ปริพฺพาชกสเตหิ   ฯ   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ
ทิวาทิวสฺเสว    ราชคหา    นิกฺขมิ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   ฯ   อถโข
สนฺธานสฺส   คหปติสฺส   เอตทโหสิ   อกาโล   โข  ตาว ^๑-  ภควนฺตํ
ทสฺสนาย    ปฏิสลฺลีโน    ภควา    มโนภาวนียานํปิ   ภิกฺขูนํ   อสมโย
ทสฺสนาย     ปฏิสลฺลีนา    มโนภาวนียา    ภิกฺขู    ยนฺนูนาหํ    เยน
อุทุมฺพริกาย     ปริพฺพาชการาโม     เยน    นิโคฺรโธ    ปริพฺพาชโก
เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ   ฯ   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ  เยน  อุทุมฺพริกาย
ปริพฺพาชการาโม เยน นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๑๙]   เตน   โข  ปน  สมเยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  มหติยา
ปริพฺพาชกปริสาย      สทฺธึ      นิสินฺโน      โหติ      อุนฺนาทินิยา
อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย      อเนกวิหิตํ      ติรจฺฉานกถํ      กเถนฺติยา
เสยฺยถีทํ     ราชกถํ    โจรกถํ    มหามตฺตกถํ    เสนากถํ    ภยกถํ
ยุทฺธกถํ    อนฺนกถํ   ปานกถํ   วตฺถกถํ   สยนกถํ   มาลากถํ   คนฺธกถํ
ญาติกถํ    ยานกถํ   คามกถํ   นิคมกถํ   ชนปทกถํ   นครกถํ   อิตฺถีกถํ
ปุริสกถํ     ^๒-     สุราปานกถํ     ^๓-    วิสิขากถํ    กุมฺภฏฺฐานกถํ
ปุพฺพเปตกถํ      นานตฺตกถํ     โลกกฺขายิกํ     กถํ     สมุทฺทกฺขายิกํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตาวสทฺโท นตฺถิ ฯ  ^๒ ม. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ โป. ม. ยุ. สูรกถํ ฯ
กถํ อิติภวาภวกถํ อิติ วา ฯ
     {๑๙.๑}  อทฺทสา โข นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก สนฺธานํ คหปตึ ทูรโต ว
อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวา   สกํ   ปริสํ   สณฺฐเปสิ   ^๑-  อปฺปสทฺทา  โภนฺโต
โหนฺตุ   มา   โภนฺโต   สทฺทมกตฺถ   อยํ   สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวโก
อาคจฺฉติ   สนฺธาโน   คหปติ   ยาวตา   โข   ปน  สมณสฺส  โคตมสฺส
สาวกา   คิหี   โอทาตวสนา  ราชคเห  ปฏิวสนฺติ  อยํ  เตสํ  อญฺญตโร
สนฺธาโน   คหปติ   อปฺปสทฺทกามา  โข  ปนายสฺมนฺโต  ^๒-  อปฺปสทฺทสฺส
วณฺณวาทิโน    อปฺเปวนาม   อปฺปสทฺทํ   ปริสํ   วิทิตฺวา   อุปสงฺกมิตพฺพํ
มญฺเญยฺยาติ ฯ เอวํ วุตฺเต เต ปริพฺพาชกา ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     [๒๐]   อถโข   สนฺธาโน   คหปติ   เยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   นิโคฺรเธน   ปริพฺพาชเกน   สทฺธึ  สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ   กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน  โข  สนฺธาโน  คหปติ  นิโคฺรธํ  ปริพฺพาชกํ  เอตทโวจ  อญฺญถา
โข   อิเม   โภนฺโต   อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   สงฺคมฺม   สมาคมฺม
อุนฺนาทิโน       อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา      อเนกวิหิตํ      ติรจฺฉานกถํ
อนุยุตฺตา   วิหรนฺติ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ  โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ
อิติ   วา  อญฺญถา  โข  ปน  โส  ภควา  อรญฺเญ  วนปตฺถานิ  ปนฺตานิ
เสนาสนานิ    ปฏิเสวติ    อปฺปสทฺทานิ    อปฺปนิโฆสานิ    วีชนวาตานิ
มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ ฯ
     {๒๐.๑}  เอวํ วุตฺเต นิโคฺรโธ ปริพฺพาชโก สนฺธานํ คหปตึ เอตทโวจ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. สณฺฐาเปสิ ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปเนเต อายสฺมนฺโต อปฺปสทฺทวินีตา ฯ
ยคฺเฆ   คหปติ   ชาเนยฺยาสิ   เกน   สมโณ   โคตโม  สทฺธึ  สลฺลปติ
เกน    สากจฺฉํ    สมาปชฺชติ    เกน    ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ   สมาปชฺชติ
สุญฺญาคารหตา      สมณสฺส     โคตมสฺส     ปญฺญา     อปริสาวจโร
สมโณ   โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส  อนฺตปนฺตาเนว  ^๑-  เสวติ
เสยฺยถาปิ    นาม   โคกาณา   ปริยนฺตจารินี   อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ
เอวเมว   สุญฺญาคารหตา   สมณสฺส   โคตมสฺส   ปญฺญา   อปริสาวจโร
สมโณ   โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย  โส  อนฺตปนฺตาเนว  เสวติ  อิงฺฆ
คหปติ   สมโณ   โคตโม   อิทํ   ปริสํ  อาคจฺเฉยฺย  เอกปเญฺหเนว  นํ
สํสาเทยฺยาม ตุจฺฉกุมฺภึว นํ มญฺเญ โอโรเธยฺยามาติ ฯ
     [๒๑]   อสฺโสสิ   โข   ภควา   ทิพฺพาย   โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย    สนฺธานสฺส   คหปติสฺส   นิโคฺรเธน   ปริพฺพาชเกน
สทฺธึ    อิมํ   กถาสลฺลาปํ   ฯ   อถโข   ภควา   คิชฺฌกูฏา   ปพฺพตา
โอโรหิตฺวา    เยน    สุมาคธาย    ตีเร   โมรนิวาโป   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา  สุมาคธาย  ตีเร  โมรนิวาเป  อพฺโภกาเส  จงฺกมติ ^๒- ฯ
อทฺทสา    โข   นิโคฺรโธ   ปริพฺพาชโก   ภควนฺตํ   สุมาคธาย   ตีเร
โมรนิวาเป   อพฺโภกาเส   จงฺกมนฺตํ   ทิสฺวา   สกํ   ปริสํ   สณฺฐเปสิ
อปฺปสทฺทา    โภนฺโต    โหนฺตุ    มา    โภนฺโต    สทฺทมกตฺถ   อยํ
สมโณ   โคตโม   สุมาคธาย   ตีเร  โมรนิวาเป  อพฺโภกาเส  จงฺกมติ
อปฺปสทฺทกาโม    โข   ปน   โส   อายสฺมา   อปฺปสทฺทสฺส   วณฺณวาที
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อนฺตมนฺตาเนว ฯ  ^๒ ม. ย. จงฺกมิ ฯ
อปฺเปวนาม    อปฺปสทฺทํ    ปริสํ    วิทิตฺวา   อุปสงฺกมิตพฺพํ   มญฺเญยฺย
สเจ    สมโณ    โคตโม   อิมํ   ปริสํ   อาคจฺเฉยฺย   อิมนฺตํ   ปญฺหํ
ปุจฺเฉยฺยาม   โก   นาม   โส   ภนฺเต  ภควโต  ธมฺโม  เยน  ภควา
สาวเก    วิเนติ   เยน   ภควตา   สาวกา   วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา
ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   เต
ปริพฺพาชกา ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     [๒๒]  อถโข  ภควา  เยน  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  เตนุปสงฺกมิ ฯ
อถโข   นิโคฺรโธ   ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เอตุ  โข  ภนฺเต
ภควา   สฺวาคตํ   ภนฺเต   ภควโต   จิรสฺสํ   โข  ภนฺเต  ภควา  อิมํ
ปริยายมกาสิ   ยทิทํ   อิธาคมนาย   นิสีทตุ   ภนฺเต   ภควา  อิทมาสนํ
ปญฺญตฺตนฺติ   ฯ   นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต   อาสเน   ฯ   นิโคฺรโธปิ
โข   ปริพฺพาชโก   อญฺญตรํ  นีจํ  อาสนํ  คเหตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺนํ    โข   นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   ภควา   เอตทโวจ
กายโนตฺถ   นิโคฺรธ   เอตรหิ   กถาย   สนฺนิสินฺนา  กา  จ  ปน  โว
อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
     {๒๒.๑}  เอวํ  วุตฺเต  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อิธ   มยํ   ภนฺเต   อทฺทสาม   ภควนฺตํ  สุมาคธาย  ตีเร  โมรนิวาเป
อพฺโภกาเส   จงฺกมนฺตํ  ทิสฺวา  เอวํ  อโวจุมฺหา  สเจ  สมโณ  โคตโม
อิมํ  ปริสํ  อาคจฺเฉยฺย  อิมนฺตํ  ปญฺหํ  ปุจฺเฉยฺยาม  โก  นาม โส ภนฺเต
ภควโต  ธมฺโม  เยน  ภควา  สาวเก วิเนติ เยน ภควตา สาวกา วินีตา
อสฺสาสปฺปตฺตา   ปฏิชานนฺติ   อชฺฌาสยํ  อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ  อยํ  โข  โน
ภนฺเต อนฺตรากถา วิปฺปกตา อถ ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
     {๒๒.๒}   ทุชฺชานํ   โข   ปเนตํ   นิโคฺรธ  ตยา  อญฺญทิฏฺฐิเกน
อญฺญขนฺติเกน      อญฺญรุจิเกน     อญฺญตฺร     อาโยเคน     อญฺญตฺร
อาจริยเกน   เยนาหํ   สาวเก   วิเนมิ   เยน  มยา  สาวกา  วินีตา
อสฺสาสปฺปตฺตา     ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ    อิงฺฆ
ตฺวํ  มํ  นิโคฺรธ  สเก  อาจริยเก  อธิชิคุจฺเฉ  ปญฺหํ  ปุจฺฉ  กถํสนฺตา นุ
โข   ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  กถํ  อปริปุณฺณาติ  ฯ  เอวํ
วุตฺเต  เต  ปริพฺพาชกา  อุนฺนาทิโน  อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา  อเหสุํ อจฺฉริยํ
วต  โภ  อพฺภุตํ  วต  โภ  สมณสฺส  โคตมสฺส  มหิทฺธิกตา  มหานุภาวตา
ยตฺร หิ นาม สกวาทํ ฐเปสฺสติ ปรวาเทน ปวาเรสฺสตีติ ฯ
     [๒๓]  อถโข  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  เต  ปริพฺพาชเก  อปฺปสทฺเท
กตฺวา  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  มยํ โข ภนฺเต ตโปชิคุจฺฉวาทา ตโปชิคุจฺฉํ ^๑-
อลฺลีนา  วิหราม  กถํสนฺตา  นุ  โข  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา โหติ
กถํ อปริปุณฺณาติ ฯ
     {๒๓.๑}   อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   อเจลโก  โหติ  มุตฺตาจาโร
หตฺถาวเลขโน    ^๒-    น   เอหิภทฺทนฺติโก   น   ติฏฺฐภทฺทนฺติโก   น
อภิหตํ   น   อุทฺทิสฺส   กตํ   น   นิมนฺตนํ  สาทิยติ  โส  น  กุมฺภิมุขา
ปฏิคฺคณฺหาติ     น     กโลปิมุขา    ปฏิคฺคณฺหาติ    น    เอฬกมนฺตรํ
น     อุทุกฺขลมนฺตรํ     ^๓-     น    มุสลมนฺตรํ    น    ทณฺฑมนฺตรํ
น     ทฺวินฺนํ     ภุญฺชมานานํ    น    คพฺภินิยา    น    ปายมานาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตโปชิคุจฺฉาสารา ตโปชิคุจฺฉา ฯ  ^๒ ม. ยุ. หตฺถาปเลขโน ฯ
@^๓ ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
น   ปริสนฺตรคตาย   ^๑-  น  สงฺกิตฺตีสุ  น  ยตฺถ  สา  อุปฏฺฐิตา  โหติ
น   ยตฺถ   มกฺขิกา   สณฺฑสณฺฑจารินี   น   มจฺฉํ  น  มํสํ  น  สุรํ  น
เมรยํ น ถุโสทกํ ปิวติ ฯ
     {๒๓.๒}  โส เอกาคาริโก วา โหติ เอกาโลปิโก ทฺวาคาริโก วา โหติ
ทฺวาโลปิโก  สตฺตาคาริโก  วา  โหติ  สตฺตาโลปิโก  เอกิสฺสาปิ  ทตฺติยา
ยาเปติ   ทฺวีหิปิ   ทตฺตีหิ  ยาเปติ  สตฺตหิปิ  ทตฺตีหิ  ยาเปติ  เอกาหิกํปิ
อาหารํ   อาหาเรติ   ทฺวีหิกํปิ   อาหารํ  อาหาเรติ  สตฺตหิกํปิ  อาหารํ
อาหาเรติ   อิติ   เอวรูปํ   อทฺธมาสิกํ  ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต
วิหรติ ฯ
     {๒๓.๓}  โส สากภกฺโข วา โหติ สามากภกฺโข วา โหติ นิวารภกฺโข
วา  โหติ  ททฺทุลกภกฺโข  วา โหติ สาตภกฺโข ^๒- วา โหติ กณฺณภกฺโข วา
โหติ  อาจามภกฺโข  วา  โหติ  ปิญฺญากภกฺโข วา โหติ ติณภกฺโข วา โหติ
โคมยภกฺโข วา โหติ วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี ฯ
     {๒๓.๔}  โส  สาณานิปิ  ธาเรติ  มสาณานิปิ  ธาเรติ ฉวทุสฺสานิปิ
ธาเรติ   ปํสุกูลานิปิ   ธาเรติ   ติริฏานิปิ   ธาเรติ  อชินานิปิ  ธาเรติ
อชินกฺขิปํปิ  ธาเรติ  กุสจีรํปิ  ธาเรติ  วากจีรํปิ ธาเรติ ผลกจีรํปิ ธาเรติ
เกสกมฺพลํปิ    ธาเรติ   วาลกมฺพลํปิ   ธาเรติ   อุลุกปกฺขิกํปิ   ธาเรติ
เกสมสฺสุโลจโกปิ    โหติ    เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต    อุภฏฺฐโกปิ
โหติ    อาสนปฏิกฺขิตฺโต    อุกฺกุฏิโกปิ    โหติ   อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกปสฺสยิโกปิ   โหติ   กณฺฏกปสฺสเย   เสยฺยํ   กปฺเปติ   ผลกเสยฺยํปิ
กปฺเปติ  ฏณฺฑิลเสยฺยํปิ  ^๓-  กปฺเปติ  เอกปสฺสยิโกปิ  โหติ  รโชชลฺลธโร
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. ปุริสนฺตรคตาย ฯ  ^๒ ม. ยุ. หตภกฺโข ฯ
@^๓ โป. ม. ยุ. ถณฺฑิลเสยฺยํปิ ฯ
อพฺโภกาสิโกปิ    โหติ    ยถาสนฺถติโก    เวกฏิโกปิ    โหติ   วิกฏ-
โภชนานุโยคมนุยุตฺโต     อาปานโกปิ     โหติ    อาปานกตฺตมนุยุตฺโต
สายํตติยกํปิ   อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต   วิหรติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ
นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  อปริปุณฺณาติ ฯ
อทฺธา   โข   ภนฺเต   เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  ปริปุณฺณา  โหติ  โน
อปริปุณฺณาติ   ฯ   เอวํ   ปริปุณฺณายปิ  โข  อหํ  นิโคฺรธ  ตโปชิคุจฺฉาย
อเนกวิหิเต อุปกฺกิเลเส วทามีติ ฯ
     [๒๔]   ยถากถํ  ปน  ภนฺเต  ภควา  เอวํปริปุณฺณาย  ตโปชิคุจฺฉาย
อเนกวิหิเต  อุปกฺกิเลเส  วทตีติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ สมาทิยติ
โส   เตน   ตปสา  อตฺตมโน  โหติ  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๑}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ   วมฺเภติ  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ
โส  เตน  ตปสา  อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ วมฺเภติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๒}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
มชฺชติ  มุจฺฉติ  มทมาปชฺชติ  ^๑-  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ สมาทิยติ
โส  เตน  ตปสา  มชฺชติ  มุจฺฉติ  มทมาปชฺชติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๓}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปมาทมาปชฺชติ ฯ
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   ยํปิ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   ตปํ
สมาทิยติ    โส    เตน    ตปสา    ลาภสกฺการสิโลกํ   อภินิพฺพตฺเตติ
โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ นิโคฺรธ
ตปสฺสี    ตปํ    สมาทิยติ    โส    เตน   ตปสา   ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ     โส    เตน    ลาภสกฺการสิโลเกน    อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส
โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
มชฺชติ   มุจฺฉติ   มทมาปชฺชติ   ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ
โส    เตน   ตปสา    ลาภสกฺการสิโลกํ   อภินิพฺพตฺเตติ   โส   เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน   มชฺชติ   มุจฺฉติ   มทมาปชฺชติ  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ
ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๔}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โภชเนสุ โวทาสํ
อาปชฺชติ  อิทํ  เม  ขมติ  อิทํ  เม น ขมตีติ ฯ โส ยญฺจ ขฺวาสฺส น ขมติ
ตํ  สาเปกฺโข  ปขหติ  ยํ  ปนสฺส  ขมติ  ตํ  คธิโต  มุจฺฉิโต อชฺฌาปนฺโน
อนาทีนวทสฺสาวี    อนิสฺสรณปญฺโญ    ปริภุญฺชติ    อยํ    โข   นิโคฺรธ
ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
ปุน   จปรํ   นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  ลาภสกฺการสิโลกนิกนฺติเหตุ
สกฺกริสฺสนฺติ    มํ    ราชาโน    ราชมหามตฺตา   ขตฺติยา   พฺราหฺมณา
คหปติกา ติตฺถิยาติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๕}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อญฺญตรํ  สมณํ วา พฺราหฺมณํ
วา  กุโต  ^๑-  อปสาเทตา  โหติ  กึ  ปนายํ สมฺพหุลาชีโว ^๒- สพฺพสพฺพํ
สํภกฺเขติ   เสยฺยถีทํ   มูลพีชํ   ขนฺธพีชํ   ผลุพีชํ   อคฺคพีชํ   พีชพีชเมว
ปญฺจมํ     อสนิวิจกฺกํ     ทนฺตกูฏํ    สมณปฺปวาเทนาติ    อยํปิ    โข
นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี
ปสฺสติ   อญฺญตรํ   สมณํ   วา   พฺราหฺมณํ   วา   กุเลสุ   สกฺกริยมานํ
ครุกริยมานํ   มานิยมานํ   ปูชิยมานํ   ฯ   ตสฺส   เอวํ   โหติ  อิมมฺหิ
นาม   สมฺพหุลาชีวํ   กุเลสุ   สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ
มํ   ปน   ตปสฺสึ   ลูขาชีวึ   กุเลสุ  น  สกฺกโรนฺติ  น  ครุกโรนฺติ  น
มาเนนฺติ  น  ปูเชนฺตีติ  ฯ  อิติ  โส  อิสฺสามจฺฉริยํ  กุเลสุ  อุปฺปาเทตา
โหติ อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๖}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อาปาถกนิสาที  โหติ  อยํปิ
โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน  อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี
อตฺตานํ   อทสฺสยมาโน   กุเลสุ   จรติ   อิทํปิ  เม  ตปสฺมึ  อิทํปิ  เม
ตปสฺมินฺติ   อยํปิ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส   โหติ   ฯ
ปุน    จปรํ    นิโคฺรธ   ตปสฺสี   กิญฺจิเทว   ปฏิจฺฉนฺนํ   เสวติ   โส
ขมติ    เต    อิทนฺติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   อกฺขมมานํ   อาห   ขมตีติ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ สี. ยุ. พหุลาชีโว ฯ
ขมมานํ   อาห   น  ขมตีติ  ฯ  อิติ  โส  สมฺปชานมุสา  ภาสิตา  โหติ
อยํปิ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสิโน   อุปกฺกิเลโส   โหติ   ฯ  ปุน  จปรํ
นิโคฺรธ    ตปสฺสี    ตถาคตสฺส    วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   ธมฺมํ
เทเสนฺตสฺส    สนฺตํเยว    ปริยายํ    อนุญฺเญยฺยํ   นานุชานาติ   อยํปิ
โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๗}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  โกธโน โหติ อุปนาหี ฯ ยํปิ
นิโคฺรธ   ตปสฺสี  โกธโน  โหติ  อุปนาหี  อยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสิโน
อุปกฺกิเลโส  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี มกฺขี โหติ ปลาสี อสฺสุกี
โหติ  มจฺฉรี  สโฐ  โหติ  มายาวี  ถทฺโธ  โหติ  อติมานี ปาปิจฺโฉ โหติ
ปาปิกานํ  อิจฺฉานํ  วสงฺคโต  มิจฺฉาทิฏฺฐิโก  โหติ  อนฺตคาหิกาย  ทิฏฺฐิยา
สมนฺนาคโต   สนฺทิฏฺฐิปรามาสี   โหติ   อาธานคาหี   ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี   ฯ
ยํปิ  โข  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  สนฺทิฏฺฐิปรามาสี โหติ อาธานคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี
อยํปิ โข นิโคฺรธ ตปสฺสิโน อุปกฺกิเลโส โหติ ฯ
     {๒๔.๘}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิเม  ตโปชิคุจฺฉา อุปกฺกิเลสา
วา   อนุปกฺกิเลสา   วาติ   ฯ  อทฺธา  โข  อิเม  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
อุปกฺกิเลสา   โน   อนุปกฺกิเลสา   ฐานํ   โข   ปเนตํ  ภนฺเต  วิชฺชติ
ยํ   อิเธกจฺโจ   ตปสฺสี   สพฺเพเหว  อิเมหิ  อุปกฺกิเลเสหิ  สมนฺนาคโต
อสฺส โก ปน วาโท อญฺญตรญฺญตเรนาติ ฯ
     [๒๕]   อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา
น   อตฺตมโน   โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี
ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  อตฺตมโน  โหติ น ปริปุณฺณสงฺกปฺโป
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ ฯเปฯ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  น  มชฺชติ  น  มุจฺฉติ น มทมาปชฺชติ ฯเปฯ
เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๑}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ตปํ สมาทิยติ โส เตน ตปสา
ลาภสกฺการสิโลกํ    อภินิพฺพตฺเตติ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
น  อตฺตมโน  โหติ  น  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  ยํปิ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี ฯเปฯ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี ตปํ
สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  ลาภสกฺการสิโลกํ  อภินิพฺพตฺเตติ  โส  เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ ยํปิ นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ฯเปฯ  เอวํ  โส  ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ ปุน จปรํ นิโคฺรธ
ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  โส  เตน  ตปสา  ลาภสกฺการสิโลกํ อภินิพฺพตฺเตติ
โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  มชฺชติ  น  มุจฺฉติ  น มทมาปชฺชติ ฯ
ยํปิ นิโคฺรธ ตปสฺสี ฯเปฯ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๒}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ ^๑- โภชเนสุ
น   โวทาสํ   อาปชฺชติ  อิทํ  เม  ขมติ  อิทํ  เม  น  ขมตีติ  ฯ  โส
ยญฺจ    ขฺวาสฺส    น   ขมติ   ตํ   อนเปกฺโข   ปชหติ   ยํ   ปนสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ตปํ สมาทิยตีติ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ
ขมติ     ตํ    อคธิโต    อมุจฺฉิโต    อนชฺฌาปนฺโน    อาทีนวทสฺสาวี
นิสฺสรณปญฺโญ   ปริภุญฺชติ   เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ
ปุน   จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตปํ  สมาทิยติ  น  โส  ลาภสกฺการสิโลก-
นิกนฺติเหตุ    สกฺกริสฺสนฺติ    มํ   ราชาโน   ราชมหามตฺตา   ขตฺติยา
พฺราหฺมณา คหปติกา ติตฺถิยาติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๓}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี อญฺญตรํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
น   อปสาเทตา   โหติ   กึ  ปนายํ  สมฺพหุลาชีโว  สพฺพสพฺพํ  สํภกฺเขติ
เสยฺยถีทํ    มูลพีชํ    ขนฺธพีชํ   ผลุพีชํ   อคฺคพีชํ   พีชพีชเมว   ปญฺจมํ
อสนิวิจกฺกํ    ทนฺตกูฏํ   สมณปฺปวาเทนาติ   เอวํ   โส   ตสฺมึ   ฐาเน
ปริสุทฺโธ   โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ปสฺสติ  อญฺญตรํ  สมณํ
วา   พฺราหฺมณํ   วา   กุเลสุ   สกฺกริยมานํ   ครุกริยมานํ   มานิยมานํ
ปูชิยมานํ   ฯ  ตสฺส  น  เอวํ  โหติ  อิมมฺหิ  นาม  สมฺพหุลาชีวํ  กุเลสุ
สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ  มํ  ปน  ตปสฺสึ ลูขาชีวึ กุเลสุ
น  สกฺกโรนฺติ  น  ครุกโรนฺติ  น มาเนนฺติ น ปูเชนฺตีติ ฯ อิติ โส อิสฺสา-
มจฺฉริยํ กุเลสุ นุปฺปาเทตา โหติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๔}   ปุน   จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  น  อาปาถกนิสาที  โหติ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ  ปุน จปรํ นิโคฺรธ ตปสฺสี น
อตฺตานํ  อทสฺสยมาโน  กุเลสุ  จรติ  อิทํปิ  เม ตปสฺมึ อิทํปิ เม ตปสฺมินฺติ
เอวํ  โส  ตสฺมึ  ฐาเน  ปริสุทฺโธ  โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ ตปสฺสี
น   กิญฺจิเทว   ปฏิจฺฉนฺนํ   เสวติ   โส   ขมติ   เต   อิทนฺติ  ปุฏฺโฐ
สมาโน   อกฺขมมานํ   อาห   น   ขมตีติ   ขมมานํ   อาห  ขมตีติ  ฯ
อิติ    โส   สมฺปชานมุสา   น   ภาสิตา   โหติ   เอวํ   โส   ตสฺมึ
ฐาเน   ปริสุทฺโธ   โหติ   ฯ   ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  ตถาคตสฺส
วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   ธมฺมํ   เทเสนฺตสฺส   สนฺตํเยว   ปริยายํ
อนุญฺเญยฺยํ อนุชานาติ เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๕}  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อกฺโกธโน โหติ อนุปนาหี ฯ
ยํปิ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   อกฺโกธโน   โหติ  อนุปนาหี  เอวํ  โส  ตสฺมึ
ฐาเน   ปริสุทฺโธ   โหติ  ฯ  ปุน  จปรํ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี  อมกฺขี  โหติ
อปลาสี   อนิสฺสุกี   โหติ   อมจฺฉรี   อสโฐ   โหติ  อมายาวี  อถทฺโธ
โหติ   อนติมานี   น  ปาปิจฺโฉ  โหติ  น  ปาปิกานํ  อิจฺฉานํ  วสงฺคโต
น   มิจฺฉาทิฏฺฐิโก   โหติ   น   อนฺตคาหิกาย  ทิฏฺฐิยา  สมนฺนาคโต  น
สนฺทิฏฺฐิปรามาสี    โหติ    น    อาธานคาหี   สุปฏินิสฺสคฺคี   ฯ   ยํปิ
นิโคฺรธ    ตปสฺสี    น    สนฺทิฏฺฐิปรามาสี    โหติ   น   อาธานคาหี
สุปฏินิสฺสคฺคี เอวํ โส ตสฺมึ ฐาเน ปริสุทฺโธ โหติ ฯ
     {๒๕.๖}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา  ปริสุทฺธา  โหติ  โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ ^๑-
สารปฺปตฺตา   จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ  เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา
อคฺคปฺปตฺตา สารปฺปตฺตา โหติ อปิจ โข ปปฺปฏิกปตฺตา จ โหตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๒๖]    กิตฺตาวตา    ปน    ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา
สารปฺปตฺตา   จ   โหติ   สาธุ  ภนฺเต  ภควา  ตโปชิคุจฺฉาย  อคฺคํเยว
ปาเปตุ  สารํเยว  ปาเปตูติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต
โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ   ฯ
อิธ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  น  ปาณํ  อติปาเตติ  ^๑-  น  ปาณํ  อติปาตยติ
น   ปาณํ   อติปาตยโต   สมนุญฺโญ   โหติ   น   อทินฺนํ   อาทิยติ  น
อทินฺนํ    อาทิยาเปติ   น   อทินฺนํ   อาทิยโต   สมนุญฺโญ   โหติ   น
มุสา    ภณติ   น   มุสา   ภณาเปติ   น   มุสา   ภณโต   สมนุญฺโญ
โหติ   น   ภาวิตมาสึสติ   น   ภาวิตมาสึสาเปติ   น   ภาวิตมาสึสโต
สมนุญฺโญ โหติ ฯ เอวํ นิโคฺรธ ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต โหติ ฯ
     {๒๖.๑}    ยโต   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ
อทุญฺจสฺส   โหติ   ตปสฺสิตาย   ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ
โส    วิวิตฺตํ    เสนาสนํ   ภชติ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ
คิริคุหํ  สุสานํ  วนปตฺถํ  อพฺโภกาสํ  ปลาสปุญฺชํ  ^๒-  ฯ  โส  ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย
ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺฐเปตฺวา  ฯ  โส  อภิชฺฌํ  โลเก  ปหาย  วิคตาภิชฺเฌน
เจตสา   วิหรติ   อภิชฺฌาย   จิตฺตํ   ปริโสเธติ  พฺยาปาทปโทสํ  ปหาย
