[๙๘] ปุริมกมฺมภวสฺมึ โมโห อวิชฺชา อายุหนา สงฺขารา นิกนฺติ ตณฺหา
อุปคมนํ อุปาทานํ เจตนา ภโว อิเม ปญฺจ ธมฺมา ปุริมกมฺมภวสฺมึ
อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยา อิธ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ โอกฺกนฺติ นามรูปํ
ปสาโท อายตนํ ผุฏฺโฐ ผสฺโส เวทยิตํ เวทนา อิเม ปญฺจ ธมฺมา
อิธุปปตฺติภวสฺมึ ปุเร กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยา อิธ ปริปกฺกตฺตา
อายตนานํ โมโห อวิชฺชา อายุหนา สงฺขารา นิกนฺติ ตณฺหา
อุปคมนํ อุปาทานํ เจตนา ภโว อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธ
กมฺมภวสฺมึ อายติปฏิสนฺธิยา ๑- ปจฺจยา อายติปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ
โอกฺกนฺติ นามรูปํ ปสาโท อายตนํ ผุฏฺโฐ ผสฺโส เวทยิตํ
เวทนา อิเม ปญฺจ ธมฺมา อายตึ อุปปตฺติภวสฺมึ อิธ กตสฺส
กมฺมสฺส ปจฺจยา อิติ อิเม จตุสงฺเขเป ตโย อทฺเธ วีสติยา
อากาเรหิ ติสนฺธึ ปฏิจฺจ สมุปฺปาทํ ชานาติ ปสฺสติ อญฺญาติ
ปฏิวิชฺฌติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺญา ธมฺมฏฺฐิติญาณํ ฯ
-------
[๙๙] กถํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา
ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ
อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา
ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ
ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ
ยา กาจิ เวทนา ฯเปฯ ยา กาจิ สญฺญา เย เกจิ สงฺขารา ยงฺกิญฺจิ
วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา
โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ
วิญฺญาณํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ทุกฺขโต ววตฺเถติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อายตึ ปฏิสนฺธิยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ จกฺขุํ ฯเปฯ
ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ
สมฺมสนํ ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ
เอกํ สมฺมสนํ ฯ
[๑๐๐] รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ
ภยฏฺเฐน อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา
สมฺมสเน ญาณํ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ
ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเฐน ทุกฺขํ ภยฏฺเฐน
อนตฺตา อสารกฏฺเฐนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ ฯ
[๑๐๑] รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ
ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน
ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ จกฺขุํ
ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ
ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน
ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ ฯ
[๑๐๒] ชาติปจฺจยา ชรามรณํ อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ
สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ อตีตมฺปิ
อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ อสติ
ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา
สมฺมสเน ญาณํ ภวปจฺจยา ชาติ อสติ ฯเปฯ อุปาทานปจฺจยา
ภโว อสติ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อสติ เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา อสติ ผสฺสปจฺจยา เวทนา อสติ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส อสติ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ อสติ วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปํ อสติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ อสติ อวิชฺชาปจฺจยา
สงฺขารา อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน
ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ สงฺขิปิตฺวา
ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ
ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺญา สมฺมสเน ญาณํ ฯ
--------
[๑๐๓] กถํ ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ วิปริณามานุปสฺสเน
ปญฺญา อุทยพฺพยานุปสฺสเน ญาณํ ชาตํ รูปํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺส
นิพฺพตฺติลกฺขณํ อุทโย วิปริณามลกฺขณํ วโย อนุปสฺสนาญาณํ
ชาตา เวทนา ชาตา สญฺญา ชาตา สงฺขารา ชาตํ วิญฺญาณํ
ชาตํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชาโต ภโว ปจฺจุปฺปนฺโน ตสฺส นิพฺพตฺติลกฺขณํ
อุทโย วิปริณามลกฺขณํ วโย อนุปสฺสนาญาณํ ฯ
[๑๐๔] ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ
ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ
ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ
ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ปญฺญาสํ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๐๕] รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ
วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต กติ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส สญฺญากฺขนฺธสฺส
สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ
อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ รูปกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ
เวทนากฺขนฺธสฺส สญฺญากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๐๖] รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ
ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน
รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา รูปสมุทโยติ
ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน สมุทยฏฺเฐน รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ
กมฺมสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน รูปกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ อาหารสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน
รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ
ปสฺสติ ฯ
[๑๐๗] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
อวิชฺชานิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน รูปกฺขนฺธสฺส วยํ
ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน รูปกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน รูปกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ อาหารนิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน
รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ
ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๐๘] เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ
ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน
เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา เวทนาสมุทโยติ
ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ กมฺมสมุทยา
เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน เวทนากฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน
เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ
เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต
อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๐๙] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
อวิชฺชานิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน เวทนากฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน
เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา เวทนานิโรโธติ
ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ
วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ
เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ
อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๑๐] สญฺญากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา
วิญฺญาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา วิญฺญาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน
วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ กมฺมสมุทยา วิญฺญาณสมุทโยติ
ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นามรูปสมุทยา
วิญฺญาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
อุทยํ ปสฺสติ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ
ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
[๑๑๑] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ
อวิชฺชานิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน
วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ
ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ นามรูปนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเฐน วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส
วยํ ปสฺสติ วิญฺญาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ
ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส
ลกฺขณานิ ปสฺสติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ
ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจวีสติ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺญาสํ
ลกฺขณานิ ปสฺสติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา
เตน วุจฺจติ ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ วิปริณามานุปสฺสเน
ปญฺญา อุทยพฺพยานุปสฺสเน ญาณํ ฯ
{๑๑๑.๑} รูปกฺขนฺธา ๑- อาหารสมุทยา เวทนา สญฺญา
สงฺขาราติ ๒- เสสา ๓- ขนฺธา ผสฺสสมุทยา วิญฺญาณกฺขนฺธา ๔-
นามรูปสมุทยา ๕- ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. รูปกฺขนฺโธ อาหารสมุทโย ฯ ๒ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. ตโย ฯ
@๔ ม. ยุ. วิญฺญาณกฺขนฺโธ ฯ ๕ นามรูปสมุทโย ฯ
--------
[๑๑๒] กถํ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺญา
วิปสฺสเน ญาณํ รูปารมฺมณตาจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชติ ตํ
อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ตสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสติ ฯ อนุปสฺสตีติ
กถํ อนุปสฺสติ ฯ อนิจฺจโต อนุปสฺสติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต อนุปสฺสติ
โน สุขโต อนตฺตโต อนุปสฺสติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ
วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ
อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต อนุปสฺสนฺโต
สุขสญฺญํ ปชหติ อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺญํ ปชหติ
นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต
สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ ฯ
[๑๑๓] เวทนารมฺมณตา ฯเปฯ สญฺญารมฺมณตา สงฺขารารมฺมณตา
วิญฺญาณารมฺมณตา จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณารมฺมณตาจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา
ภิชฺชติ ตํ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขาตสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสติ ฯ
อนุปสฺสตีติ กถํ อนุปสฺสติ ฯ อนิจฺจโต อนุปสฺสติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต
อนุปสฺสติ โน สุขโต อนตฺตโต อนุปสฺสติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน
นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน
อาทิยติ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต
อนุปสฺสนฺโต สุขสญฺญํ ปชหติ อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺญํ
ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ
นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ ฯ
[๑๑๔] วตฺถุสงฺกมนา เจว สญฺญาย จ วิวฏฺฏนา
อาวชฺชนา พลญฺเจว ปฏิสงฺขา วิปสฺสนา
อารมฺมณํ อนฺวเยน อุโภ เอกววตฺถนา
นิโรเธ อธิมุตฺตตา วยลกฺขณวิปสฺสนา
อารมฺมณญฺจ ปฏิสงฺขา ภงฺคญฺจ อนุปสฺสติ
สุญฺญโต จ อุปฏฺฐานํ อธิปญฺญาวิปสฺสนา
กุสโล ตีสุ อนุปสฺสนาสุ จตูสุ จ วิปสฺสนาสุ ๑-
ตโย อุปฏฺฐาเน กุสลตา นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
{๑๑๔.๑} ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺญา วิปสฺสเน ญาณํ ฯ
--------
[๑๑๕] กถํ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ อุปฺปาโท
ภยนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ ปวตฺตํ ภยนฺติ
ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ นิมิตฺตํ ภยนฺติ ฯเปฯ
อายุหนา ภยนฺติ ปฏิสนฺธิ ภยนฺติ คติ ภยนฺติ นิพฺพตฺติ
ภยนฺติ อุปปตฺติ ภยนฺติ ชาติ ภยนฺติ ชรา ภยนฺติ พฺยาธิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. จตสฺโส จ วิปสฺสนา ฯ
ภยนฺติ มรณํ ภยนฺติ โสโก ภยนฺติ ปริเทโว ภยนฺติ
อุปายาโส ภยนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ ฯ
อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณํ อปฺปวตฺตํ เขมนฺติ สนฺติปเท
ญาณํ ฯเปฯ อนุปายาโส เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณํ อุปฺปาโท
ภยํ อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ปวตฺตํ ภยํ อปฺปวตฺตํ
เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส ภยํ อนุปายาโส
เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณํ อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน
ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน
ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ อนุปฺปาโท สุขนฺติ สนฺติปเท ญาณํ
อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ อนุปายาโส สุขนฺติ
สนฺติปเท ญาณํ ฯ
[๑๑๖] อุปฺปาโท ทุกฺขํ อนุปฺปาโท สุขนฺติ สนฺติปเท
ญาณํ ปวตฺตํ ทุกฺขํ อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ
อุปายาโส ทุกฺขํ อนุปายาโส สุขนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯ
[๑๑๗] อุปฺปาโท สามิสนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว
ญาณํ ปวตฺตํ สามิสนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ
ฯเปฯ อุปายาโส สามิสนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว
ญาณํ อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ สนฺติปเท ญาณํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ
สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ สนฺติปเท
ญาณํ อุปฺปาโท สามิสํ อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ สนฺติปเท
ญาณํ ปวตฺตํ สามิสํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ สนฺติปเท ญาณํ
ฯเปฯ อุปายาโส สามิสํ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ สนฺติปเท
ญาณํ ฯ
[๑๑๘] อุปฺปาโท สงฺขาราติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว
ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส สงฺขาราติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา
อาทีนเว ญาณํ อนุปฺปาโท นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ
อปฺปวตฺตํ นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ อนุปายาโส
นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ อุปฺปาโท สงฺขารา อนุปฺปาโท
นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ปวตฺตํ สงฺขารา อปฺปวตฺตํ
นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส สงฺขารา อนุปายาโส
นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท ญาณํ ฯ
[๑๑๙] อุปฺปาทญฺจ ปวตฺตญฺจ นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ
อายุหนํ ปฏิสนฺธึ ญาณํ อาทีนเว อิทํ
อนุปฺปาทํ อปฺปวตฺตํ อนิมิตฺตํ สุขนฺติ จ
อนายุหนํ อปฺปฏิสนฺธึ ญาณํ สนฺติปเท อิทํ
อิทํ อาทีนเว ญาณํ ปญฺจฏฺฐาเนสุ ชายติ
ปญฺจฏฺฐาเน สนฺติปเท ทส ญาเณ ปชานาติ
ทฺวินฺนํ ญาณานํ กุสลตา นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
{๑๑๙.๑} ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนเว ญาณํ ฯ
[๑๒๐] กถํ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา
สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ อุปฺปาทมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ๑-
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ปวตฺตมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ นิมิตฺตมุญฺจิตุกมฺยตา ฯเปฯ
อายุหนมุญฺจิตุกมฺยตา ปฏิสนฺธิมุญฺจิตุกมฺยตา คติมุญฺจิตุกมฺยตา
นิพฺพตฺติมุญฺจิตุกมฺยตา อุปปตฺติมุญฺจิตุกมฺยตา ชาติมุญฺจิตุกมฺยตา
ชรามุญฺจิตุกมฺยตา พฺยาธิมุญฺจิตุกมฺยตา มรณมุญฺจิตุกมฺยตา
โสกมุญฺจิตุกมฺยตา ปริเทวมุญฺจิตุกมฺยตา อุปายาสมุญฺจิตุกมฺยตา-
ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯ
[๑๒๑] อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ปวตฺตํ ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา-
ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ นิมิตฺตํ
ทุกฺขนฺติมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ อุปฺปาโท ภยนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา-
ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ปวตฺตํ ภยนฺติ
มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ
ฯเปฯ อุปายาโส ภยนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อุปฺปาทํ ... อุปายาสํ ... ฯ
[๑๒๒] อุปฺปาโท สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ปวตฺตํ สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา-
ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯเปฯ อุปายาโส
สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ อุปฺปาโท สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ปวตฺตํ สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตา-
ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯเปฯ
อุปายาโส สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา
สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯ
[๑๒๓] อุปฺปาโท สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ
สงฺขารุเปกฺขา เย จ สงฺขารา ยา จ อุเปกฺขา อุโภเปเต สงฺขารา เต
สงฺขารา อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา ปวตฺตํ สงฺขารา ฯเปฯ
นิมิตฺตํ สงฺขารา อายุหนา สงฺขารา ปฏิสนฺธิ สงฺขารา คติ
สงฺขารา นิพฺพตฺติ สงฺขารา อุปปตฺติ สงฺขารา ชาติ สงฺขารา ชรา
สงฺขารา พฺยาธิ สงฺขารา มรณํ สงฺขารา โสโก สงฺขารา ปริเทโว
สงฺขารา อุปายาโส สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ
สงฺขารุเปกฺขา เย จ สงฺขารา ยา จ อุเปกฺขา อุโภเปเต
สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา ฯ
[๑๒๔] กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
อฏฺฐหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
{๑๒๔.๑} ปุถุชฺชนสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร โหติ เสกฺขสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร โหติ วีตราคสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ เสกฺขสฺส ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ วีตราคสฺส ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
[๑๒๕] ปุถุชฺชนสฺส กตเมหิ ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ ปุถุชฺชโน สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ วา
วิปสฺสติ วา ปุถุชฺชนสฺส อิเมหิ ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
{๑๒๕.๑} เสกฺขสฺส กตเมหิ ตีหากาเร สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร โหติ ฯ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ วา วิปสฺสติ วา
ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ เสกฺขสฺส อิเมหิ ตีหากาเรหิ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
{๑๒๕.๒} วีตราคสฺส กตเมหิ ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร โหติ ฯ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขํ วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย
วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ ตทชฺฌุเปกฺขิตฺวา สุญฺญตวิหาเรน
วา อนิมิตฺตวิหาเรน วา อปฺปณิหิตวิหาเรน วา วิหรติ วีตราคสฺส
อิเมหิ ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ
[๑๒๖] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส สงฺขารุเปกฺขํ
อภินนฺทโต จิตฺตํ กิลิสฺสติ ภาวนาย ปริปนฺโถ โหติ ปฏิเวธสฺส
อนฺตราโย โหติ อายติปฏิสนฺธิยา ปจฺจโย โหติ เสกฺขสฺสปิ ๑-
สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทโต จิตฺตํ กิลิสฺสติ ภาวนาย ปริปนฺโถ
โหติ อุตฺตริปฏิเวธสฺส อนฺตราโย โหติ อายติปฏิสนฺธิยา
ปจฺจโย โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ อภินนฺทนฏฺเฐน ฯ
[๑๒๗] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน
สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ เสกฺโขปิ
สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ วีตราโคปิ
สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ เอวํ
ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ อนุปสฺสนฏฺเฐน ฯ
[๑๒๘] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส
สงฺขารุเปกฺขา กุสลา โหติ เสกฺขสฺสปิ สงฺขารุเปกฺขา กุสลา โหติ
วีตราคสฺส สงฺขารุเปกฺขา อพฺยากตา โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จ ฯ
เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร
นานตฺตํ โหติ กุสลาพฺยากตฏฺเฐน ฯ
[๑๒๙] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส
สงฺขารุเปกฺขา กิญฺจิกาเล สุวิทิตา โหติ กิญฺจิกาเล น สุวิทิตา
โหติ เสกฺขสฺสปิ สงฺขารุเปกฺขา กิญฺจิกาเล สุวิทิตา โหติ [๑]-
วีตราคสฺส สงฺขารุเปกฺขา อจฺจนฺตํ สุวิทิตา โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส
จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร
นานตฺตํ โหติ วิทิตฏฺเฐน จ อวิทิตฏฺเฐน จ ฯ
[๑๓๐] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน
สงฺขารุเปกฺขา ๒- อติตฺตตฺตา วิปสฺสติ เสกฺโขปิ สงฺขารุเปกฺขา
อติตฺตตฺตา วิปสฺสติ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขา ติตฺตตฺตา วิปสฺสติ
เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ติตฺตฏฺเฐน จ อติตฺตฏฺเฐน จ ฯ
[๑๓๑] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ
สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน
สงฺขารุเปกฺขํ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปหานาย โสตาปตฺติมคฺคํ
ปฏิลาภตฺถาย วิปสฺสติ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ
ปหีนตฺตา อุตฺตริปฏิลาภตฺถาย วิปสฺสติ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขํ
@เชิงอรรถ: ๑ สพฺพโปตฺถเก กิญฺจิกาเล น สุวิทิตา โหตีติ ทิสฺสติ ฯ ๒ ม. ยุ. สงฺขารุเปกฺขํ ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารตฺถาย วิปสฺสติ เอวํ
ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส
อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ปหีนฏฺเฐน จ อปฺปหีนฏฺเฐน จ ฯ
[๑๓๒] กถํ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย
จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ
วา วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ วีตราโค
สงฺขารุเปกฺขํ วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ
สมาปชฺชติ ตทชฺฌุเปกฺขิตฺวา สุญฺญตวิหาเรน วา อนิมิตฺตวิหาเรน
วา อปฺปณิหิตวิหาเรน วา วิหรติ เอวํ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส
จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ
วิหารสมาปตฺตฏฺเฐน ฯ
[๑๓๓] กติ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ กติ
สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อฏฺฐ สงฺขารุเปกฺขา
สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน
อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
{๑๓๓.๑} กตมา อฏฺฐ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
ปฐมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย นีวรเณ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา
สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ทุติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺกวิจาเร
ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ตติยชฺฌานํ
ปฏิลาภตฺถาย ปีตึ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย สุขทุกฺเข ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ
ปฏิลาภตฺถาย รูปสญฺญํ ปฏิฆสญฺญํ นานตฺตสญฺญํ ปฏิสงฺขา
สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ วิญฺญาณญฺจายตน-
สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย อากาสานญฺจายตนสญฺญํ ปฏิสงฺขา
สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ อากิญฺจญฺญายตน-
สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ
ปฏิลาภตฺถาย อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา
ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ อิมา อฏฺฐ สงฺขารุเปกฺขา
สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
[๑๓๔] กตมา ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ
ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ
ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ โสตาปตฺติผลสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ
อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ
โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย ฯเปฯ สกทาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย
ฯเปฯ อนาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย
อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ
ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ
ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ
ญาณํ อรหตฺตผลสมาปตฺตตฺถาย ฯเปฯ สุญฺญตวิหารสมาปตฺตตฺถาย
ฯเปฯ อนิมิตฺตวิหารสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ
ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ
อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ
อิมา ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
[๑๓๕] กติ สงฺขารุเปกฺขา กุสลา กติ อกุสลา กติ อพฺยากตา ฯ
ปณฺณรส ๑- สงฺขารุเปกฺขา กุสลา ติสฺโส สงฺขารุเปกฺขา อพฺยากตา
นตฺถิ สงฺขารุเปกฺขา อกุสลา ฯ
ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺฐนา ปญฺญา อฏฺฐ จิตฺตสฺส โคจรา
ปุถุชฺชนสฺส เทฺว โหนฺติ ตโย เสกฺขสฺส โคจรา
ตโย จ วีตราคสฺส เยหิ จิตฺตํ วิวฏฺฏติ
อฏฺฐ สมาธิสฺส ปจฺจยา ทส ญาณสฺส โคจรา
อฏฺฐารส สงฺขารุเปกฺขา ติณฺณํ วิโมกฺขานปจฺจยา
อิเม อฏฺฐารสาการา ปญฺญายสฺส ปริจฺจิตา
กุสโล สงฺขารุเปกฺขาสุ ๒- นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ปนฺนรสาติปิ ปาโฐ ฯ ๒ โป. กุสลตา สงฺขาเรสุ ฯ
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺฐนา ปญฺญา สงฺขารุเปกฺขาสุ ญาณํ ฯ
-------
[๑๓๖] กถํ พหิทฺธาวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา โคตฺรภูญาณํ ๑- ฯ
อุปฺปาทํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปวตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู
นิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อายุหนํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปฏิสนฺธึ
อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู คตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู นิพฺพตฺตึ
อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อุปปตฺตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ชาตึ อภิภุยฺยตีติ
โคตฺรภู ชรํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู พฺยาธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู มรณํ
อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู โสกํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปริเทวํ อภิภุยฺยตีติ
โคตฺรภู อุปายาสํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ
อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ นิโรธํ
นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทํ อภิภุยฺยิตฺวา อนุปฺปาทํ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรนภู ปวตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู นิมิตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา อนิมิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ
พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู ฯ
[๑๓๗] อุปฺปาทา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วุฏฺฐาตีติ
โคตฺรภู นิมิตฺตา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู อายุหนา วุฏฺฐาตีติ
โคตฺรภู ปฏิสนฺธิยา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู คติยา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โคตฺรภุญาณํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิพฺพตฺติยา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู อุปปตฺติยา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู
ชาติยา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู ชราย วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู พฺยาธิมฺหา
วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู มรณา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู โสกา วุฏฺฐาตีติ
โคตฺรภู ปริเทวา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู อุปายาสา วุฏฺฐาตีติ
โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วุฏฺฐาตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ
นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา วุฏฺฐิตฺวา ๑-
อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วุฏฺฐิตฺวา อปฺปวตฺตํ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู นิมิตฺตา วุฏฺฐิตฺวา อนิมิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู อายุหนา วุฏฺฐิตฺวา อนายุหนํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู
ปฏิสนฺธิยา วุฏฺฐิตฺวา อปฺปฏิสนฺธึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู คติยา
วุฏฺฐิตฺวา อคตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู นิพฺพตฺติยา วุฏฺฐิตฺวา
อนิพฺพตฺตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปปตฺติยา วุฏฺฐิตฺวา อนุปปตฺตึ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ชาติยา วุฏฺฐิตฺวา อชาตึ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู ชราย วุฏฺฐิตฺวา อชรํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู พฺยาธิมฺหา
วุฏฺฐิตฺวา อพฺยาธึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู มรณา วุฏฺฐิตฺวา อมตํ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู โสกา วุฏฺฐิตฺวา อโสกํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู
ปริเทวา วุฏฺฐิตฺวา อปริเทวํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปายาสา
วุฏฺฐิตฺวา อนุปายาสํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา
วุฏฺฐิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วุฏฺฐหิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ
พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ นิโรธํ นิพฺพานํ
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา วิวฏฺฏิตฺวา อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู ปวตฺตา วิวฏฺฏิตฺวา อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ
พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วิวฏฺฏิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ
โคตฺรภู ฯ
[๑๓๘] กติ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ กติ
โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ๑- ฯ อฏฺฐ โคตฺรภูธมฺมา
สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน
อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
[๑๓๙] กตเม อฏฺฐ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
ปฐมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย นีวรเณ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ทุติยชฺฌานํ
ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺกวิจาเร อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ตติยชฺฌานํ
ปฏิลาภตฺถาย ปีตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย
สุขทุกฺเข อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ
ปฏิลาภตฺถาย รูปสญฺญํ ปฏิฆสญฺญํ นานตฺตสญฺญํ อภิภุยฺยตีติ
โคตฺรภู วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย
อากาสานญฺจายตนสญฺญํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อากิญฺจญฺญายตน-
สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ อภิภุยฺยตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อุปฺปชฺชนฺตีติ ฯ
โคตฺรภู เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อิเม อฏฺฐ
โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
[๑๔๐] กตเม ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ
อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ
มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ
โคตฺรภู โสตาปตฺติผลสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ
อายุหนํ ปฏิสนฺธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย
ฯเปฯ สกทาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย อนาคามิมคฺคํ
ปฏิลาภตฺถาย อนาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย อรหตฺตมคฺคํ
ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ
นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ
อุปายาสํ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู
อรหตฺตผลสมาปตฺตตฺถาย สุญฺญตวิหารสมาปตฺตตฺถาย [๑]-
อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู
อิเม ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
[๑๔๑] กติ โคตฺรภูธมฺมา กุสลา กติ อกุสลา กติ อพฺยากตา ฯ
ปณฺณรส โคตฺรภูธมฺมา กุสลา ตโย โคตฺรภูธมฺมา อพฺยากตา นตฺถิ
โคตฺรภูธมฺมา อกุสลา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สพฺพโปตฺถเก อนิมิตฺตวิหารสมาปตฺตตฺถายาติ ทิสฺสติ ฯ
[๑๔๒] สามิสญฺจ นิรามิสํ ปณิหิตญฺจ อปฺปณิหิตํ
สญฺญุตฺตญฺจ วิสญฺญุตฺตํ ๑- วุฏฺฐิตญฺจ อวุฏฺฐิตํ
อฏฺฐ สมาธิสฺส ปจฺจยา ทส ญาณสฺส โคจรา
อฏฺฐารส โคตฺรภูธมฺมา ติณฺณํ วิโมกฺขาน ปจฺจยา
อิเม อฏฺฐารสาการา ปญฺญายสฺส ปริจฺจิตา
กุสโล วิวฏฺเฏ วุฏฺฐาเน นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
พหิทฺธาวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา โคตฺรภุญาณํ ฯ
[๑๔๓] กถํ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ
{๑๔๓.๑} โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ
มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน
ปญฺญา มคฺเค ญาณํ อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปา
วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ
วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ
ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ
จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ
ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ สมุฏฺฐานฏฺเฐน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สุญฺญตฺตญฺจ อสุญฺญตํ ฯ ยุ. สุญฺญตํ จ วิสญฺญุตฺตํ ฯ
สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ
ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน
วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ โวทานฏฺเฐน
สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ
ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน
วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ปคฺคหฏฺเฐน
สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ
จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน
วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ อุปฏฺฐานฏฺเฐน
สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ
ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน
วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ อวิกฺเขปฏฺเฐน
สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิโต วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ
จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ
เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ
[๑๔๔] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโญชนา
ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา
วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ
สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา
มคฺเค ญาณํ ฯ
[๑๔๕] อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ อณุสหคตา กามราคสญฺโญชนา
ปฏิฆสญฺโญชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา
วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ
สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา
มคฺเค ญาณํ ฯ
[๑๔๖] อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย
มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ
จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ เตน วุจฺจติ
ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ
[๑๔๗] อชาตํ ฌาเปติ ๑- ชาเตน ฌานนฺเตน ปวุจฺจติ
ฌานวิโมกฺเข กุสลตา นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
สมาทหิตฺวา ยถา เจ วิปสฺสติ วิปสฺสมาโน ตถา เจ สมาทเห
วิปสฺสนา จ สมโถ ตทา อหุ สมานภาคา ยุคนทฺธา วตฺตเร
ทุกฺขา สงฺขารา สุโข นิโรโธติ ๒- ทสฺสนํ
ทุภโต วุฏฺฐิตา ปญฺญา ผสฺเสติ อมตํ ปทํ
วิโมกฺขจริยํ ชานาติ นานตฺเตกตฺตโกวิโท