อพฺยาปนฺนจิตฺโต     วิหรติ     สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี    พฺยาปาทปโทสา
จิตฺตํ     ปริโสเธติ     ถีนมิทฺธํ     ปหาย    วิคตถีนมิทฺโธ    วิหรติ
อาโลกสญฺญี     สโต    สมฺปชาโน    ถีนมิทฺธา    จิตฺตํ    ปริโสเธติ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. อติปาเปติ ฯ  ^๒ โป. ม. ยุ. ปลาลปุญฺชํ ฯ
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ    ปหาย    อนุทฺธโต   วิหรติ   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา    จิตฺตํ   ปริโสเธติ   วิจิกิจฺฉํ   ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ
วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     {๒๖.๒}  โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   เอกํ  ทิสํ  ผริตฺวา
วิหรติ   ตถา   ทุติยํ   ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ
สพฺพธิ    สพฺพตฺตตาย    สพฺพาวนฺตํ   โลกํ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา
วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา
วิหรติ   ฯ   กรุณาสหคเตน   เจตสา   ฯ  มุทิตาสหคเตน  เจตสา  ฯ
อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ
ตถา   ตติยํ   ตถา   จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ  สพฺพธิ  สพฺพตฺตตาย
สพฺพาวนฺตํ    โลกํ   อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ ฯ
     {๒๖.๓}  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา   ปริสุทฺธา   โหติ   โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา   จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ  เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา
อคฺคปฺปตฺตา วา โหติ สารปฺปตฺตา วา อปิจ โข ตจปตฺตา โหตีติ ฯ
     [๒๗]   กิตฺตาวตา   ปน   ภนฺเต   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา  จ
โหติ   สารปฺปตฺตา   จ   สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา   ตโปชิคุจฺฉาย
อคฺคํเยว   ปาเปตุ   สารํเยว   ปาเปตูติ   ฯ   อิธ   นิโคฺรธ  ตปสฺสี
จาตุยามสํวรสํวุโต   โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี   จาตุยาม-
สํวรสํวุโต  โหติ  ฯเปฯ  ยโต  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต โหติ
อทุญฺจสฺส   โหติ   ตปสฺสิตาย   ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ
โส   วิวิตฺตํ  เสนาสนํ  ภชติ  ฯเปฯ  โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย
เจตโส   อุปกฺกิเลเส   ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ  เมตฺตาสหคเตน  เจตสา
เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา   วิหรติ   ฯเปฯ   โส   อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ   เอกํปิ   ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ติสฺโสปิ  ชาติโย
จตสฺโสปิ   ชาติโย   ปญฺจปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   ทสปิ   ชาติโย  วีสํปิ
ชาติโย    ตึสํปิ   ชาติโย   จตฺตาฬีสํปิ   ชาติโย   ปญฺญาสํปิ   ชาติโย
สตํปิ   ชาติโย   สหสฺสํปิ   ชาติโย  สตสหสฺสํปิ  ชาติโย  ^๑-  อเนเกปิ
สํวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ    วิวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ   สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ     เอวํนาโม     เอวํโคตฺโต    เอวํวณฺโณ    เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต    โส   ตโต   จุโต   อมุตฺร
อุทปาทึ   ตตฺราปาสึ   เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต  เอวํวณฺโณ  เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที   เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต  จุโต  อิธุปปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
     {๒๗.๑}  ตํ กึ มญฺญสิ นิโคฺรธ ยทิ เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา ปริสุทฺธา
วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต ตโปชิคุจฺฉา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ชาติสตํปิ ชาติสหสฺสํปิ ชาติสตสหสฺสํปีติ ทิสฺสติ ฯ
ปริสุทฺธา   โหติ   โน   อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ  สารปฺปตฺตา
จาติ   ฯ   น   โข   นิโคฺรธ   เอตฺตาวตา  ตโปชิคุจฺฉา  อคฺคปฺปตฺตา
วา โหติ สารปฺปตฺตา วา อปิจ โข เผคฺคุปตฺตา โหตีติ ฯ
     [๒๘]  กิตฺตาวตา  ปน  ภนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา   จ   สาธุ   เม   ภนฺเต  ภควา  ตโปชิคุจฺฉาย  อคฺคํเยว
ปาเปตุ  สารํเยว  ปาเปตูติ  ฯ  อิธ  นิโคฺรธ  ตปสฺสี จาตุยามสํวรสํวุโต
โหติ   ฯ   กถญฺจ   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  จาตุยามสํวรสํวุโต  โหติ  ฯเปฯ
ยโต   จ   โข   นิโคฺรธ   ตปสฺสี  จาตุยามสํวรสํวุโต  โหติ  อทุญฺจสฺส
โหติ   ตปสฺสิตาย  ฯ  โส  อภิหรติ  โน  หีนายาวตฺตติ  ฯ  โส  วิวิตฺตํ
เสนาสนํ   ภชติ   ฯเปฯ   โส   อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส
อุปกฺกิเลเส   ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา  ฯเปฯ
อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน  มหคฺคเตน  อปฺปมาเณน  อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ ฯ
     {๒๘.๑}   โส   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ
เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   อิติ   สาการํ   สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  ฯ  โส  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต
ปชานาติ   อิเม   วต   โภนฺโต   สตฺตา   กายทุจฺจริเตน  สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา   อริยานํ
อุปวาทกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา    เต   กายสฺส
เภทา   ปรํ   มรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปนฺนา  อิเม
วา   ปน   โภนฺโต   สตฺตา   กายสุจริเตน   สมนฺนาคตา  วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺฐิกา    สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา   เต   กายสฺส   เภทา   ปรํ
มรณา   สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนาติ  อิติ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต
ปชานาติ   ฯ   ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  ยทิ  เอวํ  สนฺเต  ตโปชิคุจฺฉา
ปริสุทฺธา  วา  โหติ  อปริสุทฺธา  วาติ  ฯ  อทฺธา โข ภนฺเต เอวํ สนฺเต
ตโปชิคุจฺฉา   ปริสุทฺธา   โหติ   โน  อปริสุทฺธา  อคฺคปฺปตฺตา  จ  โหติ
สารปฺปตฺตา จาติ ฯ
     {๒๘.๒}   เอตฺตาวตา   นิโคฺรธ   ตโปชิคุจฺฉา   อคฺคปฺปตฺตา  จ
โหติ  สารปฺปตฺตา  จ  ฯ  อิติ  นิโคฺรธ  ยํ  มํ ตฺวํ อวจาสิ โก นาม โส
ภควโต   ธมฺโม  เยน  ภควา  สาวเก  วิเนติ  เยน  ภควตา  สาวกา
วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา   ปฏิชานนฺติ   อชฺฌาสยํ   อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ  ฯ
อิติ   โข   ^[๑]-   นิโคฺรธ   ฐานํ   อุตฺตริตรญฺจ  ปณีตตรญฺจ  เยนาหํ
สาวเก    วิเนมิ    เยน    มยา   สาวกา   วินีตา   อสฺสาสปฺปตฺตา
ปฏิชานนฺติ    อชฺฌาสยํ    อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   เต
ปริพฺพาชกา     อุนฺนาทิโน     อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา    อเหสุํ    เอตฺถ
มยํ   น   ปสฺสาม   สาจริยกา   เอตฺถ   มยํ  น  ปสฺสาม  สาจริยกา
น มยํ อิโต ภิยฺโย อุตฺตริตรํ ปชานามาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตํ ฯ
     [๒๙]   ยทา   อญฺญาสิ   สนฺธาโน   คหปติ  อญฺญทตฺถุ  โขทานิเม
อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   ภควโต   ภาสิตํ  สุสฺสูสนฺติ  โสตํ  โอทหนฺติ
อญฺญาจิตฺตํ    อุปฏฺฐเปนฺตีติ    อถ    นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   เอตทโวจ
อิติ  โข  ภนฺเต  นิโคฺรธ  ยํ  มํ  ตฺวํ  อวจาสิ ยคฺเฆ คหปติ ชาเนยฺยาสิ
เกน   สมโณ  โคตโม  สทฺธึ  สลฺลปติ  เกน  สากจฺฉํ  สมาปชฺชติ  เกน
ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ    สมาปชฺชติ    สุญฺญาคารหตา    สมณสฺส    โคตมสฺส
ปญฺญา    อปริสาวจโร    สมโณ    โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส
อนฺตปนฺตาเนว    เสวติ   เสยฺยถาปิ   นาม   โคกาณา   ปริยนฺตจารินี
อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ   เอวเมวํ   สุญฺญาคารหตา   สมณสฺส  โคตมสฺส
ปญฺญา    อปริสาวจโร    สมโณ    โคตโม   นาลํ   สลฺลาปาย   โส
อนฺตปนฺตาเนว   เสวติ   อิงฺฆ   คหปติ   สมโณ   โคตโม   อิมํ  ปริสํ
อาคจฺเฉยฺย   เอกปเญฺหเนว   นํ   สํสาเทยฺยาม  ตุจฺฉกุมฺภีว  นํ  มญฺเญ
โอโรเธยฺยามาติ  อถโข  ^๑-  โส  ภนฺเต  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อิธานุปฺปตฺโต   อปริสาวจรํ   ปน   นํ   กโรถ   โคกาณํ  ปริยนฺตจารินึ
กโรถ  เอกปเญฺหเนว นํ สํสาเทถ ตุจฺฉกุมฺภีว นํ มญฺเญ ^๒- โอโรเธถาติ ฯ
เอวํ   วุตฺเต   นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ตุณฺหีภูโต  มงฺกุภูโต  ปตฺตกฺขนฺโธ
อโธมุโข ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ
     [๓๐]   อถโข   ภควา   นิโคฺรธํ   ปริพฺพาชกํ   ตุณฺหีภูตํ  มงฺกุภูตํ
ปตฺตกฺขนฺธํ    อโธมุขํ    ปชฺฌายนฺตํ    อปฺปฏิภาณํ    วิทิตฺวา   นิโคฺรธํ
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อยํ โข ฯ  ^๒ ม. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
ปริพฺพาชกํ  เอตทโวจ  สจฺจํ  นิโคฺรธ  ภาสิตา  เต  เอสา  วาจาติ  ฯ
สจฺจํ   ภนฺเต   ภาสิตา   เม  เอสา  วาจา  ยถาพาเลน  ยถามูเฬฺหน
ยถาอกุสเลนาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  นิโคฺรธ  กินฺติ  เต สุตํ ปริพฺพาชกานํ
วุฑฺฒานํ   มหลฺลกานํ   อาจริยปาจริยานํ   ภาสมานานํ  เย  เต  อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ   อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา   เอวํสุเต   ภควนฺโต  สงฺคมฺม
สมาคมฺม    อุนฺนาทิโน   อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา   อเนกวิหิตํ   ติรจฺฉานกถํ
อนุยุตฺตา   วิหรึสุ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ   โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ
อิติ  วา  เสยฺยถาปิ  ตฺวํ  เอตรหิ  สาจริยโก  อุทาหุ เอวํสุเต ภควนฺโต
อรญฺญวนปตฺถานิ    ปนฺตานิ    เสนาสนานิ    ปฏิเสวนฺติ    อปฺปสทฺทานิ
อปฺปนิคฺโฆสานิ   วิชนวาตานิ   มนุสฺสราหเสยฺยกานิ   ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ
เสยฺยถาปาหเมตรหีติ ฯ
     {๓๐.๑}   สุตเมตํ   ภนฺเต   ปริพฺพาชกานํ   วุฑฺฒานํ  มหลฺลกานํ
อาจริยปาจริยานํ   ภาสมานานํ  เย  เต  อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ  อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา   น   เอวํสุเต   ภควนฺโต   เอวํ   สงฺคมฺม   สมาคมฺม
อุนฺนาทิโน    อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา   อเนกวิหิตํ   ติรจฺฉานกถํ   อนุยุตฺตา
วิหรนฺติ   เสยฺยถีทํ   ราชกถํ   โจรกถํ  ฯเปฯ  อิติภวาภวกถํ  อิติ  วา
เสยฺยถาปาหเมตรหิ   สาจริยโก   เอวํสุเต   ภควนฺโต  อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ     เสนาสนานิ    ปฏิเสวนฺติ    อปฺปสทฺทานิ    อปฺปนิคฺโฆสานิ
วิชนวาตานิ          มนุสฺสราหเสยฺยกานิ         ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ
เสยฺยถาปิ   ภควา   เอตรหีติ   ฯ   ตสฺส  โข  ^๑-  นิโคฺรธ  วิญฺญุสฺส
สโต     มหลฺลกสฺส     น     เอตทโหสิ    พุทฺโธ    โส    ภควา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ
สมฺโพธาย   ธมฺมํ  เทเสติ  ทนฺโต  โส  ภควา  ทมถาย  ธมฺมํ  เทเสติ
สนฺโต  โส  ภควา  สมถาย  ธมฺมํ  เทเสติ  ติณฺโณ  โส  ภควา ตรณาย
ธมฺมํ เทเสติ ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ
     [๓๑]   เอวํ   วุตฺเต  นิโคฺรโธ  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อจฺจโย   มํ   ภนฺเต  อจฺจคมา  ยถาพาลํ  ยถามูฬฺหํ  ยถาอกุสลํ  ยฺวาหํ
ภควนฺตํ   เอวํ   อวจาสึ   ตสฺส  เม  ภนฺเต  ภควา  อจฺจยํ  อจฺจยโต
ปฏิคฺคณฺหาตุ  อายตึ  สํวรายาติ  ฯ  ตคฺฆ ตํ ^๑- นิโคฺรธ อจฺจโย อจฺจคมา
ยถาพาลํ  ยถามูฬฺหํ  ยถาอกุสลํ  ยํ  ^๒-  มนฺตฺวํ  เอวํ  อวจาสิ  ยโต จ
โข   นิโคฺรธ   อจฺจยํ   อจฺจยโต  ทิสฺวา  ยถาธมฺมํ  ปฏิกโรสิ  ตํ  เต
มยํ    ปฏิคฺคณฺหาม   วุฑฺฒิ   เหสา   นิโคฺรธ   อริยสฺส   วินเย   โย
อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรมาปชฺชติ ฯ
     {๓๑.๑}  อหํ  ปน  นิโคฺรธ  เอวํ  วทามิ เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหริสฺสติ   สตฺต  วสฺสานิ  ฯ
ติฏฺฐนฺตุ   นิโคฺรธ   สตฺต   วสฺสานิ   ฯ   เอตุ   วิญฺญู  ปุริโส  อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ตวํ ฯ   ^๒ ม. โย. ฯ
อนคาริยํ    ปพฺพชนฺติ    ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว
ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหริสฺสติ  ฉ  วสฺสานิ  ฯ
ปญฺจ  วสฺสานิ  ฯ  จตฺตาริ  วสฺสานิ  ฯ  ตีณิ  วสฺสานิ ฯ เทฺว วสฺสานิ ฯ
เอกํ  วสฺสํ  ฯ  ติฏฺฐตุ  นิโคฺรธ  เอกํ  วสฺสํ  ฯ เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ
อมายาวี   อุชุชาติโก   อหมนุสาสามิ   อหํ   ธมฺมํ  เทเสมิ  ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ สตฺต มาสานิ ฯ
     {๓๑.๒}  ติฏฺฐนฺตุ นิโคฺรธ สตฺต มาสานิ ฯ ฉ มาสานิ ฯ ปญฺจ มาสานิ ฯ
จตฺตาริ มาสานิ ฯ ตีณิ มาสานิ ฯ เทฺว มาสานิ ฯ เอกํ มาสํ ฯ อฑฺฒมาสํ ฯ
ติฏฺฐตุ   นิโคฺรธ   อฑฺฒมาโส  ฯ  เอตุ  วิญฺญู  ปุริโส  อสโฐ  อมายาวี
อุชุชาติโก  อหมนุสาสามิ  อหํ  ธมฺมํ  เทเสมิ ยถานุสิฏฺฐํ ตถาปฏิปชฺชมาโน
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ สตฺตาหํ ฯ
     {๓๑.๓}  สิยา  โข  ปน  เต  นิโคฺรธ เอวมสฺส อนฺเตวาสิกมฺยตา
สมโณ  โคตโม เอวมาหาติ ฯ น โข ปเนตํ นิโคฺรธ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ โย เอวํ
โว อาจริโย โสเยว โว อาจริโย โหตุ ฯ สิยา โข ปน เต นิโคฺรธ เอวมสฺส
อุทฺเทสา  โน  จาเวตุกาโม  สมโณ  โคตโม เอวมาหาติ ฯ น โข ปเนตํ
นิโคฺรธ  เอวํ  ทฏฺฐพฺพํ  โย  เอวํ  เต  อุทฺเทโส  โสเยว เต อุทฺเทโส
โหตุ  ฯ  สิยา  โข  ปน  เต นิโคฺรธ เอวมสฺส อาชีวา โน จาเวตุกาโม
สมโณ  โคตโม  เอวมาหาติ  ฯ  น  โข  ปเนตํ  นิโคฺรธ  เอวํ ทฏฺฐพฺพํ
โย  จ  เต อาชีโว โสเยว เต อาชีโว โหตุ ฯ สิยา โข ปน เต นิโคฺรธ
เอวมสฺส   เย  เต  ธมฺมา  อกุสลา  อกุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  เตสุ
ปติฏฺฐาเปตุกาโม  สมโณ  โคตโม  เอวมาหาติ  ฯ  น โข ปเนตํ นิโคฺรธ
เอวํ   ทฏฺฐพฺพํ   อกุสลาเยว  เต  ธมฺมา  ^๑-  โหนฺตุ   อกุสลสงฺขาตา
สาจริยกานํ ฯ
     {๓๑.๔}  สิยา  โข ปน เต นิโคฺรธ เอวมสฺส เย เต ธมฺมา กุสลา
กุสลสงฺขาตา    สาจริยกานํ   เตหิ   วิเวเจตุกาโม   สมโณ   โคตโม
เอวมาหาติ  ฯ  น  โข  ปเนตํ  นิโคฺรธ  เอวํ  ทฏฺฐพฺพํ  กุสลาเยว เต
ธมฺมา  โหนฺตุ  กุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  ฯ  อิติ  โขหํ  นิโคฺรธ  เนว
อนฺเตวาสิกมฺยตา   เอวํ   วทามิ   นาปิ  อุทฺเทสา  จาเวตุกาโม  เอวํ
วทามิ  นาปิ  อาชีวา  จาเวตุกาโม  เอวํ  วทามิ  นปิ  เย  เต ธมฺมา
อกุสลา     อกุสลสงฺขาตา    สาจริยกานํ    เตสุ    ปติฏฺฐาเปตุกาโม
เอวํ   วทามิ   นปิ  เย  เต  ธมฺมา  กุสลสงฺขาตา  สาจริยกานํ  เตหิ
วิเวเจตุกาโม  เอวํ  วทามิ  ฯ  สนฺติ  จ  โข  นิโคฺรธ  อกุสลา ธมฺมา
อปฺปหีนา     สงฺกิเลสิกา     โปโนพฺภวิกา     สทรถา    ทุกฺขวิปากา
อายตึ    ชาติชรามรณิยา    เยสาหํ   ปหานาย   ธมฺมํ   เทเสมิ   ฯ
ยถาปฏิปนฺนานํ     โว   สงฺกิเลสิกา   ธมฺมา   ปหียิสฺสนฺติ   โวทานิยา
ธมฺมา    อภิวฑฺฒิสฺสนฺติ    ปญฺญาปาริปูรึ    เวปุลฺลตฺตญฺจ    ทิฏฺเฐ   ว
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อกุสลา เจว โว ธมฺมา ฯ
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหริสฺสถาติ  ฯ  เอวํ
วุตฺเต   เต   ปริพฺพาชกา   ตุณฺหีภูตา  มงฺกุภูตา  ปตฺตกฺขนฺธา  อโธมุขา
ปชฺฌายนฺตา อปฺปฏิภาณา นิสีทึสุ ยถา ตํ มาเรน ปริยุฏฺฐิตจิตฺตา ฯ
     [๓๒]   อถโข  ภควโต  เอตทโหสิ  สพฺเพปีเม  โมฆปุริสา  ผุฏฺฐา
มาเรน   ปาปิมตา  ยตฺร  หิ  นาม  เอกสฺสปิ  น  เอวํ  ภวิสฺสติ  หนฺท
มยํ   อญฺญาณตฺถํปิ   สมเณ   โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   จราม  กึ  กริสฺสติ
สตฺตาโหติ   ฯ   อถโข  ภควา  อุทุมฺพริกาย  ปริพฺพาชการาเม  สีหนาทํ
นทิตฺวา   เวหาสํ  อพฺภุคฺคนฺตฺวา  คิชฺฌกูเฏ  ปพฺพเต  ปจฺจุฏฺฐาสิ  ^๑-  ฯ
สนฺธาโน คหปติ ตาวเทว ราชคหํ ปาวิสีติ ฯ
                  อุทุมฺพริกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปจฺจุปฏฺฐาสิ ฯ
                       จกฺกวตฺติสุตฺตํ
     [๓๓]  เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  มคเธสุ  วิหรติ
มาตุลายํ  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ
เต   ภิกฺขู   ภควโต   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ   ภควา   เอตทโวจ  อตฺตทีปา
ภิกฺขเว    วิหรถ    อตฺตสรณา    อนญฺญสรณา   ธมฺมทีปา   ธมฺมสรณา
อนญฺญสรณา    ฯ   กถญฺจ   ปน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ
อตฺตสรโณ    อนญฺญสรโณ    ธมฺมทีโป    ธมฺมสรโณ   อนญฺญสรโณ   ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   กาเย  กายานุปสฺสี  วิหรติ  อาตาปี  สมฺปชาโน
สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เวทนาสุ  เวทนานุปสฺสี  ฯ
จิตฺเต    จิตฺตานุปสฺสี    ฯ   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี
สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย   โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ  เอวํ  โข
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อตฺตทีโป   วิหรติ   อตฺตสรโณ  อนญฺญสรโณ  ธมฺมทีโป
ธมฺมสรโณ   อนญฺญสรโณ   ฯ   โคจเร  ภิกฺขเว  จรถ  สเก  เปตฺติเก
วิสเย  ฯ  โคจเร  ภิกฺขเว  จรตํ  สเก เปตฺติเก วิสเย น ลจฺฉติ มาโร
โอตารํ   น   ลจฺฉติ   มาโร  อารมฺมณํ  ฯ  กุสลานํ  ภิกฺขเว  ธมฺมานํ
สมาทานเหตุ เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ ฯ
     [๓๔]  ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  นาม  อโหสิ  จกฺกวตฺติ
ธมฺมิโก    ธมฺมราชา    จาตุรนฺโต    วิชิตาวี    ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต
สตฺตรตนสมนฺนาคโต   ฯ   ตสฺสิมานิ   สตฺต   รตนานิ  อเหสุํ  เสยฺยถีทํ
จกฺกรตนํ    หตฺถิรตนํ    อสฺสรตนํ    มณิรตนํ    อิตฺถีรตนํ   คหปติรตนํ
ปริณายกรตนเมว   สตฺตมํ   ฯ   ปโรสหสฺสํ  โข  ปนสฺส  ปุตฺตา  อเหสุํ
สูรา   วีรงฺครูปา   ปรเสนปฺปมทฺทนา  ฯ  โส  อิมํ  ปฐวึ  สาครปริยนฺตํ
อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน สเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสิ ฯ
     {๓๔.๑}  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  พหุนฺนํ วสฺสานํ พหุนฺนํ
วสฺสสตานํ     พหุนฺนํ    วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน    อญฺญตรํ    ปุริสํ
อามนฺเตสิ   ยทา   ตฺวํ   อมฺโภ   ปุริส   ปสฺเสยฺยาสิ  ทิพฺพํ  จกฺกรตนํ
โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  อถ  เม  อาโรเจยฺยาสีติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ โข
ภิกฺขเว   โส  ปุริโส  รญฺโญ  ทลฺหเนมิสฺส  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อทฺทสา  โข
ภิกฺขเว   โส   ปุริโส   พหุนฺนํ   วสฺสานํ   พหุนฺนํ   วสฺสสตานํ  พหุนฺนํ
วสฺสสหสฺสานํ    อจฺจเยน   ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกิตํ   ฐานา   จุตํ
ทิสฺวาน   ^๑-   เยน   ราชา   ทลฺหเนมิ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ราชานํ   ทลฺหเนมึ   เอตทโวจ   ยคฺเฆ   เทว  ชาเนยฺยาสิ  ทิพฺพนฺเต
จกฺกรตนํ โอสกฺกิตํ ฐานา จุตนฺติ ฯ
     {๓๔.๒}   อถโข   ภิกฺขเว  ราชา  ทลฺหเนมิ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ
อามนฺเตตฺวา   เอตทโวจ   ทิพฺพํ   กิร   เม   ตาต  กุมาร  จกฺกรตนํ
โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  สุตํ  โข  ปเนตํ  ^๒-  ยสฺส  รญฺโญ  จกฺกวตฺติสฺส
ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกติ   ฐานา   จวติ  นทานิ  เตน  รญฺญา  จิรํ
ชีวิตพฺพํ  โหตีติ  ภุตฺตา  โข  ปน  เม  มานุสกา  กามา  สมโยทานิ เม
ทิพฺเพ  ^๓-  กาเม  ปริเยสิตุํ  เอหิ  ตฺวํ  ตาต  กุมาร อิมํ สมุทฺทปริยนฺตํ
ปฐวึ   ปฏิปชฺช   อหํ  ปน  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ  วตฺถานิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ทิสฺวา ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปนเมตํ ฯ  ^๓ ยุ. สมโย ทิพฺเพ ฯ
อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิสฺสามีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว
ราชา  ทลฺหเนมิ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ  สาธุกํ  รชฺเช  สมนุสาเสตฺวา  ^๑-
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิ   ฯ  สตฺตาหํ  ปพฺพชิเต  โข  ปน  ภิกฺขเว  ราชิสิมฺหิ
ทิพฺพํ จกฺกรตนํ อนฺตรธายิ ฯ
     [๓๕]   อถโข   ภิกฺขเว  อญฺญตโร  ปุริโส  เยน  ราชา  ขตฺติโย
มุทฺธาวสิตฺโต    ^๒-    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ราชานํ   ขตฺติยํ
มุทฺธาวสิตฺตํ   เอตทโวจ   ยคฺเฆ   เทว   ชาเนยฺยาสิ  ทิพฺพํ  จกฺกรตนํ
อนฺตรหิตนฺติ   ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  ทิพฺเพ
จกฺกรตเน      อนฺตรหิเต     อนตฺตมโน     อโหสิ     อนตฺตมนตญฺจ
ปฏิสํเวเทสิ   ฯ   โส  เยน  ^[๓]-  ราชิสิ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ราชิสึ    เอตทโวจ    ยคฺเฆ   เทว   ชาเนยฺยาสิ   ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ
อนฺตรหิตนฺติ ฯ
     {๓๕.๑}  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชิสิ ราชานํ ขตฺติยํ มุทฺธาวสิตฺตํ
เอตทโวจ  มา  โข  ตฺวํ  ตาต  ทิพฺเพ  จกฺกรตเน อนฺตรหิเต อนตฺตมโน
อโหสิ   ^[๔]-   อนตฺตมนตญฺจ   ปฏิสํเวเทสิ   น  หิ  เต  ตาต  ทิพฺพํ
จกฺกรตนํ    เปตฺติกํ   ทายชฺชํ  อิงฺฆ  ตฺวํ  ตาต  อริเย  จกฺกวตฺติวตฺเต
วตฺตาหิ   ฐานํ    โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยนฺเต  อริเย  จกฺกวตฺติวตฺเต
วตฺตมาเน   ^๕-   ตทหุโปสเถ  ปณฺณรเส  สีสนฺหาตสฺส  ^๖-  อุโปสถิกสฺส
อุปริปาสาทวรคตสฺส     ทิพฺพํ     จกฺกรตนํ    ปาตุภวิสฺสติ    สหสฺสารํ
สเนมิกํ   สนาภิกํ   สพฺพาการปริปูรนฺติ   ฯ   กตมํ  ปเนตํ  เทว  อริยํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สมนุสาสิตฺวา ฯ  ^๒ ม. สพฺพวาเรสุ มุทฺธาภิสิตฺโต ฯ  ^๓ ยุ. จ ฯ
@^๔ ม. มา ฯ  ^๕ ม. ยุ. วตฺตมานสฺส ฯ  ^๖ ม. สีสํ นฺหาตสฺส ฯ ยุ. สีสํ นหาตสฺส ฯ
จกฺกวตฺติวตฺตนฺติ   ฯ   เตนหิ   ตฺวํ   ตาต   ธมฺมํเยว   นิสฺสาย  ธมฺมํ
สกฺกโรนฺโต   ธมฺมํ   ครุกโรนฺโต   ธมฺมํ   มาเนนฺโต   ธมฺมํ  ปูเชนฺโต
ธมฺมํ   อปจายมาโน   ธมฺมทฺธโช   ธมฺมเกตุ   ธมฺมาธิปเตยฺโย   ธมฺมิกํ
รกฺขาวรณคุตฺตึ     สํวิทหสฺสุ     อนฺโตชนสฺมึ    พลกายสฺมึ    ขตฺติเยสุ
อนุยนฺเตสุ   ^๑-   พฺราหฺมณคหปติเกสุ   เนคมชานปเทสุ  สมณพฺราหฺมเณสุ
มิคปกฺขีสุ  มา  ว  ^๒-  เต  ตาต  วิชิเต  อธมฺมกาโร  ปวตฺติตฺถ เย จ
เต   ตาต  วิชิเต  อธนา  ^[๓]-  เตสญฺจ  ธนํ  อนุปฺปทชฺเชยฺยาสิ  ^๔-
เย   จ   เต   ตาต   วิชิเต   สมณพฺราหฺมณา  มทปฺปมาทา  ปฏิวิรตา
ขนฺติโสรจฺเจ   นิวิฏฺฐา   เอกมตฺตานํ   ทเมนฺติ   เอกมตฺตานํ   สเมนฺติ
เอกมตฺตานํ    ปรินิพฺพาเปนฺติ    เต    กาเลน   กาลํ   อุปสงฺกมิตฺวา
ปริปุจฺเฉยฺยาสิ   ปริปเญฺหยฺยาสิ   ^๕-  กึ  ภนฺเต  กุสลํ  กึ  ภนฺเต  ^๖-
อกุสลํ  กึ  สาวชฺชํ  กึ  อนวชฺชํ  กึ  เสวิตพฺพํ  กึ  น  เสวิตพฺพํ  กึ เม
กริยมานํ   ^๗-   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย   ทุกฺขาย  อสฺส  กึ  วา  ปน  เม
กริยมานํ   ^๗-   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   อสฺสาติ  เตสํ  สุตฺวา  ยํ
อกุสลํ   ตํ   อภินิวชฺเชยฺยาสิ   ยํ   กุสลํ   ตํ   สมาทาย  วตฺเตยฺยาสิ
อิทํ โข ตาต ตํ อริยํ จกฺกวตฺติวตฺตนฺติ ฯ
     {๓๕.๒}  เอวํ  เทวาติ  โข  ภิกฺขเว ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต
ราชิสิสฺส   ปฏิสฺสุตฺวา   อริเย   จกฺกวตฺติวตฺเต   วตฺตติ  ^๘-  ฯ  ตสฺส
อริเย     จกฺกวตฺติวตฺเต     วตฺตมานสฺส     ตทหุโปสเถ    ปณฺณรเส
สีสนฺหาตสฺส    อุโปสถิกสฺส    อุปริปาสาทวรคตสฺส    ทิพฺพํ    จกฺกรตนํ
ปาตุรโหสิ    สหสฺสารํ    สเนมิกํ    สนาภิกํ    สพฺพาการปริปูรํ    ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อนุยุตฺเตสุ ฯ  ^๒ ม. ยุ. จ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อสฺสุ ฯ  ^๔ ม. ธนมนุปฺปเทยฺยาสิ ฯ
@^๕ ม. ปริคเณฺหยฺยาสิ ฯ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
@^๗ ม. กรียมานํ ฯ ยุ. กยิรมานํ ฯ  ^๘ ม. ยุ. วตฺติ ฯ
ทิสฺวา   ^๑-   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส  เอตทโหสิ  สุตํ  โข
ปน    เมตํ   ยสฺส   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส   ตทหุโปสเถ
ปณฺณรเส       สีสนฺหาตสฺส      อุโปสถิกสฺส      อุปริปาสาทวรคตสฺส
ทิพฺพํ     จกฺกรตนํ     ปาตุภวติ     สหสฺสารํ     สเนมิกํ    สนาภิกํ
สพฺพาการปริปูรํ    โส   โหติ   ราชา   จกฺกวตฺตีติ   อสฺสํ   นุ   โข
อหํ ราชา จกฺกวตฺตีติ ฯ
     [๓๖]  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต อุฏฺฐายาสนา
เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ   กริตฺวา   วาเมน   หตฺเถน   ภิงฺคารํ  คเหตฺวา
ทกฺขิเณน    หตฺเถน   จกฺกรตนํ   อพฺภุกฺกิริ   ปวตฺตตุ   ภวํ   จกฺกรตนํ
อภิวิชินาตุ ภวํ จกฺกรตนนฺติ ฯ
     {๓๖.๑}  อถโข  ตํ  ภิกฺขเว  จกฺกรตนํ  ปุรตฺถิมํ ทิสํ ปวตฺติ ^๒- ฯ
อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ ยสฺมึ โข ปน
ภิกฺขเว   ปเทเส   จกฺกรตนํ   ปติฏฺฐาสิ  ตตฺถ  ราชา  จกฺกวตฺติ  วาสํ
อุปคจฺฉิ   ^๓-   สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  เย  โข  ปน  ภิกฺขเว
ปุรตฺถิมาย   ทิสาย   ปฏิราชาโน  เต  ราชานํ  จกฺกวตฺตึ  อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมาหํสุ  เอหิ  โข  มหาราช  สฺวาคตํ  ^๔- มหาราช สกนฺเต มหาราช
อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา   จกฺกวตฺติ   เอวมาห   ปาโณ  น
หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ   นาทาตพฺพํ   กาเมสุ   มิจฺฉา   น  จริตพฺพา  มุสา
น    ภาสิตพฺพา    มชฺชํ   น   ปาตพฺพํ   ยถาภุตฺตญฺจ   ภุญฺชถาติ   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิสฺวาน ฯ  ^๒ ปวตฺตตีติปิ ปาโฐ ฯ  ^๓ อุปคญฺฉีติ วา ปาโฐ ฯ  ^๔ ม. สฺวาคตํ
@เต ฯ ยุ. สาคตํ ฯ
เย   โข   ปน   ภิกฺขเว  ปุรตฺถิมาย  ทิสาย  ปฏิราชาโน  เต  รญฺโญ
จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๒}  อถโข ตํ ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปุรตฺถิมํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา ^๑-
ปจฺจุตฺตริตฺวา   ทกฺขิณํ  สมุทฺทํ  อชฺโฌคเหตฺวา  ปจฺจุตฺตริตฺวา  ปจฺฉิมํ  ^๒-
ทิสํ  ปวตฺติ  ฯ  อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ จตุรงฺคินิยา เสนาย ฯ
ยสฺมึ  โข  ปน  ภิกฺขเว  ปเทเส  ^[๓]-  จกฺกรตนํ ปติฏฺฐาสิ ตตฺถ ราชา
จกฺกวตฺติ  วาสํ  อุปคจฺฉิ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  เย  โข  ปน
ภิกฺขเว    ปจฺฉิมาย   ทิสาย   ปฏิราชาโน   เต   ราชานํ   จกฺกวตฺตึ
อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาหํสุ   เอหิ   โข   มหาราช   สฺวาคตํ  มหาราช
สกนฺเต    มหาราช    อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา   จกฺกวตฺติ
เอวมาห   ปาโณ   น   หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ  นาทาตพฺพํ  กาเมสุ  มิจฺฉา
น   จริตพฺพา   มุสา   น   ภาสิตพฺพา  มชฺชํ  น  ปาตพฺพํ  ยถาภุตฺตญฺจ
ภุญฺชถาติ  ฯ  เย  โข  ปน  ภิกฺขเว  ปจฺฉิมาย  ทิสาย  ปฏิราชาโน เต
รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๓}  อถโข  ตํ  ภิกฺขเว จกฺกรตนํ ปจฺฉิมํ สมุทฺทํ อชฺโฌคเหตฺวา
ปจฺจุตฺตริตฺวา  อุตฺตรํ  ทิสํ  ปวตฺติ  ฯ  อนฺวเทว  ราชา  จกฺกวตฺติ  สทฺธึ
จตุรงฺคินิยา  เสนาย  ฯ  ยสฺมึ  โข  ปน ภิกฺขเว ปเทเส ^[๓]- จกฺกรตนํ
ปติฏฺฐาสิ   ตตฺถ   ราชา   จกฺกวตฺติ  วาสํ  อุปคจฺฉิ  สทฺธึ  จตุรงฺคินิยา
เสนาย  ฯ  เย  โข ปน ภิกฺขเว อุตฺตราย ทิสาย ปฏิราชาโน เต ราชานํ
จกฺกวตฺตึ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอวมาหํสุ   เอหิ   โข   มหาราช  สฺวาคตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ  ^๒ ม. ยุ. สมุทฺทํ ... ปจฺฉิมนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
@^๓ ม. ทิพฺพํ ฯ
มหาราช    สกนฺเต    มหาราช   อนุสาส   มหาราชาติ   ฯ   ราชา
จกฺกวตฺติ    เอวมาห    ปาโณ    น   หนฺตพฺโพ   อทินฺนํ   นาทาตพฺพํ
กาเมสุ   มิจฺฉา  น  จริตพฺพา  มุสา  น  ภาสิตพฺพา  มชฺชํ  น  ปาตพฺพํ
ยถาภุตฺตญฺจ    ภุญฺชถาติ    ฯ   เย   โข   ปน   ภิกฺขเว   อุตฺตราย
ทิสาย ปฏิราชาโน เต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา อเหสุํ ฯ
     {๓๖.๔}  อถโข   ตํ   ภิกฺขเว   จกฺกรตนํ  สมุทฺทปริยนฺตํ  ปฐวึ
อภิวิชินิตฺวา   ตเมว   ราชธานึ  ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ^๑-  รญฺโญ  จกฺกวตฺติสฺส
อนฺเตปุรทฺวาเร   อตฺถกรณปมุเข   อกฺขาหตํ   มญฺเญ   อฏฺฐาสิ   รญฺโญ
จกฺกวตฺติสฺส อนฺเตปุรํ อุปโสภยมานํ ฯ
     [๓๗]   ทุติโยปิ   โข   ภิกฺขเว   ราชา   จกฺกวตฺติ  ฯ  ตติโยปิ
โข   ภิกฺขเว   ราชา   จกฺกวตฺติ   ฯ  จตุตฺโถปิ  โข  ภิกฺขเว  ราชา
จกฺกวตฺติ  ฯ  ปญฺจโมปิ  โข  ภิกฺขเว  ราชา  จกฺกวตฺติ  ฯ  ฉฏฺโฐปิ โข
ภิกฺขเว  ราชา  จกฺกวตฺติ  ฯ  สตฺตโมปิ  โข  ภิกฺขเว  ราชา  จกฺกวตฺติ
พหุนฺนํ   วสฺสานํ   พหุนฺนํ   วสฺสสตานํ   พหุนฺนํ  วสฺสสหสฺสานํ  อจฺจเยน
อญฺญตรํ  ปุริสํ  อามนฺเตสิ  ยทา  โข  ^๒-  ตฺวํ  อมฺโภ ปุริส ปสฺเสยฺยาสิ
ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  อถ  เม  อาโรเจยฺยาสีติ  ฯ
เอวํ    เทวาติ   โข   ภิกฺขเว   โส   ปุริโส   รญฺโญ   จกฺกวตฺติสฺส
ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภิกฺขเว  โส  ปุริโส  พหุนฺนํ  วสฺสานํ
พหุนฺนํ   วสฺสสตานํ   พหุนฺนํ   วสฺสสหสฺสานํ   อจฺจเยน  ทิพฺพํ  จกฺกรตนํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปจฺจาคนฺตฺวา ฯ  ^๒ ม. โขสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
โอสกฺกิตํ  ฐานา  จุตํ  ทิสฺวา  ^๑-  เยน  ราชา  จกฺกวตฺติ  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ราชานํ  จกฺกวตฺตึ  เอตทโวจ  ยคฺเฆ  เทว  ชาเนยฺยาสิ
ทิพฺพนฺเต จกฺกรตนํ โอสกฺกิตํ ฐานา จุตนฺติ ฯ
     {๓๗.๑}   อถโข   ภิกฺขเว  ราชา  จกฺกวตฺติ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ
อามนฺเตตฺวา   ^๒-  เอตทโวจ  ทิพฺพํ  กิร  เม  ตาต  กุมาร  จกฺกรตนํ
โอสกฺกิตํ   ฐานา  จุตํ  สุขํ  โข  ปน  เมตํ  ยสฺส  รญฺโญ  จกฺกวตฺติสฺส
ทิพฺพํ   จกฺกรตนํ   โอสกฺกติ   ฐานา   จวติ  นทานิ  เตน  รญฺญา  จิรํ
ชีวิตพฺพํ   โหตีติ   ภุตฺตา   ปน  เม  มานุสกา  กามา  สมโยทานิ  เม
ทิพฺเพ  ^๓-  กาเม  ปริเยสิตุํ  เอหิ  ตฺวํ  ตาต  กุมาร อิมํ สมุทฺทปริยนฺตํ
ปฐวึ    ปฏิปชฺช    อหํ    ปน   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ
     {๓๗.๒}   อถโข   ภิกฺขเว  ราชา  จกฺกวตฺติ  เชฏฺฐปุตฺตํ  กุมารํ
สาธุกํ   รชฺเช   สมนุสาเสตฺวา   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ
วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิ   ฯ   สตฺตาหํ
ปพฺพชิเต โข ปน ภิกฺขเว ราชิสิมฺหิ ทิพฺพํ จกฺกรตนํ อนฺตรธายิ ฯ
     [๓๘]   อถโข  ภิกฺขเว  อญฺญตโร  ปุริโส  ฯเปฯ  อนฺตรหิตนฺติ  ฯ
อถโข   ภิกฺขเว   ราชา   ขตฺติโย   มุทฺธาวสิตฺโต   ทิพฺเพ  จกฺกรตเน
อนฺตรหิเต    อนตฺตมโน    อโหสิ    อนตฺตมนตญฺจ   ปฏิสํเวเทสิ   โน
จ   โข   ราชิสึ   อุปสงฺกมิตฺวา   อริยํ   จกฺกวตฺติวตฺตํ  ปุจฺฉิ  ฯ  โส
สมเตเนว   สุทํ   ชนปทํ   ปสาสติ   ตสฺส   สมเตน  ชนปทํ  ปสาสโต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ทิสฺวาน ฯ  ^๒ ม. ยุ. อามนฺตาเปตฺวา ฯ  ^๓ ยุ. สมโย ทิพฺเพ ฯ
น   ปุพฺเพนาปรํ   ชนปทา  ปจฺจนฺติ  ยถา  ตํ  ปุพฺพกานํ  ราชูนํ  อริเย
จกฺกวตฺติวตฺเต วตฺตมานานํ ฯ
     {๓๘.๑}   อถโข   ภิกฺขเว   อมจฺจา  ปาริสชฺชา  คณกมหามตฺตา
อนีกฏฺฐา   โทวาริกา   มนฺตสฺสาชีวิโน   สนฺนิปติตฺวา   ราชานํ   ขตฺติยํ
มุทฺธาวสิตฺตํ  ^[๑]-  เอตทโวจุํ  น  โข  เต เทว สมเตน สุทํ ^๒- ชนปทํ
ปสาสโต   ปุพฺเพนาปรํ   ชนปทา   ปจฺจนฺติ  ยถา  ตํ  ปุพฺพกานํ  ราชูนํ
อริเย   จกฺกวตฺติวตฺเต   วตฺตมานานํ  สํวิชฺชนฺติ  โข  เต  เทว  วิชิเต
อมจฺจา     ปาริสชฺชา     คณกมหามตฺตา     อนีกฏฺฐา     โทวาริกา
มนฺตสฺสาชีวิโน   มยญฺเจว   อญฺเญ   จ   เย  มยํ  อริยํ  จกฺกวตฺติวตฺตํ
ธาเรม  อิงฺฆ  ตฺวํ  เทว  อเมฺห  อริยํ  จกฺกวตฺติวตฺตํ  ปุจฺฉ  ตสฺส  เต
มยํ อริยํ จกฺกวตฺติวตฺตํ ปุฏฺฐา พฺยากริสฺสามาติ ฯ
     [๓๙]   อถโข   ภิกฺขเว   ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  อมจฺเจ
ปาริสชฺเช    คณกมหามตฺเต    อนีกฏฺเฐ    โทวาริเก   มนฺตสฺสาชีวิโน
สนฺนิปาเตตฺวา   อริยํ   จกฺกวตฺติวตฺตํ   ปุจฺฉิ   ฯ   ตสฺส   เต   อริยํ
จกฺกวตฺติวตฺตํ   ปุฏฺฐา   พฺยากรึสุ   ฯ   เตสํ   สุตฺวา   ธมฺมิกญฺหิ  โข
รกฺขาวรณคุตฺตึ   สํวิทหิ   โน   จ   โข   อธนานํ   ธนมนุปฺปทาสิ   ฯ
อธนานํ  ธเน  นานุปฺปทิยมาเน  ^๓-  ทาฬิทฺทิยํ  ^๔-  เวปุลฺลํ  อคมาสิ ฯ
ทาฬิทฺทิเย    เวปุลฺลํ    คเต    อญฺญตโร    ปุริโส   ปเรสํ   อทินฺนํ
เถยฺยสงฺขาตํ    อาทิยิ    ฯ    ตเมนํ   อคฺคเหสุํ   คเหตฺวา   รญฺโญ
ขตฺติยสฺส    มุทฺธาวสิตฺตสฺส    ทสฺเสสุํ    อยํ   เทว   ปุริโส   ปเรสํ
อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชา ขตฺติโย
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อุปสงฺกมิตฺวา ฯ  ^๒ ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อนนุปฺปาทิยมาเน ฯ
@^๔ ยุ. สพฺพวาเรสุ ทลิทฺทิยํ ฯ
มุทฺธาวสิตฺโต  ตํ  ปุริสํ  เอตทโวจ  สจฺจํ  กิร  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส ปเรสํ
อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยสีติ  ^๑-  ฯ  สจฺจํ เทวาติ ฯ กึการณาติ ฯ น
หิ   เทว   ชีวามีติ  ฯ  อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต
ตสฺส   ปุริสสฺส   ธนมนุปฺปทาสิ   อิมินา   ตฺวํ   อมฺโภ   ปุริส   ธเนน
อตฺตนา   จ   ชีวาหิ   มาตาปิตโร   จ  โปเสหิ  ปุตฺตทารญฺจ  โปเสหิ
กมฺมนฺเต  ^[๒]-  ปโยเชหิ  สมเณสุ  พฺราหฺมเณสุ  ^๓-  อุทฺธคฺคิกํ  ทกฺขิณํ
ปติฏฺฐเปหิ  โสวคฺคิกํ  สุขวิปากํ  สคฺคสํวตฺตนิกนฺติ  ฯ  เอวํ  เทวาติ  โข
ภิกฺขเว โส ปุริโส รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     {๓๙.๑}  อญฺญตโรปิ  โข ภิกฺขเว ปุริโส ปเรสํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยิ  ฯ  ตเมนํ  อคฺคเหสุํ  คเหตฺวา  รญฺโญ  ขตฺติยสฺส  มุทฺธาวสิตฺตสฺส
ทสฺเสสุํ  อยํ  เทว  ปุริโส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยีติ ฯ เอวํ
วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  ตํ  ^๔-  ปุริสํ เอตทโวจ
สจฺจํ  กิร  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยสีติ ฯ
สจฺจํ เทวาติ ฯ กึการณาติ ฯ น หิ เทว ชีวามีติ ฯ
     {๓๙.๒}  อถโข  ภิกฺขเว ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต ตสฺส ปุริสสฺส
ธนมนุปฺปทาสิ  อิมินา  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  ธเนน  อตฺตนา  จ  ชีวาหิ ^๕-
มาตาปิตโร   จ   โปเสหิ   ปุตฺตทารญฺจ   โปเสหิ   กมฺมนฺเต   ^[๒]-
ปโยเชหิ   สมเณสุ   พฺราหฺมเณสุ   ^๓-   อุทฺธคฺคิกํ   ทกฺขิณํ  ปติฏฺฐเปหิ
โสวคฺคิกํ    สุขวิปากํ    สคฺคสํวตฺตนิกนฺติ    ฯ   เอวํ   เทวาติ   โข
ภิกฺขเว    โส    ^๖-    ปุริโส    รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาทิยีติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. จ ฯ  ^๓ ม. สมณพฺราหฺมเณสุ ฯ  ^๔ ยุ. อยํ
@น ทิสฺสติ ฯ  ^๕ ยุ. อุปชีวาหิ ฯ  ^๖ ยุ. โข โส ภิกฺขเว ฯ
ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อสฺโสสุํ  โข  ภิกฺขเว  มนุสฺสา  เย กิร โภ ปเรสํ อทินฺนํ
เถยฺยสงฺขาตํ   อาทิยนฺติ   เตสํ   ราชา  อนุปฺปเทตีติ  ^๑-  ฯ  สุตฺวาน
เตสํ    เอตทโหสิ    ยนฺนูน    มยํปิ   ปเรสํ   อทินฺนํ   เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิเยยฺยามาติ ฯ
     [๔๐]  อถโข  ภิกฺขเว  อญฺญตโร  ปุริโส ปเรสํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยิ  ฯ  ตเมนํ  อคฺคเหสุํ  คเหตฺวา  รญฺโญ  ขตฺติยสฺส  มุทฺธาวสิตฺตสฺส
ทสฺเสสุํ   อยํ   เทว  ปุริโส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยีติ  ฯ
เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  ตํ ปุริสํ เอตทโวจ
สจฺจํ  กิร  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยสีติ ฯ
สจฺจํ  เทวาติ  ฯ  กึการณาติ  ฯ  น  หิ  เทว ชีวามีติ ฯ อถโข ภิกฺขเว
รญฺโญ   ขตฺติยสฺส  มุทฺธาวสิตฺตสฺส  เอตทโหสิ  สเจ  โข  อหํ  โย  โย
ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยิสฺสติ  ตสฺส  ตสฺส ธนมนุปฺปทสฺสามิ ^๒-
เอวมิทํ    อทินฺนาทานํ   ปวฑฺฒิสฺสติ   ยนฺนูนาหํ   อิมํ   ปุริสํ   สุนิเสธํ
นิเสเธยฺยํ มูลฆจฺฉํ กเรยฺยํ สีสมสฺส ฉินฺเทยฺยนฺติ ฯ
     {๔๐.๑}   อถโข  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต  ปุริเส
อาณาเปสิ   เตนหิ   ภเณ   อิมํ   ปุริสํ   ทฬฺหาย  รชฺชุยา  ปจฺฉาพาหุํ
คาฬฺหพนฺธนํ    พนฺธิตฺวา    ขุรมุณฺฑํ    กริตฺวา    ขรสฺสเรน   ปณเวน
รถิยาย     รถิยํ     ^๓-     สิงฺฆาฏเกน     สิงฺฆาฏกํ    ปริเนตฺวา
ทกฺขิเณน    ทฺวาเรน    นิกฺขมิตฺวา    ทกฺขิณโต    นครสฺส    สุนิเสธํ
นิเสเธถ     มูลฆจฺฉํ    กโรถ    สีสมสฺส    ฉินฺทถาติ    ฯ    เอวํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ธนมนุปฺปเทสีติ ฯ  ^๒ ยุ. ธนมนุปฺปทามิ ฯ  ^๓ ม. รถิกาย รถิกํ ฯ
เทวาติ   โข   ภิกฺขเว   เต  ปุริสา  รญฺโญ  ขตฺติยสฺส  มุทฺธาวสิตฺตสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา    ตํ   ปุริสํ   ทฬฺหาย   รชฺชุยา   ปจฺฉาพาหุํ   คาฬฺหพนฺธนํ
พนฺธิตฺวา    ขุรมุณฺฑํ   กริตฺวา   ขรสฺสเรน   ปณเวน   รถิยาย   รถิยํ
สิงฺฆาฏเกน   สิงฺฆาฏกํ   ปริเนตฺวา   ทกฺขิเณน   ทฺวาเรน   นิกฺขมิตฺวา
ทกฺขิณโต นครสฺส สุนิเสธํ นิเสเธสุํ มูลฆจฺฉํ อกํสุ สีสมสฺส ฉินฺทึสุ ฯ
     [๔๑]   อสฺโสสุํ   โข   ภิกฺขเว   มนุสฺสา  เย  กิร  โภ  ปเรสํ
อทินฺนํ    เถยฺยสงฺขาตํ   อาทิยนฺติ   เต   ราชา   สุนิเสธํ   นิเสเธติ
มูลฆจฺฉํ   กโรติ   สีสานิ  เตสํ  ฉินฺทตีติ  ฯ  สุตฺวาน  เตสํ  เอตทโหสิ
ยนฺนูน   มยํปิ   ติณฺหานิ  สตฺถานิ  การาเปยฺยาม  ^๑-  ติณฺหานิ  สตฺถานิ
การาเปตฺวา   เยสํ   อทินฺนํ   เถยฺยสงฺขาตํ  อาทิยิสฺสาม  เต  สุนิเสธํ
นิเสเธสฺสาม   มุลฆจฺฉํ   กริสฺสาม   สีสานิ   เนสํ   ฉินฺทิสฺสามาติ   ฯ
เต   ติณฺหานิ   สตฺถานิ   การาเปสุํ   ติณฺหานิ   สตฺถานิ  การาเปตฺวา
คามฆาตํปิ   อุปกฺกมึสุ   กาตุํ   นิคมฆาตํปิ   อุปกฺกมึสุ  กาตุํ  นครฆาตํปิ
อุปกฺกมึสุ   กาตุํ   ปนฺถทูหณมฺปิ   อุปกฺกมึสุ   กาตุํ   ฯ  เยสํ  เต  ^๒-
อทินฺนํ   เถยฺยสงฺขาตํ   อาทิยนฺติ   เต   สุนิเสธํ   นิเสเธนฺติ  มูลฆจฺฉํ
กโรนฺติ สีสานิ เนสํ ฉินฺทนฺติ ฯ
     [๔๒]   อิติ   โข   ภิกฺขเว  อธนานํ  ธเน  นานุปฺปทิยมาเน  ^๓-
ทาฬิทฺทิยํ   เวปุลฺลมคมาสิ   ทาฬิทฺทิเย  เวปุลฺลํ  คเต  ^๔-  อทินฺนาทานํ
เวปุลฺลมคมาสิ   อทินฺนาทาเน   เวปุลฺลํ   คเต   สตฺถํ   เวปุลฺลมคมาสิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. การาเปสฺสาม ฯ  ^๒ ยุ. เต เยสํ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อนนุปฺปทียมาเน ฯ
@^๔ ยุ. สพฺพวาเรสุ เวปุลฺลคเต ฯ
สตฺเถ   เวปุลฺลํ   คเต   ปาณาติปาโต   เวปุลฺลมคมาสิ   ปาณาติปาเต
เวปุลฺลํ   คเต   มุสาวาโท   เวปุลฺลมคมาสิ  มุสาวาเท  เวปุลฺลํ  คเต
เตสํ   สตฺตานํ   อายุปิ   ปริหายิ   วณฺโณปิ   ปริหายิ  เตสํ  อายุนาปิ
ปริหายมานานํ   วณฺเณนปิ   ปริหายมานานํ   อสีติวสฺสสหสฺสายุกานํ   ^*-
มนุสฺสานํ    จตฺตารีสวสฺสสหสฺสายุกา    ปุตฺตา   อเหสุํ   จตฺตารีสวสฺส-
สหสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   อญฺญตโร   ปุริโส  ปเรสํ  อทินฺนํ
เถยฺยสงฺขาตํ   อาทิยิ  ฯ  ตเมนํ  อคฺคเหสุํ  คเหตฺวา  รญฺโญ  ขตฺติยสฺส
มุทฺธาวสิตฺตสฺส  ทสฺเสสุํ  อยํ  เทว  ปุริโส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  ราชา  ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต ตํ ปุริสํ
เอตทโวจ   สจฺจํ  กิร  ตฺวํ  อมฺโภ  ปุริส  ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยสีติ ฯ น หิ เทวาติ สมฺปชานมุสา ^๑- ภาสิ ฯ
     [๔๓]    อิติ   โข   ภิกฺขเว   อธนานํ   ธเน   นานุปฺปทิยมาเน
ทาฬิทฺทิยํ    เวปุลฺลมคมาสิ   ทาฬิทฺทิเย   เวปุลฺลํ   คเต   อทินฺนาทานํ
เวปุลฺลมคมาสิ   อทินฺนาทาเน   เวปุลฺลํ   คเต   สตฺถํ   เวปุลฺลมคมาสิ
สตฺเถ   เวปุลฺลํ   คเต   ปาณาติปาโต   เวปุลฺลมคมาสิ   ปาณาติปาเต
เวปุลฺลํ   คเต   มุสาวาโท   เวปุลฺลมคมาสิ  มุสาวาเท  เวปุลฺลํ  คเต
เตสํ   สตฺตานํ  อายุปิ  ปริหายิ  วณฺโณปิ  ปริหายิ  เตสํ  ^๒-  อายุนาปิ
ปริหายมานานํ    วณฺเณนปิ    ปริหายมานานํ   จตฺตารีสวสฺสสหสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ   วีสติวสฺสสหสฺสายุกา   ปุตฺตา   อเหสุํ   วีสติวสฺสสหสฺสายุเกสุ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อวจ สมฺปชานมุสา ฯ  ^๒ ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
@^* มีการแก้ไขคำ อสีติวสฺสสหสุสายุกานํ เป็น อสีติวสฺสสหสฺสายุกานํ
ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   อญฺญตโร   ปุริโส   ปเรสํ   อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยิ   ฯ   ตเมนํ  อญฺญตโร  ปุริโส  รญฺโญ  ขตฺติยสฺส  มุทฺธาวสิตฺตสฺส
อาโรเจสิ   อิตฺถนฺนาโม   เทว   ปุริโส   ปเรสํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ
อาทิยตีติ เปสุญฺญมกาสิ ฯ
     [๔๔]    อิติ   โข   ภิกฺขเว   อธนานํ   ธเน   นานุปฺปทิยมาเน
ทาฬิทฺทิยํ    เวปุลฺลมคมาสิ    ทาฬิทฺทิเย    เวปุลฺลํ    คเต    ฯเปฯ
ปิสุณา   วาจา   เวปุลฺลมคมาสิ   ปิสุณาย   วาจาย   เวปุลฺลํ   คตาย
เตสํ   สตฺตานํ   อายุปิ   ปริหายิ   วณฺโณปิ   ปริหายิ  เตสํ  อายุนาปิ
ปริหายมานานํ     วณฺเณนปิ     ปริหายมานานํ    วีสติวสฺสสหสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ    ทสวสฺสสหสฺสายุกา    ปุตฺตา   อเหสุํ   ทสวสฺสสหสฺสายุเกสุ
ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  เอกิทํ  สตฺตา  วณฺณวนฺตา  ^๑-  โหนฺติ  เอกิทํ สตฺตา
ทุพฺพณฺณา    ตตฺถ    เย   เต   สตฺตา   ทุพฺพณฺณา   เต   วณฺณวนฺเต
สตฺเต อภิชฺฌายนฺตา ปเรสํ ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปชฺชึสุ ฯ
     [๔๕]    อิติ   โข   ภิกฺขเว   อธนานํ   ธเน   นานุปฺปทิยมาเน
ทาฬิทฺทิยํ    เวปุลฺลมคมาสิ   ทาฬิทฺทิเย   เวปุลฺลํ   คเต   อทินฺนาทานํ
เวปุลฺลมคมาสิ   อทินฺนาทาเน   เวปุลฺลํ  คเต  ฯ  สงฺขิตฺตํ  ฯ  กาเมสุ
มิจฺฉาจาโร    เวปุลฺลมคมาสิ   กาเมสุ   มิจฺฉาจาเร   เวปุลฺลํ   คเต
เตสํ   สตฺตานํ   อายุปิ   ปริหายิ   วณฺโณปิ   ปริหายิ  เตสํ  อายุนาปิ
ปริหายมานานํ     วณฺเณนปิ     ปริหายมานานํ     ทสวสฺสสหสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ   ปญฺจวสฺสสหสฺสายุกา   ปุตฺตา   อเหสุํ   ปญฺจวสฺสสหสฺสายุเกสุ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วณฺณวนฺโต ฯ
ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   เทฺว   ธมฺมา  เวปุลฺลมคมึสุ  ^๑-  ผรุสา  จ  ^๒-
วาจา   สมฺผปฺปลาโป   จ   ทฺวีสุ   ธมฺเมสุ   เวปุลฺลํ   คเตสุ   เตสํ
สตฺตานํ    อายุปิ    ปริหายิ    วณฺโณปิ    ปริหายิ   เตสํ   อายุนาปิ
ปริหายมานานํ     วณฺเณนปิ     ปริหายมานานํ    ปญฺจวสฺสสหสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ     อปฺเปกจฺเจ     อฑฺฒเตยฺยวสฺสสหสฺสายุกา     อปฺเปกจฺเจ
เทฺววสฺสสหสฺสายุกา     ปุตฺตา     อเหสุํ    อฑฺฒเตยฺยวสฺสสหสฺสายุเกสุ
ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   อภิชฺฌาพฺยาปาทา  เวปุลฺลมคมึสุ  อภิชฺฌาพฺยาปาเทสุ
เวปุลฺลํ   คเตสุ  ^๓-  เตสํ  สตฺตานํ  อายุปิ  ปริหายิ  วณฺโณปิ  ปริหายิ
เตสํ   อายุนาปิ   ปริหายมานานํ  วณฺเณนปิ  ปริหายมานานํ  อฑฺฒเตยฺย-
วสฺสสหสฺสายุกานํ มนุสฺสานํ วสฺสสหสฺสายุกา ปุตฺตา อเหสุํ
     {๔๕.๑}    วสฺสสหสฺสายุเกสุ    ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ
เวปุลฺลมคมาสิ   มิจฺฉาทิฏฺฐิยา   เวปุลฺลํ   คตาย  เตสํ  สตฺตานํ  อายุปิ
ปริหายิ   วณฺโณปิ   ปริหายิ   เตสํ  อายุนาปิ  ปริหายมานานํ  วณฺเณนปิ
ปริหายมานานํ     วสฺสสหสฺสายุกานํ     มนุสฺสานํ     ปญฺจวสฺสสตายุกา
ปุตฺตา   อเหสุํ   ปญฺจวสฺสสตายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ  ตโย  ธมฺมา
เวปุลฺลมคมํสุ    อธมฺมราโค   วิสมโลโภ   มิจฺฉาธมฺโม   ตีสุ   ธมฺเมสุ
เวปุลฺลํ   คเตสุ   เตสํ   สตฺตานํ   อายุปิ   ปริหายิ  วณฺโณปิ  ปริหายิ
เตสํ     อายุนาปิ     ปริหายมานานํ     วณฺเณนปิ     ปริหายมานานํ
ปญฺจวสฺสสตายุกานํ    มนุสฺสานํ    อปฺเปกจฺเจ    อฑฺฒเตยฺยวสฺสสตายุกา
อปฺเปกจฺเจ   เทฺววสฺสสตายุกา   ปุตฺตา  อเหสุํ  อฑฺฒเตยฺยวสฺสสตายุเกสุ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เวปุลฺลมคมํสุ ฯ  ^๒ ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ยุ. อภิชฺฌาวฺยาปาโท
@เวปุลฺลมคมาสิ อภิชฺฌาวฺยาปาเท เวปุลฺลคเต ฯ
ภิกฺขเว    มนุสฺเสสุ    อิเม    ธมฺมา    เวปุลฺลมคมํสุ   อมตฺเตยฺยตา
อเปตฺเตยฺยตา อสามญฺญตา อพฺรหฺมญฺญตา นกุเลเชฏฺฐาปจายิตา ^๑- ฯ
     {๔๕.๒}  อิติ  โข  ภิกฺขเว อธนานํ ธเน นานุปฺปทิยมาเน ทาฬิทฺทิยํ
เวปุลฺลมคมาสิ   ทาฬิทฺทิเย   เวปุลฺลํ  คเต  อทินฺนาทานํ  เวปุลฺลมคมาสิ
อทินฺนาทาเน   เวปุลฺลํ   คเต   สตฺถํ   เวปุลฺลมคมาสิ  สตฺเถ  เวปุลฺลํ
คเต    ปาณาติปาโต   เวปุลฺลมคมาสิ   ปาณาติปาเต   เวปุลฺลํ   คเต
มุสาวาโท   เวปุลฺลมคมาสิ   มุสาวาเท   เวปุลฺลํ  คเต  ปิสุณา  วาจา
เวปุลฺลมคมาสิ   ปิสุณาย  วาจาย  เวปุลฺลํ  คตาย  กาเมสุ  มิจฺฉาจาโร
เวปุลฺลมคมาสิ   กาเมสุ   มิจฺฉาจาเร   เวปุลฺลํ   คเต   เทฺว  ธมฺมา
เวปุลฺลมคมํสุ   ผรุสา   จ   วาจา   สมฺผปฺปลาโป   จ  ทฺวีสุ  ธมฺเมสุ
เวปุลฺลํ   คเตสุ   อภิชฺฌาพฺยาปาทา   เวปุลฺลมคมํสุ   อภิชฺฌาพฺยาปาเทสุ
เวปุลฺลํ     คเตสุ     มิจฺฉาทิฏฺฐิ     เวปุลฺลมคมาสิ     มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
เวปุลฺลํ   คตาย   ตโย   ธมฺมา  เวปุลฺลมคมํสุ  อธมฺมราโค  วิสมโลโภ
มิจฺฉาธมฺโม   ตีสุ  ธมฺเมสุ  เวปุลฺลํ  คเตสุ  อิเม  ธมฺมา  เวปุลฺลมคมํสุ
อมตฺเตยฺยตา       อเปตฺเตยฺยตา      อสามญฺญตา      อพฺรหฺมญฺญตา
นกุเลเชฏฺฐาปจายิตา   อิเมสุ   ธมฺเมสุ  เวปุลฺลํ  คเตสุ  เตสํ  สตฺตานํ
อายุปิ   ปริหายิ   วณฺโณปิ   ปริหายิ   เตสํ   อายุนาปิ  ปริหายมานานํ
วณฺเณนปิ      ปริหายมานานํ     อฑฺฒเตยฺยวสฺสสตายุกานํ     มนุสฺสานํ
วสฺสสตายุกา ปุตฺตา อเหสุํ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ นกุเลเชฏฺฐาปจายิกาติ วา ปาโฐ ฯ
     [๔๖]   ภวิสฺสติ   ภิกฺขเว   โส   สมโย   ยํ   อิเมสํ  มนุสฺสานํ
ทสวสฺสายุกา   ปุตฺตา   ภวิสฺสนฺติ   ทสวสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ
ปญฺจวสฺสิกา   กุมาริกา   อลํปเตยฺยา   ^๑-   ภวิสฺสนฺติ   ทสวสฺสายุเกสุ
ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   อิมานิ   รสานิ   อนฺตรธายิสฺสนฺติ  เสยฺยถีทํ  สปฺปิ
นวนีตํ   เตลํ   มธุ   ผาณิตํ   โลณํ  ทสวสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ
กุทฺรุสโก   ^๒-   อคฺคโภชนํ  ^๓-  ภวิสฺสติ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เอตรหิ
สาลิมํโสทโน อคฺคโภชนํ
     {๔๖.๑}  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว ทสวสฺสายุเกสุ มนุสฺเสสุ กุทฺรุสโก
อคฺคโภชนํ  ภวิสฺสติ  ทสวสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  ทส กุสลกมฺมปถา
สพฺเพน  สพฺพํ  อนฺตรธายิสฺสนฺติ  ทส  อกุสลกมฺมปถา อติวิย ทิปฺปิสฺสนฺติ ^๔-
ทสวสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  กุสลนฺติปิ  น ภวิสฺสติ กุโต ปน กุสลสฺส
การโก  ทสวสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  เย เต ภวิสฺสนฺติ อมตฺเตยฺยา
อเปตฺเตยฺยา  อสามญฺญา  อพฺรหฺมญฺญา  นกุเลเชฏฺฐาปจายิโน เต ปูชา ^๕-
จ ภวิสฺสนฺติ ปาสํสา จ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เอตรหิ มตฺเตยฺยา ^๖- เปตฺเตยฺยา
สามญฺญา พฺรหฺมญฺญา กุเลเชฏฺฐาปจายิโน เต ^๗- ปูชา จ ปาสํสา จ
     {๔๖.๒}   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   ทสวสฺสายุเกสุ   มนุสฺเสสุ
เย    เต    ภวิสฺสนฺติ    อมตฺเตยฺยา    อเปตฺเตยฺยา    อสามญฺญา
อพฺรหฺมญฺญา    นกุเลเชฏฺฐาปจายิโน    เต    ปูชา    จ   ภวิสฺสนฺติ
ปาสํสา    จ    ทสวสฺสายุเกสุ    ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ   น   ภวิสฺสติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อลมปเตยฺยา ฯ   ^๒ ม. กุทฺรูสโก ฯ  ^๓ ม. ยุ. อคฺคํ โภชนานํ ฯ
@^๔ ม. อติพฺยาทิปฺปิสฺสนฺติ ฯ  ^๕ ม. ยุ. ปุชฺชา ฯ  ^๖ ยุ. เมตฺเตยฺยา ฯ  ^๗ ม. อยํ
@น ทิสฺสติ ฯ
มาตาติ   วา   มาตุจฺฉาติ   วา   ปิตาติ   วา   ปิตุจฺฉาติ   วา  ^๑-
มาตุลานีติ   วา   อาจริยภริยาติ   วา   ครูนํ   ทาราติ  วา  สมฺเภทํ