ทฺวินฺนํ ญาณานํ กุสลตา นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ญาเปติ ฯ ๒ ม. นิโรโธ อิติ ทสฺสนํ ฯ
{๑๔๗.๑} ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ทุภโตวุฏฺฐานวิวฏฺฏเน ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ
--------
[๑๔๘] กถํ ปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิปญฺญา ผเล ญาณํ ฯ
โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ
สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ
สมฺมาทิฏฺฐิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป
มิจฺฉาสงฺกปฺปา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคสฺเสตํ ผลํ ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา
มิจฺฉาวาจาย วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาวาจา มคฺคสฺเสตํ ผลํ สมุฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมากมฺมนฺโต
มิจฺฉากมฺมนฺตา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมากมฺมนฺโต มคฺคสฺเสตํ ผลํ โวทานฏฺเฐน สมฺมาอาชีโว
มิจฺฉาอาชีวา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาอาชีโว มคฺคสฺเสตํ ผลํ ปคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวายาโม
มิจฺฉาวายามา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาวายาโม มคฺคสฺเสตํ ผลํ อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ
มิจฺฉาสติยา วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาสติ มคฺคสฺเสตํ ผลํ อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ
มิจฺฉาสมาธิโต วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ
พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ
[๑๔๙] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโญชนา
ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺฐาติ
ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ
วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ
มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ
[๑๕๐] อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ อณุสหคตา กามราคสญฺโญชนา
ปฏิฆสญฺโญชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺฐาติ
ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ
วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ
มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ
[๑๕๑] อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา
ถีนมิทฺธา อวิชฺชาย ภวราคานุสยา มานานุสยา อวิชฺชานุสยา
วุฏฺฐาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติ พหิทฺธา จ
สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ
สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ ปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิปญฺญา ผเล ญาณํ ฯ
-------
[๑๕๒] กถํ ฉินฺนมนุปสฺสเน ๑- ปญฺญา วิมุตฺติญาณํ ฯ
โสตาปตฺติมคฺเคน สกฺกายทิฏฺฐิ วิจิกิจฺฉา สีลพฺพตปรามาโส
ทิฏฺฐานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย อตฺตโน จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา
สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ ปญฺจหิ อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺฐาเนหิ จิตฺตํ
วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ ตํวิมุตฺติญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺญา วิมุตฺติญาณํ ฯ
[๑๕๓] สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกํ กามราคสญฺโญชนํ
ปฏิฆสญฺโญชนํ โอฬาริโก กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ฉินฺนวฏุมานุปสฺสเน ฯ เอวมุปริปิ ฯ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ จตูหิ
อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺฐาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ
ตํวิมุตฺติญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺญา วิมุตฺติญาณํ ฯ
[๑๕๔] อนาคามิมคฺเคน อณุสหคตํ กามราคสญฺโญชนํ
ปฏิฆสญฺโญชนํ อณุสหคโต กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย อตฺตโน
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ จตูหิ
อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺฐาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ
ตํวิมุตฺติญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺญา วิมุตฺติญาณํ ฯ
[๑๕๕] อรหตฺตมคฺเคน รูปราโค อรูปราโค มาโน อุทฺธจฺจํ
อวิชฺชา มานานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย อตฺตโน
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ อฏฺฐหิ
อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺฐาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ
ตํวิมุตฺติญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺญา วิมุตฺติญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺญา
วิมุตฺติญาณํ ฯ
-------
[๑๕๖] กถํ ตทา สมุปาคเต ๑- ธมฺเม ปสฺสเน ปญฺญา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สพฺพตฺถ สมุทาคเต ฯ
ปจฺจเวกฺขเณ ญาณํ ฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ
ตทา สมุปาคตา ๑- อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป ตทา สมุปาคโต ๒-
ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา ตทา สมุปาคตา สมุฏฺฐานฏฺเฐน
สมฺมากมฺมนฺโต ตทา สมุปาคโต โวทานฏฺเฐน สมฺมาอาชีโว
ตทา สมุปาคโต ปคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวายาโม ตทา สมุปาคโต
อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเฐน
สมฺมาสมาธิ ตทา สมุปาคโต อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติสมฺโพชฺฌงฺโค
ตทา สมุปาคโต ปวิจยฏฺเฐน ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค
ตทา สมุปาคโต ปคฺคหฏฺเฐน วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา
สมุปาคโต ผรณฏฺเฐน ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค
{๑๕๖.๑} ตทา สมุปาคโต อุปสมฏฺเฐน ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค
ตทา สมุปาคโต อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต
ปฏิสงฺขานฏฺเฐน อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต อสฺสทฺธิเยน ๓-
อกมฺปิยฏฺเฐน สทฺธาพลํ ตทา สมุปาคตํ โกสชฺเชน อกมฺปิยฏฺเฐน
วิริยพลํ ตทา สมุปาคตํ ปมาเทน ๔- อกมฺปิยฏฺเฐน สติพลํ ตทา
สมุปาคตํ อุทฺธจฺเจน ๕- อกมฺปิยฏฺเฐน สมาธิพลํ ตทา สมุปาคตํ
อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺเฐน ปญฺญาพลํ ตทา สมุปาคตํ อธิโมกฺขฏฺเฐน
สทฺธินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ ปคฺคหฏฺเฐน วิริยินฺทฺริยํ ตทา
สมุปาคตํ อุปฏฺฐานฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. สมุทาคตา ฯ ๒ สี. ม. ยุ. สมุทาคโต ฯ ๓ ม. ยุ. อสทฺธิเย ฯ
@๔ ม. ยุ. ปมาเท ฯ ๕ ม. ยุ. อุทฺธจฺเจ ฯ
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ
ตทา สมุปาคตํ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยํ ๑- ตทา สมุปาคตํ
อกมฺปิยฏฺเฐน พลํ ๒- ตทา สมุปาคตํ นิยฺยานฏฺเฐน สมฺโพชฺฌงฺโค ๓-
ตทา สมุปาคโต เหตฏฺเฐน ๔- มคฺโค ตทา สมุปาคโต
อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติปฏฺฐานา ตทา สมุปาคตา ปทหนฏฺเฐน
สมฺมปฺปธานา ตทา สมุปาคตา อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิปาทา
ตทา สมุปาคตา ตถฏฺเฐน สจฺจา ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเฐน
สมโถ ตทา สมุปาคโต อนุปสฺสนฏฺเฐน วิปสฺสนา ตทา สมุปาคตา
เอกรสฏฺเฐน สมถวิปสฺสนา
{๑๕๖.๒} ตทา สมุปาคตา อนติวตฺตนฏฺเฐน ยุคนทฺธํ ตทา
สมุปาคตํ สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเฐน
จิตฺตวิสุทฺธิ ตทา สมุปาคตา ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ ตทา
สมุปาคตา วิมุตฺตฏฺเฐน วิโมกฺโข ๕- ตทา สมุปาคโต
ปฏิเวธนฏฺเฐน วิชฺชา ตทา สมุปาคตา ปริจฺจาคฏฺเฐน วิมุตฺติ
ตทา สมุปาคตา สมุจฺเฉทฏฺเฐน ขเย ญาณํ ตทา สมุปาคตํ
ฉนฺโท มูลฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐน ตทา
สมุปาคโต ผสฺโส สโมธานฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต เวทนา
สโมสรณฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา สมาธิ ปมุขฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต
สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา ปญฺญา ตทุตฺตรฏฺเฐน
ตทา สมุปาคตา วิมุตฺติ สารฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา อมโตคธํ นิพฺพานํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อินฺทฺริยา ตทา สมุปาคตา ฯ ๒ ม. ยุ. พลา ตทา สมุปาคตา ฯ ๓ ม. ยุ.
@สมฺโพชฺฌงฺคา ... คตา ฯ ๔ ม. ยุ. เหตุฏฺเฐน ฯ ๕ ม. ยุ. วิโมกฺขา ... คตา ฯ
ปริโยสานฏฺเฐน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺฐหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม
ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ฯ
[๑๕๗] โสตาปตฺติผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ตทา
สมุปาคตา อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป ตทา สมุปาคโต
ฯเปฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเฐน อนุปฺปาเท ญาณํ ตทา สมุปาคตา
ฉนฺโท มูลฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐน
ตทา สมุปาคโต ผสฺโส สโมธานฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต
เวทนา สโมสรณฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา สมาธิ ปมุขฏฺเฐน ตทา
สมุปาคโต สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา ปญฺญา
ตทุตฺตรฏฺเฐน ตทา สมุปาคตา วิมุตฺติ สารฏฺเฐน ตทา
สมุปาคตา อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน ตทา สมุปาคตํ
วุฏฺฐหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ฯ
[๑๕๘] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ สกทาคามิผลกฺขเณ
ฯเปฯ อนาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ
อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ตทา สมุปาคตา ฯเปฯ
สมุจฺเฉทฏฺเฐน ขเย ญาณํ ตทา สมุปาคตํ ฉนฺโท มูลฏฺเฐน
ตทา สมุปาคโต ฯเปฯ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน ตทา
สมุปาคตํ วุฏฺฐหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา
สมุปาคตา ฯ
[๑๕๙] อรหตฺตผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ ตทา
สมุปาคตา ฯเปฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเฐน อนุปฺปาเท ญาณํ ตทา
สมุปาคตํ ฉนฺโท มูลฏฺเฐน ตทา สมุปาคโต ฯเปฯ อมโตคธํ
นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺฐหิตฺวา
ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ ตทา สมุปาคเต ธมฺเม
ปสฺสเน ปญฺญา ปจฺจเวกฺขเณ ญาณํ ฯ
--------
[๑๖๐] กถํ อชฺฌตฺตววตฺถาเน ปญฺญา วตฺถุนานตฺเต ญาณํ ฯ
กถํ อชฺฌตฺตํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ
โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ชิวฺหํ
อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ มนํ อชฺฌตฺตํ
ววตฺเถติ ฯ
[๑๖๑] กถํ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ จกฺขุํ ๑- อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ
ววตฺเถติ จกฺขุํ ตณฺหาสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ กมฺมสมฺภูตนฺติ
ววตฺเถติ จกฺขุํ อาหารสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ
อุปาทายาติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อุปฺปนฺนนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ สมุปาคตนฺติ วตฺเถติ
จกฺขุํ อหุตฺวา สมฺภูตํ หุตฺวา น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อนฺตวนฺตโต
ววตฺเถติ จกฺขุํ อทฺธุวํ อสสฺสตํ วิปริณามธมฺมนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อนิจฺจํ
สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพตฺถ จกฺขุ ฯ
ววตฺเถติ จกฺขุํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ
โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ
วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ
อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต
สุขสญฺญํ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺญํ ปชหติ
นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต
สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ
ววตฺเถติ ฯ
[๑๖๒] กถํ โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ โสตํ อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ
ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๒.๑} กถํ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ ฆานํ อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ
ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๒.๒} กถํ ชิวฺหํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ ชิวฺหา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ ชิวฺหา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา กมฺมสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ ชิวฺหา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา จตุนฺนํ
มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ
ชิวฺหา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา
น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ ชิวฺหํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ ชิวฺหา
อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อนิจฺจา
สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา
นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ ชิวฺหํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ฯเปฯ
ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺญํ
ปชหติ ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ ชิวฺหํ
อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๒.๓} กถํ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ กาโย อวิชฺชาสมฺภูโตติ
ววตฺเถติ กาโย ตณฺหาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย กมฺมสมฺภูโตติ
ววตฺเถติ กาโย อาหารสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย จตุนฺนํ
มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ กาโย อุปฺปนฺโนติ ววตฺเถติ
กาโย สมุปาคโตติ ววตฺเถติ กาโย อุปฺปนฺโนติ ววตฺเถติ
น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ กายํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ กาโย อทฺธุโว
อสสฺสโต วิปริณามธมฺโมติ ววตฺเถติ กาโย อนิจฺโจ สงฺขโต
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโมติ
ววตฺเถติ กายํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ
โน สุขโต ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต
นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺญํ ปชหติ ฯเปฯ
ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๒.๔} กถํ มนํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ มโน อวิชฺชาสมฺภูโตติ
ววตฺเถติ มโน ตณฺหาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน กมฺมสมฺภูโตติ
ววตฺเถติ มโน อาหารสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน อุปฺปนฺโนติ
ววตฺเถติ มโน สมุปาคโตติ ววตฺเถติ มโน อหุตฺวา สมฺภูโต
หุตฺวา น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ มนํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ มโน
อทฺธุโว อสสฺสโต วิปริณามธมฺโมติ ววตฺเถติ มโน อนิจฺโจ
สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม
นิโรธธมฺโมติ ววตฺเถติ มนํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต
ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ
โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ
โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต
ววตฺเถนฺโต สุขสญฺญํ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺญํ
ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ
นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ
มนํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ เอวํ อชฺฌตฺตธมฺเม ววตฺเถติ ตํ ญาตฏฺเฐน
ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ อชฺฌตฺตววตฺถาเน
ปญฺญา วตฺถุนานตฺเต ญาณํ ฯ
--------
[๑๖๓] กถํ พหิทฺธาววตฺถาเน ปญฺญา โคจรนานตฺเต ญาณํ ฯ
{๑๖๓.๑} กถํ พหิทฺธา ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ
สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ คนฺเธ พหิทฺธา ววตฺเถติ รเส พหิทฺธา
ววตฺเถติ โผฏฺฐพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ธมฺเม พหิทฺธา
ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๓.๒} กถํ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ รูปา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ รูปา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา กมฺมสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ รูปา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา จตุนฺนํ มหาภูตานํ
อุปาทายาติ ววตฺเถติ รูปา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ รูปา
สมุปาคตาติ ววตฺเถติ รูปา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ
ววตฺเถติ รูเป อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ รูปา อทฺธุวา อสสฺสตา
วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ รูปา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา
ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ รูเป
อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต
อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ
วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน
อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต
ววตฺเถนฺโต สุขสญฺญํ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺญํ
ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ
นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ
เอวํ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ
[๑๖๔] กถํ สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ สทฺทา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ ฯเปฯ สทฺทา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ
สทฺทา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ สทฺทา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ
สทฺทา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ ววตฺเถติ สทฺเท
อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ สทฺทา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ
ววตฺเถติ สทฺทา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา
วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ สทฺเท อนิจฺจโต
ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๔.๑} กถํ คนฺเธ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ คนฺธา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ คนฺธา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ คนฺเธ พหิทฺธา
ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๔.๒} กถํ รเส พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ รสา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ รสา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ รเส พหิทฺธา
ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๔.๓} กถํ โผฏฺฐพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ โผฏฺฐพฺพา
อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺฐพฺพา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ
โผฏฺฐพฺพา กมฺมสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺฐพฺพา อาหารสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ โผฏฺฐพฺพา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ โผฏฺฐพฺพา สมุปาคตาติ
ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ โผฏฺฐพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ
{๑๖๔.๔} กถํ ธมฺเม พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ ธมฺมา อวิชฺชาสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ ธมฺมา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา กมฺมสมฺภูตาติ
ววตฺเถติ ธมฺมา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อุปฺปนฺนาติ
ววตฺเถติ ธมฺมา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อหุตฺวา
สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ ววตฺเถติ ธมฺเม อนฺตวนฺตโต
ววตฺเถติ ธมฺมา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ
ธมฺมา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา
วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ ธมฺเม อนิจฺจโต ววตฺเถติ
โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ
โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ
นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต
ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺญํ
ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺญํ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต
นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ
ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ ธมฺเม พหิทฺธา
ววตฺเถติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ พหิทฺธาววตฺถาเน ปญฺญา โคจรนานตฺเต ญาณํ ฯ
-------
[๑๖๕] กถํ จริยาววตฺถาเน ปญฺญา จริยานานตฺเต ญาณํ ฯ
จริยาติ ติสฺโส จริยาโย วิญฺญาณจริยา อญฺญาณจริยา ญาณจริยา ฯ
{๑๖๕.๑} กตมา วิญฺญาณจริยา รูเปสุ ทสฺสนตฺถาย อาวชฺชน-
กิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา รูเปสุ ทสฺสนตฺโถ จกฺขุวิญฺญาณํ
วิญฺญาณจริยา รูเปสุ ทิฏฺฐตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ ๑- วิญฺญาณจริยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อภินิโรปน ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
รูเปสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา
สทฺเทสุ สวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
สทฺเทสุ สวนตฺโถ โสตวิญฺญาณํ วิญฺญาณจริยา สทฺเทสุ
สุตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺญาณจริยา สทฺเทสุ
อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา คนฺเธสุ
ฆายนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา คนฺเธสุ
ฆายนตฺโถ ฆานวิญฺญาณํ วิญฺญาณจริยา คนฺเธสุ ฆายิตตฺตา
อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺญาณจริยา คนฺเธสุ อภิโรปิตตฺตา
วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา
{๑๖๕.๒} รเสสุ สายนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา รเสสุ สายนตฺโถ ชิวฺหาวิญฺญาณํ วิญฺญาณจริยา
รเสสุ สายิตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺญาณจริยา รเสสุ
อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา [๑]-
โผฏฺฐพฺเพสุ ผุสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
โผฏฺฐพฺเพสุ ผุสนตฺโถ กายวิญฺญาณํ วิญฺญาณจริยา โผฏฺฐพฺเพสุ
ผุฏฺฐตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺญาณจริยา โผฏฺฐพฺเพสุ
อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา [๒]-
ธมฺเมสุ วิชานนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
ธมฺเมสุ วิชานนตฺโถ มโนวิญฺญาณํ วิญฺญาณจริยา ธมฺเมสุ
วิญฺญาตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺญาณจริยา ธมฺเมสุ
อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺญาณธาตุ วิญฺญาณจริยา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. รเสสุ ผุสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา ฯ ... โผฏฺฐพฺเพสุ
@วิชานนตฺถาย อาวชฺชน ... วิญฺญาณจริยา ฯ
[๑๖๖] วิญฺญาณจริยาติ เกนตฺเถน วิญฺญาณจริยา ฯ
นิราคา จรตีติ วิญฺญาณจริยา นิทฺโทสา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
นิมฺโมหา จรตีติ วิญฺญาณจริยา นิมฺมานา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
นิทฺทิฏฺฐิ จรตีติ วิญฺญาณจริยา นิอุทฺธจฺจา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
นิพฺพิจิกิจฺฉา จรตีติ วิญฺญาณจริยา นานุสยา จรตีติ
วิญฺญาณจริยา ราควิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
โทสวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา โมหวิปฺปยุตฺตา จรตีติ
วิญฺญาณจริยา มานวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา อุทฺธจฺจวิปฺปยุตฺตา จรตีติ
วิญฺญาณจริยา วิจิกิจฺฉาวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
อนุสยวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา
{๑๖๖.๑} กุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ๑- จรตีติ วิญฺญาณจริยา
อกุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา สาวชฺเชหิ
กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺญาณจริยา อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ
วิปฺปยุตฺตา ๒- จรตีติ วิญฺญาณจริยา กเณฺหหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา
จรตีติ วิญฺญาณจริยา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ๓- จรตีติ
วิญฺญาณจริยา สุขุทฺรเยหิ ๔- กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ๕- จรตีติ
วิญฺญาณจริยา ทุกฺขุทฺรเยหิ ๖- กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ
วิญฺญาณจริยา สุขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ๗-
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓-๕-๗ ม. สมฺปยุตฺตา ฯ ๔ สี. สุขินฺทฺริเยหิ ฯ ๖ สี. ทุกฺขินฺทฺริเยหิ ฯ
จรตีติ วิญฺญาณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา
จรตีติ วิญฺญาณจริยา วิญฺญาเต ๑- จรตีติ วิญฺญาณจริยา
วิญฺญาณสฺส เอวรูปา จริยา โหตีติ วิญฺญาณจริยา ปกติปริสุทฺธมิทํ
จิตฺตํ นิกฺกิเลสฏฺเฐนาติ ๒- วิญฺญาณจริยา อยํ วิญฺญาณจริยา ฯ
[๑๖๗] กตมา อญฺญาณจริยา มนาปิเยสุ รูเปสุ ราคสฺส
ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา ราคสฺส
ชวนา อญฺญาณจริยา อมนาปิเยสุ รูเปสุ โทสสฺส ชวนตฺถาย
อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา โทสสฺส ชวนา
อญฺญาณจริยา ตทุภเยน อสมเปกฺขณสฺมึ วตฺถุสฺมึ โมหสฺส
ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา โมหสฺส
ชวนา อญฺญาณจริยา วินิพนฺธสฺส มานสฺส ชวนตฺถาย
อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา มานสฺส ชวนา
อญฺญาณจริยา ปรามฏฺฐาย ทิฏฺฐิยา ชวนตฺถาย อาวชฺชน-
กิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา ทิฏฺฐิยา ชวนา อญฺญาณจริยา
วิกฺเขปคตสฺส อุทฺธจฺจสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา อุทฺธจฺจสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา อนิฏฺฐาคตาย ๓-
วิจิกิจฺฉาย ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
วิจิกิจฺฉาย ชวนา อญฺญาณจริยา ถามคตสฺส อนุสยสฺส
ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วิญฺญาเณ ฯ ๒ นิกฺเขสฏฺเฐนาตีติปิ ปาโฐ ฯ ๓ ม. ยุ. อนิฏฺฐํ คตาย ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
อนุสยสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา มนาปิเยสุ สทฺเทสุ ฯเปฯ
มนาปิเยสุ คนฺเธสุ มนาปิเยสุ รเสสุ มนาปิเยสุ โผฏฺฐพฺเพสุ
มนาปิเยสุ ธมฺเมสุ ราคสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา ราคสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา อมนาปิเยสุ
ธมฺเมสุ โทสสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
โทสสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา ตทุภเยน อสมเปกฺขณสฺมึ
วตฺถุสฺมึ โมหสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา โมหสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา ปรามฏฺฐาย ทิฏฺฐิยา
ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา ทิฏฺฐิยา
ชวนา อญฺญาณจริยา วิกฺเขปคตสฺส อุทฺธจฺจสฺส ชวนตฺถาย
อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา อุทฺธจฺจสฺส ชวนา
อญฺญาณจริยา อนิฏฺฐาคตาย วิจิกิจฺฉาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา วิจิกิจฺฉาย ชวนา อญฺญาณจริยา ถามคตสฺส
อนุสยสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา
อนุสยสฺส ชวนา อญฺญาณจริยา ฯ
[๑๖๘] อญฺญาณจริยาติ เกนตฺเถน อญฺญาณจริยา ฯ
สราคา จรตีติ อญฺญาณจริยา สโทสา จรตีติ อญฺญาณจริยา
สโมหา จรตีติ อญฺญาณจริยา สมานา จรตีติ อญฺญาณจริยา
สทิฏฺฐิ จรตีติ อญฺญาณจริยา สอุทฺธจฺจา จรตีติ อญฺญาณจริยา
สวิจิกิจฺฉา จรตีติ อญฺญาณจริยา สานุสยา จรตีติ อญฺญาณจริยา
ราคสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา โทสสมฺปยุตฺตา
จรตีติ อญฺญาณจริยา โมหสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา
มานสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺตา จรตีติ
อญฺญาณจริยา อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา
วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา อนุสยสมฺปยุตฺตา
จรตีติ อญฺญาณจริยา กุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ
อญฺญาณจริยา อกุสเลหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา
สาวชฺเชหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา
อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา กเณฺหหิ
กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ
วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺญาณจริยา สุขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา
จรตีติ อญฺญาณจริยา ทุกฺขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา
จรตีติ อญฺญาณจริยา สุขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ
อญฺญาณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ
อญฺญาณจริยา อญฺญาเต จรตีติ อญฺญาณจริยา อญฺญาณสฺส
เอวรูปา จริยา โหตีติ อญฺญาณจริยา อยํ อญฺญาณจริยา ฯ
[๑๖๙] กตมา ญาณจริยา อนิจฺจานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา อนิจฺจานุปสฺสนา ญาณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนตฺถาย
อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺญาณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนา
ญาณจริยา อนตฺตานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา อนตฺตานุปสฺสนา ญาณจริยา นิพฺพิทานุปสฺสนตฺถาย
ฯเปฯ วิราคานุปสฺสนตฺถาย นิโรธานุปสฺสนตฺถาย
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนตฺถาย ขยานุปสฺสนตฺถาย วยานุปสฺสนตฺถาย
วิปริณามานุปสฺสนตฺถาย อนิมิตฺตานุปสฺสนตฺถาย
อปฺปณิหิตานุปสฺสนตฺถาย สุญฺญตานุปสฺสนตฺถาย
อธิปญฺญธมฺมานุปสฺสนตฺถาย ยถาภูตญาณทสฺสนตฺถาย
อาทีนวานุปสฺสนตฺถาย ปฏิสงฺขานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา
วิญฺญาณจริยา ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ญาณจริยา วิวฏฺฏนานุปสฺสนา
ญาณจริยา โสตาปตฺติมคฺโค ญาณจริยา โสตาปตฺติผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา สกทาคามิมคฺโค ญาณจริยา สกทาคามิผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา อนาคามิมคฺโค ญาณจริยา อนาคามิผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา อรหตฺตมคฺโค ญาณจริยา อรหตฺตผลสมาปตฺติ ญาณจริยา ฯ
[๑๗๐] ญาณจริยาติ เกนตฺเถน ญาณจริยา ฯ นิราคา
จรตีติ ญาณจริยา นิทฺโทสา จรตีติ ญาณจริยา ฯเปฯ นานุสยา
จรตีติ ญาณจริยา ราควิปฺปยุตฺตา จรตีติ ญาณจริยา
โทสวิปฺปยุตฺตา จรตีติ ญาณจริยา โมหวิปฺปยุตฺตา จรตีติ
ญาณจริยา มานวิปฺปยุตฺตา ฯเปฯ ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺตา อุทฺธจฺจวิปฺปยุตฺตา
วิจิกิจฺฉาวิปฺปยุตฺตา อนุสยวิปฺปยุตฺตา กุสเลหิ กมฺเมหิ
สมฺปยุตฺตา อกุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สาวชฺเชหิ กมฺเมหิ
วิปฺปยุตฺตา อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา กเณฺหหิ
กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา สุขุทฺรเยหิ
กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา ทุกฺขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สุขวิปาเกหิ
กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ ญาณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ
กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ ญาณจริยา ญาเณ ๑- จรตีติ ญาณจริยา
ญาณสฺส เอวรูปา จริยา โหตีติ ญาณจริยา อยํ ญาณจริยา
วิญฺญาณจริยา อญฺญาณจริยา ญาณจริยา ๒- ตํ ญาตฏฺเฐน
ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ จริยาววตฺถาเน
ปญฺญา จริยานานตฺเต ญาณํ ฯ
---------
[๑๗๑] กถํ จตุธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ภูมินานตฺเต ญาณํ ฯ
จตสฺโส ภูมิโย กามาวจรา ภูมิ รูปาวจรา ภูมิ อรูปาวจรา ภูมิ
อปริยาปนฺนา ภูมิ ฯ
[๑๗๒] กตมา กามาวจรา ภูมิ เหฏฺฐโต อวีจินิรยํ
ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทเว อนฺโต กริตฺวา
ยํ เอตสฺมึ อนตฺเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุ
อายตนา รูปา ๓- เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ อยํ
กามาวจรา ภูมิ ฯ
[๑๗๓] กตมา รูปาวจรา ภูมิ เหฏฺฐโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ
กริตฺวา อุปริโต อกนิฏฺเฐ เทเว อนฺโต กริตฺวา ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร
เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ญาเต ฯ ๒ ม. ยุ. อญฺญา วิญฺญาณจริยา อญฺญา อญฺญาณจริยา อญฺญา
@ญาณจริยาติ ฯ ๓ ม. รูปํ ฯ
วา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารสฺส ๑- วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อยํ
รูปาวจรา ภูมิ ฯ
[๑๗๔] กตมา อรูปาวจรา ภูมิ เหฏฺฐโต อากาสานญฺจายตนูปเค
เทเว ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปเค
เทเว อนฺโต กริตฺวา ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถ ปริยาปนฺนา
สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารสฺส วา
จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อยํ อรูปาวจรา ภูมิ ฯ
[๑๗๕] กตมา อปริยาปนฺนา ภูมิ อปริยาปนฺนา มคฺคา จ
ผลานิ จ อสงฺขตา จ ธาตุ อยํ อปริยาปนฺนา ภูมิ อิมา
จตสฺโส ภูมิโย ฯ
[๑๗๖] อปราปิ จตสฺโส ภูมิโย จตฺตาโร สติปฏฺฐานา
จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา จตฺตาริ ฌานานิ
จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย จตสฺโส
ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส ปฏิปทา จตฺตาริ อารมฺมณานิ จตฺตาโร
อริยวํสา ๒- จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ จตฺตาริ จกฺกานิ จตฺตาริ
ธมฺมปทานิ อิมา จตสฺโส ภูมิโย ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ จตุธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา
ภูมินานตฺเต ญาณํ ฯ
---------
[๑๗๗] กถํ นวธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ธมฺมนานตฺเต ญาณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิหาริสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ สพฺพโปตฺถเก จตฺตาริ อริยวํสานีติ ทิสฺสติ ฯ
กถํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ กามาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ
อกุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ รูปาวจเร ธมฺเม
กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อรูปาวจเร ธมฺเม
กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อปริยาปนฺเน ธมฺเม
กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ
[๑๗๘] กถํ กามาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อกุสลโต
ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ทส กุสลกมฺมปเถ กุสลโต
ววตฺเถติ ทส อกุสลกมฺมปเถ อกุสลโต ววตฺเถติ รูปญฺจ
วิปากญฺจ กิริยญฺจ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ กามาวจเร
ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อกุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ
[๑๗๙] กถํ รูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อพฺยากตโต
ววตฺเถติ อิธฏฺฐสฺส จตฺตาริ ฌานานิ กุสลโต ววตฺเถติ
ตตฺรูปปนฺนสฺส จตฺตาริ ฌานานิ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ
รูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ
[๑๘๐] กถํ อรูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อพฺยากตโต
ววตฺเถติ อิธฏฺฐสฺส จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย กุสลโต
ววตฺเถติ ตตฺรูปปนฺนสฺส จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย อพฺยากตโต
ววตฺเถติ เอวํ อรูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต
ววตฺเถติ ฯ
[๑๘๑] กถํ อปริยาปนฺเน ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ
อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ จตฺตาโร อริยมคฺเค กุสลโต ววตฺเถติ
จตฺตาริ [๑]- สามญฺญผลานิ นิพฺพานญฺจ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ
อปริยาปนฺเน ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ
เอวํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ
[๑๘๒] นว ปามุชฺชมูลกา ๒- ธมฺมา อนิจฺจโต มนสิกโรโต
ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย
ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ
สมาหิเต จิตฺเต ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ
นิพฺพินฺทติ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ ทุกฺขโต
มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ
ชายติ รูปํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ
ทุกฺขโต มนสิกโรโต ฯเปฯ รูปํ อนตฺตโต ฯเปฯ เวทนํ สญฺญํ
สงฺขาเร วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต
ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ ชรามรณํ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ
ชายติ ชรามรณํ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ
ปมุทิตสฺสปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย
สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเต จิตฺเต
ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ นิพฺพินฺทติ
นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ อิเม นว ปามุชฺชมูลกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จ. ฯ ๒ ม. ยุ. สพฺพตฺถ ปาโมชฺชมูลกา ฯ
ธมฺมา ฯ
[๑๘๓] นว โยนิโส มนสิการมูลกา ธมฺมา อนิจฺจโต
โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ
ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน
จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
ปชานาติ ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส
ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย
สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ
{๑๘๓.๑} สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ รูปํ อนิจฺจโต
โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต
ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ
ชายติ ฯเปฯ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ
ชรามรณํ อนิจฺจโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ชรามรณํ
ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ ชรามรณํ
อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส
ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ
สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อิเม นว โยนิโส มนสิการมูลกา ธมฺมา ฯ
[๑๘๔] นว นานตฺตา ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ
ผสฺสนานตฺตํ ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ
เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สญฺญานานตฺตํ สญฺญานานตฺตํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ
ปริฬาหนานตฺตํ ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ
ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ลาภนานตฺตํ อิเม นว
นานตฺตา ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ นวธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ธมฺมนานตฺเต ญาณํ ฯ
--------
[๑๘๕] กถํ อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐน ๑- ญาณํ ฯ ปริญฺญาปญฺญา
ตีรณฏฺเฐน ๒- ญาณํ ปหานปญฺญา ปริจฺจาคฏฺเฐน ๓- ญาณํ
ภาวนาปญฺญา เอกรสฏฺเฐน ๔- ญาณํ สจฺฉิกิริยาปญฺญา ผสฺสนฏฺเฐน ๕-
ญาณํ เย เย ธมฺมา อภิญฺญาตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓-๔-๕ ม. ยุ. ญาตฏฺเฐ ... ผุสฺสนฏฺเฐ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ญาตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ปริญฺญาตา โหนฺติ เต เต
ธมฺมา ตีริตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ปหีนา โหนฺติ เต
เต ธมฺมา ปริจฺจตฺตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ภาวิตา โหนฺติ
เต เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ เย เย ธมฺมา สจฺฉิกตา โหนฺติ
เต เต ธมฺมา ผุสิตา โหนฺติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปริญฺญาปญฺญา ตีรณฏฺเฐน ญาณํ ปหานปญฺญา ปริจฺจาคฏฺเฐน
ญาณํ ภาวนาปญฺญา เอกรสฏฺเฐน ญาณํ สจฺฉิกิริยาปญฺญา
ผสฺสนฏฺเฐน ญาณํ ฯ
---------
[๑๘๖] กถํ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
ธมฺมานานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺตินานตฺเต
ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
{๑๘๖.๑} สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม วิริยินฺทฺริยํ ธมฺโม สตินฺทฺริยํ ธมฺโม
สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม ปญฺญินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโญ สทฺธินฺทฺริยํ
ธมฺโม อญฺโญ วิริยินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโญ สตินฺทฺริยํ ธมฺโม
อญฺโญ สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโญ ปญฺญินฺทฺริยํ ธมฺโม เยน
ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา
ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๘๗] อธิโมกฺขฏฺโฐ อตฺโถ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ อุปฏฺฐานฏฺโฐ
อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อธิโมกฺขฏฺโฐ
อตฺโถ อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ
อญฺโญ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ เยน
ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม นานา
อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ฯ
[๑๘๘] ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา
ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺญา
ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโย เยน ญาเณน อิมา นานา
นิรุตฺติโย ญาตา เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ
เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ฯ
[๑๘๙] ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ ปญฺจสุ อตฺเถสุ ญาณานิ
ทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ
อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ เยน
ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๐] สทฺธาพลํ ธมฺโม วิริยพลํ ธมฺโม สติพลํ ธมฺโม
สมาธิพลํ ธมฺโม ปญฺญาพลํ ธมฺโม อญฺโญ สทฺธาพลํ ธมฺโม
อญฺโญ วิริยพลํ ธมฺโม อญฺโญ สติพลํ ธมฺโม อญฺโญ สมาธิพลํ
ธมฺโม อญฺโญ ปญฺญาพลํ ธมฺโม เยน ญาเณน อิเม
นานา ธมฺมา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา
ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ฯ
[๑๙๑] อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโฐ
อตฺโถ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโฐ
อตฺโถ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อสฺสทฺธิเย
อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ
อญฺโญ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อุทฺธจฺเจ
อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ
เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา เตเนว ญาเณน
อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา
อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๒] ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา
ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺญา
ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโย เยน ญาเณน อิมา นานา
นิรุตฺติโย ญาตา เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ
เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๓] ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ ปญฺจสุ อตฺเถสุ
ญาณานิ ทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ
อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ เยน
ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต
ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๔] สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค
ธมฺโม วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม
ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม
อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโญ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม
อญฺโญ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโญ วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค
ธมฺโม อญฺโญ ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโญ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค
ธมฺโม อญฺโญ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโญ
อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม เยน ญาเณน อิเม นานา
ธมฺมา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ
เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๕] อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ ปวิจยฏฺโฐ อตฺโถ ปคฺคหฏฺโฐ
อตฺโถ ผรณฏฺโฐ อตฺโถ อุปสมฏฺโฐ อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโฐ
อตฺโถ ปฏิสงฺขานฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ
อญฺโญ ปวิจยฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ
ผรณฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อุปสมฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ
อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ ปฏิสงฺขานฏฺโฐ อตฺโถ เยน
ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา
อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๖] สตฺต ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา สตฺต
อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย
อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโย เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย
ญาตา เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ
เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๗] สตฺตสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ สตฺตสุ อตฺเถสุ ญาณานิ
จุทฺทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ
อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ เยน
ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต
ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๘] สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺโม สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม สมฺมาวาจา
ธมฺโม สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม สมฺมาอาชีโว ธมฺโม
สมฺมาวายาโม ธมฺโม สมฺมาสติ ธมฺโม สมฺมาสมาธิ ธมฺโม
อญฺโญ สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺโม อญฺโญ สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม
อญฺโญ สมฺมาวาจา ธมฺโม อญฺโญ สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม
อญฺโญ สมฺมาอาชีโว ธมฺโม อญฺโญ สมฺมาวายาโม ธมฺโม
อญฺโญ สมฺมาสติ ธมฺโม อญฺโญ สมฺมาสมาธิ ธมฺโม เยน
ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม
นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา
ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๑๙๙] ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ อภินิโรปนฏฺโฐ อตฺโถ
ปริคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ สมุฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ โวทานฏฺโฐ อตฺโถ
ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโฐ
อตฺโถ อญฺโญ ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อภินิโรปนฏฺโฐ
อตฺโถ อญฺโญ ปริคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ สมุฏฺฐานฏฺโฐ
อตฺโถ อญฺโญ โวทานฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ
อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ อญฺโญ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ
เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา เตเนว ญาเณน
อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต
ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๒๐๐] อฏฺฐ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อฏฺฐ
อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย
อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโย เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย
ญาตา เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ
เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
[๒๐๑] อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ อฏฺฐสุ อตฺเถสุ ญาณานิ
โสฬสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ
อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิ เยน
ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม นานา
ญาณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺตินานตฺเต
ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณนานตฺเต
ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
--------
[๒๐๒] กถํ วิหารนานตฺเต ปญฺญา วิหารฏฺเฐ ญาณํ
สมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา สมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ วิหารสมาปตฺติ-
นานตฺเต ปญฺญา วิหารสมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ ฯ
{๒๐๒.๑} นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน
อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อปฺปณิหิโต
วิหาโร อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต
อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺญโต วิหาโร ฯ
[๒๐๓] นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา
สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน
อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ
อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ
อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ
สุญฺญตา สมาปตฺติ ฯ
[๒๐๔] นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ
ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส
วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ
อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ อภินิเวสํ
ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ
ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ
อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺญตา วิหารสมาปตฺติ ฯ
[๒๐๕] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร รูปปณิธึ
ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ
ปสฺสติ อปฺปณิหิโต วิหาโร รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน
สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺญโต วิหาโร ฯ
[๒๐๖] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา
สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ รูปปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน
อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ
รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา
ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ
อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺญตา สมาปตฺติ ฯ
[๒๐๗] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ
รูปปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา
ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ
รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส
ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺญตา วิหารสมาปตฺติ ฯ
[๒๐๘] เวทนานิมิตฺตํ ฯเปฯ สญฺญานิมิตฺตํ สงฺขารนิมิตฺตํ
วิญฺญาณนิมิตฺตํ จกฺขุํ ฯเปฯ ฯ
{๒๐๘.๑} ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต
อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร ชรามรณปณิธึ
ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ
ปสฺสติ อปฺปณิหิโต วิหาโร ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน
สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺญโต วิหาโร ฯ
[๒๐๙] ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต
อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ
อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ ชรามรณปณิธึ
ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา
นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา
สมาปตฺติ ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต
อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ
สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺญตา สมาปตฺติ ฯ
[๒๑๐] ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต
อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา
นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา
วิหารสมาปตฺติ ชรามรณปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต
อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา
นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา
วิหารสมาปตฺติ ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต
อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา
นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺญตา
วิหารสมาปตฺติ อญฺโญ อนิมิตฺโต วิหาโร อญฺโญ
อปฺปณิหิโต วิหาโร อญฺโญ สุญฺญโต วิหาโร อญฺญา
อนิมิตฺตา สมาปตฺติ อญฺญา อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ อญฺญา
สุญฺญตา สมาปตฺติ อญฺญา อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ อญฺญา
อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ อญฺญา สุญฺญตา วิหารสมาปตฺติ
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
วิหารนานตฺเต ปญฺญา วิหารฏฺเฐ ญาณํ สมาปตฺตินานตฺเต
ปญฺญา สมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ วิหารสมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา
วิหารสมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ ฯ
--------
[๒๑๑] กถํ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺญา
อานนฺตริกสมาธิสฺมึ ญาณํ ฯ
{๒๑๑.๑} เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ตสฺส
สมาธิสฺส วเสน อุปฺปชฺชติ ญาณํ เตน ญาเณน อาสวา ขียนฺติ
อิติ ปฐมํ สมโถ ปจฺฉา ญาณํ เตน ญาเณน อาสวานํ ขโย
โหติ เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺญา
อานนฺตริกสมาธิสฺมึ ๑- ญาณํ ฯ
[๒๑๒] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว ภวาสโว
ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว ฯ
{๒๑๒.๑} กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส
ทิฏฺฐาสโว ขียติ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย
ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต
อาสวา ขียนฺติ สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ
ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต
อาสวา ขียนฺติ อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ
ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต
อาสวา ขียนฺติ อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ อนวเสโส
อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ
[๒๑๓] อพฺยาปาทวเสน ฯเปฯ อาโลกสญฺญาวเสน อวิกฺเขปวเสน
ธมฺมววตฺถานวเสน ญาณวเสน ปามุชฺชวเสน ปฐมชฺฌานวเสน
ทุติยชฺฌานวเสน ตติยชฺฌานวเสน จตุตฺถชฺฌานวเสน
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวเสน วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ-
วเสน อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติวเสน เนวสญฺญานาสญฺญายตน-
สมาปตฺติวเสน ปฐวีกสิณวเสน อาโปกสิณวเสน
@เชิงอรรถ: ๑ อานนฺตริย สมาธิสฺมินฺติ วา ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
เตโชกสิณวเสน วาโยกสิณวเสน นีลกสิณวเสน ปีตกสิณวเสน
โลหิตกสิณวเสน โอทาตกสิณวเสน อากาสกสิณวเสน
วิญฺญาณกสิณวเสน พุทฺธานุสฺสติวเสน ธมฺมานุสฺสติวเสน
สงฺฆานุสฺสติวเสน สีลานุสฺสติวเสน จาคานุสฺสติวเสน
เทวตานุสฺสติวเสน อานาปานสฺสติวเสน มรณสฺสติวเสน
กายคตาสติวเสน อุปสมานุสฺสติวเสน
{๒๑๓.๑} อุทฺธุมาตกสญฺญาวเสน วินีลกสญฺญาวเสน วิปุพฺพก-
สญฺญาวเสน วิจฺฉิทฺทกสญฺญาวเสน วิกฺขายิตกสญฺญาวเสน
วิกฺขิตฺตกสญฺญาวเสน หตวิกฺขิตฺตกสญฺญาวเสน โลหิตกสญฺญาวเสน
ปุฬวกสญฺญาวเสน อฏฺฐิกสญฺญาวเสน ทีฆํ อสฺสาสวเสน ทีฆํ
ปสฺสาสวเสน รสฺสํ อสฺสาสวเสน รสฺสํ ปสฺสาสวเสน สพฺพกายปฏิสํเวที
อสฺสาสวเสน สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ
กายสงฺขารํ อสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสาสวเสน
ปีติปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน ปีติปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน สุขปฏิสํเวที
อสฺสาสวเสน สุขปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที
อสฺสาสวเสน จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ
จิตฺตสงฺขารํ อสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสาสวเสน
จิตฺตปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน จิตฺตปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน
อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ อสฺสาสวเสน อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ
ปสฺสาสวเสน สมาทหํ จิตฺตํ ฯเปฯ วิโมจยํ จิตฺตํ อนิจฺจานุปสฺสี
วิราคานุปสฺสี นิโรธานุปสฺสี ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสาสวเสน
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา
อวิกฺเขโป สมาธิ ตสฺส สมาธิสฺส วเสน อุปฺปชฺชติ ญาณํ
เตน ญาเณน อาสวา ขียนฺติ อิติ ปฐมํ สมโถ ปจฺฉา ญาณํ
เตน ญาเณน อาสวานํ ขโย โหติ เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา
อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺญา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ ญาณํ ฯ
[๒๑๔] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว ภวาสโว
ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว ฯ
{๒๑๔.๑} กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส
ทิฏฺฐาสโว ขียติ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย
ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต
อาสวา ขียนฺติ ฯ
{๒๑๔.๒} สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ
ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ
{๒๑๔.๓} อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ
ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ
{๒๑๔.๔} อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ อนวเสโส
อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ตํ ญาตฏฺเฐน
ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา
อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺญา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ ญาณํ ฯ
--------
[๒๑๕] กถํ ทสฺสนาธิปเตยฺยํ สนฺโต จ วิหาราธิคโม
ปณีตาธิมุตฺตตา ปญฺญา อรณวิหาเร ญาณํ ฯ ทสฺสนาธิปเตยฺยนฺติ
อนิจฺจานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ
อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา
ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป
อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ เวทนาย ฯเปฯ สญฺญาย
สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา
ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ชรามรเณ ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ
ชรามรเณ อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ฯ
[๒๑๖] สนฺโต จ วิหาราธิคโมติ สุญฺญโต วิหาโร สนฺโต
วิหาราธิคโม อนิมิตฺโต วิหาโร สนฺโต วิหาราธิคโม อปฺปณิหิโต
วิหาโร สนฺโต วิหาราธิคโม ฯ
{๒๑๖.๑} ปณีตาธิมุตฺตตาติ สุญฺญเต อธิมุตฺตตา ปณีตาธิมุตฺตตา
อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตา ปณีตาธิมุตฺตตา อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตา
ปณีตาธิมุตฺตตา ฯ
{๒๑๖.๒} อรณวิหาโรติ ปฐมชฺฌานํ อรณวิหาโร ทุติยชฺฌานํ
อรณวิหาโร ตติยชฺฌานํ อรณวิหาโร จตุตฺถชฺฌานํ อรณวิหาโร
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ อรณวิหาโร ฯเปฯ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ อรณวิหาโร
{๒๑๖.๓} อรณวิหาโรติ เกนตฺเถน อรณวิหาโร ฯ ปฐมชฺฌาเนน
นีวรเณ หรตีติ อรณวิหาโร ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจาเร หรตีติ
อรณวิหาโร ตติยชฺฌาเนน ปีตึ หรตีติ อรณวิหาโร จตุตฺถชฺฌาเนน
สุขทุกฺเข หรตีติ อรณวิหาโร อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
รูปสญฺญํ ปฏิฆสญฺญํ นานตฺตสญฺญํ หรตีติ อรณวิหาโร
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺญํ หรตีติ
อรณวิหาโร อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ
หรตีติ อรณวิหาโร เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา
อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ หรตีติ อรณวิหาโร อยํ อรณวิหาโร
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ทสฺสนาธิปเตยฺยํ สนฺโต จ วิหาราธิคโม ปณีตาธิมุตฺตตา
ปญฺญา อรณวิหาเร ญาณํ ฯ
---------
[๒๑๗] กถํ ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ
วสีภาวตาปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณํ ฯ
{๒๑๗.๑} ทฺวีหิ พเลหีติ เทฺว พลานิ สมถพลํ วิปสฺสนาพลํ ฯ
[๒๑๘] กตมํ สมถพลํ เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา
อวิกฺเขโป สมถพลํ อพฺยาปาทวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป
สมถพลํ อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ
อวิกฺเขปวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ ฯเปฯ
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป
สมถพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา
อวิกฺเขโป สมถพลํ ฯ
[๒๑๙] สมถพลนฺติ เกนตฺเถน สมถพลํ ฯ ปฐมชฺฌาเนน นีวรเณ
น กมฺปตีติ สมถพลํ ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจาเร น กมฺปตีติ สมถพลํ
ตติยชฺฌาเนน ปีติยา น กมฺปตีติ สมถพลํ จตุตฺถชฺฌาเนน สุขทุกฺเข น
กมฺปตีติ สมถพลํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺญาย
ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย น กมฺปตีติ สมถพลํ
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺญาย
น กมฺปตีติ สมถพลํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา
วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย น กมฺปตีติ สมถพลํ เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย น
กมฺปตีติ สมถพลํ อุทฺธจฺเจ จ อุทฺธจฺจสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ
น กมฺปติ น จลติ น เวธตีติ สมถพลํ อิทํ สมถพลํ ฯ
[๒๒๐] กตมํ วิปสฺสนาพลํ อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ
ทุกฺขานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ อนตฺตานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ
นิพฺพิทานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ วิราคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ
นิโรธานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ
รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯเปฯ รูเป ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา
วิปสฺสนาพลํ เวทนาย ฯเปฯ สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ
จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯเปฯ
ชรามรเณ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯ
[๒๒๑] วิปสฺสนาพลนฺติ เกนตฺเถน วิปสฺสนาพลํ ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาย
นิจฺจสญฺญาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ ทุกฺขานุปสฺสนาย
สุขสญฺญาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ อนตฺตานุปสฺสนาย
อตฺตสญฺญาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ นิพฺพิทานุปสฺสนาย
นนฺทิยา น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ วิราคานุปสฺสนาย ราเค น
กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ นิโรธานุปสฺสนาย สมุทเย น กมฺปตีติ
วิปสฺสนาพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทาเน น กมฺปตีติ
วิปสฺสนาพลํ อวิชฺชาย จ อวิชฺชาสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ น
กมฺปติ น จลติ น เวธตีติ วิปสฺสนาพลํ อิทํ วิปสฺสนาพลํ ฯ
[๒๒๒] ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยาติ กตเมสํ
ติณฺณนฺนํ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ฯ ทุติยชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส
วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ จตุตฺถชฺฌานํ
สมาปนฺนสฺส อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ
สญฺญาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส สญฺญา จ เวทนา จ
จิตฺตสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ อิเมสํ ติณฺณนฺนํ สงฺขารานํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ฯ
[๒๒๓] โสฬสหิ ญาณจริยาหีติ กตมาหิ โสฬสหิ ญาณจริยาหิ ฯ
อนิจฺจานุปสฺสนา ญาณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนา
ญาณจริยา อนตฺตานุปสฺสนา ญาณจริยา นิพฺพิทานุปสฺสนา
ญาณจริยา วิราคานุปสฺสนา ญาณจริยา นิโรธานุปสฺสนา
ญาณจริยา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา ญาณจริยา วิวฏฺฏนานุปสฺสนา
ญาณจริยา โสตาปตฺติมคฺโค ญาณจริยา โสตาปตฺติผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา สกทาคามิมคฺโค ญาณจริยา สกทาคามิผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา อนาคามิมคฺโค ญาณจริยา อนาคามิผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา อรหตฺตมคฺโค ญาณจริยา อรหตฺตผลสมาปตฺติ
ญาณจริยา อิมาหิ โสฬสหิ ญาณจริยาหิ ฯ
[๒๒๔] นวหิ สมาธิจริยาหีติ กตมาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ ฯ
ปฐมชฺฌานํ สมาธิจริยา ทุติยชฺฌานํ สมาธิจริยา ตติยชฺฌานํ
สมาธิจริยา จตุตฺถชฺฌานํ สมาธิจริยา อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ สมาธิจริยา ปฐมชฺฌานํ
ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา
จ ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก
จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ อิมาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ ฯ
[๒๒๕] วสีติ ปญฺจ วสิโย อาวชฺชนาวสี สมาปชฺชนาวสี
อธิฏฺฐานวสี วุฏฺฐานวสี ปจฺจเวกฺขณาวสี ฯ ปฐมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ๑-
ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อาวชฺชติ อาวชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ
อาวชฺชนาวสี ปฐมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ๒- ยาวติจฺฉกํ
สมาปชฺชติ สมาปชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ สมาปชฺชนาวสี
ปฐมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อธิฏฺฐาติ อธิฏฺฐาเน
ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ อธิฏฺฐานวสี ปฐมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ
ยาวติจฺฉกํ วุฏฺฐาติ วุฏฺฐาเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ วุฏฺฐานวสี
ปฐมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ ปจฺจเวกฺขติ ปจฺจเวกฺขณาย
ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ ปจฺจเวกฺขณาวสี ทุติยชฺฌานํ ฯเปฯ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ
อาวชฺชติ อาวชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ อาวชฺชนาวสี
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ
สมาปชฺชติ ฯเปฯ อธิฏฺฐาติ วุฏฺฐาติ ปจฺจเวกฺขติ ปจฺจเวกฺขณาย
ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ ปจฺจเวกฺขณาวสี อิมา ปญฺจ วสิโย
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา
โสฬสหิ ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตาปญฺญา
นิโรธสมาปตฺติยา ญาณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. ยถิจฺฉกํ ฯ ๒ ยทิจฺฉกนฺติ วา ยถิจฺฉกนฺติ วา ปาโฐ ฯ
--------
[๒๒๖] กถํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺญา ปรินิพฺพาเน
ญาณํ ฯ อิธ สมฺปชาโน เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส ปวตฺตํ
ปริยาทิยติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ
อาโลกสญฺญาย ถีนมิทฺธสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ อวิกฺเขเปน
อุทฺธจฺจสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย ฯเปฯ
ญาเณน อวิชฺชาย ปามุชฺเชน อรติยา ปฐมชฺฌาเนน นีวรณานํ
ปวตฺตํ ปริยาทิยติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปวตฺตํ
ปริยาทิยติ อถ วา ปน สมฺปชานสฺส อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
นิพฺพายนฺตสฺส ๑- อิทญฺเจว จกฺขุปวตฺตํ ปริยาทิยติ อญฺญญฺจ
จกฺขุปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติ อิทญฺเจว โสตปวตฺตํ ฯเปฯ
ฆานปวตฺตํ ชิวฺหาปวตฺตํ กายปวตฺตํ มโนปวตฺตํ ปริยาทิยติ
อญฺญญฺจ มโนปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติ อิทํ สมฺปชานสฺส
ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺญา ปรินิพฺพาเน ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน
ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ สมฺปชานสฺส
ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺญา ปรินิพฺพาเน ญาณํ ฯ
---------
[๒๒๗] กถํ สพฺพธมฺมานํ สมฺมาสมุจฺเฉเท นิโรเธ จ
อนุปฏฺฐานตาปญฺญา สมสีสฏฺเฐ ญาณํ ฯ
{๒๒๗.๑} สพฺพธมฺมานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส
@เชิงอรรถ: ๑ ปรินิพฺพายนฺตสฺสาติปิ ปาโฐ ฯ
ธาตุโย กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา
กามาวจรา ธมฺมา รูปาวจรา ธมฺมา อรูปาวจรา ธมฺมา
อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ
[๒๒๘] สมฺมาสมุจฺเฉเทติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ สมฺมา
สมุจฺฉินฺทติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ
อาโลกสญฺญาย ถีนมิทฺธํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ
สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ
ญาเณน อวิชฺชํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ปามุชฺเชน อรตึ สมฺมา
สมุจฺฉินฺทติ ปฐมชฺฌาเนน นีวรเณ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ฯเปฯ
อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ฯ
[๒๒๙] นิโรเธติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ นิโรเธติ
อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ นิโรเธติ อาโลกสญฺญาย ถีนมิทฺธํ
นิโรเธติ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ นิโรเธติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ
นิโรเธติ ญาเณน อวิชฺชํ นิโรเธติ ปามุชฺเชน อรตึ นิโรเธติ
ปฐมชฺฌาเนน นีวรเณ นิโรเธติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส
นิโรเธติ ฯ
[๒๓๐] อนุปฏฺฐานตาติ เนกฺขมฺมํ ปฏิลทฺธสฺส กามจฺฉนฺโท
น อุปฏฺฐาติ อพฺยาปาทํ ปฏิลทฺธสฺส พฺยาปาโท น อุปฏฺฐาติ
อาโลกสญฺญํ ปฏิลทฺธสฺส ถีนมิทฺธํ น อุปฏฺฐาติ อวิกฺเขปํ
ปฏิลทฺธสฺส อุทฺธจฺจํ น อุปฏฺฐาติ ธมฺมววตฺถานํ ปฏิลทฺธสฺส
วิจิกิจฺฉา น อุปฏฺฐาติ ญาณํ ปฏิลทฺธสฺส อวิชฺชา น อุปฏฺฐาติ
ปามุชฺชํ ปฏิลทฺธสฺส อรติ น อุปฏฺฐาติ ปฐมชฺฌานํ ปฏิลทฺธสฺส
นีวรณา น อุปฏฺฐนฺติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลทฺธสฺส สพฺพกิเลสา
น อุปฏฺฐนฺติ ๑- ฯ
[๒๓๑] สมนฺติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ สมํ
พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท สมํ ถีนมิทฺธสฺส ปหีนตฺตา
อาโลกสญฺญา สมํ อุทฺธจฺจสฺส ปหีนตฺตา อวิกฺเขโป สมํ
วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา ธมฺมววตฺถานํ สมํ อวิชฺชาย ปหีนตฺตา
ญาณํ สมํ อรติยา ปหีนตฺตา ปามุชฺชํ สมํ นีวรณานํ
ปหีนตฺตา ปฐมชฺฌานํ สมํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา
อรหตฺตมคฺโค สมํ ฯ
[๒๓๒] สีสนฺติ เตรส สีสานิ ปลิโพธสีสญฺจ ตณฺหา
พนฺธนสีสญฺจ ๒- มาโน ปรามาสสีสญฺจ ทิฏฺฐิ วิกฺเขปสีสญฺจ อุทฺธจฺจํ
กิเลสสีสญฺจ อวิชฺชา อธิโมกฺขสีสญฺจ สทฺธา ปคฺคหสีสญฺจ
วิริยํ อุปฏฺฐานสีสญฺจ สติ อวิกฺเขปสีสญฺจ สมาธิ
ทสฺสนสีสญฺจ ปญฺญา ปวตฺตสีสญฺจ ชีวิตินฺทฺริยํ โคจรสีสญฺจ
วิโมกฺโข สงฺขารสีสญฺจ นิโรโธ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ สพฺพธมฺมานํ สมฺมาสมุจฺเฉเท
นิโรเธ จ อนุปฏฺฐานตาปญฺญา สมสีสฏฺเฐ ญาณํ ฯ
--------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปฏฺฐหนฺติ ฯ ๒ ม. ยุ. วินิพนฺธน ... ฯ
[๒๓๓] กถํ ปุถุนานตฺตเตชปริยาทาเน ๑- ปญฺญา สลฺเลขฏฺเฐ
ญาณํ ฯ
{๒๓๓.๑} ปุถูติ ราโค ปุถุ โทโส ปุถุ โมโห ปุถุ โกโธ
อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ มายา สาเฐยฺยํ ถมฺโภ
สารมฺโภ มาโน อติมาโน มโท ปมาโท สพฺเพ กิเลสา สพฺเพ
ทุจฺจริตา สพฺเพ อภิสงฺขารา สพฺเพ ภวคามิกมฺมา ปุถุ ฯ
[๒๓๔] นานตฺเตกตฺตนฺติ กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ
เอกตฺตํ พฺยาปาโท นานตฺตํ อพฺยาปาโท เอกตฺตํ ถีนมิทฺธํ
นานตฺตํ อาโลกสญฺญา เอกตฺตํ อุทฺธจฺจํ นานตฺตํ อวิกฺเขโป
เอกตฺตํ วิจิกิจฺฉา นานตฺตํ ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํ อวิชฺชา
นานตฺตํ ญาณํ เอกตฺตํ อรติ นานตฺตํ ปามุชฺชํ เอกตฺตํ
นีวรณา นานตฺตํ ปฐมชฺฌานํ เอกตฺตํ ฯเปฯ สพฺเพ กิเลสา
นานตฺตํ อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ ฯ
[๒๓๕] เตโชติ ปญฺจ เตชา จรณเตโช คุณเตโช
ปญฺญาเตโช ปุญฺญเตโช ธมฺมเตโช จรณเตเชน เตชิตตฺตา
ทุสฺสีลฺยเตชํ ปริยาทิยติ คุณเตเชน เตชิตตฺตา อคุณเตชํ
ปริยาทิยติ ปญฺญาเตเชน ๒- เตชิตตฺตา ทุปฺปญฺญาเตชํ ๓-
ปริยาทิยติ ปุญฺญเตเชน เตชิตตฺตา อปุญฺญเตชํ ปริยาทิยติ
ธมฺมเตเชน เตชิตตฺตา อธมฺมเตชํ ปริยาทิยติ ฯ
[๒๓๖] สลฺเลโขติ กามจฺฉนฺโท อสลฺเลโข เนกฺขมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุถุนานตฺเตกตฺตเตชปริยาทาเน ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. ปญฺญเตเชน ...