โลโก   คมิสฺสติ   ยถา   อเชฬกา   กุกฺกุฏา   สูกรา  โสณา  สิคาลา
ทสวสฺสายุเกสุ    ภิกฺขเว    มนุสฺเสสุ    เตสํ   สตฺตานํ   อญฺญมญฺญมฺหิ
ติพฺโพ     อาฆาโต    ปจฺจุปฏฺฐิโต    ภวิสฺสติ    ติพฺโพ    พฺยาปาโท
ติพฺโพ    มโนปโทโส    ติพฺพํ    วธกจิตฺตํ    มาตุปิ    ปุตฺตมฺหิ    ฯ
ปุตฺตสฺสปิ  มาตริ  ฯ  ปิตุปิ  ปุตฺตมฺหิ  ฯ  ปุตฺตสฺสปิ  ปิตริ  ฯ  ภาตุปิ ^๒-
ภคินิยา   ฯ   ภคินิยา   ภาตริ  ติพฺโพ  อาฆาโต  ปจฺจุปฏฺฐิโต  ภวิสฺสติ
ติพฺโพ   พฺยาปาโท   ติพฺโพ   มโนปโทโส   ติพฺพํ  วธกจิตฺตํ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว    มาควิกสฺส   มิคํ   ทิสฺวา   ติพฺโพ   อาฆาโต   ปจฺจุปฏฺฐิโต
โหติ ติพฺโพ พฺยาปาโท ติพฺโพ มโนปโทโส ติพฺพํ วธกจิตฺตํ
     {๔๖.๓}  เอวเมว โข ภิกฺขเว ทสวสฺสายุเกสุ มนุสฺเสสุ เตสํ สตฺตานํ
อญฺญมญฺญมฺหิ    ติพฺโพ    อาฆาโต    ปจฺจุปฏฺฐิโต    ภวิสฺสติ    ติพฺโพ
พฺยาปาโท     ติพฺโพ     มโนปโทโส     ติพฺพํ    วธกจิตฺตํ    มาตุปิ
ปุตฺตมฺหิ   ฯ   ปุตฺตสฺสปิ   มาตริ   ฯ   ปิตุปิ   ปุตฺตมฺหิ   ฯ  ปุตฺตสฺสปิ
ปิตริ   ฯ  ภาตุปิ  ^๒-  ภคินิยา  ฯ  ภคินิยาปิ  ภาตริ  ติพฺโพ  อาฆาโต
ปจฺจุปฏฺฐิโต    ภวิสฺสติ    ติพฺโพ    พฺยาปาโท    ติพฺโพ   มโนปโทโส
ติพฺพํ วธกจิตฺตํ ฯ
     [๔๗]   ทสวสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  สตฺตาหํ  สตฺถนฺตรกปฺโป
ภวิสฺสติ    เต    อญฺญมญฺญํ    ^๓-    มิคสญฺญํ    ปฏิลภิสฺสนฺติ    เตสํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปิตาติ วา ปิตุจฺฉาติ วาติ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ยุ. ภาตุปิ ภาตริ ฯ
@^๓ ม. อญฺญมญฺญสฺมิ ฯ
ติณฺหานิ    สตฺถานิ   หตฺเถสุ   ปาตุภวิสฺสนฺติ   เต   ติเณฺหน   สตฺเถน
เอส มิโคติ ^๑- อญฺญมญฺญํ ชีวิตา โวโรปิสฺสนฺติ ฯ
     {๔๗.๑}  อถโข  เตสํ  ภิกฺขเว  สตฺตานํ  เอกจฺจานํ เอวํ ภวิสฺสติ
มา   จ   มยํ  กญฺจิ  ^๒-  มา  จ  อเมฺห  โกจิ  ยนฺนูน  มยํ  ติณคหณํ
วา   วนคหณํ   วา   รุกฺขคหณํ   วา   นทีวิทุคฺคํ  วา  ปพฺพตวิสมํ  วา
ปวิสิตฺวา   วนมูลผลาหารา   ยาเปยฺยามาติ  ฯ  เต  ติณคหณํ  วา  ^๓-
วนคหณํ  วา  รุกฺขคหณํ  วา  ^๓-  นทีวิทุคฺคํ  วา  ^๓- ปพฺพตวิสมํ วา ^๓-
ปวิสิตฺวา   สตฺตาหํ   วนมูลผลาหารา   ยาเปสฺสนฺติ  ^๔-  ฯ  เต  ตสฺส
สตฺตาหสฺส    อจฺจเยน   ติณคหณา   วนคหณา   รุกฺขคหณา   นทีวิทุคฺคา
ปพฺพตวิสมา      นิกฺขมิตฺวา      อญฺญมญฺญํ     อาลิงฺคิตฺวา     สภาสุ
คายิสฺสนฺติ   สมสฺสาสิสฺสนฺติ   ทิฏฺฐา   โภ   สตฺตา   ชีวสิ  ตฺวํ  ทิฏฺฐา
โภ สตฺตา ชีวสีติ ฯ
     {๔๗.๒}  อถโข  เตสํ  ภิกฺขเว  สตฺตานํ  เอวํ  ภวิสฺสติ  มยํ โข
อกุสลานํ   ธมฺมานํ   สมาทานเหตุ   เอวรูปํ   ^๕-   อายตํ   ญาติกฺขยํ
ปตฺตา   ยนฺนูน   มยํ   กุสลํ   กเรยฺยาม  กึ  กุสลํ  กเรยฺยาม  ยนฺนูน
มยํ    ปาณาติปาตา    วิรเมยฺยาม    อิทํ    กุสลํ   ธมฺมํ   สมาทาย
วตฺเตยฺยามาติ   ฯ   เต   ปาณาติปาตา   วิรมิสฺสนฺติ  อิทํ  กุสลํ  ธมฺมํ
สมาทาย   วตฺติสฺสนฺติ   เต   กุสลานํ  ธมฺมานํ  สมาทานเหตุ  อายุนาปิ
วฑฺฒิสฺสนฺติ    วณฺเณนปิ    วฑฺฒิสฺสนฺติ    เตสํ   อายุนาปิ   วฑฺฒมานานํ
วณฺเณนปิ    วฑฺฒมานานํ    ทสวสฺสายุกานํ    มนุสฺสานํ   วีสติวสฺสายุกา
ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ ฯ
     {๔๗.๓}  อถโข เตสํ ภิกฺขเว สตฺตานํ เอวํ ภวิสฺสติ มยํ โข กุสลานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อาเมณฺฑิตํ ฯ  ^๒ ม. กิญฺจิ ฯ  ^๓ ยุ. วาสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
@^๔ ยุ. ยาเปยฺยนฺติ ฯ  ^๕ ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
ธมฺมานํ    สมาทานเหตุ    อายุนาปิ    วฑฺฒาม    วณฺเณนปิ   วฑฺฒาม
ยนฺนูน  มยํ  ภิยฺโยโส  มตฺตาย  กุสลํ  กเรยฺยาม  กึ กุสลํ กเรยฺยาม ^๑-
ยนฺนูน    มยํ    อทินฺนาทานา    วิรเมยฺยาม    กาเมสุ   มิจฺฉาจารา
วิรเมยฺยาม   มุสาวาทา   วิรเมยฺยาม   ปิสุณาย   วาจาย  วิรเมยฺยาม
ผรุสาย    วาจาย   วิรเมยฺยาม   สมฺผปฺปลาปา   วิรเมยฺยาม   อภิชฺฌํ
ปชเหยฺยาม  พฺยาปาทํ  ปชเหยฺยาม  มิจฺฉาทิฏฺฐึ  ปชเหยฺยาม  ตโย ธมฺเม
ปชเหยฺยาม   อธมฺมราคํ   วิสมโลภํ  มิจฺฉาธมฺมํ  ยนฺนูน  มยํ  มตฺเตยฺยา
อสฺสาม   เปตฺเตยฺยา   สามญฺญา   พฺรหฺมญฺญา   กุเล   เชฏฺฐาปจายิโน
อิทํ กุสลํ ธมฺมํ สมาทาย วตฺเตยฺยามาติ ฯ
     {๔๗.๔}   เต   มตฺเตยฺยา   ภวิสฺสนฺติ   เปตฺเตยฺยา   สามญฺญา
พฺรหฺมญฺญา    กุเล    เชฏฺฐาปจายิโน   อิทํ   กุสลํ   ธมฺมํ   สมาทาย
วตฺติสฺสนฺติ   เตสํ   ^๒-   กุสลานํ   ธมฺมานํ   สมาทานเหตุ   อายุนาปิ
วฑฺฒิสฺสนฺติ    วณฺเณนปิ    วฑฺฒิสฺสนฺติ    เตสํ   อายุนาปิ   วฑฺฒมานานํ
วณฺเณนปิ        วฑฺฒมานานํ        วีสติวสฺสายุกานํ        มนุสฺสานํ
จตฺตาฬีสวสฺสายุกา     ปุตฺตา    ภวิสฺสนฺติ    ฯ    จตฺตาฬีสวสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ    อสีติวสฺสายุกา    ปุตฺตา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   อสีติวสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ   สฏฺฐิวสฺสสตายุกา   ปุตฺตา   ภวิสฺสนฺติ  ฯ  สฏฺฐิวสฺสสตายุกานํ
มนุสฺสานํ   วีสติติวสฺสสตายุกา  ปุตฺตา  ภวิสฺสนฺติ  ฯ  วีสติติวสฺสสตายุกานํ
มนุสฺสานํ   จตฺตาฬีสฉวสฺสสตายุกา   ปุตฺตา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   จตฺตาฬีส-
ฉวสฺสสตายุกานํ   มนุสฺสานํ   เทฺววสฺสสหสฺสายุกา  ปุตฺตา  ภวิสฺสนฺติ  ฯ
เทฺววสฺสสหสฺสายุกานํ         มนุสฺสานํ         จตฺตาริวสฺสสหสฺสายุกา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กิ กุสลํ กเรยฺยามาติ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. เต ฯ
ปุตฺตา      ภวิสฺสนฺติ     ฯ     จตฺตาริวสฺสสหสฺสายุกานํ     มนุสฺสานํ
อฏฺฐวสฺสสหสฺสายุกา    ปุตฺตา    ภวิสฺสนฺติ    ฯ   อฏฺฐวสฺสสหสฺสายุกานํ
มนุสฺสานํ    วีสติวสฺสสหสฺสายุกา    ปุตฺตา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   วีสติวสฺส-
สหสฺสายุกานํ      มนุสฺสานํ      จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสายุกา      ปุตฺตา
ภวิสฺสนฺติ     ฯ    จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสายุกานํ    มนุสฺสานํ    อสีติวสฺส-
สหสฺสายุกา ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ ฯ
     [๔๘]   อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ  ปญฺจวสฺสสติกา
กุมาริกา   อลํปเตยฺยา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว
มนุสฺเสสุ    ตโย   อาพาธา   ภวิสฺสนฺติ   อิจฺฉา   อนสนํ   ชรา   ฯ
อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ  อยํ  ชมฺพุทีโป  อิทฺโธ  เจว
ภวิสฺสติ   ผีโต   จ   กุกฺกุฏสมฺปาติตา   ^๑-   คามนิคมราชธานิโย   ฯ
อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว   มนุสฺเสสุ  อยํ  ชมฺพุทีโป  อวีจิ  มญฺเญ
ผุโฏ ภวิสฺสติ มนุสฺเสหิ เสยฺยถาปิ นฬวนํ วา สารวนํ วา ^๒- ฯ
     {๔๘.๑}  อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  อยํ  พาราณสี
เกตุมตี   นาม  ราชธานี  ภวิสฺสติ  อิทฺธา  เจว  ผีตา  จ  พหุชนา  จ
อากิณฺณมนุสฺสา   จ   สุภิกฺขา   จ   ฯ   อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว
มนุสฺเสสุ   อิมสฺมึ   ชมฺพุทีเป  จตุราสีตินครสหสฺสานิ  ภวิสฺสนฺติ  เกตุมติ-
ราชธานีปมุขานิ  ฯ  อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ  ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  เกตุมตี-
ราชธานิยา  สงฺโข  นาม ราชา อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺกวตฺติ ธมฺมิโก ธมฺมราชา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กุกฺกุฏสมฺปาทิกา ฯ  ^๒ ม. ยุ. สรวนํ วา ฯ
จาตุรนฺโต    วิชิตาวี   ชนปทฏฺฐาวริยปฺปตฺโต   สตฺตรตนสมนฺนาคโต   ฯ
ตสฺสิมานิ   สตฺต   รตนานิ   ภวิสฺสนฺติ   เสยฺยถีทํ   จกฺกรตนํ  หตฺถิรตนํ
อสฺสรตนํ     มณิรตนํ     อิตฺถีรตนํ     คหปติรตนํ    ปริณายกรตนเมว
สตฺตมํ   ฯ  ปโรสหสฺสํ  โข  ปนสฺส  ปุตฺตา  ภวิสฺสนฺติ  สูรา  วีรงฺครูปา
ปรเสนปฺปมทฺทนา    ฯ    โส   อิมํ   ปฐวึ   สาครปริยนฺตํ   อทณฺเฑน
อสตฺเถน ธมฺเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสิสฺสติ ฯ
     {๔๘.๒}   อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ   ภิกฺขเว  มนุสฺเสสุ  เมตฺเตยฺโย
นาม  ภควา  โลเก  อุปฺปชฺชิสฺสติ  อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน
สุคโต   โลกวิทู  อนุตฺตโร  ปุริสทมฺมสารถิ  สตฺถา  เทวมนุสฺสานํ  พุทฺโธ
ภควา   เสยฺยถาปาหเมตรหิ   โลเก   อุปฺปนฺโน   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน   สุคโต   โลกวิทู   อนุตฺตโร  ปุริสทมฺมสารถิ  สตฺถา
เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา ฯ
     {๔๘.๓}  โส  อิมํ  โลกํ สเทวกํ สมารกํ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ
ปชํ     สเทวมนุสฺสํ     สยํ     อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา    ปเวเทสฺสติ
เสยฺยถาปาหเมตรหิ    อิมํ    โลกํ    สเทวกํ    สมารกํ    สพฺรหฺมกํ
สสฺสมณพฺราหฺมณึ    ปชํ    สเทวมนุสฺสํ    สยํ    อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา
ปเวเทมิ    ฯ   โส   ธมฺมํ   เทเสสฺสติ   อาทิกลฺยาณํ   มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ     สาตฺถํ     สพฺยญฺชนํ     เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ     ปกาเสสฺสติ     เสยฺยถาปาหเมตรหิ    ธมฺมํ    เทเสมิ
อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ   ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสมิ   ฯ   โส  อเนกสหสฺสํ
ภิกฺขุสงฺฆํ    ปริหริสฺสติ   เสยฺยถาปาหํ   เอตรหิ   อเนกสตํ   ภิกฺขุสงฺฆํ
ปริหรามิ ฯ
     {๔๘.๔}  อถโข ภิกฺขเว สงฺโข นาม ราชา โย โส ^๑- ยูโป รญฺญา
มหาปนาเทน   การาปิโต   ตํ  ยูปํ  อุสฺสาเปตฺวา  อชฺฌาวสิตฺวา  ^[๒]-
วิสฺสชฺชิตฺวา         สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ         ทานํ
ทตฺวา    เมตฺเตยฺยสฺส   ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   สนฺติเก
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิสฺสติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   เอโก
วูปกฏฺโฐ    อปฺปมตฺโต    อาตาปี    ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต   นจิรสฺเสว
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ ฯ
     [๔๙]   อตฺตทีปา    ภิกฺขเว   วิหรถ   อตฺตสรณา   อนญฺญสรณา
ธมฺมทีปา    ธมฺมสรณา    อนญฺญสรณา    ฯ   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
อตฺตทีโป    วิหรติ    อตฺตสรโณ   อนญฺญสรโณ   ธมฺมทีโป   ธมฺมสรโณ
อนญฺญสรโณ   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   กาเย   กายานุปสฺสี  วิหรติ
อาตาปี   สมฺปชาโน  สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย  โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ    จิตฺเต   จิตฺตานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน
สติมา    วิเนยฺย    โลเก    อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   ธมฺเมสุ   ธมฺมานุปสฺสี
วิหรติ  อาตาปี  สมฺปชาโน  สติมา  วิเนยฺย  โลเก  อภิชฺฌาโทมนสฺสํ  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เยนสฺส ฯ  ^๒ ม. ตํ ทตฺวา ฯ ยุ. ททิตฺวา ฯ
เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อตฺตทีโป  วิหรติ  อตฺตสรโณ  อนญฺญสรโณ
ธมฺมทีโป ธมฺมสรโณ อนญฺญสรโณ ฯ
     [๕๐]  โคจเร ภิกฺขเว จรถ สเก เปตฺติเก วิสเย ฯ โคจเร ภิกฺขเว
จรนฺตา  สเก  เปตฺติเก  วิสเย  อายุนาปิ  วฑฺฒิสฺสถ  วณฺเณนปิ วฑฺฒิสฺสถ
สุเขนปิ วฑฺฒิสฺสถ โภเคนปิ วฑฺฒิสฺสถ พเลนปิ วฑฺฒิสฺสถ ฯ
     {๕๐.๑}  กิญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อายุสฺมึ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ  อิทฺธิปาทํ  ภาเวติ  วิริยสมาธิปธาน ...
จิตฺตสมาธิปธาน    ...    วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ   อิทฺธิปาทํ
ภาเวติ   โส   อิเมสํ   จตุนฺนํ   อิทฺธิปาทานํ   ภาวิตตฺตา  พหุลีกตตฺตา
อากงฺขมาโน  กปฺปํ  วา  ติฏฺเฐยฺย  กปฺปาวเสสํ  วา  ฯ อิทํ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน อายุสฺมึ ฯ
     {๕๐.๒}  กิญฺจ  ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วณฺณสฺมึ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา
โหติ   ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต   วิหรติ   อาจารโคจรสมฺปนฺโน   อนุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ  ภยทสฺสาวี  สมาทาย  สิกฺขติ  สิกฺขาปเทสุ  ฯ  อิทํ  โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน วณฺณสฺมึ ฯ
     {๕๐.๓}  กิญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สุขสฺมึ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว
กาเมหิ   วิวิจฺจ   อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ  สวิจารํ  วิเวกชํ  ปีติสุขํ
ปฐมํ    ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   ฯเปฯ
ทุติยํ   ฌานํ   ฯ  ตติยํ  ฌานํ  ฯ  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ
อิทํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สุขสฺมึ ฯ
     {๕๐.๔}    กิญฺจ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน    โภคสฺมึ    ฯ   อิธ
ภิกฺขเว      ภิกฺขุ     เมตฺตาสหคเตน     เจตสา     เอกํ     ทิสํ
ผริตฺวา    วิหรติ   ตถา   ทุติยํ   ตถา   ตติยํ   ตถา   จตุตฺถํ   อิติ
อุทฺธมโธ     ติริยํ     สพฺพธิ     สพฺพตฺตตาย     สพฺพาวนฺตํ    โลกํ
เมตฺตาสหคเตน     เจตสา     วิปุเลน     มหคฺคเตน    อปฺปมาเณน
อเวเรน  อพฺยาปชฺเฌน  ผริตฺวา  วิหรติ  ฯ  กรุณาสหคเตน  เจตสา  ฯ
มุทิตาสหคเตน    เจตสา    ฯ    อุเปกฺขาสหคเตน    เจตสา   เอกํ
ทิสํ   ผริตฺวา   วิหรติ   ตถา   ทุติยํ   ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ
อุทฺธมโธ     ติริยํ     สพฺพธิ     สพฺพตฺตตาย     สพฺพาวนฺตํ    โลกํ
อุเปกฺขาสหคเตน     เจตสา     วิปุเลน    มหคฺคเตน    อปฺปมาเณน
อเวเรน  อพฺยาปชฺเฌน  ผริตฺวา  วิหรติ  ฯ  อิทํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน
โภคสฺมึ ฯ
     {๕๐.๕}  กิญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  พลสฺมึ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อาสวานํ    ขยา    อนาสวญฺเจโตวิมุตฺตึ    ปญฺญาวิมุตฺตึ    ทิฏฺเฐ   ว
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  ฯ  อิทํ  โข
ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน   พลสฺมึ   ฯ   นาหํ   ภิกฺขเว   อญฺญํ   เอกพลมฺปิ
สมนุปสฺสามิ    เอวํ    ^๑-    ทุปฺปสหํ    ยถายิทํ   ภิกฺขเว   มารพลํ
กุสลานํ     ภิกฺขเว     ธมฺมานํ     สมาทานเหตุ    เอวมิทํ    ปุญฺญํ
ปวฑฺฒตีติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา   ฯ   อตฺตมนา  เต  ภิกฺขู  ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                จกฺกวตฺติสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ^๒- ฯ
                      -------------------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยํ เอวํ ฯ  ^๒ ยุ. จกฺกวตฺติสีหนาทสุตฺตนฺตํ ตติยํ ฯ
                       อคฺคญฺญสุตฺตํ
     [๕๑]  เอวมฺเม   สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
ปุพฺพาราเม    มิคารมาตุปาสาเท    ฯ    เตน   โข   ปน   สมเยน
วาเสฏฺฐภารทฺวาชา   ภิกฺขูสุ   ปริวสนฺติ   ภิกฺขุภาวํ   อากงฺขมานา   ฯ
อถโข    ภควา    สายณฺหสมยํ    ปฏิสลฺลานา    วุฏฺฐิโต    ปาสาทา
โอโรหิตฺวา ปาสาทปจฺฉายายํ อพฺโภกาเส จงฺกมติ ฯ
     {๕๑.๑}  อทฺทสา  โข  วาเสฏฺโฐ ภควนฺตํ สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา
วุฏฺฐิตํ     ปาสาทา    โอโรหิตฺวา    ปาสาทปจฺฉายายํ    อพฺโภกาเส
จงฺกมนฺตํ   ทิสฺวาน   ภารทฺวาชํ   อามนฺเตสิ   อยํ  อาวุโส  ภารทฺวาช
ภควา    สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต   ปาสาทา   โอโรหิตฺวา
ปาสาทปจฺฉายายํ    อพฺโภกาเส    จงฺกมติ   อายามาวุโส   ภารทฺวาช
เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมิสฺสาม   อปฺเปวนาม   ลเภยฺยาม   ภควโต
สมฺมุขา  ^๑-  ธมฺมึ  กถํ  สวนายาติ  ฯ  เอวมาวุโสติ  โข  ภารทฺวาโช
วาเสฏฺฐสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     {๕๑.๒}  อถโข  วาเสฏฺฐภารทฺวาชา  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา      ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา     ภควนฺตํ     จงฺกมนฺตํ
อนุจงฺกมึสุ   ฯ   อถโข   ภควา   วาเสฏฺฐํ  อามนฺเตสิ  ตุเมฺห  ขฺวตฺถ
วาเสฏฺฐา     ^๒-    พฺราหฺมณชจฺจา    พฺราหฺมณกุลีนา    พฺราหฺมณกุลา
อคารสฺมา     อนคาริยํ    ปพฺพชิตา    กจฺจิ   โว   วาเสฏฺฐา   ^๓-
พฺราหฺมณา    น    อกฺโกสนฺติ    น    ปริภาสนฺตีติ   ฯ   ตคฺฆ   โน
ภนฺเต      พฺราหฺมณา      อกฺโกสนฺติ      ปริภาสนฺติ     อตฺตรูปาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สนฺติกา ฯ  ^๒-๓ ม. ยุ. วาเสฏฺฐ ฯ
ปริภาสาย   ปริปุณฺณาย   โน   อปริปุณฺณายาติ   ฯ   ยถากถํ  ปน  โว
วาเสฏฺฐา   พฺราหฺมณา   อกฺโกสนฺติ   ปริภาสนฺติ  อตฺตรูปาย  ปริภาสาย
ปริปุณฺณาย   โน   อปริปุณฺณายาติ   ฯ   พฺราหฺมณา   ภนฺเต  เอวมาหํสุ
พฺราหฺมโณ   ว   เสฏฺโฐ   วณฺโณ  หีนา  อญฺเญ  วณฺณา  พฺราหฺมโณ  ว
สุกฺโก    วณฺโณ   กณฺหา   อญฺเญ   วณฺณา   พฺราหฺมณา   ว   สุชฺฌนฺติ
โน    อพฺราหฺมณา    พฺราหฺมณา    ^๑-   พฺรหฺมุโน   ปุตฺตา   โอรสา
มุขโต    ชาตา    พฺรหฺมชา    พฺรหฺมนิมฺมิตา    พฺรหฺมทายาทา    เต
ตุเมฺห    เสฏฺฐํ    วณฺณํ    หิตฺวา    หีนมตฺถวณฺณํ   อชฺฌุปคตา   ยทิทํ
มุณฺฑเก   สมณเก   อิพฺเภ   กเณฺห  พนฺธุปาทา  ปจฺเจติ  ^๒-  ตยิทํ  น
สาธุ   ตยิทํ   นปฺปฏิรูปํ   ยํ  ตุเมฺห  เสฏฺฐํ  วณฺณํ  หิตฺวา  หีนมตฺถวณฺณํ
อชฺฌุปคตา    ยทิทํ    มุณฺฑเก   สมณเก   อิพฺเภ   กเณฺห   พนฺธุปาทา
ปจฺเจติ   ฯ  เอวํ  โข  โน  ภนฺเต  พฺราหฺมณา  อกฺโกสนฺติ  ปริภาสนฺติ
อตฺตรูปาย ปริภาสาย ปริปุณฺณาย โน อปริปุณฺณายาติ ฯ
     {๕๑.๓}   ตคฺฆ   โว  วาเสฏฺฐา  พฺราหฺมณา  โปราณํ  อสรนฺตา
เอวมาหํสุ   พฺราหฺมโณ   ว   เสฏฺโฐ   วณฺโณ   หีนา   อญฺเญ  วณฺณา
พฺราหฺมโณ   ว   สุกฺโก   วณฺโณ   กณฺหา   อญฺเญ   วณฺณา  พฺราหฺมณา
ว  สุชฺฌนฺติ  โน  อพฺราหฺมณา  พฺราหฺมณา  ^๑-  พฺรหฺมุโน  ปุตฺตา โอรสา
มุขโต   ชาตา   พฺรหฺมชา   พฺรหฺมนิมฺมิตา  พฺรหฺมทายาทาติ  ฯ  ทิสฺสนฺติ
โข   ปน   วาเสฏฺฐา   พฺราหฺมณานํ  พฺราหฺมณิโย  อุตุนิโยปิ  คพฺภินิโยปิ
วิชายมานาปิ   ปายมานาปิ   เต   จ  พฺราหฺมณา  โยนิชา  ว  สมานา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. พฺราหฺมณา ว ฯ เอวมุปริ ฯ  ^๒ ม. ยุ. พนฺธุปาทาปจฺเจ ฯ
เอวมาหํสุ   พฺราหฺมโณ  ว  เสฏฺโฐ  วณฺโณ  ฯเปฯ  พฺรหฺมทายาทาติ  ฯ
เต   จ   ^๑-  พฺรหฺมานญฺเจว  อพฺภาจิกฺขนฺติ  มุสา  จ  ภาสนฺติ  พหุญฺจ
อปุญฺญํ ปสวนฺติ ฯ
     [๕๒]  จตฺตาโรเม   วาเสฏฺฐา   วณฺณา   ขตฺติยา   พฺราหฺมณา
เวสฺสา   สุทฺทา  ฯ  ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺฐา  อิเธกจฺโจ  ปาณาติปาตี
โหติ   อทินฺนาทายี   กาเมสุ   มิจฺฉาจารี   มุสาวาที   ปิสุณวาโจ  ^๒-
ผรุสวาโจ    สมฺผปฺปลาปี   อภิชฺฌาลุ   พฺยาปนฺนจิตฺโต   มิจฺฉาทิฏฺฐี   ฯ
อิติ   โข  วาเสฏฺฐา  เยเม  ธมฺมา  อกุสลา  อกุสลสงฺขาตา  สาวชฺชา
สาวชฺชสงฺขาตา      อเสวิตพฺพา     อเสวิตพฺพสงฺขาตา     นาลมริยา
นาลมริยสงฺขาตา    กณฺหา   กณฺหวิปากา   วิญฺญุครหิตา   ฯ   ขตฺติเยปิ
เต  อิเธกจฺเจ  สนฺทิสฺสนฺติ  ฯ พฺราหฺมโณปิ โข วาเสฏฺฐา ฯเปฯ เวสฺโสปิ
โข  วาเสฏฺฐา  ฯเปฯ  สุทฺโทปิ  โข  วาเสฏฺฐา  อิเธกจฺโจ ปาณาติปาตี
โหติ   อทินฺนาทายี  ฯเปฯ  มิจฺฉาทิฏฺฐี  ฯ  อิติ  โข  วาเสฏฺฐา  เยเม
ธมฺมา    อกุสลา    อกุสลสงฺขาตา    ฯเปฯ    กณฺหา    กณฺหวิปากา
วิญฺญุครหิตา สุทฺเทปิ เต อิเธกจฺเจ สนฺทิสฺสนฺติ ฯ
     [๕๓]  ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺฐา  อิเธกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต
โหติ    อทินฺนาทานา    ปฏิวิรโต    กาเมสุ   มิจฺฉาจารา   ปฏิวิรโต
มุสาวาทา   ปฏิวิรโต   ปิสุณาย   วาจาย   ปฏิวิรโต  ผรุสาย  วาจาย
ปฏิวิรโต    สมฺผปฺปลาปา    ปฏิวิรโต    อนภิชฺฌาลุ    อพฺยาปนฺนจิตฺโต
สมฺมาทิฏฺฐี  ฯ  อิติ  โข  วาเสฏฺฐา  เยเม  ธมฺมา  กุสลา กุสลสงฺขาตา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ยุ. ปิสุณาวาโจ ผรุสาวาโจ ฯ
อนวชฺชา    อนวชฺชสงฺขาตา   เสวิตพฺพา   เสวิตพฺพสงฺขาตา   อลมริยา
อลมริยสงฺขาตา   สุกฺกา   สุกฺกวิปากา   วิญฺญุปสตฺถา  ฯ  ขตฺติเยปิ  เต
อิเธกจฺเจ   สนฺทิสฺสนฺติ   ฯ  พฺราหฺมโณปิ  โข  วาเสฏฺฐา  ฯ  เวสฺโสปิ
โข   วาเสฏฺฐา  ฯ  สุทฺโทปิ  โข  วาเสฏฺฐา  อิเธกจฺโจ  ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต   โหติ   ฯเปฯ   อนภิชฺฌาลุ   อพฺยาปนฺนจิตฺโต  สมฺมาทิฏฺฐี  ฯ
อิติ   โข   วาเสฏฺฐา   เยเม  ธมฺมา  กุสลา  กุสลสงฺขาตา  อนวชฺชา
อนวชฺชสงฺขาตา       เสวิตพฺพา      เสวิตพฺพสงฺขาตา      อลมริยา
อลมริยสงฺขาตา    สุกฺกา    สุกฺกวิปากา    วิญฺญุปสตฺถา   ฯ   สุทฺเทปิ
เต อิเธกจฺเจ สนฺทิสฺสนฺติ ฯ
     {๕๓.๑}  อิเมสุ โข วาเสฏฺฐา จตูสุ วณฺเณสุ เอวํ อุภยโพฺยกิณฺเณสุ ^๑-
วตฺตมาเนสุ   กณฺหสุกฺเกสุ   ธมฺเมสุ  วิญฺญุวิครหิเตสุ  เจว  วิญฺญุปสตฺเถสุ
จ  ยเทตฺถ  พฺราหฺมณา  เอวมาหํสุ  พฺราหฺมโณ  ว  เสฏฺโฐ  วณฺโณ หีนา
อญฺเญ   วณฺณา   พฺราหฺมโณ   ว  สุกฺโก  วณฺโณ  กณฺหา  อญฺเญ  วณฺณา
พฺราหฺมณา   ว  สุชฺฌนฺติ  โน  อพฺราหฺมณา  พฺราหฺมณา  พฺรหฺมุโน  ปุตฺตา
โอรสา   มุขโต   ชาตา   พฺรหฺมชา  พฺรหฺมนิมฺมิตา  พฺรหฺมทายาทาติ  ฯ
ตนฺเตสํ  วิญฺญู  นานุชานนฺติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  อิเมสํ หิ วาเสฏฺฐา
จตุนฺนํ   วณฺณานํ  โย  โหติ  ภิกฺขุ  อรหํ  ขีณาสโว  วุสิตวา  กตกรณีโย
โอหิตภาโร     อนุปฺปตฺตสทตฺโถ     ปริกฺขีณกวสญฺโญชโน    สมฺมทญฺญา-
วิมุตฺโต  โส  เนสํ  อคฺคมกฺขายติ  ธมฺเมเนว  โน อธมฺเมน ฯ ธมฺโม หิ
วาเสฏฺฐา   เสฏฺโฐ  ชเนตสฺมึ  ทิฏฺเฐ  เจว  ธมฺเม  อภิสมฺปรายญฺจ  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อุภยโอกิณฺเณสุ ฯ
ตทมินาเปตํ  วาเสฏฺฐา  ปริยาเยน  เวทิตพฺพํ  ยถา  ธมฺโม  ^๑- เสฏฺโฐ
ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
     [๕๔]  ชานาติ  โข วาเสฏฺฐา ราชา ปเสนทิ โกสโล สมโณ โคตโม
อนุตฺตโร  ^๒-  สกฺยกุลา  ปพฺพชิโตติ  ฯ  สกฺยา โข ปน วาเสฏฺฐา รญฺโญ
ปเสนทิสฺส  โกสลสฺส  อนนฺตรา  ^๓-  อนุยนฺตา  ภวนฺติ  ฯ  กโรนฺติ  โข
วาเสฏฺฐา   สกฺยา   รญฺเญ   ปเสนทิมฺหิ  โกสเล  นิปจฺจการํ  อภิวาทนํ
ปจฺจุฏฺฐานํ   อญฺชลิกมฺมํ   สามีจิกมฺมํ   ฯ   อิติ   โข   วาเสฏฺฐา   ยํ
กโรนฺติ   สกฺยา   รญฺเญ   ปเสนทิมฺหิ   โกสเล   นิปจฺจการํ  อภิวาทนํ
ปจฺจุฏฺฐานํ    อญฺชลิกมฺมํ    สามีจิกมฺมํ   กโรติ   ตํ   ราชา   ปเสนทิ
โกสโล    ตถาคเต    นิปจฺจการํ   อภิวาทนํ   ปจฺจุฏฺฐานํ   อญฺชลิกมฺมํ
สามีจิกมฺมํ   นนุ   สุชาโต   สมโณ   โคตโม   ทุชฺชาโตหมสฺมิ   พลวา
สมโณ     โคตโม    ทุพฺพโลหมสฺมิ    ปาสาทิโก    สมโณ    โคตโม
ทุพฺพณฺโณหมสฺมิ    มเหสกฺโข    สมโณ    โคตโม    อปฺเปสกฺโขหมสฺมีติ
อถโข   นํ  ธมฺมํเยว  สกฺกโรนฺโต  ธมฺมํ  ครุกโรนฺโต  ธมฺมํ  มาเนนฺโต
ธมฺมํ   ปูเชนฺโต  ธมฺมํ  อปจยมาโน  ฯ  เอวํ  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล
ตถาคเต    นิปจฺจการํ    กโรติ    อภิวาทนํ   ปจฺจุฏฺฐานํ   อญฺชลิกมฺมํ
สามีจิกมฺมํ  ฯ  อิมินา  ^๔-  โข  เอวํ ^๕- วาเสฏฺฐา ปริยาเยน เวทิตพฺพํ
ยถา ธมฺโม เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
     [๕๕]  ตุเมฺห   ขฺวตฺถ   วาเสฏฺฐา   นานาชจฺจา   นานานามา
นานาโคตฺตา   นานากุลา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  เก  ตุเมฺหติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ธมฺโม ว ฯ  ^๒ ม. อนนฺตรา ฯ  ^๓ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
@^๔ ม. อิมินาปิ ฯ  ^๕ ม. ยุ. เอตํ วาเสฏฺฐ ฯ
ปุฏฺฐา   สมานา  สมณา  สกฺยปุตฺติยามฺหาติ  ปฏิชานาถาติ  ^๑-  ฯ  ยสฺส
โข   ปนสฺส  วาเสฏฺฐา  ตถาคเต  สทฺธา  นิวิฏฺฐา  มูลชาตา  ปติฏฺฐิตา
ทฬฺหา   อสํหาริยา   ^๒-  สมเณน  วา  พฺราหฺมเณน  วา  เทเวน  วา
มาเรน  วา  พฺรหฺมุนา  วา  เกนจิ  วา  โลกสฺมึ  ตสฺเสตํ กลฺลํ วาจาย
ภควโตมฺหิ   ปุตฺโต   โอรโส   มุขโต   ชาโต   ธมฺมโช   ธมฺมนิมฺมิโต
ธมฺมทายาโทติ   ฯ   ตํ   กิสฺส  เหตุ  ฯ  ตถาคตสฺส  เหตํ  วาเสฏฺฐา
อธิวจนํ    ธมฺมกาโย    อิติปิ   พฺรหฺมกาโย   อิติปิ   ธมฺมภูโต   อิติปิ
พฺรหฺมภูโต อิติปิ ฯ
     [๕๖]  โหติ  โข  โส  วาเสฏฺฐา  สมโย  ยํ  กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส
อทฺธุโน  อจฺจเยน  อยํ  โลโก  สํวฏฺฏติ  สํวฏฺฏมาเน  โลเก  เยภุยฺเยน
สตฺตา    อาภสฺสรสํวตฺตนิกา   โหนฺติ   เต   ตตฺถ   ^[๒]-   มโนมยา
ปีติภกฺขา    สยํปภา    อนฺตลิกฺขจรา    สุภฏฺฐายิโน   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ
ติฏฺฐนฺติ   ฯ   โหติ   โข   โส  วาเสฏฺฐา  สมโย  ยํ  กทาจิ  กรหจิ
ทีฆสฺส   อทฺธุโน   อจฺจเยน   อยํ  โลโก  วิวฏฺฏติ  วิวฏฺฏมาเน  โลเก
เยภุยฺเยน   สตฺตา   อาภสฺสรกายา   จวิตฺวา  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉนฺติ  เต
จ   โหนฺติ   มโนมยา   ปีติภกฺขา   สยํปภา  อนฺตลิกฺขจรา  สุภฏฺฐายิโน
จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ ฯ
     {๕๖.๑}  เอโกทกีกูตํ  โข  ปน  วาเสฏฺฐา  เตน  สมเยน  โหติ
อนฺธกาโร     อนฺธการติมิสา    น    จนฺทิมสุริยา    ปญฺญายนฺติ    น
นกฺขตฺตานิ       ตารกรูปานิ      ปญฺญายนฺติ      น      รตฺตินฺทิวา
ปญฺญายนฺติ     น     มาสทฺธมาสา    ปญฺญายนฺติ    น    อุตุสํวจฺฉรา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ยุ. อสํหาริกา ฯ  ^๓ ม. ยุ. โหนฺติ ฯ
ปญฺญายนฺติ   น   อิตฺถีปุริสา   ^๑-   ปญฺญายนฺติ  ฯ  สตฺตา  สตฺตาเตฺวว
สงฺขฺยํ   คจฺฉนฺติ   ฯ  อถโข  เตสํ  วาเสฏฺฐา  สตฺตานํ  กทาจิ  กรหจิ
ทีฆสฺส   อทฺธุโน  อจฺจเยน  รสปฐวี  อุทกสฺมึ  สมนฺตานิ  ^๒-  เสยฺยถาปิ
นาม   ปยตตฺตสฺส  นิพฺพายมานสฺส  อุปริ  สนฺตานกํ  โหติ  เอวเมวํ  ^๓-
ปาตุรโหติ    สา   อโหสิ   วณฺณสมฺปนฺนา   คนฺธสมฺปนฺนา   รสสมฺปนฺนา
เสยฺยถาปิ  นาม  สมฺปนฺนา  วา  สปฺปิ  สมฺปนฺนํ  วา  นวนีตํ  เอวํวณฺณา
อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ขุทฺทมธุํ อเนฬกํ เอวมสฺสาทา อโหสิ ฯ
     {๕๖.๒}  อถโข  วาเสฏฺฐา  อญฺญตโร  สตฺโต  โลลชาติโก อมฺโภ
กิเมวิทํ   ภวิสฺสตีติ   รสปฐวึ  องฺคุลิยา  สายิ  ตสฺส  รสปฐวึ  องฺคุลิยา
สายโต   อจฺฉาเทสิ   ตณฺหาปสฺส   ^๔-  โอกฺกมิ  ฯ  อญฺเญปิ  ^๕-  โข
วาเสฏฺฐา   สตฺตา   ตสฺส   สตฺตสฺส  ทิฏฺฐานุคตึ  อาปชฺชมานา  รสปฐวึ
องฺคุลิยา  สายึสุ  ฯ  เตสํ  รสปฐวึ  องฺคุลิยา  สายตํ  อจฺฉาเทติ ตณฺหา
จ เนสํ โอกฺกมิ ฯ
     {๕๖.๓}  อถโข เต วาเสฏฺฐา สตฺตา รสปฐวึ หตฺเถหิ อาลุปฺปการกํ
อุปกฺกมึสุ  ปริภุญฺชิตุํ  ฯ  ยโต  โข  วาเสฏฺฐา  สตฺตา  รสปฐวึ  หตฺเถหิ
อาลุปฺปการกํ    อุปกฺกมึสุ   ปริภุญฺชิตุํ   อถ   เตสํ   สตฺตานํ   สยํปภา
อนฺตรธายิ    ฯ    สยํปภาย    อนฺตรหิตาย   จนฺทิมสุริยา   ปาตุรเหสุํ
จนฺทิมสุริเยสุ     ปาตุภูเตสุ    นกฺขตฺตานิ    ตารกรูปานิ    ปาตุรเหสุํ
นกฺขตฺเตสุ   ตารกรูเปสุ   ปาตุภูเตสุ  รตฺตินฺทิวา  ปญฺญายึสุ  รตฺตินฺทิเวสุ
ปญฺญายมาเนสุ       มาสทฺธมาสา       ปญฺญายึสุ      มาสทฺธมาเสสุ
ปญฺญายมาเนสุ        อุตุสํวจฺฉรา        ปญฺญายึสุ       เอตฺตาวตา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อิตฺถิปุมา ฯ  ^๒ ม. ยุ. สมตานิ ฯ  ^๓ ม. เอวเมว ฯ เอวมุปริ ฯ
@^๔ ม. ยุ. ตณฺหา จสฺส ฯ  ^๕ ยุ. อญฺญตเรปิ ฯ
โข วาเสฏฺฐา อยํ โลโก ปุน วิวฏฺโฏ โหติ ฯ
     [๕๗]   อถโข   เต   วาเสฏฺฐา   สตฺตา   รสปฐวึ  ปริภุญฺชนฺตา
ตพฺภกฺขา  ตทาหารา  ^๑-  จิรํ  ทีฆมทฺธานํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  ยถา  ยถา  โข
เต   วาเสฏฺฐา   สตฺตา   รสปฐวึ   ปริภุญฺชนฺตา  ตพฺภกฺขา  ตทาหารา
จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   อฏฺฐํสุ   ตถา   ตถา   เตสํ   สตฺตานํ  ขรตฺตญฺเจว
กายสฺมึ    โอกฺกมิ    วณฺณเววณฺณตา    จ    ปญฺญายิตฺถ   ฯ   เอกิทํ
สตฺตา    วณฺณวนฺโต   โหนฺติ   เอกิทํ   สตฺตา   ทุพฺพณฺณา   ฯ   ตตฺถ
เย   เต   สตฺตา   วณฺณวนฺโต   เต   ทุพฺพณฺเณ   สตฺเต   อติมญฺญนฺติ
มยเมเตหิ    วณฺณวนฺตตรา    อเมฺหเหเต    ทุพฺพณฺณตราติ   ฯ   เตสํ
วณฺณาติมานปจฺจยา    มานาติมานชาติกานํ    รสปฐวี    อนฺตรธายิ   ฯ
รสปฐวิยา    อนฺตรหิตาย    สนฺนิปตึสุ   สนฺนิปติตฺวา   อนุตฺถุนึสุ   อโห
รสํ  อโห  รสนฺติ  ฯ  ตเทตรหิปิ  มนุสฺสา  กิญฺจิเทว  สุรสํ  ^๒- ลภิตฺวา
เอวมาหํสุ   อโห   รสํ   อโห   รสนฺติ   ฯ  ตเทว  โปราณํ  อคฺคญฺญํ
อกฺขรํ อนุสฺสรนฺติ ^๓- น เตฺววสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ
     [๕๘]  อถโข  เตสํ  วาเสฏฺฐา  สตฺตานํ  รสปฐวิยา  อนฺตรหิตาย
ภูมิปปฺปฏิโก  ^๔-  ปาตุรโหสิ  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  อหิจฺฉตฺตโก เอวเมวํ
ปาตุรโหสิ     ฯ     โส     อโหสิ    วณฺณสมฺปนฺโน    คนฺธสมฺปนฺโน
รสสมฺปนฺโน   เสยฺยถาปิ   นาม   สมฺปนฺนา   วา   สปฺปิ  สมฺปนฺนํ  วา
นวนีตํ    เอวํวณฺโณ    อโหสิ   เสยฺยถาปิ   นาม   ขุทฺทมธุํ   อเนฬกํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ตทหารา ฯ  ^๒ ยุ. สาธุรสํ ฯ  ^๓ ยุ. อนุปตนฺติ ฯ เอวมุปริ ฯ
@^๔ ม. ยุ. ภูมิปปฺปฏโก ฯ
เอวมสฺสาโท อโหสิ ฯ
     {๕๘.๑}   อถโข   เต  วาเสฏฺฐา  สตฺตา  ภูมิปปฺปฏิกํ  อุปกฺกมึสุ
ปริภุญฺชิตุํ    เต    ^[๑]-   ปริภุญฺชนฺตา   ตพฺภกฺขา   ตทาหารา   จิรํ
ทีฆมทฺธานํ   อฏฺฐํสุ   ฯ   ยถา   ยถา   โข   เต  วาเสฏฺฐา  สตฺตา
ภูมิปปฺปฏิกํ    ปริภุญฺชนฺตา    ตพฺภกฺขา    ตทาหารา   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ
อฏฺฐํสุ   ตถา   ตถา   เตสํ   สตฺตานํ  ภิยฺโยโส  มตฺตาย  ขรตฺตญฺเจว
กายสฺมึ   โอกฺกมิ   วณฺณเววณฺณตา   จ   ปญฺญายิตฺถ  ฯ  เอกิทํ  สตฺตา
วณฺณวนฺโต  โหนฺติ  เอกิทํ  สตฺตา  ทุพฺพณฺณา  ฯ  ตตฺถ  เย  เต  สตฺตา
วณฺณวนฺโต     เต     ทุพฺพณฺเณ    สตฺเต    อติมญฺญนฺติ    มยเมเตหิ
วณฺณวนฺตตรา    อเมฺหเหเต   ทุพฺพณฺณตราติ   ฯ   เตสํ   วณฺณาติมาน-
ปจฺจยา มานาติมานชาติกานํ ภูมิปปฺปฏิโก อนฺตรธายิ ฯ
     {๕๘.๒}  ภูมิปปฺปฏิเก  อนฺตรหิเต ปทาลตา ปาตุรโหสิ ฯ เสยฺยถาปิ
นาม  กลมฺพกา  ^๒-  เอวเมวํ  ปาตุรโหสิ  ฯ  สา  อโหสิ วณฺณสมฺปนฺนา
คนฺธสมฺปนฺนา   รสสมฺปนฺนา   เสยฺยถาปิ   นาม   สมฺปนฺนา   วา  สปฺปิ
สมฺปนฺนํ   วา   นวนีตํ   เอวํวณฺณา   อโหสิ  เสยฺยถาปิ  นาม  ขุทฺทมธุํ
อเนฬกํ  เอวมสฺสาทา  อโหสิ  ฯ  อถโข  เต  วาเสฏฺฐา สตฺตา ปทาลตํ
อุปกฺกมึสุ   ปริภุญฺชิตุํ   เต   ปริภุญฺชนฺตา   ตพฺภกฺขา   ตทาหารา   จิรํ
ทีฆมทฺธานํ  อฏฺฐํสุ  ฯ  ยถา  ยถา  โข  เต  วาเสฏฺฐา  สตฺตา ปทาลตํ
ปริภุญฺชนฺตา    ตพฺภกฺขา    ตทาหารา    จิรํ     ทีฆมทฺธานํ    อฏฺฐํสุ
ตถา    ตถา    เตสํ    สตฺตานํ    ภิยฺโยโส   มตฺตาย   ขรตฺตญฺเจว
กายสฺมึ    โอกฺกมิ    วณฺณเววณฺณตา    จ    ปญฺญายิตฺถ   ฯ   เอกิทํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตํ ฯ  ^๒ ม. ยุ. กลมฺพุกา ฯ
สตฺตา    วณฺณวนฺโต   โหนฺติ   เอกิทํ   สตฺตา   ทุพฺพณฺณา   ฯ   ตตฺถ
เย   เต   สตฺตา   วณฺณวนฺโต   เต   ทุพฺพณฺเณ   สตฺเต   อติมญฺญนฺติ
มยเมเตหิ    วณฺณวนฺตตรา    อเมฺหเหเต    ทุพฺพณฺณตราติ   ฯ   เตสํ
วณฺณาติมานปจฺจยา มานาติมานชาติกานํ ปทาลตา อนฺตรธายิ ฯ
     {๕๘.๓}  ปทาลตาย    อนฺตรหิตาย    สนฺนิปตึสุ   สนฺนิปติตฺวา
อนุตฺถุนึสุ  อหุ  วต  โน  อหายิ  วต  โน ปทาลตาติ ฯ ตเทตรหิ มนุสฺสา
เกนจิเทว   ทุกฺขธมฺเมน   ผุฏฺฐา   เอวมาหํสุ   อหุ   วต  โน  อหายิ
วต   โนติ   ฯ   ตเทว   โปราณํ   อคฺคญฺญํ   อกฺขรํ   อนุสฺสรนฺติ  น
เตฺววสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ
     [๕๙]  อถโข  เตสํ  วาเสฏฺฐา  สตฺตานํ  ปทาลตาย  อนฺตรหิตาย
อกฏฺฐปาโก   สาลิ   ปาตุรโหสิ   อกโณ   อถุโส  สุทฺโธ  ^๑-  สุคนฺโธ
ตณฺฑุลปฺผโล   ฯ   ยนฺตํ   สายํ   สายมาสาย   อาหรนฺติ   ปาโต   ตํ
โหติ   ปกฺกํ   ปฏิวิรุฬฺหํ  ยนฺตํ  ปาโต  ปาตราสาย  อาหรนฺติ  สายํ  ตํ
โหติ  ปกฺกํ  ปฏิวิรุฬฺหํ  นาปทานํ  ปญฺญายติ  ฯ  อถโข  ^[๒]- วาเสฏฺฐา
สตฺตา   อกฏฺฐปากํ   สาลึ   ปริภุญฺชนฺตา   ตพฺภกฺขา   ตทาหารา   จิรํ
ทีฆมทฺธานํ อฏฺฐํสุ ฯ
     {๕๙.๑}  ยถา ยถา โข เต วาเสฏฺฐา สตฺตา อกฏฺฐปากํ สาลึ ปริภุญฺชนฺตา
ตพฺภกฺขา  ตทาหารา  จิรํ  ทีฆมทฺธานํ  อฏฺฐํสุ  ตถา  ตถา  เตสํ สตฺตานํ
ภิยฺโยโส    มตฺตาย   ขรตฺตญฺเจว   กายสฺมึ   โอกฺกมิ   วณฺณเววณฺณตา
จ  ปญฺญายิตฺถ  ฯ  อิตฺถิยา  จ  อิตฺถีลิงฺคํ  ปาตุรโหสิ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ เต ฯ
อิตฺถี  จ  สุทํ  ^๑-  อติเวลํ  ปุริสํ ^๒- อุปนิชฺฌายติ ปุริโส จ อิตฺถึ ฯ เตสํ
อติเวลํ    อญฺญมญฺญํ   อุปนิชฺฌายนฺตานํ   สาราโค   อุทปาทิ   ปริฬาโห
กายสฺมึ โอกฺกมิ ฯ เต ปริฬาหปจฺจยา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวึสุ ฯ
     {๕๙.๒}  เย  โข  ปน เต วาเสฏฺฐา เตน สมเยน สตฺตา ปสฺสนฺติ
เมถุนํ   ธมฺมํ   ปฏิเสวนฺเต  อญฺเญ  ปํสุํ  ขิปนฺติ  อญฺเญ  เสฏฺฐึ  ขิปนฺติ
อญฺเญ  โคมยํ  ขิปนฺติ  นสฺส  วสลิ  ^๓-  นสฺส  วสลีติ ^๓- ฯ กถญฺหิ นาม
สตฺโต   สตฺตสฺส  เอวรูปํ  กริสฺสตีติ  ฯ  ตเทตรหิปิ  มนุสฺสา  เอกจฺเจสุ
ชนปเทสุ   วธนิยา   ^๔-   นิพฺพุยฺหมานาย   อญฺเญ  ปํสุํ  ขิปนฺติ  อญฺเญ
เสฏฺฐึ  ขิปนฺติ  อญฺเญ  โคมยํ  ขิปนฺติ  ฯ  ตเทว  โปราณํ อคฺคญฺญํ อกฺขรํ
อนุสฺสรนฺติ น เตฺววสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ ฯ
     [๖๐]  อธมฺมสมฺมตํ  ตํ  ^๕-  โข  ปน วาเสฏฺฐา เตน สมเยน โหติ
ตเทตรหิ  ธมฺมสมฺมตํ  ฯ  เย  โข  ปน  เต ^๖- วาเสฏฺฐา เตน สมเยน
สตฺตา   เมถุนํ   ธมฺมํ   ปฏิเสวนฺติ   เตมาสํปิ   เทฺวมาสํปิ  น  ลภนฺติ
คามํ   วา   นิคมํ  วา  ปวิสิตุํ  ฯ  ยโต  โข  วาเสฏฺฐา  เต  สตฺตา
ตสฺมึ    อสทฺธมฺเม    อติเวลํ   ปาตพฺยตํ   อาปชฺชึสุ   อถ   อคารานิ
อุปกฺกมึสุ    กาตุํ   ตสฺเสว   อสทฺธมฺมสฺส   ปฏิจฺฉาทนตฺถํ   ฯ   อถโข
วาเสฏฺฐา    อญฺญตรสฺส   สตฺตสฺส   อลสชาติกสฺส   เอตทโหสิ   อมฺโภ
กิเมวาหํ   วิหญฺญามิ   สาลึ   อาหรนฺโต   สายํ   สายมาสาย   ปาโต
ปาตราสาย ยนฺนูนาหํ สาลึ อาหเรยฺยํ สกิเทว สายํ ปาตราสายาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ปุริสํ อติเวลํ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อสุจิ ฯ
@^๔ ม. ยุ. วธุยา ฯ ^๕-๖ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
     {๖๐.๑}  อถโข  โส  วาเสฏฺฐา  สตฺโต  สาลึ  อาหาสิ  สกิเทว
สายํ   ปาตราสายาติ   ^๑-   ฯ   อถโข  วาเสฏฺฐา  อญฺญตโร  สตฺโต
เยน   โส   สตฺโต   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  ตํ  สตฺตํ  เอตทโวจ
เอหิ   โภ  สตฺต  สาลาหารํ  คมิสฺสามาติ  ฯ  อลํ  โภ  สตฺต  อาหโฏ
เม สาลิ สกิเทว สายํ ปาตราสายาติ ฯ
     {๖๐.๒}  อถโข  โส  วาเสฏฺฐา  สตฺโต  ตสฺส สตฺตสฺส ทิฏฺฐานุคตึ
อาปชฺชมาโน สาลึ อาหาสิ สกิเทว ทฺวีหาย ^๒- เอวํปิ กิร โภ สาธูติ ฯ
     {๖๐.๓}  อถโข  วาเสฏฺฐา  อญฺญตโร  สตฺโต  เยน  โส  สตฺโต
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ   สตฺตํ   เอตทโวจ   เอหิ  โภ  สตฺต
สาลาหารํ  คมิสฺสามาติ  ฯ  อลํ  โภ  สตฺต  อาหโฏ  เม  สาลิ สกิเทว
สายํ ปาตราสายาติ ^๑- ฯ
     {๖๐.๔}  อถโข   โส   วาเสฏฺฐา   สตฺโต   ตสฺส   สตฺตสฺส
ทิฏฺฐานุคตึ   อาปชฺชมาโน   สาลึ  อาหาสิ  สกิเทว  จตูหาย  เอวํ  ^๓-
กิร   โภ   สาธูติ  ฯ  อถโข  วาเสฏฺฐา  อญฺญตโร  สตฺโต  เยน  โส
สตฺโต    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ   สตฺตํ   เอตทโวจ   เอหิ
โภ   สตฺต   สาลาหารํ   คมิสฺสามาติ   ฯ   อลํ   โภ  สตฺต  อาหโฏ
เม สาลิ สกิเทว จตูหายาติ ฯ
     {๖๐.๕}  อถโข  โส  วาเสฏฺฐา  สตฺโต  ตสฺส สตฺตสฺส ทิฏฺฐานุคตึ
อาปชฺชมาโน สาลึ อาหาสิ สกิเทว อฏฺฐาหาย เอวํ ^๓- กิร โภ สาธูติ ฯ
     {๖๐.๖}  ยโต  โข  เต  วาเสฏฺฐา  สตฺตา  สนฺนิธิการกํ  สาลึ
อุปกฺกมึสุ    ปริภุญฺชิตุํ   ฯ   อถโข   วาเสฏฺฐา   ^๔-   กโณ   ตณฺฑุลํ
ปริโยนทฺธิ      ^๕-    ถุโสปิ    ตณฺฑุลํ    ปริโยนทฺธิ    ^๕-    ลุนํปิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. ทฺวีหายาติ ฯ  ^๓ ม. ยุ. เอวํปิ ฯ
@^๔ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๕ ม. ยุ. ปริโยนนฺธิ ฯ
นปฺปฏิวิรุฬฺหํ     อปทานํ    ปญฺญายิตฺถ    สณฺฑสณฺฑา    สาลโย    ^๑-
อฏฺฐํสุ ฯ
     [๖๑]  อถโข   เต   วาเสฏฺฐา   สตฺตา  สนฺนิปตึสุ  สนฺนิปติตฺวา
อนุตฺถนึสุ    ปาปกา    วต   โภ   ธมฺมา   สตฺเตสุ   ปาตุภูตา   มยํ
หิ    ปุพฺเพ   มโนมยา   อหุมฺหา   ปีติภกฺขา   สยํปภา   อนฺตลิกฺขจรา
สุภฏฺฐายิโน    จิรํ    ทีฆมทฺธานํ    อฏฺฐมฺหา    เตสํ   โน   อมฺหากํ
กทาจิ   กรหจิ   จิรํ  ^๒-  ทีฆสฺส  อทฺธุโน  อจฺจเยน  รสปฐวี  อุทกสฺมึ
สมนฺตานิ    สา    อโหสิ   วณฺณสมฺปนฺนา   คนฺธสมฺปนฺนา   รสสมฺปนฺนา
เต   มยํ   รสปฐวึ  หตฺเถหิ  อาลุปฺปการกํ  อุปกฺกมิมฺหา  ^๓-  ปริภุญฺชิตุํ
เตสนฺโน    รสปฐวึ    หตฺเถหิ    อาลุปฺปการกํ   อุปกฺกมตํ   ปริภุญฺชิตุํ
สยํปภา    อนฺตรธายิ    สยํปภาย    ^๔-    อนฺตรหิตาย   จนฺทิมสุริยา
ปาตุรเหสุํ   ^๕-   จนฺทิมสุริเยสุ   ปาตุภูเตสุ   นกฺขตฺตานิ   ตารกรูปานิ
ปาตุรเหสุํ  ^๕-  นกฺขตฺเตสุ  ตารกรูเปสุ  ปาตุภูเตสุ  รตฺตินฺทิวา ปญฺญายึสุ
รตฺตินฺทิเวสุ   ปญฺญายมาเนสุ   มาสทฺธมาสา   ปญฺญายึสุ   มาสทฺธมาเสสุ
ปญฺญายมาเนสุ   อุตุสํวจฺฉรา   ปญฺญายึสุ  เต  มยํ  รสปฐวึ  ปริภุญฺชนฺตา
ตพฺภกฺขา  ตทาหารา  จิรํ  ทีฆมทฺธานํ  อฏฺฐมฺหา  เตสํ  โน ปาปกานํเยว
อกุสลานํ    ธมฺมานํ    ปาตุภาวา    รสปฐวี   อนฺตรธายิ   รสปฐวิยา
อนฺตรหิตาย    ภูมิปปฺปฏิโก    ปาตุรโหสิ   โส   อโหสิ   วณฺณสมฺปนฺโน
คนฺธสมฺปนฺโน   รสสมฺปนฺโน   เต   มยํ   ภูมิปปฺปฏิกํ   อุปกฺกมิมฺหา  ^๓-
ปริภุญฺชิตุํ   เต   มยํ   ตํ   ปริภุญฺชนฺตา   ตพฺภกฺขา   ตทาหารา   จิรํ
ทีฆมทฺธานํ   อฏฺฐมฺหา   เตสํ   โน   ปาปกานํเยว   อกุสลานํ  ธมฺมานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. สาลิโย ฯ  ^๒ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ม. ยุ. อุปกฺกมิมฺห ฯ
@^๔ ม. ตาย ฯ  ^๕ ยุ. ปาตุรหํสุ ฯ
ปาตุภาวา     ภูมิปปฺปฏิโก     อนฺตรธายิ    ภูมิปปฺปฏิเก    อนฺตรหิเต
ปทาลตา    ปาตุรโหสิ    สา    อโหสิ   วณฺณสมฺปนฺนา   คนฺธสมฺปนฺนา
รสสมฺปนฺนา   เต   มยํ   ปทาลตํ   อุปกฺกมิมฺหา   ปริภุญฺชิตุํ   เต  มยํ
ตํ   ปริภุญฺชนฺตา   ตพฺภกฺขา   ตทาหารา   จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   อฏฺฐมฺหา
เตสํ   โน   ปาปกานํเยว   อกุสลานํ   ธมฺมานํ   ปาตุภาวา  ปทาลตา
อนฺตรธายิ   ปทาลตาย   อนฺตรหิตาย   อกฏฺฐปาโก   สาลิ   ปาตุรโหสิ
อกโณ   อถุโส   สุทฺโธ  สุคนฺโธ  ตณฺฑุลปฺผโล  ยนฺตํ  สายํ  สายมาสาย
อาหราม   ปาโต  ตํ  โหติ  ปกฺกํ  ปฏิวิรุฬฺหํ  ยนฺตํ  ปาโต  ปาตราสาย
อาหราม    สายนฺตํ   โหติ   ปกฺกํ   ปฏิวิรุฬฺหํ   นาปทานํ   ปญฺญายิตฺถ
เต   มยํ   อกฏฺฐปากํ   สาลึ   ปริภุญฺชนฺตา  ตพฺภกฺขา  ตทาหารา  จิรํ
ทีฆมทฺธานํ    อฏฺฐมฺหา   เตสนฺโน   ปาปกานํเยว   อกุสลานํ   ธมฺมานํ
ปาตุภาวา   กโณปิ   ตณฺฑุลํ   ปริโยนทฺธิ   ถุโสปิ   ตณฺฑุลํ   ปริโยนทฺธิ
ลูนํปิ    นปฺปฏิวิรุฬฺหํ    อปทานมฺปิ    ปญฺญายิตฺถ   สณฺฑสณฺฑา   สาลโย
ฐิตา  ยนฺนูน  มยํ  สาลึ วิภเชยฺยาม มริยาทํ ฐเปยฺยามาติ ฯ อถโข ^[๑]-
วาเสฏฺฐา สตฺตา สาลึ วิภชึสุ มริยาทํ ฐเปสุํ ฯ
     [๖๒]  อถโข   วาเสฏฺฐา   อญฺญตโร   สตฺโต  โลลชาติโก  สกํ
ภาคํ   ปริรกฺขนฺโต   อญฺญตรํ   ภาคํ   อทินฺนํ   อาทิยิตฺวา  ปริภุญฺชิ  ฯ
ตเมนํ   อคฺคเหสุํ   คเหตฺวา   เอตทโวจุํ   ปาปกํ   วต   โภ   สตฺต
กโรสิ   ยตฺร   หิ   นาม   สกํ   ภาคํ   ปริรกฺขนฺโต   อญฺญตรํ  ภาคํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เต ฯ
อทินฺนํ  อาทิยิตฺวา  ปริภุญฺชสิ  มา  โภ ^๑- สตฺต ปุน ^๒- เอวรูปมกาสีติ ฯ
เอวํ  โภติ  โข  วาเสฏฺฐา  โส  สตฺโต  เตสํ  สตฺตานํ  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ
ทุติยมฺปิ   โข  วาเสฏฺฐา  โส  สตฺโต  ฯเปฯ  ตติยมฺปิ  โข  วาเสฏฺฐา
โส   สตฺโต  สกํ  ภาคํ  ปริรกฺขนฺโต  อญฺญตรํ  ภาคํ  อทินฺนํ  อาทิยิตฺวา
ปริภุญฺชิ   ฯ   ตเมนํ   อคฺคเหสุํ   คเหตฺวา   ^๓-   เอตทโวจุํ  ปาปกํ
วต  โภ  สตฺต  กโรสิ  ยตฺร  หิ  นาม  สกํ  ภาคํ  ปริรกฺขนฺโต อญฺญตรํ
ภาคํ   อทินฺนํ   อาทิยิตฺวา   ปริภุญฺชิ   ^๔-  มา  โภ  ^๑-  สตฺต  ปุนปิ
เอวรูปํ   อกาสีติ   ฯ   อญฺเญ   ปาณินา   ปหรึสุ   อญฺเญ   เลฑฺฑุนา
ปหรึสุ   อญฺเญ   ทณฺเฑน   ปหรึสุ   ฯ   ตทคฺเค  โข  ปน  วาเสฏฺฐา
อทินฺนาทานํ    ปญฺญายติ    ครหา    ปญฺญายติ   มุสาวาโท   ปญฺญายติ
ทณฺฑาทานํ ปญฺญายติ ฯ
     {๖๒.๑}  อถโข   เสฏฺฐสตฺตา  สนฺนิปตึสุ  สนฺนิปติตฺวา  อนุตฺถนึสุ
ปาปกา  วต  โภ  ธมฺมา  สตฺเตสุ  ปาตุภูตา  ยตฺร  หิ นาม อทินฺนาทานํ
ปญฺญายิสฺสติ     ครหา     ปญฺญายิสฺสติ     มุสาวาโท     ปญฺญายิสฺสติ
ทณฺฑาทานํ   ปญฺญายิสฺสติ   ยนฺนูน   มยํ   เอกํ   สตฺตํ   สมฺมนฺเนยฺยาม
โย    ^๕-   โน   สมฺมาขียิตพฺพํ   ขีเยยฺย   สมฺมาครหิตพฺพํ   ครเหยฺย
สมฺมาปพฺพาเชตพฺพํ     ปพฺพาเชยฺย    มยํ    ปนสฺส    สาลีนํ    ภาคํ
อนุปทสฺสามาติ ฯ
     {๖๒.๒}  อถโข  เต  วาเสฏฺฐา สตฺตา โย เนสํ สตฺโต อภิรูปตโร
จ   ทสฺสนียตโร   จ   ปาสาทิกตโร   จ   มเหสกฺขตโร  จ  ตํ  สตฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา     เอตทโวจุํ     เอหิ    โภ    สตฺต    สมฺมาขียิตพฺพํ
ขียิ         สมฺมาครหิตพฺพํ         ครหิ         สมฺมาปพฺพาเชตพฺพํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. มาสฺสุ โภ ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปุนปิ ฯ  ^๓ ยุ. อคฺคเหตฺวา ฯ
@^๔ ม. ยุ. ปริภุญฺชสิ ฯ  ๕. ยุ. โส ฯ
ปพฺพาเชหิ  มยํ  ปน  โว  สาลีนํ  ภาคํ  อนุปทสฺสามาติ  ฯ  เอวํ  โภติ
โข   โส   วาเสฏฺฐา  สตฺโต  เตสํ  สตฺตานํ  ปฏิสฺสุตฺวา  สมฺมาขียิตพฺพํ
ขียิ   สมฺมาครหิตพฺพํ   ครหิ   สมฺมาปพฺพาเชตพฺพํ   ปพฺพาเชสิ   ฯ  เต
ปนสฺส สาลีนํ ภาคํ อนุปทํสุ ฯ
     [๖๓]  มหาชนสมฺมโตติ   โข  วาเสฏฺฐา  มหาสมฺมโตเตฺวว  ปฐมํ
อกฺขรํ   อุปนิพฺพตฺตํ   ฯ   เขตฺตานํ   อธิปตีติ  โข  วาเสฏฺฐา  ขตฺติโย
ขตฺติโยเตฺวว  ทุติยํ  อกฺขรํ  อุปนิพฺพตฺตํ  ฯ  ธมฺเมน  ปเรสํ ^๑- รญฺเชตีติ
โข  วาเสฏฺฐา  ราชา  ราชาเตฺวว  ตติยํ  อกฺขรํ  อุปนิพฺพตฺตํ ฯ อิติ โข
วาเสฏฺฐา   เอวเมวสฺส   ^๒-   ขตฺติยมณฺฑลสฺส   โปราเณน  อคฺคญฺเญน
อกฺขเรน  อภินิพฺพตฺติ  อโหสิ  ฯ เตสํเยว สตฺตานํ อญฺเญสํ ^๓- สทิสานํเยว
โน  อสทิสานํ  ธมฺเมเนว  โน  อธมฺเมน  ฯ ธมฺโม หิ วาเสฏฺฐา เสฏฺโฐ
ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
     [๖๔]  อถโข  เตสํ  สตฺตานํเยว  เอกจฺจานํ เอตทโหสิ ปาปกา วต
โภ  ธมฺมา  สตฺเตสุ  ปาตุภูตา  ยตฺร  หิ  นาม  อทินฺนาทานํ ปญฺญายิสฺสติ
ครหา      ปญฺญายิสฺสติ     มุสาวาโท     ปญฺญายิสฺสติ     ทณฺฑาทานํ
ปญฺญายิสฺสติ     ปพฺพาชนํ     ปญฺญายิสฺสติ    ยนฺนูน    มยํ    ปาปเก
อกุสเล  ธมฺเม  วาเหยฺยามาติ  ฯ  เต ปาปเก อกุสเล ธมฺเม วาเหสุํ ฯ
ปาปเก   อกุสเล   ธมฺเม  วาเหนฺตีติ  โข  วาเสฏฺฐา  พฺราหฺมณาเตฺวว
ปฐมํ   อกฺขรํ   อุปนิพฺพตฺตํ   ฯ   เต   อรญฺญายตเน   ปณฺณกุฏิโย   จ
กริตฺวา      ปณฺณกุฏีสุ     ฌายนฺติ     ฯ     วีตงฺคารา     วีตธูมา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปเร ฯ  ^๒ ม. ยุ. เอวเมตสฺส ฯ  ^๓ ม. ยุ. อนญฺเญสํ ฯ
ปณฺณมุสลา    สายํ    สายมาสาย    ปาโต   ปาตราสาย   คามนิคม-
ราชธานิโย  โอสรนฺติ  ฆาสเมสนา  ฯ  เต  ฆาสํ  ปฏิลภิตฺวา  ปุนเทว
อรญฺญายตเน    ปณฺณกุฏีสุ    ฌายนฺติ    ฯ   ตเมนํ   มนุสฺสา   ทิสฺวา
เอวมาหํสุ    อิเม    โข    โภ   สตฺตา   อรญฺญายตเน   ปณฺณกุฏิโย
กริตฺวา    ปณฺณกุฏีสุ    ฌายนฺติ    วีตงฺคารา    วีตธูมา    ปณฺณมุสลา
สายํ   สายมาสาย   ปาโต  ปาตราสาย  คามนิคมราชธานิโย  โอสรนฺติ
ฆาสเมสนา   ฯ  เต  ฆาสมฺปฏิลภิตฺวา  ปุนเทว  อรญฺญายตเน  ปณฺณกุฏีสุ
ฌายนฺติ  ^๑-  ฯ  เต  โข  ^๒-  วาเสฏฺฐา  ฌายิกา  ฌายิกาเตฺวว ทุติยํ
อกฺขรํ   อุปนิพฺพตฺตํ   เตสํเยว   โข   วาเสฏฺฐา   สตฺตานํ   เอกจฺเจ
สตฺตา    อรญฺญายตเน    ปณฺณกุฏีสุ    ^[๓]-   ฌานํ   อนภิสมฺภุนมานา
คามสามนฺตํ นิคมสามนฺตํ โอสริตฺวา คณฺเฐ กโรนฺตา อาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๖๔.๑}  ตเมนํ  มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ อิเม โข ปน โภ สตฺตา
อรญฺญายตเน     ปณฺณกุฏีสุ     ฌานํ    อนภิสมฺภุนมานา    คามสามนฺตํ
นิคมสามนฺตํ   โอสริตฺวา   คณฺเฐ  กโรนฺตา  คจฺฉนฺติ  ^๔-  ฯ  นทานิเม
ฌายนฺติ  นทานิเม  ฌายนฺตีติ  โข  วาเสฏฺฐา  อชฺฌายิกา อชฺฌายิกาเตฺวว
ตติยํ  อกฺขรํ  อุปนิพฺพตฺตํ  ฯ  หีนสมฺมตํ  โข  ปน วาเสฏฺฐา เตน สมเยน
โหติ   ตเทตรหิ   เสฏฺฐสมฺมตํ   ฯ   อิติ  โข  วาเสฏฺฐา  เอวเมตสฺส
พฺราหฺมณมณฺฑลสฺส    โปราเณน    อคฺคญฺเญน    อกฺขเรน    อภินิพฺพตฺติ
อโหสิ  เตสํเยว  สตฺตานํ  อญฺเญสํ  สทิสานํเยว  โน อสทิสานํ ธมฺเมเนว
โน  อธมฺเมน  ฯ ธมฺโม หิ วาเสฏฺฐา เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม
อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ฌายนฺตีติ ฯ  ^๒ ม. ฌายนฺตีติ โข ฯ  ^๓ ม. ยุ. ตํ ฯ  ^๔ ม. อจฺฉนฺติ ฯ
@ยุ. อจฺเฉนฺติ ฯ
     [๖๕]  เตสํเยว  โข  วาเสฏฺฐา  สตฺตานํ  เอกจฺเจ  สตฺตา เมถุนํ
ธมฺมํ  สมาทาย  วิสุํ  กมฺมนฺเต  ^๑-  ปโยเชสุํ  ฯ  เมถุนํ ธมฺมํ สมาทาย
วิสุํ   กมฺมนฺเต   ปโยเชนฺตีติ   โข   วาเสฏฺฐา  เวสฺสา  เวสฺสาเตฺวว
อกฺขรํ  นิพฺพตฺตํ ^๒- ฯ อิติ โข วาเสฏฺฐา เอวเมตสฺส ฯ สงฺขิตฺตํ ^๓- ฯ อิติ
โข   วาเสฏฺฐา   เอวเมตสฺส   สุทฺทมณฺฑลสฺส   โปราเณน   อคฺคญฺเญน
อกฺขเรน   อภินิพฺพตฺติ   อโหสิ  เตสํเยว  สตฺตานํ  อญฺเญสํ  สทิสานํเยว
โน  อสทิสานํ  ธมฺเมเนว  โน  อธมฺเมน  ฯ ธมฺโม หิ วาเสฏฺฐา เสฏฺโฐ
ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
     [๖๖]  อหุ  โข  โส  วาเสฏฺฐา  สมโย  ยํ  ขตฺติโยปิ  สกํ  ธมฺมํ
ครหมาโน   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชติ   สมโณ   ภวิสฺสามีติ   ฯ
พฺราหฺมโณปิ  ^๔-  วาเสฏฺฐา  ฯเปฯ  เวสฺโสปิ  วาเสฏฺฐา ฯเปฯ สุทฺโทปิ
โข  ^[๕]-  สกํ  ธมฺมํ  ครหมาโน  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชติ สมโณ
ภวิสฺสามีติ   ฯ   อิเมหิ  โข  วาเสฏฺฐา  จตูหิ  มณฺฑเลหิ  สมณมณฺฑลสฺส
อภินิพฺพตฺติ    อโหสิ    เตสํเยว    สตฺตานํ    อญฺเญสํ    สทิสานํเยว
โน   อสทิสานํ   ธมฺเมเนว   โน  อธมฺเมน  ฯ  ธมฺโม  หิ  วาเสฏฺฐา
เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ
     [๖๗]  ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  ทุจฺจริตญฺจริตฺวา วาจาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิสุกมฺมนฺเต ฯ ยุ. วิสฺสุตกมฺมนฺเต ฯ  ^๒ ม. ยุ. อุปนิพฺพตฺตํ ฯ
@^๓ อยํ วิตฺถาโร ฯ เวสฺสมณฺฑลสฺส โปราเณน อคฺคญฺเญน อกฺขเรน อภินิพฺพตฺติ อโหสิ
@เตสํเยว สตฺตานํ อญฺเญสํ สทิสานํเยว โน อสทิสานํ ธมฺเมเนว โน อธมฺเมน ฯ
@ธมฺโม หิ วาเสฏฺฐา เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ฯ เตสํเยว
@โข วาเสฏฺฐา สตฺตานํ เย เต สตฺตา อวเสสา เต ลุทฺทาจารา ลุทฺทาจารา อเหสุํ ฯ
@ลุทฺทาจารา ลุทฺทาจาราติ โข วาเสฏฺฐา สุทฺทา สุทฺทาเตฺวว อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺตํ ฯ
@^๔ ม. พฺราหฺมโณปิ โข ฯ ยุ. พฺราหฺมโณปิ สกํ ธมฺมํ ฯเปฯ  ^๕ ม. วาเสฏฺฐา ฯ
ทุจฺจริตญฺจริตฺวา   มนสา   ทุจฺจริตญฺจริตฺวา   มิจฺฉาทิฏฺฐิโก   มิจฺฉาทิฏฺฐิ-
กมฺมสมาทาโน   ^๑-   มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตุ  กายสฺส  เภทา  ปรํ
มรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปชฺชติ  ฯ  พฺราหฺมโณปิ  โข
วาเสฏฺฐา  ฯเปฯ  เวสฺโสปิ  โข วาเสฏฺฐา ฯเปฯ สุทฺโทปิ โข วาเสฏฺฐา
ฯเปฯ   สมโณปิ   โข   วาเสฏฺฐา   กาเยน  ทุจฺจริตญฺจริตฺวา  วาจาย
ทุจฺจริตญฺจริตฺวา       มนสา       ทุจฺจริตญฺจริตฺวา      มิจฺฉาทิฏฺฐิโก
มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทาโน       มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตุ       กายสฺส
เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ
     [๖๘]  ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  สุจริตญฺจริตฺวา  วาจาย
สุจริตญฺจริตฺวา    มนสา    สุจริตญฺจริตฺวา   สมฺมาทิฏฺฐิโก   สมฺมาทิฏฺฐิ-
กมฺมสมาทาโน   ^๒-   สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตุ  กายสฺส  เภทา  ปรํ
มรณา  สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ  อุปปชฺชติ  ฯ พฺราหฺมโณปิ โข วาเสฏฺฐา ฯเปฯ
เวสฺโสปิ  โข  วาเสฏฺฐา  ฯเปฯ  สุทฺโทปิ  โข วาเสฏฺฐา ฯเปฯ สมโณปิ
โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  สุจริตญฺจริตฺวา  วาจาย  สุจริตญฺจริตฺวา  มนสา
สุจริตญฺจริตฺวา          สมฺมาทิฏฺฐิโก         สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทาโน
สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตุ      กายสฺส     เภทา     ปรํ     มรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ ฯ
     [๖๙]   ขตฺติโยปิ   โข   วาเสฏฺฐา   กาเยน  ทฺวยการี  วาจาย
ทฺวยการี  มนสา  ทฺวยการี  วิมิสฺสทิฏฺฐิโก  ^๓-  วิมิสฺสกมฺมสมาทาโน  ^๔-
วิมิสฺสกมฺมสมาทานเหตุ   กายสฺส   เภทา   ปรํ  มรณา  สุขทุกฺขปฏิสํเวที
โหติ   ฯ   พฺราหฺมโณปิ   โข   วาเสฏฺฐา  กาเยน  ทฺวยการี  วาจาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๒-๔ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ยุ.
@วีติมิสฺสทิฏฺฐิโก ฯ
ทฺวยการี    มนสา    ทฺวยการี    วิมิสฺสทิฏฺฐิโก    วิมิสฺสกมฺมสมาทาโน
วิมิสฺสกมฺมสมาทานเหตุ   กายสฺส   เภทา   ปรํ  มรณา  สุขทุกฺขปฏิสํเวที
โหติ  ฯ  เวสฺโสปิ  โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  ทฺวยการี วาจาย ทฺวยการี
มนสา    ทฺวยการี    วิมิสฺสทิฏฺฐิโก   วิมิสฺสกมฺมสมาทาโน   วิมิสฺสกมฺม-
สมาทานเหตุ    กายสฺส    เภทา    ปรํ    มรณา   สุขทุกฺขปฏิสํเวที
โหติ   ฯ   สุทฺโทปิ   โข   วาเสฏฺฐา   กาเยน   ทฺวยการี   วาจาย
ทฺวยการี    มนสา    ทฺวยการี    วิมิสฺสทิฏฺฐิโก    วิมิสฺสกมฺมสมาทาโน
วิมิสฺสกมฺมสมาทานเหตุ   กายสฺส   เภทา   ปรํ  มรณา  สุขทุกฺขปฏิสํเวที
โหติ  ฯ  สมโณปิ  โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  ทฺวยการี  วาจาย ทฺวยการี
มนสา    ทฺวยการี    วิมิสฺสทิฏฺฐิโก   วิมิสฺสกมฺมสมาทาโน   วิมิสฺสกมฺม-
สมาทานเหตุ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุขทุกฺขปฏิสํเวที โหติ ฯ
     [๗๐]  ขตฺติโยปิ  โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  สํวุโต  วาจาย  สํวุโต
มนสา    สํวุโต    สตฺตนฺนํ    โพธิปกฺขิยานํ    ธมฺมานํ   ภาวนมนฺวาย
ทิฏฺเฐเยว   ^๑-   ธมฺเม  ปรินิพฺพายติ  ฯ  พฺราหฺมโณปิ  โข  วาเสฏฺฐา
กาเยน   สํวุโต  วาจาย  สํวุโต  มนสา  สํวุโต  สตฺตนฺนํ  โพธิปกฺขิยานํ
ธมฺมานํ   ภาวนมนฺวาย   ทิฏฺเฐเยว   ธมฺเม  ปรินิพฺพายติ  ฯ  เวสฺโสปิ
โข  วาเสฏฺฐา  กาเยน  สํวุโต  วาจาย  สํวุโต  มนสา  สํวุโต สตฺตนฺนํ
โพธิปกฺขิยานํ      ธมฺมานํ     ภาวนมนฺวาย     ทิฏฺเฐเยว     ธมฺเม
ปรินิพฺพายติ   ฯ   สุทฺโทปิ   โข   วาเสฏฺฐา  กาเยน  สํวุโต  วาจาย
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ทิฏฺเฐว ฯ
สํวุโต   มนสา   สํวุโต   สตฺตนฺนํ  โพธิปกฺขิยานํ  ธมฺมานํ  ภาวนมนฺวาย
ทิฏฺเฐเยว ธมฺเม ปรินิพฺพายติ ฯ
     [๗๑]   อิเมสํ   หิ  วาเสฏฺฐา  จตุนฺนํ  วณฺณานํ  โย  โหติ  ภิกฺขุ
อรหํ   ขีณาสโว   วุสิตวา   กตกรณีโย   โอหิตภาโร   อนุปฺปตฺตสทตฺโถ
ปริกฺขีณภวสญฺโญชโน    สมฺมทญฺญาวิมุตฺโต    โส    เนสํ   อคฺคมกฺขายติ
ธมฺเมเนว  โน  อธมฺเมน  ฯ  ธมฺโม  หิ  วาเสฏฺฐา  เสฏฺโฐ  ชเนตสฺมึ
ทิฏฺเฐ   เจว   ธมฺเม   อภิสมฺปรายญฺจ  ฯ  พฺรหฺมุนาปิ  ^๑-  วาเสฏฺฐา
สนงฺกุมาเรน คาถา ภาสิตา
     [๗๒]  ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ ^๒-     เย โคตฺตปฏิสาริโน
             วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน                โส เสฏฺโฐ เทวมานุเสติ ฯ
สาปิ  ^๓-  โข  ปเนสา  วาเสฏฺฐา  พฺรหฺมุนา สนงฺกุมาเรน คาถา สุคีตา
โน    ทุคฺคีตา    สุภาสิตา    โน    ทุพฺภาสิตา    อตฺถสญฺหิตา   โน
อนตฺถสญฺหิตา อนุมตา มยา ฯ อหํปิ วาเสฏฺฐา เอวํ วทามิ
             ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ      เย โคตฺตปฏิสาริโน
             วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน           โส เสฏฺโฐ เทวมานุเสติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   ฯ   อตฺตมนา   วาเสฏฺฐภารทฺวาชา   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                  อคฺคญฺญสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                           -------------
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. พฺรหฺมุนาเปสา ฯ  ^๒ ยุ. ชเน ตสฺมึ ฯ  ^๓ ม. ยุ. สา ฯ
                      สมฺปสาทนียสุตฺตํ
     [๗๓]  เอวมฺเม  สุตํ  ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  นาฬนฺทายํ  วิหรติ
ปาวาริกมฺพวเน    ฯ   อถโข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
เอวํ   ปสนฺโน   อหํ   ภนฺเต   ภควติ   น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ  น
เจตรหิ    วิชฺชติ   อญฺโญ   สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญตโร   ยทิทํ   สมฺโพธิยนฺติ   ฯ  โอฬารา  ^๑-  โข  เต  อยํ
สารีปุตฺต   อาสภิวาจา   ภาสิตา   เอกํโส   คหิโต   สีหนาโท  นทิโต
เอวํ   ปสนฺโน   อหํ   ภนฺเต   ภควติ   น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ  น
เจตรหิ    วิชฺชติ   อญฺโญ   สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญตโร ยทิทํ สมฺโพธิยนฺติ ฯ
     [๗๔]  กึ  นุ  โข  เต  สารีปุตฺต  เย  เต  อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ
อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา   สพฺเพ   เต   ภควนฺโต   เจตสา   เจโต
ปริจฺจ   วิทิตา   เอวํสีลา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ  อิติปิ  เอวํธมฺมา
เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํปญฺญา   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ
อิติปิ   เอวํวิหารี   เต   ภควนฺโต   อเหสุํ   อิติปิ   เอวํวิมุตฺตา  เต
ภควนฺโต  อเหสุํ  อิติปีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเตติ  ^๒-  ฯ กึ ปน เต ^๓-
สารีปุตฺต     เย     เต     ภวิสฺสนฺติ    อนาคตมทฺธานํ    อรหนฺโต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อุฬารา ฯ  ^๒ สพฺพวาเรสุ อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺธา   สพฺเพ   เต  ภควนฺโต  เจตสา  เจโต  ปริจฺจ  วิทิตา
เอวํสีลา  เต  ภควนฺโต  ภวิสฺสนฺติ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯ  เอวํปญฺญา  ฯ
เอวํวิหารี   ฯ   เอวํวิมุตฺตา  เต  ภควนฺโต  ภวิสฺสนฺติ  อิติปีติ  ฯ  โน
เหตํ ภนฺเตติ ฯ
     {๗๔.๑}  กึ  ปน  เต  สารีปุตฺต  อหํ เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
เจตสา เจโต ปริจฺจ วิทิโต เอวํสีโล ภควา อิติปิ เอวํธมฺโม ฯ เอวํปญฺโญ ฯ
เอวํวิหารี ฯ เอวํวิมุตฺโต ภควา อิติปีติ ฯ โน เหตํ ภนฺเตติ ฯ เอตฺถ หิ ^๑-
เต   สารีปุตฺต   อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ   อรหนฺเตสุ   สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ
เจโตปริยญาณํ   นตฺถิ   อถ   กิญฺจรหิ   เต   อยํ  สารีปุตฺต  โอฬารา
อาสภิวาจา   ภาสิตา  เอกํโส  คหิโต  สีหนาโท  นทิโต  เอวํ  ปสนฺโน
อหํ  ภนฺเต  ภควติ  น  จาหุ  น  จ  ภวิสฺสติ  น  เจตรหิ วิชฺชติ อญฺโญ
สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ภควตา ภิยฺโยภิญฺญตโร ยทิทํ สมฺโพธิยนฺติ ฯ
     {๗๔.๒}  น  โข  ปเนตํ  ^[๒]-  ภนฺเต  อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ
อรหนฺเตสุ   สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ   เจโตปริยญาณํ   อตฺถิ  อปิจ  เม  ^[๓]-
ธมฺมนฺวโย    วิทิโต    เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   รญฺโญ   ปจฺจนฺติมํ   นครํ
ทฬฺหทฺธาลํ   ^๔-   ทฬฺหปาการโตรณํ   เอกทฺวารํ   ตตฺรสฺส   โทวาริโก
ปณฺฑิโต   วิยตฺโต   เมธาวี  อญฺญาตานํ  นิวาเรตา  ญาตานํ  ปเวเสตา
โส   ตสฺส   นครสฺส   สามนฺตา  ^๕-  อนุปริยายปถํ  อนุกฺกมมาโน  ^๖-
น   ปสฺเสยฺย   ปาการสนฺธึ   วา  ปาการวิวรํ  วา  อนฺตมโส  วิฬาร-
นิกฺขมนมตฺตํปิ   ตสฺส   เอวมสฺส   เย   เกจิ  โอฬาริกา  ปาณา  อิมํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. จ หิ ฯ ยุ. จรหิ ฯ  ^๒ ม. ยุ. เม ฯ  ^๓ ยุ. ภนฺเต ฯ  ^๔ ม. ทฬฺหุทฺธาตํ
@ยุ. ทฬฺหุทฺทาตํ ฯ  ^๕ ม. ยุ. สมนฺตา ฯ  ^๖ ยุ. อนุกฺกมนเต ฯ
นครํ   ปวิสนฺติ   วา  นิกฺขมนฺติ  วา  สพฺเพ  เต  อิมินา  ว  ทฺวาเรน
ปวิสนฺติ   วา   นิกฺขมนฺติ  วาติ  เอวเมว  โข  เม  ภนฺเต  ธมฺมนฺวโย
วิทิโต   เย  เต  ^[๑]-  อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ  อรหนฺโต  สมฺมาสมฺพุทฺธา
สพฺเพ   เต   ภควนฺโต   ปญฺจ   นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย    ทุพฺพลีกรเณ    จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ   สุปติฏฺฐิตจิตฺตา   สตฺต
สมฺโพชฺฌงฺเค    ^๒-    ยถาภูตํ    ภาเวตฺวา   อนุตฺตรํ   สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌึสุ   เยปิ   เต   ภนฺเต   ภวิสฺสนฺติ  อนาคตมทฺธานํ  อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา    สพฺเพ    เต    ภควนฺโต   ปญฺจ   นีวรเณ   ปหาย
เจตโส    อุปกฺกิเลเส    ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตา    สตฺต   สมฺโพชฺฌงฺเค   ยถาภูตํ   ภาเวตฺวา   อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ    อภิสมฺพุชฺฌิสฺสนฺติ    ภควาปิ    ภนฺเต   เอตรหิ   อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ปญฺจ   นีวรเณ   ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส  ปญฺญาย
ทุพฺพลีกรเณ   จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ   สุปติฏฺฐิตจิตฺโต  สตฺต  สมฺโพชฺฌงฺเค
ยถาภูตํ ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ ฯ
     {๗๔.๓}  อิธาหํ  ภนฺเต  เยน  ภควา เตนุปสงฺกมึ ธมฺมสฺสวนาย ฯ
ตสฺส  ^[๓]-  ภนฺเต  ภควา  ธมฺมํ  เทเสสิ  ^๔- อุตฺตรุตฺตรํ ^๕- ปณีตปณีตํ
กณฺหสุกฺกํ  สปฺปฏิภาคํ  ฯ  ยถา  ยถา  ^[๖]-  ภนฺเต ภควา ธมฺมํ เทเสสิ
อุตฺตรุตฺตรํ   ^๕-   ปณีตปณีตํ   กณฺหสุกฺกํ  สปฺปฏิภาคํ  ตถา  ตถาหํ  ตสฺมึ
ธมฺเม   อภิญฺญา   อิเธกจฺจํ   ธมฺมํ   ธมฺเมสุ   นิฏฺฐมคมํ  สตฺถริ  ปสีทึ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สุปฏิปนฺโน สงฺโฆติ ^๗- ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภนฺเต ฯ  ^๒ ยุ. โพชฺฌงฺเค ฯ  ^๓ ม. ยุ. เม ฯ  ^๔ ม. เทเสติ ฯ
@^๕ ยุ. อุตฺตรุตฺตรึ ฯ  ^๖ ม. ยุ. เม ฯ  ^๗ ม. สาวกสงฺโฆติ ฯ
     [๗๕]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
กุสเลสุ    ธมฺเมสุ    ตตฺรีเม   กุสลา   ธมฺมา   เสยฺยถีทํ   จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา     จตฺตาโร     สมฺมปฺปธานา     จตฺตาโร    อิทฺธิปาทา
ปญฺจินฺทฺริยานิ   ปญฺจ   พลานิ   สตฺต   โพชฺฌงฺคา   อริโย   อฏฺฐงฺคิโก
มคฺโค   ฯ   อิธ   ภนฺเต  ภิกฺขุ  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ    ทิฏฺเฐ    ว    ธมฺเม    สยํ    อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   ฯ   เอตทานุตฺตริยํ   ภนฺเต   กุสเลสุ   ธมฺเมสุ
ตํ   ภควา   อเสสมภิชานาติ   ตํ   ภควโต   อเสสมภิชานโต  อุตฺตริ-
อภิญฺเญยฺยํ    นตฺถิ    ยทภิชานํ    อญฺโญ   สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ
วา ภควตา ภิยฺโยภิญฺญตโร อสฺส ยทิทํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
     [๗๖]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
อายตนปฺปณฺณตฺตีสุ    ^๑-    ฯ    ฉยิมานิ    ภนฺเต   อชฺฌตฺติกพาหิรานิ
อายตนานิ    จกฺขุญฺเจว   รูปา   จ   โสตญฺจ   สทฺทา   จ   ฆานญฺจ
คนฺธา  จ  ชิวฺหา  จ  รสา  จ  กาโย  จ  โผฏฺฐพฺพา จ มโน จ ธมฺมา
จ    ฯ    เอตทานุตฺตริยํ    ภนฺเต    อายตนปฺปณฺณตฺตีสุ   ตํ   ภควา
อเสสมภิชานาติ    ตํ    ภควโต    อเสสมภิชานโต    อุตฺตริอภิญฺเญยฺยํ
นตฺถิ    ยทภิชานํ   อญฺโญ   สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญตโร อสฺส ยทิทํ อายตนปฺปณฺณตฺตีสุ ฯ
     [๗๗]   อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   คพฺภาวกฺกนฺตีสุ  ฯ  จตสฺโส  อิมา  ภนฺเต  คพฺภาวกฺกนฺติโย  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อายตนปญฺญตฺตีสุ ฯ
อิธ  ปน  ^๑-  ภนฺเต  เอกจฺโจ  อสมฺปชาโน  ^๒-  มาตุ  กุจฺฉึ โอกฺกมติ
อสมฺปชาโน    มาตุ   กุจฺฉิสฺมึ   ฐาติ   อสมฺปชาโน   มาตุ   กุจฺฉิมฺหา
นิกฺขมติ อยํ ปฐมา คพฺภาวกฺกนฺติ ฯ
     {๗๗.๑}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน หิ ^๓- โข มาตุ
กุจฺฉึ    โอกฺกมติ   อสมฺปชาโน   มาตุ   กุจฺฉิสฺมึ   ฐาติ   อสมฺปชาโน
มาตุ กุจฺฉิมฺหา นิกฺขมติ อยํ ทุติยา คพฺภาวกฺกนฺติ ฯ
     {๗๗.๒}  ปุน จปรํ ภนฺเต อิเธกจฺโจ สมฺปชาโน มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมติ
สมฺปชาโน   มาตุ  กุจฺฉิสฺมึ  ฐาติ  อสมฺปชาโน  มาตุ  กุจฺฉิมฺหา  นิกฺขมติ
อยํ ตติยา คพฺภาวกฺกนฺติ ฯ
     {๗๗.๓}   ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมฺปชาโน  มาตุ  กุจฺฉึ
โอกฺกมติ   สมฺปชาโน  มาตุ  กุจฺฉิสฺมึ  ฐาติ  สมฺปชาโน  มาตุ  กุจฺฉิมฺหา
นิกฺขมติ    อยํ   จตุตฺถา   คพฺภาวกฺกนฺติ   ฯ   เอตทานุตฺตริยํ   ภนฺเต
คพฺภาวกฺกนฺตีสุ ฯ
     [๗๘]   อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   อาเทสนวิธาสุ   ฯ   จตสฺโส  อิมา  ภนฺเต  อาเทสนวิธา  ฯ
อิธ   ภนฺเต   เอกจฺโจ  นิมิตฺเตน  อาทิสติ  เอวํปิ  เต  มโน  อิตฺถมฺปิ
เต   มโน   อิติปิ   เต  จิตฺตนฺติ  ฯ  โส  พหุํ  เจปิ  อาทิสติ  ตเถว
ตํ โหติ โน อญฺญถาติ ^๔- ฯ อยํ ปฐมา อาเทสนฺวิธา ฯ
     {๗๘.๑}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  น  เหว  โข  นิมิตฺเตน
อาทิสติ  อปิจ  โข  มนุสฺสานํ  วา  อมนุสฺสานํ  วา  เทวตานํ  วา สทฺทํ
สุตฺวา  อาทิสติ  เอวํปิ  เต  มโน  อิตฺถมฺปิ เต มโน อิติปิ เต จิตฺตนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๒ ยุ. อสมฺปชาโน เจว ฯ  ^๓ ม. หิสทฺโท น
@ทิสฺสติ ฯ ยุ. ปิ ฯ  ^๔ ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ เอวมุปริ ฯ
โส    พหุญฺเจปิ   อาทิสติ   ตเถว   ตํ   โหติ   โน   อญฺญถาติ   ฯ
อยํ ทุติยา อาเทสนวิธา ฯ
     {๗๘.๒}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  น  เหว  โข  นิมิตฺเตน
อาทิสติ    นาปิ   มนุสฺสานํ   วา   อมนุสฺสานํ   วา   เทวตานํ   วา
สทฺทํ    สุตฺวา    อาทิสติ    อปิจ    โข    วิตกฺกยโต    วิจารยโต
วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ    สุตฺวา    อาทิสติ   เอวํปิ   เต   มโน   อิตฺถมฺปิ
เต   มโน   อิติปิ   เต   จิตฺตนฺติ  ฯ  โส  พหุญฺเจปิ  อาทิสติ  ตเถว
ตํ โหติ โน อญฺญถาติ ฯ อยํ ตติยา อาเทสนวิธา ฯ
     {๗๘.๓}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  น  เหว  โข  นิมิตฺเตน
อาทิสติ   นาปิ   มนุสฺสานํ   วา  อมนุสฺสานํ  วา  เทวตานํ  วา  สทฺทํ
สุตฺวา   อาทิสติ   นปิ  วิตกฺกยโต  วิจารยโต  วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ  สุตฺวา
อาทิสติ  อถโข  ^๑-  วิตกฺกวิจารสมาธึ  ^๒-  สมาปนฺนสฺส  เจตสา เจโต
ปริจฺจ   ปชานาติ   ยถา   อิมสฺส  โภโต  มโนสงฺขารา  ปณิหิตา  ตถา
อิมสฺส  จิตฺตสฺส  อนนฺตรา  อิมํ  ^๓-  นาม  วิตกฺกํ  วิตกฺเกสฺสตีติ  ฯ โส
พหุญฺเจปิ  อาทิสติ  ตเถว  ตํ  โหติ  โน  อญฺญถาติ  ฯ  อยํ  ภนฺเต ^๔-
จตุตฺถา อาเทสนวิธา ฯ เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต อาเทสนวิธาสุ ฯ
     [๗๙]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
ทสฺสนสมาปตฺตีสุ   ฯ   จตสฺโส   อิมา   ภนฺเต   ทสฺสนสมาปตฺติโย   ฯ
อิธ   ภนฺเต   เอกจฺโจ   สมโณ   วา  พฺราหฺมโณ  วา  อาตปฺปมนฺวาย
ปธานมนฺวาย    อนุโยคมนฺวาย   อปฺปมาทมนฺวาย   สมฺมามนสิการมนฺวาย
ตถารูปํ   เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต  อิมเมว  กายํ  อุทฺธํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อปิจ โข ฯ  ^๒ ยุ. อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธึ ฯ  ^๓ ยุ. อมุํ ฯ
@^๔ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
ปาทตลา   อโธ   เกสมตฺถกา   ตจปริยนฺตํ  ปูรนฺนานปฺปการสฺส  อสุจิโน
ปจฺจเวกฺขติ   อตฺถิ   อิมสฺมึ  กาเย  เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา  ตโจ
มํสํ   นหารู   อฏฺฐี   อฏฺฐิมิญฺชํ  ^๑-  วกฺกํ  หทยํ  ยกนํ  กิโลมกํ  ปิหกํ
ปปฺผาสํ    อนฺตํ    อนฺตคุณํ    อุทริยํ   กรีสํ   ปิตฺตํ   เสมฺหํ   ปุพฺโพ
โลหิตํ   เสโท  เมโท  อสฺสุ  วสา  เขโฬ  สิงฺฆานิกา  ลสิกา  มุตฺตนฺติ
อยํ ปฐมา ทสฺสนสมาปตฺติ ฯ
     {๗๙.๑}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย  ฯเปฯ  ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต  จิตฺเต
อิมเมว    กายํ    อุทฺธํ   ปาทตลา   อโธ   เกสมตฺถกา   ตจปริยนฺตํ
ปูรนฺนานปฺปการสฺส    อสุจิโน    ปจฺจเวกฺขติ    อตฺถิ   อิมสฺมึ   กาเย
เกสา  โลมา  ฯเปฯ  ลสิกา  มุตฺตํ  ^๒- อติกฺกมฺม จ ปุริสสฺส ฉวิมํสโลหิตํ
อฏฺฐึ ปจฺจเวกฺขติ อยํ ทุติยา ทสฺสนสมาปตฺติ ฯ
     {๗๙.๒}   ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมโณ  วา  พฺราหฺมโณ
วา   อาตปฺปมนฺวาย   ฯเปฯ  ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต
จิตฺเต   อิมเมว   กายํ  อุทฺธํ  ปาทตลา  อโธ  เกสมตฺถกา  ตจปริยนฺตํ
ปูรนฺนานปฺปการสฺส    อสุจิโน    ปจฺจเวกฺขติ    อตฺถิ   อิมสฺมึ   กาเย
เกสา   โลมา   ฯเปฯ   ลสิกา   มุตฺตํ   ^๒-   อติกฺกมฺม  จ  ปุริสสฺส
ฉวิมํสโลหิตํ   อฏฺฐึ   ปจฺจเวกฺขติ   ปุริสสฺส   จ  วิญฺญาณโสตํ  ปชานาติ
อุภยโต    อพฺโพจฺฉินฺนํ   อิธโลเก   ปติฏฺฐิตญฺจ   ปรโลเก   ปติฏฺฐิตญฺจ
อยํ ตติยา ทสฺสนสมาปตฺติ ฯ
     {๗๙.๓}   ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมโณ  วา  พฺราหฺมโณ
วา    อาตปฺปมนฺวาย    ฯเปฯ   ลสิกา   มุตฺตํ   ^๒-   อติกฺกมฺม   จ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อฏฺฐิมิญฺชา ฯ  ^๒ ม. มุตฺตนฺติ ฯ
ปุริสสฺส   ฉวิมํสโลหิตํ   อฏฺฐึ   ปจฺจเวกฺขติ   ปุริสสฺส   จ  วิญฺญาณโสตํ
ปชานาติ   อุภยโต   อพฺโพจฺฉินฺนํ   อิธโลเก   อปฺปติฏฺฐิตญฺจ   ปรโลเก
อปฺปติฏฺฐิตญฺจ    อยํ    จตุตฺถา    ทสฺสนสมาปตฺติ   ฯ   เอตทานุตฺตริยํ
ภนฺเต ทสฺสนสมาปตฺตีสุ ฯ
     [๘๐]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
ปุคฺคลปณฺณตฺตีสุ    ฯ    สตฺติเม    ภนฺเต   ปุคฺคลา   อุภโตภาควิมุตฺโต
ปญฺญาวิมุตฺโต   กายสกฺขิ   ^๑-   ทิฏฺฐิปฺปตฺโต  สทฺธาวิมุตฺโต  ธมฺมานุสารี
สทฺธานุสารี ฯ เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต ปุคฺคลปณฺณตฺตีสุ ฯ
     [๘๑]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
ปธาเนสุ    ฯ   สตฺติเม   ภนฺเต   โพชฺฌงฺคา   ^๒-   สติสมฺโพชฺฌงฺโค
ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค         วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค        ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค
ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค    สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค    อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค    ฯ
เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต ปธาเนสุ ฯ
     [๘๒]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   ปฏิปทาสุ   ฯ   จตสฺโส  อิมา  ภนฺเต  ปฏิปทา  ทุกฺขาปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา    ทุกฺขาปฏิปทา    ขิปฺปาภิญฺญา   สุขาปฏิปทา   ทนฺธาภิญฺญา
สุขาปฏิปทา    ขิปฺปาภิญฺญาติ    ^๓-    ตตฺร   ภนฺเต   ยายํ   ปฏิปทา
ทุกฺขา   ทนฺธาภิญฺญา   อยํ   ปน   ภนฺเต   ปฏิปทา   อุภเยเนว  หีนา
อกฺขายติ   ทุกฺขตฺตา  จ  ทนฺธตฺตา  จ  ฯ  ตตฺร  ภนฺเต  ยายํ  ปฏิปทา
ทุกฺขา   ขิปฺปาภิญฺญา   อยํ   ปน   ภนฺเต   ปฏิปทา   ทุกฺขตฺตา   หีนา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. กายสกฺขี ฯ  ^๒ ม. สมฺโพชฺฌงฺคา ฯ  ^๓ ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อกฺขายติ   ฯ   ตตฺร   ภนฺเต   ยายํ  ปฏิปทา  สุขา  ทนฺธาภิญฺญา  อยํ
ปน   ภนฺเต   ปฏิปทา   ทนฺธตฺตา   หีนา   อกฺขายติ  ฯ  ตตฺร  ภนฺเต
ยายํ    ปฏิปทา    สุขา   ขิปฺปาภิญฺญา   อยํ   ปน   ภนฺเต   ปฏิปทา
อุภเยเนว    ปณีตา    อกฺขายติ    สุขตฺตา   จ   ขิปฺปตฺตา   จ   ฯ
เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต ปฏิปทาสุ ฯ
     [๘๓]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ    ภสฺสสมาจาเร    ฯ   อิธ   ภนฺเต   เอกจฺโจ   น   เจว
มุสาวาทุปสญฺหิตํ  วาจํ  ภาสติ  น  จ  เวภูติยํ  เปสุณิยํ  น  จ สารมฺภชํ
ชยาเปกฺโข   มนฺตามนฺตา   จ   วาจํ   ภาสติ   นิธานวตึ  กาเลน  ฯ
เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต ภสฺสสมาจาเร ฯ
     [๘๔]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   ปุริสสีลสมาจาเร   ฯ   อิธ   ภนฺเต  เอกจฺโจ  สจฺโจ  จสฺส
สทฺโธ  จ  น  จ  กุหโก น จ ลปโก น จ เนมิตฺติโก น จ นิปฺเผสิโก ^๑-
น  จ  ลาเภน  ลาภํ  นิชิคึสนโก ^๒- อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โภชเนสุ ^๓-
มตฺตญฺญู    สมการี    ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต   อตนฺทิโต   อารทฺธวิริโย
ฌายี   สติมา   กลฺยาณปฏิภาโณ   คติมา   ธิติมา   มติมา  ^๔-  น  จ
กาเมสุ  คิทฺโธ  สโต  จ  นิปโก  จเร  ^๕-  ฯ  เอตทานุตฺตริยํ  ภนฺเต
ปุริสสีลสมาจาเร ฯ
     [๘๕]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   อนุสาสนวิธาสุ   จตสฺโส   อิมา   ภนฺเต   อนุสาสนวิธา   ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นิปฺเปสิโก ฯ ^๒ ม. นิชิคีสนโก ฯ ยุ. นิชิคึสิตา ฯ ^๓ ม. ยุ. โภชเน ฯ
@^๔ ยุ. มุติมา ฯ  ^๕ ม. ยุ. จ ฯ
ชานาติ    ภนฺเต   ภควา   ปรํ   ปุคฺคลํ   ปจฺจตฺตํ   โยนิโสมนสิการา
อยํ    ปุคฺคโล    ยถานุสิฏฺฐํ    ตถาปฏิปชฺชมาโน   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา  โสตาปนฺโน  ภวิสฺสติ  อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโนติ ฯ
ชานาติ    ภนฺเต   ภควา   ปรํ   ปุคฺคลํ   ปจฺจตฺตํ   โยนิโสมนสิการา
อยํ    ปุคฺคโล    ยถานุสิฏฺฐํ    ตถาปฏิปชฺชมาโน   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา      ราคโทสโมหานํ     ตนุตฺตา     สกทาคามี     ภวิสฺสติ
สกิเทว   อิมํ   โลกํ   อาคนฺตฺวา   ทุกฺขสฺสนฺตํ   กริสฺสตีติ  ฯ  ชานาติ
ภนฺเต    ภควา    ปรํ    ปุคฺคลํ    ปจฺจตฺตํ   โยนิโสมนสิการา   อยํ
ปุคฺคโล    ยถานุสิฏฺฐํ    ตถาปฏิปชฺชมาโน    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา    โอปปาติโก    ภวิสฺสติ   ตตฺถ   ปรินิพฺพายี
อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกาติ   ฯ   ชานาติ   ภนฺเต   ภควา  ปรํ
ปุคฺคลํ    ปจฺจตฺตํ    โยนิโสมนสิการา    อยํ    ปุคฺคโล    ยถานุสิฏฺฐํ
ตถาปฏิปชฺชมาโน      อาสวานํ      ปริกฺขยา     อนาสวญฺเจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
วิหริสฺสตีติ ฯ เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต อนุสาสนวิธาสุ ^๑- ฯ
     [๘๖]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ    ปรปุคฺคลวิมุตฺติญาเณ    ฯ   ชานาติ   ภนฺเต   ภควา   ปรํ
ปุคฺคลํ   ปจฺจตฺตํ   โยนิโสมนสิการา   อยํ   ปุคฺคโล  ติณฺณํ  สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา      โสตาปนฺโน      ภวิสฺสติ     อวินิปาตธมฺโม     นิยโต
สมฺโพธิปรายโนติ   ฯ   ชานาติ   ภนฺเต   ภควา  ปรํ  ปุคฺคลํ  ปจฺจตฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อนุสาสนิวิธาสุ ฯ
โยนิโสมนสิการา    อยํ    ปุคฺคโล    ติณฺณํ    สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
ราคโทสโมหานํ   ตนุตฺตา   สกทาคามี   สกิเทว  อิมํ  โลกํ  อาคนฺตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ    กริสฺสตีติ   ฯ   ชานาติ   ภนฺเต   ภควา   ปรํ   ปุคฺคลํ
ปจฺจตฺตํ    โยนิโสมนสิการา   อยํ   ปุคฺคโล   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา    โอปปาติโก    ^[๑]-    ตตฺถ   ปรินิพฺพายี
อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกาติ   ฯ   ชานาติ   ภนฺเต   ภควา  ปรํ
ปุคฺคลํ   ปจฺจตฺตํ   โยนิโสมนสิการา   อยํ   ปุคฺคโล   อาสวานํ   ขยา
อนาสวญฺเจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา    อุปสมฺปชฺช    วิหริสฺสตีติ    ฯ    เอตทานุตฺตริยํ   ภนฺเต
ปรปุคฺคลวิมุตฺติญาเณ ฯ
     [๘๗]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ   สสฺสตวาเทสุ   ฯ   ตโยเม   ภนฺเต   สสฺสตวาทา   ฯ  อิธ
ภนฺเต    เอกจฺโจ    สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   อาตปฺปมนฺวาย
ฯเปฯ   ตถารูปญฺเจโตสมาธึ   ผุสติ   ยถาสมาหิเต   จิตฺเต  อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ   เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย
ติสฺโสปิ   ชาติโย   จตสฺโสปิ   ชาติโย  ปญฺจปิ  ชาติโย  ทสปิ  ชาติโย
วีสํปิ    ชาติโย    ตึสํปิ    ชาติโย   จตฺตาฬีสํปิ   ชาติโย   ปญฺญาสํปิ
ชาติโย   สตํปิ   ชาตึ   สหสฺสํปิ   ชาตึ   สตสหสฺสํปิ  ชาตึ  อเนกานิปิ
ชาติสตานิ    อเนกานิปิ    ชาติสหสฺสานิ   อเนกานิปิ   ชาติสตสหสฺสานิ
อมุตฺราสึ     เอวํนาโม     เอวํโคตฺโต    เอวํวณฺโณ    เอวมาหาโร
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภวิสฺสติ ฯ
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต    โส   ตโต   จุโต   อมุตฺร
อุทปาทึ  ^๑-  ตตฺราปาสึ  เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที  เอวมายุปริยนฺโต  โส  ตโต  จุโต  อิธุปปนฺโนติ  ฯ
อิติ    สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   โส
เอวมาห   อตีตํ   จาหํ   ^๒-   อทฺธานํ   ชานามิ  สํวฏฺฏิ  วา  โลโก
วิวฏฺฏิ  วาติ  ฯ  อนาคตํ  จาหํ  ^๒-  อทฺธานํ  ชานามิ  สํวฏฺฏิสฺสติ  วา
โลโก   วิวฏฺฏิสฺสติ   วาติ   ฯ  สสฺสโต  อตฺตา  จ  โลโก  จ  วญฺโฌ
จ  ^๓-  กุฏฏฺโฐ  เอสิกฏฺฐายี  ฐิโต  เต  จ  สตฺตา  สนฺธาวนฺติ สํสรนฺติ
จวนฺติ    อุปปชฺชนฺติ    อตฺถิเตฺวว    สสฺสติสมนฺติ    ฯ   อยํ   ปฐโม
สสฺสตวาโท ฯ
     {๘๗.๑}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย    ฯเปฯ   ตถารูปํ   เจโตสมาธึ   ผุสติ   ยถาสมาหิเต
จิตฺเต    อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ    อนุสฺสรติ    เสยฺยถีทํ    เอกํปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏํ     เทฺวปิ     สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ     ตีณิปิ     สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ
จตฺตาริปิ      สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ      ปญฺจปิ     สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ     ทสปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ   ^[๔]-   อมุตฺราสึ   เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต  เอวํวณฺโณ
เอวมาหาโร    เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต    โส   ตโต
จุโต   อมุตฺร   อุทปาทึ   ตตฺราปาสึ   เอวํนาโม   เอวํโคตฺโต  ฯเปฯ
เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต   จุโต   อิธุปปนฺโนติ   ฯ  อิติ  สาการํ
สอุทฺเทสํ    อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ    อนุสฺสรติ    โส    เอวมาห
อตีตํ  โข  จาหํ  ^๕-  อทฺธานํ  ชานามิ  สํวฏฺฏิ  ^๖-  วา  โลโก วิวฏฺฏิ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อุปปาทึ ฯ  ^๒ ม. ยุ. ปาหํ ฯ  ^๓ ม. ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
@^๔ วีสมฺปิ สํวฏฏฺวิวฏฺฏานิ ฯ  ^๕ ม. ปาหํ ฯ ยุ. อหํ ฯ  ^๖ ยุ. สํวฏฺฏิปิ ...