@ทุปฺปญฺญเตชํ ฯ
สลฺเลโข พฺยาปาโท อสลฺเลโข อพฺยาปาโท สลฺเลโข ถีนมิทฺธํ
อสลฺเลโข อาโลกสญฺญา สลฺเลโข อุทฺธจฺจํ อสลฺเลโข
อวิกฺเขโป สลฺเลโข วิจิกิจฺฉา อสลฺเลโข ธมฺมววตฺถานํ
สลฺเลโข อวิชฺชา อสลฺเลโข ญาณํ สลฺเลโข อรติ อสลฺเลโข
ปามุชฺชํ สลฺเลโข นีวรณา อสลฺเลโข ปฐมชฺฌานํ สลฺเลโข ฯเปฯ
สพฺพกิเลสา อสลฺเลโข อรหตฺตมคฺโค สลฺเลโข ตํ ญาตฏฺเฐน
ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ ปุถุนานตฺตเตชปริยาทาเน
ปญฺญา สลฺเลขฏฺเฐ ญาณํ ฯ
-------
[๒๓๗] กถํ อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ
ญาณํ ฯ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อุปฺปนฺนานํ
ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ
ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ
อุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ
ญาณํ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย
เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ
ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ ฯ
[๒๓๘] อนุปฺปนฺนสฺส กามจฺฉนฺทสฺส อนุปฺปาทาย
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อุปฺปนฺนสฺส
กามจฺฉนฺทสฺส ปหานาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา
วิริยารมฺเภ ญาณํ อนุปฺปนฺนสฺส เนกฺขมฺมสฺส อุปฺปาทาย
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อุปฺปนฺนสฺส
เนกฺขมฺมสฺส ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย ฯเปฯ ปาริปูริยา
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ ฯเปฯ
อนุปฺปนฺนานํ สพฺพกิเลสานํ อนุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ
ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อุปฺปนฺนานํ สพฺพกิเลสานํ ปหานาย
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ ฯเปฯ
อนุปฺปนฺนสฺส อรหตฺตมคฺคสฺส อุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ
ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ อุปฺปนฺนสฺส อรหตฺตมคฺคสฺส
ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเฐ ปญฺญา วิริยารมฺเภ ญาณํ ฯ
---------
[๒๓๙] กถํ นานาธมฺมปฺปกาสนตาปญฺญา อตฺถสนฺทสฺสเน
ญาณํ ฯ นานาธมฺมาติ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส
ธาตุโย กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา
กามาวจรา ธมฺมา รูปาวจรา ธมฺมา อรูปวจรา ธมฺมา
อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ
[๒๔๐] ปกาสนตาติ รูปํ อนิจฺจโต ปกาเสติ รูปํ ทุกฺขโต
ปกาเสติ รูปํ อนตฺตโต ปกาเสติ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร
วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต ปกาเสติ ชรามรณํ
ทุกฺขโต ปกาเสติ ชรามรณํ อนตฺตโต ปกาเสติ ฯ
[๒๔๑] อตฺถสนฺทสฺสเนติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมตฺถํ ๑-
สนฺทสฺเสติ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทตฺถํ สนฺทสฺเสติ ถีนมิทฺธํ
ปชหนฺโต อาโลกสญฺญตฺถํ สนฺทสฺเสติ อุทฺธจฺจํ ปชหนฺโต
อวิกฺเขปตฺถํ สนฺทสฺเสติ วิจิกิจฺฉํ ปชหนฺโต ธมฺมววตฺถานตฺถํ
สนฺทสฺเสติ อวิชฺชํ ปชหนฺโต ญาณตฺถํ สนฺทสฺเสติ อรตึ ปชหนฺโต
ปามุชฺชตฺถํ สนฺทสฺเสติ นีวรเณ ปชหนฺโต ปฐมชฺฌานตฺถํ
สนฺทสฺเสติ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคตฺถํ สนฺทสฺเสติ
ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
นานาธมฺมปฺปกาสนตาปญฺญา อตฺถสนฺทสฺสเน ญาณํ ฯ
---------
[๒๔๒] กถํ สพฺพธมฺมานํ เอกสงฺคหตานานตฺเตกตฺตปฏิเวเธ
ปญฺญา ทสฺสนวิสุทฺธิญาณํ ฯ
{๒๔๒.๑} สพฺพธมฺมานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ฯเปฯ อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เนกฺขมฺมตฺตนฺตฺยาทิ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
{๒๔๒.๒} เอกสงฺคหตาติ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ สพฺเพ ธมฺมา
เอกสงฺคหิตา ๑- ตถฏฺเฐน อนตฺตฏฺเฐน สจฺจฏฺเฐน ปฏิเวธฏฺเฐน
อภิชานนฏฺเฐน ปริชานนฏฺเฐน ธมฺมฏฺเฐน ธาตฏฺเฐน ญาตฏฺเฐน
สจฺฉิกิริยฏฺเฐน ผุสนฏฺเฐน อภิสมยฏฺเฐน อิเมหิ ทฺวาทสหิ
อากาเรหิ สพฺเพ ธมฺมา เอกสงฺคหิตา ฯ
{๒๔๒.๓} นานตฺเตกตฺตนฺติ กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ
เอกตฺตํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสา นานตฺตํ อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ ฯ
{๒๔๒.๔} ปฏิเวเธติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ สมุทยสจฺจํ
ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ
มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
{๒๔๒.๕} ทสฺสนวิสุทฺธีติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ
โสตาปตฺติผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ
วิสุชฺฌติ สกทาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ อนาคามิมคฺคกฺขเณ
ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ อนาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ
ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ อรหตฺตผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ สพฺพธมฺมานํ เอกสงฺคหตานานตฺเตกตฺต-
ปฏิเวเธ ปญฺญา ทสฺสนวิสุทฺธิญาณํ ฯ
---------
[๒๔๓] กถํ วิทิตตฺตา ปญฺญา ขนฺติญาณํ ฯ รูปํ อนิจฺจโต
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เอกสงฺคหตา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วิทิตํ รูปํ ทุกฺขโต วิทิตํ รูปํ อนตฺตโต วิทิตํ ยํ ยํ
วิทิตํ ตํ ตํ ขมตีติ วิทิตตฺตา ปญฺญา ขนฺติญาณํ เวทนํ ๑-
สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต
วิทิตํ ชรมรณํ ทุกฺขโต วิทิตํ ชรามรณํ อนตฺตโต วิทิตํ
ยํ ยํ วิทิตํ ตํ ตํ ขมตีติ วิทิตตฺตา ปญฺญา ขนฺติญาณํ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
วิทิตตฺตา ปญฺญา ขนฺติญาณํ ฯ
---------
[๒๔๔] กถํ ผุฏฺฐตฺตา ปญฺญา ปริโยคาหเน ๒- ญาณํ ฯ
รูปํ อนิจฺจโต ผุสติ รูปํ ทุกฺขโต ผุสติ รูปํ อนตฺตโต ผุสติ
ยํ ยํ ผุสติ ตํ ตํ ปริโยคาหตีติ ผุฏฺฐตฺตา ปญฺญา ปริโยคาหเน
ญาณํ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ
ชรามรณํ อนิจฺจโต ผุสติ ทุกฺขโต ผุสติ อนตฺตโต ผุสติ
ยํ ยํ ผุสติ ตํ ตํ ปริโยคาหตีติ ผุฏฺฐตฺตา ปญฺญา ปริโยคาหเน
ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ ผุฏฺฐตฺตา ปญฺญา ปริโยคาหเน ญาณํ ฯ
---------
[๒๔๕] กถํ สโมทหเน ปญฺญา ปเทสวิหาเร ญาณํ ฯ
มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาทิฏฺฐิวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เวทนา ... วิญฺญาณํ ฯ ๒ ปริโยคหเนติปิ ปาโฐ ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาทิฏฺฐิวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ
มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาสงฺกปฺปวูปสมปจฺจยาปิ
เวทยิตํ สมฺมาสงฺกปฺปปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาสงฺกปฺปวูปสมปจฺจยาปิ
เวทยิตํ ฯเปฯ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาวิมุตฺติวูปสมปจฺจยาปิ
เวทยิตํ สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาวิมุตฺติวูปสมปจฺจยาปิ
เวทยิตํ ฉนฺทปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺทวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ
วิตกฺกปจฺจยาปิ เวทยิตํ วิตกฺกวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ สญฺญาปจฺจยาปิ
เวทยิตํ สญฺญาวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ อวูปสนฺโต โหติ
{๒๔๕.๑} วิตกฺกา ๑- จ อวูปสนฺตา โหนฺติ สญฺญา จ อวูปสนฺตา
โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา ๒- จ
อวูปสนฺตา โหนฺติ สญฺญา ๒- จ อวูปสนฺตา โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ
เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา จ วูปสนฺตา
โหนฺติ สญฺญา จ อวูปสนฺตา โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ
เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา จ วูปสนฺตา
โหนฺติ สญฺญา จ วูปสนฺตา โหนฺติ น ตปฺปจฺจยาปิ
เวทยิตํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อตฺถิ อายวํ ๓- ตสฺมึ ๔- ฐาเน
อนุปฺปตฺเต ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิตกฺโก ... โหติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ สี. สพฺพวาเรสุ วิตกฺกาติ จ
@สญฺญาติ จ อิเม ปาฐา เอกวจนนฺตา ทิสฺสนฺติ ฯ ๓ อายาวนฺติปิ ปาโฐ ฯ
@ม. อาสวํ ฯ ๔ ม. ยุ. ตสฺมึปิ ฯ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ สโมทหเน ปญฺญา
ปเทสวิหาเร ญาณํ ฯ
--------
[๒๔๖] กถํ อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
เนกฺขมฺมาธิปตตฺตา ปญฺญา กามจฺฉนฺทโต สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ ๑-
อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ อพฺยาปาทาธิปตตฺตา
ปญฺญา พฺยาปาทโต สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺญา
สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ อาโลกสญฺญาธิปตตฺตา ปญฺญา ถีนมิทฺธโต
สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ
อวิกฺเขปาธิปตตฺตา ปญฺญา อุทฺธจฺจโต สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ
อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ธมฺมววตฺถานาธิปตตฺตา
ปญฺญา วิจิกิจฺฉาย สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา
ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ญาณาธิปตตฺตา ปญฺญา
อวิชฺชาย สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ
ญาณํ ปามุชฺชาธิปตตฺตา ปญฺญา อรติยา สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ
อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ปฐมชฺฌานาธิปตตฺตา
ปญฺญา นีวรเณหิ สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺญา
สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคาธิปตตฺตา ปญฺญา
สพฺพกิเลเสหิ สญฺญาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สพฺพวาเรสุ สญฺญาวิวตฺเต วิวตฺตตีติ ฯ
ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
--------
[๒๔๗] กถํ นานตฺเต ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ เนกฺขมฺเมกตฺตํ เจตยโต
กามจฺฉนฺทโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ
ญาณํ พฺยาปาโท นานตฺตํ อพฺยาปาโท เอกตฺตํ อพฺยาปาเทกตฺตํ
เจตยโต พฺยาปาทโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺญา
เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํ ถีนมิทฺธํ นานตฺตํ อาโลกสญฺญา เอกตฺตํ
อาโลกสญฺเญกตฺตํ เจตยโต ถีนมิทฺธโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต
ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสา นานตฺตํ
อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ อรหตฺตมคฺเคกตฺตํ เจตยโต สพฺพกิเลเสหิ
จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ นานตฺเต
ปญฺญา เจโตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
[๒๔๘] กถํ อธิฏฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ อธิฏฺฐาเน
ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน
จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ อธิฏฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํ
ถีนมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ อธิฏฺฐาเน
ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต
อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ อธิฏฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ
ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ อธิฏฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
---------
[๒๔๙] กถํ สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ จกฺขุํ
สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา
สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ ยถาภูตํ ปชานโต ๑- ปสฺสโต จ
กามาภินิเวสโต ๒- ญาณํ วิวฏฺฏตีติ สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวฏฺเฏ
ญาณํ โสตํ สุญฺญํ ฯเปฯ ฆานํ สุญฺญํ ชิวฺหา สุญฺญา
กาโย สุญฺโญ มโน สุญฺโญ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน
วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ ยถาภูตํ
ปชานโต ปสฺสโต จ กามาภินิเวสโต ๓- ญาณํ วิวฏฺฏตีติ สุญฺญเต
ปญฺญา ญาณวิวฏฺเฏ ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ สุญฺญเต ปญฺญา
ญาณวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
----------
[๒๕๐] กถํ โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ โวสฺสชฺชตีติ ๔- โวสฺสคฺเค ปญฺญา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชานโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. จกฺขาภินิเวสโต ฯ ๓ ม. ยุ.