@วิวฏฺฏิปิ ... ฯ
วาติ   ฯ   อนาคตญฺจ   ขฺวาหํ   อทฺธานํ   ชานามิ   สํวฏฺฏิสฺสติ   วา
โลโก   วิวฏฺฏิสฺสติ   วาติ   ฯ  สสฺสโต  อตฺตา  จ  โลโก  จ  วญฺโฌ
กุฏฏฺโฐ   เอสิกฏฺฐายี   ฐิโต   เต   จ   สตฺตา   สนฺธาวนฺติ  สํสรนฺติ
จวนฺติ    อุปปชฺชนฺติ    อตฺถิเตฺวว    สสฺสติสมนฺติ    ฯ   อยํ   ทุติโย
สสฺสตวาโท ฯ
     {๘๗.๒}  ปุน  จปรํ  ภนฺเต  อิเธกจฺโจ  สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา
อาตปฺปมนฺวาย    ฯเปฯ   ตถารูปํ   เจโตสมาธึ   ผุสติ   ยถาสมาหิเต
จิตฺเต     อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ    อนุสฺสรติ    เสยฺยถีทํ    ทสปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ     วีสํปิ     สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ     ตึสํปิ    สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ
จตฺตาฬีสํปิ     สํวฏฺฏวิวฏฺฏานิ    อมุตฺราสึ    เอวํนาโม    เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ     เอวมาหาโร    เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต
โส   ตโต   จุโต   อมุตฺร   อุทปาทึ   ตตฺราปาสึ   เอวํนาโม  ฯเปฯ
อิติ    สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   โส
เอวมาห    อตีตํ    จาหํ    อทฺธานํ    ชานามิ    สํวฏฺฏิปิ    โลโก
วิวฏฺฏิปีติ    ฯ    อนาคตํ    จาหํ    อทฺธานํ   ชานามิ   สํวฏฺฏิสฺสติปิ
โลโก   วิวฏฺฏิสฺสติปีติ   ^๑-  ฯ  สสฺสโต  อตฺตา  จ  โลโก  จ  วญฺโฌ
กุฏฏฺโฐ   เอสิกฏฺฐายี   ฐิโต   เต   จ   สตฺตา   สนฺธาวนฺติ  สํสรนฺติ
จวนฺติ  อุปปชฺชนฺติ  อตฺถิเตฺวว  สสฺสติสมนฺติ  ฯ  อยํ  ภนฺเต  ^๒-  ตติโย
สสฺสตวาโท ฯ เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต สสฺสตวาเทสุ ฯ
     [๘๘]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณ     ฯ    อิธ    ภนฺเต    เอกจฺโจ    สมโณ
@เชิงอรรถ: ^๑ วิวฏฺฏิสฺสติปิ โลโกติ ฯ  ^๒ ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ
วา   พฺราหฺมโณ   วา   อาตปฺปมนฺวาย   ฯเปฯ   ตถารูปํ  เจโตสมาธึ
ผุสติ    ยถาสมาหิเต    จิตฺเต    อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ
เสยฺยถีทํ   เอกํปิ   ชาตึ   เทฺวปิ  ชาติโย  ติสฺโสปิ  ชาติโย  จตสฺโสปิ
ชาติโย    ปญฺจปิ   ชาติโย   ทสปิ   ชาติโย   วีสํปิ   ชาติโย   ตึสํปิ
ชาติโย    จตฺตาฬีสํปิ    ชาติโย    ปญฺญาสํปิ   ชาติโย   สตํปิ   ชาตึ
สหสฺสํปิ   ชาตึ   สตสหสฺสํปิ   ชาตึ   อเนเกปิ   สํวฏฺฏกปฺเป  อเนเกปิ
วิวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ    สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป    ฯเปฯ   อิติ   สาการํ
สอุทฺเทสํ    อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   ฯ   สนฺติ   ภนฺเต
สตฺตา  ^๑-  เยสํ  จ  ^๒-  น  สกฺกา คณนาย วา สงฺขาเนน วา อยํ ^๓-
สงฺขาตุํ  อปิจ  ยสฺมึ  ^๔-  อตฺตภาเว  อภินิวุตฺถปุพฺโพ  ^๕-  โหติ ยทิ วา
รูปีสุ   ยทิ   วา   อรูปีสุ   ยทิ   วา   สญฺญีสุ   ยทิ   วา   อสญฺญีสุ
ยทิ   วา   เนวสญฺญินาสญฺญีสุ   อิติ  สาการํ  สอุทฺเทสํ  อเนกวิหิตํ  ^๖-
ปุพฺเพนิวาสํ       อนุสฺสรติ       ฯ      เอตทานุตฺตริยํ      ภนฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณ ฯ
     [๘๙]  อปรํ  ปน  ภนฺเต  เอตทานุตฺตริยํ  ยถา ภควา ธมฺมํ เทเสติ
สตฺตานํ  จุตูปปาตญาเณ  ฯ  อิธ  ภนฺเต  เอกจฺโจ  สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา   อาตปฺปมนฺวาย   ฯเปฯ  ตถารูปํ  เจโตสมาธึ  ผุสติ  ยถาสมาหิเต
จิตฺเต    ทิพฺเพน    จกฺขุนา    วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต
ปสฺสติ     จวมาเน     อุปปชฺชมาเน     หีเน     ปณีเต    สุวณฺเณ
ทุพฺพณฺเณ     สุคเต    ทุคฺคเต    ยถากมฺมูปเค    สตฺเต    ปชานาติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เทวา ฯ ^๒ ม. ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๓ ม. อายุ ฯ ยุ. อายุํ ฯ
@^๔ ม. ยุ. อาเมณฺฑิตํ ฯ ^๕ ยุ. อภินิวุตฺถปุพฺพํ ฯ ^๖ ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
อิเม   วต   โภนฺโต  สตฺตา  กายทุจฺจริเตน  สมนฺนาคตา  วจีทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา     มโนทุจฺจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อุปวาทกา
มิจฺฉาทิฏฺฐิกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา   เต   กายสฺส   เภทา   ปรํ
มรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปนฺนา  อิเม  วา  ปน โภนฺโต
สตฺตา     กายสุจริเตน     สมนฺนาคตา    วจีสุจริเตน    สมนฺนาคตา
มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ    อนุปวาทกา    สมฺมาทิฏฺฐิกา
สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา     เต    กายสฺส    เภทา    ปรํ    มรณา
สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปนฺนาติ   ฯ  อิติ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน     สตฺเต     ปสฺสติ     จวมาเน    อุปปชฺชมาเน
หีเน    ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ ฯ เอตทานุตฺตริยํ ภนฺเต สตฺตานํ จุตูปปาตญาเณ ฯ
     [๙๐]  อปรํ   ปน   ภนฺเต   เอตทานุตฺตริยํ  ยถา  ภควา  ธมฺมํ
เทเสติ  อิทฺธิวิธาสุ  ฯ  เทฺวมา  ภนฺเต  อิทฺธิวิธาโย  ^๑- ฯ อตฺถิ ภนฺเต
อิทฺธิ  สาสวา  ^๒-  สอุปธิกา  โน  อริยาติ  วุจฺจติ  ฯ อตฺถิ ภนฺเต อิทฺธิ
อนาสวา   ^๓-  อนุปธิกา  อริยาติ  วุจฺจติ  ฯ  กตมา  จ  ภนฺเต  อิทฺธิ
สาสวา  ^๒-  สอุปธิกา  โน  อริยาติ วุจฺจติ ฯ อิธ ภนฺเต เอกจฺโจ สมโณ
วา   พฺราหฺมโณ   วา   อาตปฺปมนฺวาย   ปธานมนฺวาย   อนุโยคมนฺวาย
อปฺปมาทมนฺวาย      สมฺมามนสิการมนฺวาย     ตถารูปํ     เจโตสมาธึ
ผุสติ    ยถาสมาหิเต    จิตฺเต    อเนกวิหิตํ    อิทฺธิวิธํ    ปจฺจนุโภติ
เอโกปิ   หุตฺวา  พหุธา  โหติ  พหุธาปิ  หุตฺวา  เอโก  โหติ  อาวิภาวํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อิทฺธิโย ฯ  ^๒ ยุ. อิทฺธิ ยา สาสวา ฯ  ^๓ ยุ. อิทฺธิ ยา อนาสวา ฯ
ติโรภาวํ    ติโรกุฑฺฑํ   ติโรปาการํ   ติโรปพฺพตํ   อสชฺชมาโน   คจฺฉติ
เสยฺยถาปิ   อากาเส   ปฐวิยาปิ   อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ   กโรติ   เสยฺยถาปิ
อุทเก  อุทเกปิ  อภิชฺชมาเน  ^๑-  คจฺฉติ  เสยฺยถาปิ  ปฐวิยํ  อากาเสปิ
ปลฺลงฺเกน  จงฺกมติ  ^๒-  เสยฺยถาปิ  ปกฺขี  สกุโณ  ฯ อิเมปิ จนฺทิมสุริเย
เอวํมหิทฺธิเก   เอวํมหานุภาเว  ปาณินา  ปรามสติ  ^๓-  ปริมชฺชติ  ยาว
พฺรหฺมโลกาปิ  กาเยน  วสํ  วตฺเตติ  ฯ อยํ ภนฺเต อิทฺธิ สาสวา สอุปธิกา
โน อริยาติ วุจฺจติ ฯ
     {๙๐.๑}  กตมา  จ  ภนฺเต  อิทฺธิ  อนาสวา  อนุปธิกา  อริยาติ
วุจฺจติ   ฯ   อิธ  ภนฺเต  ภิกฺขุ  สเจ  อากงฺขติ  ปฏิกูเล  อปฺปฏิกูลสญฺญี
วิหเรยฺยนฺติ   อปฺปฏิกูลสญฺญี   ตตฺถ   วิหรติ  สเจ  อากงฺขติ  อปฺปฏิกูเล
ปฏิกูลสญฺญี   วิหเรยฺยนฺติ   ปฏิกูลสญฺญี   ตตฺถ   วิหรติ   สเจ  อากงฺขติ
ปฏิกูเล   จ   อปฺปฏิกูเล   จ  อปฺปฏิกูลสญฺญี  วิหเรยฺยนฺติ  อปฺปฏิกูลสญฺญี
ตตฺถ   วิหรติ   สเจ  อากงฺขติ  ปฏิกูเล  จ  อปฺปฏิกูเล  จ  ปฏิกูลสญฺญี
วิหเรยฺยนฺติ   ปฏิกูลสญฺญี   ตตฺถ   วิหรติ   สเจ   อากงฺขติ   ปฏิกูลญฺจ
อปฺปฏิกูลญฺจ    ตทุภยํ    อภินิวชฺเชตฺวา   อุเปกฺขโก   วิหเรยฺยํ   สโต
สมฺปชาโนติ  อุเปกฺขโก  ตตฺถ  วิหรติ  สโต  สมฺปชาโน  ฯ  อยํ ปน ^๔-
ภนฺเต   อิทฺธิ   อนาสวา  อนุปธิกา  อริยาติ  วุจฺจติ  ฯ  เอตทานุตฺตริยํ
ภนฺเต   อิทฺธิวิธาสุ   ฯ   ตํ   ภควา   อเสสมภิชานาติ   ตํ   ภควโต
อเสสมภิชานโต    อุตฺตริอภิญฺเญยฺยํ    ^๕-    นตฺถิ   ยทภิชานํ   อญฺโญ
สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   ภควตา   ภิยฺโยภิญฺญตโร   นตฺถิ  ^๖-
ยทิทํ อิทฺธิวิธาสุ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อภิชฺชมาโน ฯ  ^๒ ม. ยุ. กมติ ฯ  ^๓ ยุ. ปริมสติ ฯ  ^๔ ม. ยุ.
@ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ^๕ ยุ. อุตฺตรึ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อสฺส ฯ
     [๙๑]  ยนฺตํ  ภนฺเต  สทฺเธน  กุลปุตฺเตน  ปตฺตพฺพํ  อารทฺธวิริเยน
ถามวตา   ปุริสตฺถาเมน   ปุริสวิริเยน   ปุริสปรกฺกเมน   ปุริสโธรเยฺหน
อนุปฺปตฺตํ    ตํ    ภควตา    ฯ   น   จ   ภนฺเต   ภควา   กาเมสุ
กามสุขลฺลิกานุโยคมนุยุตฺโต     หีนํ     คมฺมํ     โปถุชฺชนิกํ     อนริยํ
อนตฺถสญฺหิตํ    น    จ    อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺโต    ทุกฺขํ    อนริยํ
อนตฺถสญฺหิตํ    จตุนฺนญฺจ    ^๑-    ภควา    ฌานานํ    อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี ฯ
     {๙๑.๑}  สเจ  มํ  ภนฺเต  เอวํ  ปุจฺเฉยฺย  กินฺนุ  โข  อาวุโส
สารีปุตฺต    อเหสุํ    อตีตมทฺธานํ   อญฺเญ   สมณา   วา   พฺราหฺมณา
วา   ภควตา   ภิยฺโยภิญฺญตโร   ^๒-   สมฺโพธิยนฺติ   ฯ   เอวํ  ปุฏฺโฐ
อหํ   ภนฺเต   โนติ   วเทยฺยํ   ฯ   กึ  ปนาวุโส  สารีปุตฺต  ภวิสฺสนฺติ
อนาคตมทฺธานํ    อญฺเญ    สมณา    วา   พฺราหฺมณา   วา   ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญตโร   ^๒-   สมฺโพธิยนฺติ  ฯ  เอวํ  ปุฏฺโฐ  อหํ  ภนฺเต  โนติ
วเทยฺยํ   ฯ   กึ   ปนาวุโส  สารีปุตฺต  อตฺเถตรหิ  อญฺเญ  สมณา  วา
พฺราหฺมณา   วา   ^๓-   ภควตา  ภิยฺโยภิญฺญตโร  สมฺโพธิยนฺติ  ฯ  เอวํ
ปุฏฺโฐ อหํ ภนฺเต โนติ วเทยฺยํ ฯ
     {๙๑.๒}  สเจ ปน มํ ภนฺเต เอวํ ปุจฺเฉยฺย กึ นุ โข อาวุโส สารีปุตฺต
อเหสุํ  อตีตมทฺธานํ  อญฺเญ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา ภควตา สมสมา
สมฺโพธิยนฺติ  ฯ  เอวํ  ปุฏฺโฐ  อหํ  ภนฺเต เอวนฺติ วเทยฺยํ ฯ กึ ปนาวุโส
สารีปุตฺต   ภวิสฺสนฺติ   อนาคตมทฺธานํ   อญฺเญ   สมณา  วา  พฺราหฺมณา
วา  ภควตา  สมสมา  สมฺโพธิยนฺติ  ฯ  เอวํ  ปุฏฺโฐ  อหํ ภนฺเต เอวนฺติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๒ ม. ยุ. ภิยฺโยภิญฺญตรา ฯ ^๓ ม. ยุ. อญฺโญ
@สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ฯ
วเทยฺยํ   ฯ   กึ   ปนาวุโส  สารีปุตฺต  อตฺเถตรหิ  อญฺเญ  สมณา  วา
พฺราหฺมณา   วา   ภควตา  สมสมา  สมฺโพธิยนฺติ  ฯ  เอวํ  ปุฏฺโฐ  อหํ
ภนฺเต โนติ วเทยฺยํ ฯ
     {๙๑.๓}  สเจ  ปน  มํ  ภนฺเต  เอวํ  ปุจฺเฉยฺย กสฺมา ปนายสฺมา
สารีปุตฺโต   เอกจฺจํ   อพฺภนุชานาติ   เอกจฺจํ   น   อพฺภนุชานาตีติ  ฯ
เอวํ   ปุฏฺโฐ   อหํ  ภนฺเต  เอวํ  พฺยากเรยฺยํ  สมฺมุขา  เมตํ  อาวุโส
ภควโต    สุตํ   สมฺมุขา   ปฏิคฺคหิตํ   อเหสุํ   อตีตมทฺธานํ   อรหนฺโต
สมฺมาสมฺพุทฺธา   มยา   สมสมา   สมฺโพธิยนฺติ   สมฺมุขา  เมตํ  อาวุโส
ภควโต     สุตํ    สมฺมุขา    ปฏิคฺคหิตํ    ภวิสฺสนฺติ    อนาคตมทฺธานํ
อรหนฺโต    สมฺมาสมฺพุทฺธา    มยา    สมสมา   สมฺโพธิยนฺติ   สมฺมุขา
เมตํ  อาวุโส  ภควโต  สุตํ  สมฺมุขา  ปฏิคฺคหิตํ  อฏฺฐานเมตํ  อนวกาโส
ยํ   เอกิสฺสา   โลกธาตุยา   เทฺว   อรหนฺโต   สมฺมาสมฺพุทฺธา  อปุพฺพํ
อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ เนตํ ฐานํ วิชฺชตีติ ฯ
     [๙๒]  กิญฺจาหํ  ^๑-  ภนฺเต เอวํ ปุฏฺโฐ เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที
เจว   อหํ   ภควโต   โหมิ   น   จ  ภควนฺตํ  อภูเตน  อพฺภาจิกฺขามิ
ธมฺมสฺส   จานุธมฺมํ   พฺยากโรมิ  น  จ  โกจิ  สหธมฺมิโก  วาทานุวาโท
คารยฺหฏฺฐานํ   อาคจฺฉตีติ  ฯ  ตคฺฆ  ตฺวํ  สารีปุตฺต  เอวํ  ปุฏฺโฐ  เอวํ
พฺยากรมาโน  วุตฺตวาที  เจว  เม  โหสิ  น  จ  มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ
ธมฺมสฺส   จานุธมฺมํ   พฺยากโรสิ  น  จ  โกจิ  สหธมฺมิโก  วาทานุวาโท
คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กจฺจาหํ ฯ
     [๙๓]  เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  อุทายิ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ อจฺฉริยํ
ภนฺเต   อพฺภุตํ   ภนฺเต   ตถาคตสฺส  อปฺปิจฺฉตา  สนฺตุฏฺฐิตา  สลฺเลขตา
ยตฺร  หิ  นาม  ตถาคโต  เอวํมหิทฺธิโก  เอวํมหานุภาโว อถ จ ปน เนว
อตฺตานํ   ปาตุกริสฺสติ   เอกเมกญฺจปิ   อิโต  ภนฺเต  ธมฺมํ  อญฺญติตฺถิยา
ปริพฺพาชกา    อตฺตนิ    สมนุปสฺเสยฺยุํ    เต    ตาวตเกเนว   ปฏากํ
ปริหเรยฺยุํ   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภุตํ   ภนฺเต   ตถาคตสฺส  อปฺปิจฺฉตา
สนฺตุฏฺฐิตา    สลฺเลขตา   ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต   เอวํมหิทฺธิโก
เอวํมหานุภาโว อถ จ ปน เนว อตฺตานํ ปาตุกริสฺสตีติ ฯ
     {๙๓.๑}    ปสฺส   โข   ตฺวํ   อุทายิ   ตถาคตสฺส   อปฺปิจฺฉตา
สนฺตุฏฺฐิตา    สลฺเลขตา   ยตฺร   หิ   นาม   ตถาคโต   เอวํมหิทฺธิโก
เอวํมหานุภาโว    อถ    จ    ปน    เนว   อตฺตานํ   ปาตุกริสฺสตีติ
เอกเมกญฺจปิ    อิโต    อุทายิ    ธมฺมํ    อญฺญติตฺถิยา    ปริพฺพาชกา
อตฺตนิ   สมนุปสฺเสยฺยุํ   เต   ตาวตเกเนว   ปฏากํ   ปริหเรยฺยุํ  ปสฺส
โข    ตฺวํ   อุทายิ   ตถาคตสฺส   อปฺปิจฺฉตา   สนฺตุฏฺฐิตา   สลฺเลขตา
ยตฺร    หิ   นาม   ตถาคโต   เอวํมหิทฺธิโก  เอวํมหานุภาโว  อถ  จ
ปน เนว อตฺตานํ ปาตุกริสฺสตีติ ฯ
     {๙๓.๒}  อถโข ภควา อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ อามนฺเตสิ ยสฺมาติห ^๑-
ตฺวํ    สารีปุตฺต    อิมํ   ธมฺมปริยายํ   อภิกฺขณํ   ภาเสยฺยาสิ   ภิกฺขูนํ
ภิกฺขุนีนํ   อุปาสกานํ   อุปาสิกานํ   เยสํปิ   หิ   สารีปุตฺต  โมฆปุริสานํ
ภวิสฺสติ  ตถาคเต  กงฺขา  วา  วิมติ  วา เตสํปีมํ ^๒- ธมฺมปริยายํ สุตฺวา
ตถาคเต  ^๓-  กงฺขา  วา  วิมติ  วา สา ปหียิสฺสตีติ ฯ อิติ หิทํ อายสฺมา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตสฺมาติห ฯ  ^๒ ม. เตสมิมํ ฯ ยุ. เตสมฺปิมํ ฯ ^๓ ยุ. สุตฺวา ยา
@ตถาคเต ฯ
สารีปุตฺโต   ภควโต   สมฺมุขา   สมฺปสาทํ  ปเวเทสิ  ฯ  ตสฺมา  อิมสฺส
เวยฺยากรณสฺส สมฺปสาทนียนฺเตฺวว อธิวจนนฺติ ฯ
                สมฺปสาทนียสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                           --------------
                           ปาสาทิกสุตฺตํ
     [๙๔]  เอวมฺเม   สุตํ   ฯ  เอกํ  สมยํ  ภควา  สเกฺยสุ  วิหรติ
เวธญฺญา   นาม  สกฺยา  เตสํ  อมฺพวเน  ปาสาเท  ฯ  เตน  โข  ปน
สมเยน   นิคณฺโฐ  นาฏปุตฺโต  ^๑-  ปาวายํ  อธุนา  กาลกโต  โหติ  ฯ
ตสฺส    กาลกิริยาย    ภินฺนา    นิคณฺฐา   เทฺวธิกชาตา   ภณฺฑนชาตา
กลหชาตา   วิวาทาปนฺนา   อญฺญมญฺญํ   มุขสตฺตีหิ  วิตุทนฺตา  วิหรนฺติ  น
ตฺวํ   อิมํ   ธมฺมวินยํ   อาชานาสิ   อหํ  อิมํ  ธมฺมวินยํ  อาชานามิ  กึ
ตฺวํ   อิมํ   ธมฺมวินยํ   อาชานิสฺสสิ   มิจฺฉาปฏิปนฺโน   ตฺวมสิ   อหมสฺมิ
สมฺมาปฏิปนฺโน   สหิตมฺเม   อสหิตนฺเต   ปุเร   วจนียํ   ปจฺฉา   อวจ
ปจฺฉา    วจนียํ   ปุเร   อวจ   อธิจิณฺณนฺเต   วิปราวตฺตํ   อาโรปิโต
เต   วาโท  นิคฺคหิโตสิ  ปรวาทปฺปโมกฺขาย  ^๒-  นิพฺเพเฐหิ  วา  สเจ
ปโหสีติ   ฯ   วโธเยว   โก   ^๓-   มญฺเญ   นิคณฺเฐสุ  นาฏปุตฺติเยสุ
อนุวตฺตติ   ฯ  เยปิ  นิคณฺฐสฺส  นาฏปุตฺตสฺส  สาวกา  คิหี  โอทาตวสนา
เตปิ   นิคณฺเฐสุ   นาฏปุตฺติเยสุ   นิพฺพินฺนรูปา   วิรตฺตรูปา  ปฏิวานรูปา
ยถา   ตํ   ทุรากฺขาเต   ^๔-   ธมฺมวินเย   ทุปฺปเวทิเต   อนิยฺยานิเก
อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ ฯ
     [๙๕]   อถโข   จุนฺโท  สมณุทฺเทโส  ปาวายํ  วสฺสํ  วุตฺโถ  เยน
สามคาโม     เยนายสฺมา    อานนฺโท    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. นาถปุตฺโต ฯ ^๒ ม. นิคฺคหิโต ตฺวมสิ จร วาทปฺปโมกฺขาย ฯ
@ยุ. นิคฺคหีโตสิ จร วาทปฺปโมกฺขาย ฯ  ^๓ ม. ยุ. โข ฯ ^๔ ม. ยุ. ทุรกฺขาเต ฯ
นิสินฺโน   โข   จุนฺโท   สมณุทฺเทโส   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ  เอตทโวจ
นิคณฺโฐ    ภนฺเต    นาฏปุตฺโต    ปาวายํ   อธุนา   กาลกโต   ตสฺส
กาลกิริยาย    ภินฺนา    นิคณฺฐา    เทฺวธิกชาตา    ฯเปฯ   ภินฺนถูเป
อปฺปฏิสรเณติ ฯ
     {๙๕.๑}  เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท จุนฺทํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจ
อตฺถิ  โข  อิทํ  อาวุโส  จุนฺท  กถาปาภตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อายามาวุโส
จุนฺท   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิสฺสาม  อุปสงฺกมิตฺวา  เอตมตฺถํ  ภควโต
อาโรเจยฺยามาติ  ^๑-  ฯ  เอวํ ภนฺเตติ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต
อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     {๙๕.๒}  อถโข  อายสฺมา  จ  อานนฺโท  จุนฺโท  จ  สมณุทฺเทโส
เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข  อายสฺมา  อานนฺโท
ภควนฺตํ    เอตทโวจ   อยํ   ภนฺเต   จุนฺโท   สมณุทฺเทโส   เอวมาห
นิคณฺโฐ   ภนฺเต   ^๒-   นาฏปุตฺโต   ปาวายํ   อธุนา  กาลกโต  ตสฺส
กาลกิริยาย ภินฺนา นิคณฺฐา ฯเปฯ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณติ ฯ
     [๙๖]  เอวเญฺหตํ  จุนฺท  โหติ  ทุรากฺขาเต  ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต
อนิยฺยานิเก    อนุปสมสํวตฺตนิเก    อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต    ฯ   อิธ
จุนฺท   สตฺถา   จ   โหติ   อสมฺมาสมฺพุทฺโธ   ธมฺโม   จ  ทุรากฺขาโต
ทุปฺปเวทิโต    อนิยฺยานิโก   อนุปสมสํวตฺตนิโก   อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต
สาวโก    จ   ตสฺมึ   ธมฺเม   น   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน   วิหรติ   น
สามีจิปฏิปนฺโน   น   อนุธมฺมจารี   โวกฺกมฺม  จ  ตมฺหา  ธมฺมา  วตฺตติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อาโรเจสฺสามาติ ฯ  ^๒ ยุ. อยํ น หิสฺสติ ฯ
โส   เอวมสฺส  วจนีโย  ตสฺส  เต  อาวุโส  ลาภา  ตสฺส  เต  สุลทฺธํ
สตฺถา   จ   เต  อสมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม  จ  ทุรากฺขาโต  ทุปฺปเวทิโต
อนิยฺยานิโก         อนุปสมสํวตฺตนิโก         อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต
ตฺวญฺจ    ตสฺมึ    ธมฺเม    น    ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน    วิหรสิ    น
สามีจิปฏิปนฺโน    น    อนุธมฺมจารี    โวกฺกมฺม   จ   ตมฺหา   ธมฺมา
วตฺตสีติ   ฯ   อิติ   โข   จุนฺท   สตฺถาปิ   ตตฺถ   คารโยฺห  ธมฺโมปิ
ตตฺถ   คารโยฺห  สาวโก  จ  ตตฺถ  เอวํ  ปาสํโส  ฯ  โย  โข  จุนฺท
เอวรูปํ   สาวกํ   เอวํ   วเทยฺย   เอตายสฺมา  ตถา  ปฏิปชฺชตุ  ยถา
เต   สตฺถารา   ธมฺโม   เทสิโต   ปญฺญตฺโตติ  ฯ  โย  จ  สมาทเปติ
ยญฺจ   สมาทเปติ   โย   จ   สมาทปิโต   ตถตฺตาย  ปฏิปชฺชติ  สพฺเพ
เต  พหุํ  อปุญฺญํ  ปสวนฺติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  เอวเญฺหตํ จุนฺท โหติ
ทุรากฺขาเต   ธมฺมวินเย   ทุปฺปเวทิเต   อนิยฺยานิเก   อนุปสมสํวตฺตนิเก
อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ฯ
     [๙๗]  อิธ  ปน  จุนฺท  สตฺถา  จ  โหติ  อสมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม
จ     ทุรากฺขาโต     ทุปฺปเวทิโต    อนิยฺยานิโก    อนุปสมสํวตฺตนิโก
อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต   สาวโก  จ  ตสฺมึ  ธมฺเม  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
วิหรติ   สามีจิปฏิปนฺโน   อนุธมฺมจารี  สมาทาย  ตํ  ธมฺมํ  ปวตฺตติ  ^๑-
โส  เอวมสฺส  วจนีโย  ตสฺส  เต  อาวุโส  อลาภา  ตสฺส  เต ทุลฺลทฺธํ
สตฺถา   จ   เต  อสมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม  จ  ทุรากฺขาโต  ทุปฺปเวทิโต
อนิยฺยานิโก         อนุปสมสํวตฺตนิโก         อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วตฺตติ ฯ
ตฺวญฺจ    ตสฺมึ   ธมฺเม   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน   วิหรสิ   สามีจิปฏิปนฺโน
อนุธมฺมจารี   สมาทาย   ตํ   ธมฺมํ   วตฺตสีติ   ฯ   อิติ   โข   จุนฺท
สตฺถาปิ   ตตฺถ   คารโยฺห   ธมฺโมปิ   ตตฺถ  คารโยฺห  สาวโกปิ  ตตฺถ
เอวํ   คารโยฺห   ฯ   โย  โข  จุนฺท  เอวรูปํ  สาวกํ  เอวํ  วเทยฺย
อทฺธายสฺมา    ญายปฏิปนฺโน    ญายํ    อาราเธสฺสตีติ   ฯ   โย   จ
ปสํสติ   ยญฺจ   ปสํสติ   โย   จ   ปสํสิโต   ^๑-   ภิยฺโยโส  มตฺตาย
วิริยํ  อารภติ  สพฺเพ  เต  พหุํ  อปุญฺญํ  ปสวนฺติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ ฯ
เอวํ  เหตํ  จุนฺท  โหติ  ทุรากฺขาเต  ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต อนิยฺยานิเก
อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ฯ
     [๙๘]  อิธ   ปน  จุนฺท  สตฺถา  จ  โหติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม
จ     สฺวากฺขาโต     สุปฺปเวทิโต     นิยฺยานิโก     อุปสมสํวตฺตนิโก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต     สาวโก     จ     ตสฺมึ     ธมฺเม     น
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน    วิหรติ    น   สามีจิปฏิปนฺโน   น   อนุธมฺมจารี
โวกฺกมฺม   จ   ตมฺหา   ธมฺมา   วตฺตติ  โส  เอวมสฺส  วจนีโย  ตสฺส
เต  อาวุโส  อลาภา  ตสฺส  เต  ทุลฺลทฺธํ  สตฺถา  จ เต สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺโม    จ   สฺวากฺขาโต   สุปฺปเวทิโต   นิยฺยานิโก   อุปสมสํวตฺตนิโก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต   ตฺวญฺจ   ตสฺมึ   ธมฺเม  น  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
วิหรสิ   น   สามีจิปฏิปนฺโน   น   อนุธมฺมจารี   โวกฺกมฺม   จ  ตมฺหา
ธมฺมา   วตฺตสีติ   ฯ  อิติ  โข  จุนฺท  สตฺถาปิ  ตตฺถ  ปาสํโส  ธมฺโมปิ
ตตฺถ   ปาสํโส  สาวโก  จ  ตตฺถ  เอวํ  คารโยฺห  ฯ  โย  โข  จุนฺท
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปสตฺโถ ฯ
เอวรูปํ   สาวกํ   เอวํ   วเทยฺย   เอตายสฺมา  ตถา  ปฏิปชฺชตุ  ยถา
เต   สตฺถารา   ธมฺโม   เทสิโต   ปญฺญตฺโตติ  ฯ  โย  จ  สมาทเปติ
ยญฺจ   สมาทเปติ   โย   จ   สมาทปิโต   ตถตฺตาย  ปฏิปชฺชติ  สพฺเพ
เต  พหุํ  ปุญฺญํ  ปสวนฺติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  เอวเญฺหตํ  จุนฺท โหติ
สฺวากฺขาเต    ธมฺมวินเย    สุปฺปเวทิเต   นิยฺยานิเก   อุปสมสํวตฺตนิเก
สมฺมาสมพุทฺธปฺปเวทิเต ฯ
     [๙๙]  อิธ   ปน  จุนฺท  สตฺถา  จ  โหติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม
จ     สฺวากฺขาโต     สุปฺปเวทิโต     นิยฺยานิโก     อุปสมสํวตฺตนิโก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต   สาวโก   จ  ตสฺมึ  ธมฺเม  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
วิหรติ    สามีจิปฏิปนฺโน   อนุธมฺมจารี   สมาทาย   ตํ   ธมฺมํ   วตฺตติ
โส   เอวมสฺส   วจนีโย  ตสฺส  เต  อาวุโส  สุลาภา  ^๑-  ตสฺส  เต
สุลทฺธํ  สตฺถา  จ  เต  อรหํ  ^๒-  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต
สุปฺปเวทิโต     นิยฺยานิโก    อุปสมสํวตฺตนิโก    สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต
ตฺวญฺจ    ตสฺมึ   ธมฺเม   ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน   วิหรสิ   สามีจิปฏิปนฺโน
อนุธมฺมจารี สมาทาย ตํ ธมฺมํ วตฺตสีติ ฯ
     {๙๙.๑}  อิติ  โข จุนฺท สตฺถาปิ ตตฺถ ปาสํโส ธมฺโมปิ ตตฺถ ปาสํโส
สาวโกปิ  ตตฺถ  เอวํ  ปาสํโส  ฯ  โย  โข  จุนฺท  เอวรูปํ สาวกํ เอวํ
วเทยฺย   อทฺธายสฺมา   ญายปฏิปนฺโน  ญายํ  อาราเธสฺสตีติ  ฯ  โย  จ
ปสํสติ  ยญฺจ  ปสํสติ  โย  จ  ปสตฺโถ ^๓- ภิยฺโยโส มตฺตาย วิริยํ อารภติ
สพฺเพ  เต  พหุํ  ปุญฺญํ  ปสวนฺติ  ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ เอวเญฺหตํ จุนฺท โหติ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ลาภา ฯ  ^๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ^๓ ม. ปสํสิโต ฯ
สฺวากฺขาเต    ธมฺมวินเย    สุปฺปเวทิเต   นิยฺยานิเก   อุปสมสํวตฺตนิเก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ฯ
     [๑๐๐]  อิธ ^[๑]-   จุนฺท   สตฺถา  จ  โลเก  อุทปาทิ  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ธมฺโม    จ   สฺวากฺขาโต   สุปฺปเวทิโต   นิยฺยานิโก
อุปสมสํวตฺตนิโก     สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต     อวิญฺญาปิตตฺถา     จสฺส
โหนฺติ   สาวกา   สทฺธมฺเม  เนสํ  สตฺถุ  จ  เนสํ  ^๒-  เกวลํ  ปริปูรํ
พฺรหฺมจริยํ      อาวิกตํ     โหติ     อุตฺตานีกตํ     สพฺพสงฺคาหปทกตํ
สปฺปาฏิหิรกตํ    ^๓-    ยาว   เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ   อถ   เนสํ
สตฺถุโน   อนฺตรธานํ   โหติ   ฯ  เอวรูโป  โข  จุนฺท  สตฺถา  จ  ^๔-
สาวกานํ   กาลกโต   ^๕-   อนุตปฺโป   โหติ   ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
สตฺถา   หิ   ^๖-   โลเก   อุทปาทิ   อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ธมฺโม  จ
สฺวากฺขาโต       สุปฺปเวทิโต       นิยฺยานิโก       อุปสมสํวตฺตนิโก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต        อวิญฺญาปิตตฺถา        จมฺหา       ^๗-
สทฺธมฺเม   น   จ   โน   เกวลญฺจ   ^๘-  ปริปูรํ  พฺรหฺมจริยํ  อาวิกตํ
โหติ      อุตฺตานีกตํ     สพฺพสงฺคาหปทกตํ     สปฺปาฏิหิรกตํ     ยาว
เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ  อถ  โน  สตฺถุโน  อนฺตรธานํ  โหติ  ^๙-  ฯ
เอวรูโป โข จุนฺท สตฺถา จ ^๘- สาวกานํ กาลกโต อนุตปฺโป โหติ ฯ
     [๑๐๑]  อิธ   ปน   จุนฺท   สตฺถา   จ   โลเก  อุทปาทิ  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ธมฺโม    จ   สฺวากฺขาโต   สุปฺปเวทิโต   นิยฺยานิโก
อุปสมสํวตฺตนิโก      สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต     วิญฺญาปิตตฺถา     จสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปน ฯ ^๒ ม. น จ เนสํ ฯ ยุ. น จ เตสํ ฯ ^๓ ม. ยุ. สปฺปาฏิหีรกตํ ฯ
@^๔-๘ ม. ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๕ ม. กาลํ กโต ฯ ^๖ ม. จ ฯ ยุ. จ โน ฯ
@^๗ ม. ยุ. จมฺห ฯ ^๙ ม. ยุ. โหตีติ ฯ
โหนฺติ    สาวกา    สทฺธมฺเม   เกวลญฺจ   เตสํ   ปริปูรํ   พฺรหฺมจริยํ
อาวิกตํ    โหติ   อุตฺตานีกตํ   สพฺพสงฺคาหปทกตํ   สปฺปาฏิหิรกตํ   ยาว
เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ   อถ   เนสํ   สตฺถุโน  อนฺตรธานํ  โหติ  ฯ
เอวรูโป  โข  จุนฺท  สตฺถา  สาวกานํ  กาลกโต อนานุตปฺโป ^๑- โหติ ฯ
ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  สตฺถาปิ  โลเก  ^๒-  อุทปาทิ  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ธมฺโม    จ   สฺวากฺขาโต   สุปฺปเวทิโต   นิยฺยานิโก   อุปสมสํวตฺตนิโก
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต     วิญฺญาปิตตฺถา     จมฺหา    ^๓-    สทฺธมฺเม
เกวลญฺจ    โน    ปริปูรํ    พฺรหฺมจริยํ   อาวิกตํ   โหติ   อุตฺตานีกตํ
สพฺพสงฺคาหปทกตํ    สปฺปาฏิหิรกตํ    ยาว    เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ
อถโข  สตฺถุโน  อนฺตรธานํ  โหติ  ^๔-  ฯ  เอวรูโป  โข  จุนฺท  สตฺถา
สาวกานํ กาลกโต อนานุตปฺโป ^๑- โหตีติ ^๕- ฯ
     [๑๐๒]  เอเตหิ   เจปิ   จุนฺท   องฺเคห  สมนฺนาคตํ  พฺรหฺมจริยํ
โหติ   โน   จ   โข   สตฺถา   โหติ   เถโร   รตฺตญฺญู  จิรปพฺพชิโต
อทฺธคโต    วโย   อนุปฺปตฺโต   เอวนฺตํ   พฺรหฺมจริยํ   อปริปูรํ   โหติ
เตนงฺเคน  ฯ  ยโต  โข  ^๖-  จุนฺท เอเตหิ เจปิ ^๗- องฺเคหิ สมนฺนาคตํ
พฺรหฺมจริยํ   โหติ   สตฺถา   จ   โหติ   เถโร   รตฺตญฺญู  จิรปพฺพชิโต
อทฺธคโต    วโย    อนุปฺปตฺโต   เอวนฺตํ   พฺรหฺมจริยํ   ปริปูรํ   โหติ
เตนงฺเคน ฯ
     [๑๐๓]  เอเตหิ   เจปิ   จุนฺท   องฺเคหิ  สมนฺนาคตํ  พฺรหฺมจริยํ
โหติ   สตฺถา   จ   โหติ   เถโร   รตฺตญฺญู   จิรปพฺพชิโต   อทฺธคโต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อนนุตปฺโป ฯ ^๒ ม. ยุ. สตฺถา จ โน โลเก ฯ ^๓ ม. ยุ. จมฺห ฯ
@^๔ ม. ยุ. โหตีติ ฯ ^๕ ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๖ ม. ยุ. ยโต จ โข ฯ
@^๗ ม. ยุ. เจว ฯ
วโย  อนุปฺปตฺโต  โน  จ  ขฺวสฺส  เถรา ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา ^๑-
วินีตา   วิสารทา   ปตฺตโยคกฺเขมา   อลํ   สมกฺขาตุํ   สทฺธมฺมสฺส  อลํ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ   เทเสตุํ   เอวนฺตํ   พฺรหฺมจริยํ   อปริปูรํ   โหติ  เตนงฺเคน  ฯ
ยโต   จ   โข   จุนฺท  เอเตหิ  เจปิ  องฺเคหิ  สมนฺนาคตํ  พฺรหฺมจริยํ
โหติ   สตฺถา   จ   โหติ   เถโร   รตฺตญฺญู   จิรปพฺพชิโต   อทฺธคโต
วโย   อนุปฺปตฺโต   เถรา   จสฺส   ภิกฺขู   สาวกา   โหนฺติ   วิยตฺตา
วินีตา   วิสารทา   ปตฺตโยคกฺเขมา   อลํ   สมกฺขาตุํ   สทฺธมฺมสฺส  อลํ
อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ  นิคฺคเหตฺวา  สปฺปาฏิหาริยํ
ธมฺมํ เทเสตุํ เอวนฺตํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน ฯ
     [๑๐๔]  เอเตหิ  เจปิ  จุนฺท  องฺเคหิ  สมนฺนาคตํ  พฺรหฺมจริยํ โหติ
สตฺถา   จ   โหติ   เถโร   รตฺตญฺญู   จิรปพฺพชิโต   อทฺธคโต   วโย
อนุปฺปตฺโต   เถรา   จสฺส   ภิกฺขู   สาวกา   โหนฺติ   วิยตฺตา  วินีตา
วิสารทา   ฯเปฯ   อลํ   อุปฺปนฺนํ   ปรปฺปวาทํ   สหธมฺเมน   สุนิคฺคหิตํ
นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ   เทเสตุํ   โน  จ  ขฺวสฺส  มชฺฌิมา
ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ ฯ มชฺฌิมา จ ^๒- ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ ฯ
     {๑๐๔.๑}  โน  จ  ขฺวสฺส  นวา  ภิกฺขู  สาวกา  โหนฺติ  ฯ นวา
จสฺส   ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส  เถรา  ภิกฺขุนิโย
สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  เถรา  จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ ฯ โน จ ขฺวสฺส
มชฺฌิมา  ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  มชฺฌิมา  จสฺส  ภิกฺขุนิโย สาวิกา
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วฺยตฺตา ฯ  ^๒ ม. จสฺส ฯ มชฺฌิมาสฺส ฯ
โหนฺติ   ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส  นวา  ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  นวา
จสฺส  ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส  อุปาสกา  สาวกา
โหนฺติ   คิหี   โอทาตวสนา  พฺรหฺมจาริโน  ฯ  อุปาสกา  จสฺส  สาวกา
โหนฺติ   คิหี  โอทาตวสนา  พฺรหฺมจาริโน  ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส  อุปาสกา
สาวกา   โหนฺติ   คิหี   โอทาตวสนา  กามโภคิโน  ฯ  อุปาสกา  จสฺส
สาวกา   โหนฺติ   คิหี   โอทาตวสนา  กามโภคิโน  ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส
อุปาสิกา   สาวิกา   โหนฺติ   คิหินี   โอทาตวสนา   พฺรหฺมจารินิโย  ฯ
อุปาสิกา จสฺส สาวิกา โหนฺติ คิหินี โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย ฯ
     {๑๐๔.๒}  โน จ ขฺวสฺส อุปาสิกา สาวิกา โหนฺติ คิหินี โอทาตวสนา
กามโภคินิโย   ฯ  อุปาสิกา  จสฺส  สาวิกา  โหนฺติ  คิหินี  โอทาตวสนา
กามโภคินิโย   ฯ  โน  จ  ขฺวสฺส  พฺรหฺมจริยํ  โหติ  อิทฺธญฺเจว  ^[๑]-
ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ  พหุชญฺญํ  ^๒-  ปุถุภูตํ  ยาว  เทวมนุสฺเสหิ  สุปฺปกาสิตํ
พฺรหฺมจริยญฺจสฺส   โหติ   อิทฺธญฺจ   ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ   พหุชญฺญํ  ปุถุภูตํ
ยาว   เทวมนุสฺเสหิ   สุปฺปกาสิตํ   โน   จ   โข   ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ
เอวนฺตํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน ฯ
     {๑๐๔.๓}  ยโต  จ  โข  จุนฺท  เอเตหิ  เจว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ
พฺรหฺมจริยํ  โหติ  สตฺถา  จ  โหติ  เถโร  รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต
วโย  อนุปฺปตฺโต  เถรา  จสฺส  ภิกฺขู  สาวกา  โหนฺติ  วิยตฺตา   วินีตา
วิสารทา  ฯเปฯ  สปฺปาฏิหาริยํ  ธมฺมํ  เทเสตุํ  ฯ  มชฺฌิมา  จสฺส  ภิกฺขู
สาวกา  โหนฺติ  ฯ นวา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ ฯ เถรา จสฺส ภิกฺขุนิโย
@เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. โหติ ฯ  ^๒ ม. ยุ. พาหุชญฺญํ ฯ
สาวิกา   โหนฺติ   ฯ   มชฺฌิมา   จสฺส   ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  โหนฺติ  ฯ
นวา   จสฺส   ภิกฺขุนิโย   สาวิกา  โหนฺติ  ฯ  อุปาสกา  จสฺส  สาวกา
โหนฺติ   คิหี   โอทาตวสนา  พฺรหฺมจาริโน  ฯ  อุปาสกา  จสฺส  สาวกา
โหนฺติ   คิหี   โอทาตวสนา   กามโภคิโน  ฯ  อุปาสิกา  จสฺส  สาวิกา
โหนฺติ  คิหินี  โอทาตวสนา  พฺรหฺมจารินิโย  ฯ  อุปาสิกา  จสฺส  สาวิกา
โหนฺติ   คิหินี   โอทาตวสนา   กามโภคินิโย  ฯ  พฺรหฺมจริยญฺจสฺส  โหติ
อิทฺธญฺเจว   ผีตญฺจ   วิตฺถาริกํ   พหุชญฺญํ   ปุถุภูตํ   ยาว  เทวมนุสฺเสหิ
สุปฺปกาสิตํ     ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตญฺจ    เอวนฺตํ    พฺรหฺมจริยํ    ปริปูรํ
โหติ เตนงฺเคน ฯ
     [๑๐๕]  อหํ  โข  ปน  จุนฺท  เอตรหิ  สตฺถา โลเก อุปฺปนฺโน อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ธมฺโม    จ   สฺวากฺขาโต   สุปฺปเวทิโต   นิยฺยานิโก
อุปสมสํวตฺตนิโก          สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต         วิญฺญาปิตตฺถา
จ   เม   สาวกา   สทฺธมฺเม   เกวลญฺจ   เตสํ   ปริปูรํ   พฺรหฺมจริยํ
อาวิกตํ    โหติ    ^๑-   อุตฺตานีกตํ   สพฺพสงฺคาหปทกตํ   สปฺปาฏิหิรกตํ
ยาว  เทวมนุสฺเสหิ  สุปฺปกาสิตํ  ฯ  อหํ  โข  ปน  จุนฺท  เอตรหิ สตฺถา
เถโร รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโย อนุปฺปตฺโต ฯ
     [๑๐๖]  สนฺติ  โข  ปน  เม  จุนฺท  เอตรหิ  เถรา  ภิกฺขู สาวกา
โหนฺติ   วิยตฺตา   วินีตา   วิสารทา   ปตฺตโยคกฺเขมา   อลํ  สมกฺขาตุํ
สทฺธมฺมสฺส     อลํ    อุปฺปนฺนํ    ปรปฺปวาทํ    สหธมฺเมน    สุนิคฺคหิตํ
นิคฺคเหตฺวา   สปฺปาฏิหาริยํ   ธมฺมํ   เทเสตุํ   ฯ  สนฺติ  โข  ปน  เม
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
จุนฺท  เอตรหิ  ^๑-  มชฺฌิมา  ภิกฺขู  สาวกา  ฯ  สนฺติ  โข ปน เม จุนฺท
เอตรหิ   นวา  ภิกฺขู  สาวกา  ฯ  สนฺติ  โข  ปน  เม  จุนฺท  เอตรหิ
เถรา  ภิกฺขุนิโย  สาวิกา  ฯ  สนฺติ  โข  ปน  เม จุนฺท เอตรหิ มชฺฌิมา
ภิกฺขุนิโย   สาวิกา   ฯ   สนฺติ   โข   ปน  เม  จุนฺท  เอตรหิ  นวา
ภิกฺขุนิโย   สาวิกา   ฯ  สนฺติ  โข  ปน  เม  จุนฺท  เอตรหิ  อุปาสกา
สาวกา  คิหี  โอทาตวสนา  พฺรหฺมจาริโน  ฯ  สนฺติ  โข  ปน  เม จุนฺท
เอตรหิ  อุปาสกา  สาวกา  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน  ฯเปฯ สนฺติ
โข   ปน   เม  จุนฺท  เอตรหิ  อุปาสิกา  สาวิกา  คิหินี  โอทาตวสนา
กามโภคินิโย   ฯ   เอตรหิ   ปน   เม   จุนฺท  พฺรหฺมจริยํ  อิทฺธญฺเจว
ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ ฯ
     [๑๐๗]  ยาวตา  โข  จุนฺท  เอตรหิ  สตฺถาโร  โลเก อุปฺปนฺนา ฯ
นาหํ    จุนฺท    อญฺญํ   เอกํ   สตฺถารํปิ   สมนุปสฺสามิ   เอวํลาภคฺค-
ยสคฺคปฺปตฺตํ  ยถริวาหํ  ฯ  ยาวตา  โข ปน เม ^๒- จุนฺท เอตรหิ สงฺโฆ
วา  คโณ  วา  โลเก  อุปฺปนฺโน  ^๓-  ฯ  นาหํ  จุนฺท อญฺญํ เอกํ สงฺฆํปิ
สมนุปสฺสามิ เอวํลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ ยถริว ^๔- จุนฺท ภิกฺขุสงฺโฆ ฯ
     {๑๐๗.๑}  ยํ โข ตํ จุนฺท สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สพฺพาการสมฺปนฺนํ
สพฺพการปริปูรํ    อนูนํ   อนธิกํ   สฺวากฺขาตํ   เกวลปริปูรํ   พฺรหฺมจริยํ
สุปฺปกาสิตนฺติ  ฯ  อิทเมว  ตํ  สมฺมา  วทมาโน วเทยฺย สพฺพาการสมฺปนฺนํ
สพฺพาการปริปูรํ     ฯเปฯ     สุปฺปกาสิตนฺติ     ฯ    อุทฺทโก    ^๕-
สุทํ   จุนฺท   รามปุตฺโต   เอวํ   วาจํ   ภาสติ  ปสฺสํ  น  ปสฺสตีติ  ฯ
@เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. อยํ น ทิสฺสติ ฯ  ^๓ ยุ. สงฺฆา วา คณา โลเก อุปฺปนฺนา ฯ
@^๔ ม. ยถริวายํ ฯ  ^๕ ม. อุทโก ฯ
กิญฺจ   ปสฺสํ   น   ปสฺสตีติ   ฯ   ขุรสฺส  สาธุนิสิตสฺส  ตลมสฺส  ปสฺสติ
ธารญฺจ   ขุรสฺส   ^๑-   น   ปสฺสติ   ฯ  อิทํ  วุจฺจติ  จุนฺท  ปสฺสํ  น
ปสฺสตีติ   ฯ  ตํ  ^๒-  โข  ปเนตํ  จุนฺท  อุทฺทเกน  รามปุตฺเตน  ภาสิตํ
หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสญฺหิตํ ขุรเมว สนฺธาย ฯ
     {๑๐๗.๒}  ยญฺเจตํ  ^๓-  จุนฺท  สมฺมา  วทมาโน  วเทยฺย  ปสฺสํ
น   ปสฺสตีติ   ฯ   อิทเมว   ตํ   สมฺมา  วทมาโน  วเทยฺย  ปสฺสํ  น
ปสฺสตีติ   ฯ   กิญฺจ   ปสฺสํ   น   ปสฺสตีติ  ฯ  เอวํ  สพฺพาการสมฺปนฺนํ
สพฺพาการปริปูรํ   อนูนํ   อนธิกํ   สฺวากฺขาตํ   เกวลปริปูรํ   พฺรหฺมจริยํ
สุปฺปกาสิตนฺติ   อิติ   เหตํ  น  ^๔-  ปสฺสตีติ  อิทเมตฺถ  อปกฑฺเฒยฺย  ฯ
เอวนฺตํ   ปริสุทฺธตรํ   อสฺสาติ   อิติ  เหตํ  น  ปสฺสตีติ  ^๕-  อิทเมตฺถ
อุปกฑฺเฒยฺย  ฯ  เอวนฺตํ  ปริสุทฺธตรํ  ^๖-  อสฺสาติ  อิติ เหตํ น ปสฺสติ ฯ
อิทํ  วุจฺจติ  ปสฺสํ  น  ปสฺสตีติ  ฯ ยํ โข ตํ จุนฺท สมฺมา วทมาโน วเทยฺย
สพฺพาการสมฺปนฺนํ   ฯเปฯ   พฺรหฺมจริยํ   สุปฺปกาสิตนฺติ  ฯ  อิทเมตํ  ^๗-
สมฺมา     วทมาโน    วเทยฺย    สพฺพาการสมฺปนฺนํ    สพฺพาการปริปูรํ
อนูนํ อนธิกํ สฺวากฺขาตํ เกวลปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ สุปฺปกาสิตนฺติ ฯ
     [๑๐๘]  ตสฺมาติห  จุนฺท  เย  เต  ^๘- มยา ธมฺมา อภิญฺญา เทสิตา
ตตฺถ    สพฺเพเหว   สงฺคมฺม   สมาคมฺม   อตฺเถน   อตฺถํ   พฺยญฺชเนน
พฺยญฺชนํ   สงฺคายิตพฺพํ   วิจริตพฺพํ   ^๙-   ยถยิทํ   พฺรหฺมจริยํ   อทฺธนิยํ
อสฺส   จิรฏฺฐิติกํ   ตทสฺเสว   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย  โลกานุกมฺปาย
อตฺถาย    หิตาย    สุขาย    เทวมนุสฺสานํ    ฯ   กตเม   จ   เต
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ขฺวสฺส ฯ ยุ. โข ตสฺส ฯ ^๒ ม. ยํ ฯ ^๓ ม. ยุ. ยญฺจ ตํ ฯ
@^๔ ม. ยุ. นสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ ^๕ ม. ยุ. ปสฺสติ ฯ ^๖ ม. ยุ. ปริปูรํ ฯ
@^๗ ม. อิทเมว ตํ ฯ ^๘ ม. ยุ. โว ฯ ^๙ ม. ยุ. น วิวทิตพฺพํ ฯ
จุนฺท   ธมฺมา   มยา   อภิญฺญา  เทสิตา  ฯ  ยตฺถ  สพฺเพเหว  สงฺคมฺม
สมาคมฺม     อตฺเถน    อตฺถํ    พฺยญฺชเนน    พฺยญฺชนํ    สงฺคายิตพฺพํ
วิจริตพฺพํ  ^๑-   ยถยิทํ  พฺรหฺมจริยํ  อทฺธนิยํ  อสฺส  จิรฏฺฐิติกํ  ตทสฺเสว
พหุชนหิตาย    พหุชนสุขาย   โลกานุกมฺปาย   อตฺถาย   หิตาย   สุขาย
เทวมนุสฺสานํ   ฯ   เสยฺยถีทํ   ฯ   จตฺตาโร   สติปฏฺฐานา   จตฺตาโร
สมฺมปฺปธานา    จตฺตาโร    อิทฺธิปาทา   ปญฺจินฺทฺริยานิ   ปญฺจ   พลานิ
สตฺต สมฺโพชฺฌงฺคา ^๒- อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ
     {๑๐๘.๑}  อิเม  โข  เต  จุนฺท  ธมฺมา  มยา  อภิญฺญา  เทสิตา
ยตฺถ    สพฺเพเหว   สงฺคมฺม   สมาคมฺม   อตฺเถน   อตฺถํ   พฺยญฺชเนน
พฺยญฺชนํ    สงฺคายิตพฺพํ    วิจริตพฺพํ    ยถยิทํ    พฺรหฺมจริยํ    อทฺธนิยํ
อสฺส   จิรฏฺฐิติกํ   ตทสฺเสว   พหุชนหิตาย   พหุชนสุขาย  โลกานุกมฺปาย
อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ ฯ
     [๑๐๙]  เตสญฺจ   โข  ^๓-   จุนฺท   สมคฺคานํ   สมฺโมทมานานํ
อวิวทมานานํ   สิกฺขิตพฺพํ   ^๔-   ฯ  อญฺญตโร  สพฺรหฺมจารี  สงฺโฆ  ^๕-
ธมฺมํ   ภาเสยฺย  ตตฺร  เจ  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส  อยํ  โข  อาวุโส  ^๖-
อายสฺมา    อตฺถญฺเจว    มิจฺฉา    คณฺหาติ   พฺยญฺชนานิ   จ   มิจฺฉา
โรเปตีติ    ฯ    ตสฺส    เนว    อภินนฺทิตพฺพํ   นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ   ฯ
อนภินนฺทิตฺวา    อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา    โส    เอวมสฺส   วจนีโย   อิมสฺส
นุ    โข   อาวุโส   อตฺถสฺส   อิมานิ   ^[๗]-   พฺยญฺชนานิ   เอตานิ
วา    พฺยญฺชนานิ    กตมานิ    โอปายิกตรานิ    อิเมสํ    วา   ^๘-
พฺยญฺชนานํ    อยํ    วา    อตฺโถ    เอโส    วา   อตฺโถ   กตโม
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. น วิวทิตพฺพํ ฯ ^๒ ม. ยุ. โพชฺฌงฺคา ฯ ^๓ ม. ยุ. โว ฯ ^๔ ม. สิกฺขตํ ฯ
@^๕ ม. ยุ. สงฺเฆ ฯ  ^๖ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ^๗ ม. ยุ. วา ฯ
@^๘ ม. อิเมสญฺจ ฯ
โอปายิกตโรติ   ฯ   โส   เจ   เอวํ   วเทยฺย  อิมสฺส  โข  อาวุโส
อตฺถสฺส     อิมาเนว    พฺยญฺชนานิ    โอปายิกตรานิ    ยานิ    เจว
เอตานิ    อิเมสํ   ^๑-   พฺยญฺชนานํ   อยเมว   อตฺโถ   โอปายิกตโร
โย  เจว  เอโสติ  ฯ  โส  เนว  อุสฺสาเทตพฺโพ  น  อปสาเทตพฺโพ ฯ
อนุสฺสาเทตฺวา     อนปสาเทตฺวา    เสฺวว    สาธุกํ    สญฺญาเปตพฺโพ
ตสฺส จ อตฺถสฺส เตสญฺจ พฺยญฺชนานํ นิสนฺติยา ฯ
     [๑๑๐]  อปโรปิ  เจ  จุนฺท  สพฺรหฺมจารี  สงฺโฆ ^๒- ธมฺมํ ภาเสยฺย
ตตฺร  เจ  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส  อยํ  โข  อายสฺมา  อตฺถญฺหิ  โข  มิจฺฉา
คณฺหาติ   พฺยญฺชนานิ   สมฺมา   โรเปตีติ   ฯ  ตสฺส  เนว  อภินนฺทิตพฺพํ
นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ      ฯ     อนภินนฺทิตฺวา     อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา     โส
เอวมสฺส  วจนีโย  อิเมสํ  นุ  โข  อาวุโส  พฺยญฺชนานํ  อยํ  วา อตฺโถ
เอโส  วา  อตฺโถ  กตโม  โอปายิกตโรติ  ฯ  โส  เจ  เอวํ  วเทยฺย
อิเมสํ   นุ   โข   อาวุโส   พฺยญฺชนานํ  อยเมว  อตฺโถ  โอปายิกตโร
โย  เจว  เอโสติ  ฯ  โส  เนว  อุสฺสาเทตพฺโพ  น  อปสาเทตพฺโพ ฯ
อนุสฺสาเทตฺวา     อนปสาเทตฺวา    เสฺวว    สาธุกํ    สญฺญาเปตพฺโพ
ตสฺส จ ^๓- อตฺถสฺส นิสนฺติยา ฯ
     [๑๑๑]  อปโรปิ  เจ  จุนฺท  สพฺรหฺมจารี  สงฺโฆ ^๒- ธมฺมํ ภาเสยฺย
ตตฺร   เจ  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส  อยํ  โข  อายสฺมา  อตฺถํ  หิ  โข  ^๔-
สมฺมา    คณฺหาติ   พฺยญฺชนานิ   มิจฺฉา   โรเปตีติ   ฯ   ตสฺส   เนว
อภินนฺทิตพฺพํ    นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ    ฯ    อนภินนฺทิตฺวา   อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. อิเมสญฺจ ฯ ^๒ ม. ยุ. สงฺเฆ ฯ ^๓ ม. ยุ. ตสฺเสว ฯ ^๔ ม. อตฺถญฺเจว ฯ
โส  เอวมสฺส  วจนีโย  อิมสฺส  นุ  โข  อาวุโส  อตฺถสฺส  อิมาเนว ^๑-
พฺยญฺชนานิ   เอตานิ   วา   พฺยญฺชนานิ   กตมานิ   โอปายิกตรานีติ  ฯ
โส   เจ   เอวํ   วเทยฺย   อิมสฺส   นุ  ขฺวาวุโส  อตฺถสฺส  อิมาเนว
พฺยญฺชนานิ   โอปายิกตรานิ   ยานิ   เจว   เอตานีติ   ฯ   โส  เนว
อุสฺสาเทตพฺโพ   น   อปสาเทตพฺโพ   ฯ  อนุสฺสาเทตฺวา  อนปสาเทตฺวา
เสฺวว สาธุกํ สญฺญาเปตพฺโพ เตสํเยว พฺยญฺชนานํ นิสนฺติยา ฯ
     [๑๑๒]  อปโรปิ  เจ  จุนฺท  สพฺรหฺมจารี  สงฺโฆ ^๒- ธมฺมํ ภาเสยฺย
ตตฺร   เจ   ตุมฺหากํ  เอวมสฺส  อยํ  โข  อายสฺมา  อตฺถญฺเญว  สมฺมา
คณฺหาติ   พฺยญฺชนานิ   ^[๓]-   สมฺมา   โรเปตีติ   ฯ   ตสฺส   สาธูติ
ภาสิตํ    อภินนฺทิตพฺพํ    อนุโมทิตพฺพํ    ฯ    ตสฺส    สาธูติ   ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    โส   เอวมสฺส   วจนีโย   ลาภา   โน
อาวุโส    สุลทฺธํ    โน    อาวุโส   เย   มยํ   อายสฺมนฺตํ   ตาทิสํ
สพฺรหฺมจารึ สริสฺสาม ^๔- เอวํ อตฺถุเปตํ พฺยญฺชนุเปตนฺติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๑-๑๔๒. https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=11&item=1&items=112 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=11&item=1&items=112&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=11&item=1&items=112 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=11&item=1&items=112 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ https://84000.org/tipitaka/read/?index_11 https://84000.org/tipitaka/english/?index_11