@มนาภินิเวสโต ฯ ๔ สี. โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสชตีติ เทฺว ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โวสฺสชฺชตีติ
โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ อาโลกสญฺญาย
ถีนมิทฺธํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ
อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ
ญาณํ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺญา
วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส
โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ
โวสฺสคฺเค ปญฺญา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
--------
[๒๕๑] กถํ ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ ทุกฺขสฺส
ปีฬนฏฺฐํ สงฺขตฏฺฐํ สนฺตาปฏฺฐํ วิปริณามฏฺฐํ ปริชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ
ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ สมุทยสฺส อายุหนฏฺฐํ
นิทานฏฺฐํ สญฺโญคฏฺฐํ ปลิโพธฏฺฐํ ปชหนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเฐ
ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺฐํ วิเวกฏฺฐํ
อสงฺขตฏฺฐํ อมตฏฺฐํ สจฺฉิกโรนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเฐ ปญฺญา
สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺฐํ เหตฏฺฐํ ทสฺสนฏฺฐํ
อาธิปเตยฺยฏฺฐํ ภาเวนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ
ญาณํ สญฺญาวิวฏฺโฏ ๑- เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สญฺญาวิวตฺโตตฺยาทิ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
วิโมกฺขวิวฏฺโฏ สจฺจวิวฏฺโฏ สญฺชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ สญฺญาวิวฏฺโฏ
เจตยนฺโต วิวฏฺฏตีติ เจโตวิวฏฺโฏ วิชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ
จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณํ กโรนฺโต วิวฏฺฏตีติ ญาณวิวฏฺโฏ
โวสฺสชฺชนฺโต วิวฏฺฏตีติ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตถฏฺเฐ วิวฏฺฏตีติ
สจฺจวิวฏฺโฏ ฯ
[๒๕๒] ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ ตตฺถ เจโตวิวฏฺโฏ ยตฺถ
เจโตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
ตตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ยตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ
เจโตวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ ญาณวิวฏฺโฏ ยตฺถ ญาณวิวฏฺโฏ ตตฺถ
สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ
เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ ตตฺถ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ
ยตฺถ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ
ญาณวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ
ญาณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ ยตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ
ตตฺถ สญฺญาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ญาณวิวฏฺโฏ
วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน
วุจฺจติ ตถฏฺเฐ ปญฺญา สจฺจวิวฏฺเฏ ญาณํ ฯ
---------
[๒๕๓] กถํ กายมฺปิ จิตฺตมฺปิ เอกววตฺถานตา สุขสญฺญญฺจ
ลหุสญฺญญฺจ อธิฏฺฐานวเสน อิชฺฌนฏฺเฐ ปญฺญา อิทฺธิวิเธ ญาณํ ฯ
อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ ๑-
วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ ฯเปฯ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขาร-
สมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ
จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ โส อิเมสุ
จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ๒- ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา
กมฺมนิยํ กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหติ ๓-
กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมติ จิตฺตวเสน กายํ ปริณาเมติ
กายวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ จิตฺตวเสน กายํ อธิฏฺฐาติ
{๒๕๓.๑} กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมตฺวา จิตฺตวเสน กายํ
ปริณาเมตฺวา กายวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐหิตฺวา จิตฺตวเสน กายํ
อธิฏฺฐหิตฺวา สุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา
วิหรติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน
อิทฺธิวิธญาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส อเนกวิหิตํ
อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ พหุธาปิ หุตฺวา
เอโก โหติ อาวิภาวํ ติโรภาวํ ติโรกุฑฺฑํ ๔- ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ
อสชฺชมาโน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ อากาเส ปฐวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ
กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ กตฺถจิ ปริภาเวติ ฯ ๒ ภาเวตฺวา ฯ ๓ สมาทหตีติปิ ปาโฐ ฯ ๔ ม. ติโรกุฏฺฏํ ฯ
ปฐวิยํ อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน จงฺกมติ ๑- เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ
อิเมปิ จนฺทิมสุริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา
ปริมสติ ๒- ปริมชฺชติ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ กายมฺปิ
จิตฺตมฺปิ เอกววตฺถานตา สุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ
อธิฏฺฐานวเสน อิชฺฌนฏฺเฐ ปญฺญา อิทฺธิวิเธ ญาณํ ฯ
--------
[๒๕๔] กถํ วิตกฺกวิปฺผารวเสน นานตฺเตกตฺตสทฺทนิมิตฺตานํ
ปริโยคาหเน ปญฺญา โสตธาตุวิสุทฺธิญาณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ
วิริยสมาธิ จิตฺตสมาธิ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ
อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ
ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ โส อิเมสุ จตูสุ
อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา
กมฺมนิยํ ทูเรปิ สทฺทานํ ๓- สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ สนฺติเกปิ
สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ โอฬาริกานํปิ สทฺทานํ
สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ สุขุมกานํปิ ๔- สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ
กโรติ สณฺหสณฺหานํปิ สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ
ปุรตฺถิมาย ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปจฺฉิมาย
ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ อุตฺตราย ทิสาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กมติ ฯ ๒ ม. ปรามสติ ฯ ๓ สี. สพฺพตฺถ สตฺตานนฺติ ปาโฐ ฯ
@๔ ม. ยุ. สุขุมานมฺปิ ฯ
สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ทกฺขิณาย ทิสาย สทฺทานํ
สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปุรตฺถิมายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ
มนสิ กโรติ ปจฺฉิมายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ
กโรติ อุตฺตรายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ
ทกฺขิณายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ
เหฏฺฐิมายปิ ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ อุปริมายปิ
ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ โส ตถา ภาวิเตน
จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน โสตธาตุยา วิสุทฺธิญาณาย จิตฺตํ
อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณาติ ทิพฺเพ จ มานุเส จ
เย ทูเร [๑]- สนฺติเก จ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ วิตกฺกวิปฺผารวเสน นานตฺเตกตฺตสทฺทนิมิตฺตานํ
ปริโยคาหเน ปญฺญา โสตธาตุวิสุทฺธิญาณํ ฯ
---------
[๒๕๕] กถํ ติณฺณํ จิตฺตานํ วิปฺผารตฺตา อินฺทฺริยานํ ปสาทวเสน
นานตฺเตกตฺตวิญฺญาณจริยาปริโยคาหเน ปญฺญา เจโตปริยญาณํ ฯ
อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ
ภาเวติ วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ ฯเปฯ วีมํสาสมาธิ-
ปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ
อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จ ฯ
โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ปริทเมตฺวา มุทุํ
กริตฺวา กมฺมนิยํ เอวํ ชานาติ ๑- อิทํ รูปํ โสมนสฺสินฺทฺริยสมุฏฺฐิตํ
อิทํ รูปํ โทมนสฺสินฺทฺริยสมุฏฺฐิตํ อิทํ รูปํ อุเปกฺขินฺทฺริยสมุฏฺฐิตนฺติ
โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน
เจโตปริยญาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส ปรสตฺตานํ
ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ สราคํ วา
จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตราคํ วา จิตฺตํ วีตราคํ
จิตฺตนฺติ ปชานาติ สโทสํ วา จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ
วีตโทสํ วา จิตฺตํ สโมหํ วา จิตฺตํ วีตโมหํ วา จิตฺตํ
สงฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ มหคฺคตํ วา จิตฺตํ
อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ
สมาหิตํ วา จิตฺตํ อสมาหิตํ วา จิตฺตํ วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ
อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อธิมุตฺตํ ๒- วา จิตฺตํ อนธิมุตฺตํ วา
จิตฺตํ อนธิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ๓- ปชานาติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ ติณฺณํ จิตฺตานํ วิปฺผารตฺตา
อินฺทฺริยานํ ปสาทวเสน นานตฺเตกตฺตวิญฺญาณจริยาปริโยคาหเน
ปญฺญา เจโตปริยญาณํ ฯ
----------
[๒๕๖] กถํ ปจฺจยปวตฺตานํ ธมฺมานํ นานตฺเตกตฺตกมฺมวิปฺผารวเสน
ปริโยคาหเน ปญฺญา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ฯ อิธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปชานาติ ฯ ๒-๓ โป. ม. ยุ. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ
ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ ฯเปฯ มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ เอวํ ปชานาติ
อิมสฺมึ สติ อิทํ โหติ อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ ยทิทํ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา ชาติ
ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ โส ตถา
ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย
จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ
{๒๕๖.๑} เสยฺยถีทํ เอกํปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ
ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย
วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตารีสมฺปิ ชาติโย
ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ
อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ
เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต
อมุตฺร อุทปาทึ ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ
เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต
จุโต อิธูปปนฺโนติ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา
เตน วุจฺจติ ปจฺจยปวตฺตานํ ธมฺมานํ นานตฺเตกตฺตกมฺมวิปฺผารวเสน
ปริโยคาหเน ปญฺญา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ฯ
--------
[๒๕๗] กถํ โอภาสวเสน นานตฺเตกตฺตรูปนิมิตฺตานํ
ทสฺสนฏฺเฐ ปญฺญา ทิพฺพจกฺขุญาณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ-
ปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ
ฯเปฯ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส
อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ
กมฺมนิยํ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา
ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ อาโลกสญฺญํ มนสิ กโรติ
ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาติ ยถา ทิวา ตถา รตฺติ ยถา รตฺติ ตถา
ทิวา อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ ๑- จิตฺตํ
ภาเวติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน
สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส
ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ
จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต
ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา
กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมฺมาภาวํ ฯ
สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺม-
สมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน
สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา
อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา
เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ อิติ
ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ
จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต
ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ
ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ โอภาสวเสน นานตฺเตกตฺต-
รูปนิมิตฺตานํ ทสฺสนฏฺเฐ ปญฺญา ทิพฺพจกฺขุญาณํ ฯ
--------
[๒๕๘] กถํ จตุสฏฺฐิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ
วสีภาวตาปญฺญา อาสวานํ ขเย ญาณํ ฯ
{๒๕๘.๑} กตเมสํ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส
อญฺญินฺทฺริยสฺส อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺส ฯ
{๒๕๘.๒} อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ กติฏฺฐานานิ คจฺฉติ
อญฺญินฺทฺริยํ กติฏฺฐานานิ คจฺฉติ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ กติฏฺฐานานิ
คจฺฉติ ฯ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ เอกํ ฐานํ คจฺฉติ
โสตาปตฺติมคฺคํ อญฺญินฺทฺริยํ ฉ ฐานานิ คจฺฉติ โสตาปตฺติผลํ
สกทาคามิมคฺคํ สกทาคามิผลํ อนาคามิมคฺคํ อนาคามิผลํ
อรหตฺตมคฺคํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ เอกํ ฐานํ คจฺฉติ อรหตฺตผลํ ฯ
[๒๕๙] โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส
สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ
โหติ สตินฺทฺริยํ อุปฏฺฐานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ
โหติ ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ
โหติ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ ๑- โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ
ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ
ชาตา ธมฺมา ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ สพฺเพว
กุสลา โหนฺติ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว นิยฺยานิกา
โหนฺติ สพฺเพว อปจยคามิโน โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา
โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ
อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺฐินฺทฺริยานิ
สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺญมญฺญปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา
โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา
โหนฺติ สํสฏฺฐา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว
ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ ฯ
[๒๖๐] โสตาปตฺติผลกฺขเณ อญฺญินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ
อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ สตินฺทฺริยํ
อุปฏฺฐานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อภิสนฺทนปริวารํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ
โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ
ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ โสตาปตฺติผลกฺขเณ ชาตา
ธมฺมา สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺติ ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ
สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว
นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ โสตาปตฺติผลกฺขเณ อญฺญินฺทฺริยสฺส
อิมานิ อฏฺฐินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺญมญฺญปริวารา
โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา
โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺฐา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ
เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ ฯ
[๒๖๑] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ สกทาคามิผลกฺขเณ
ฯเปฯ อนาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ
{๒๖๑.๑} อรหตฺตมคฺคกฺขเณ อญฺญินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ
อธิโมกฺขปริวารํ โหติ ฯเปฯ ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ
โหติ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ชาตา ธมฺมา ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ
สพฺเพว กุสลา โหนฺติ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว นิยฺยานิกา
โหนฺติ สพฺเพว อปจยคามิโน โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ
สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ
อญฺญินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺฐินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา
โหนฺติ อญฺญมญฺญปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ
สํสฏฺฐา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว ตสฺส อาการา เจว
โหนฺติ ปริวารา จ ฯ
[๒๖๒] อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ
อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ สตินฺทฺริยํ
อุปฏฺฐานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ
ปญฺญินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ
โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ
ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ อรหตฺตผลกฺขเณ ชาตา ธมฺมา
สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺติ ฐเปตฺวา จิตฺตสมุฏฺฐานํ รูปํ สพฺเพว
อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา
โหนฺติ อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺญาตาวินฺทฺริยสฺส อิมานิ
อฏฺฐินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺญมญฺญปริวารา
โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา
โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺฐา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ
เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ อิติ อิมานิ
อฏฺฐฏฺฐกานิ จตุสฏฺฐี โหนฺติ ฯ
[๒๖๓] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว
ภวาสโว ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว ฯ กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ
โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส ทิฏฺฐาสโว ขียติ อปายคมนีโย
กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย
อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ สกทาคามิมคฺเคน
โอฬาริโก กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ
อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ อนาคามิมคฺเคน
อนวเสโส กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโฐ ภวาสโว ขียติ
ตเทกฏฺโฐ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ
อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ [๑]- อวิชฺชาสโว ขียติ
เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ จตุสฏฺฐิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ
อินฺทฺริยานํ วสีภาวตาปญฺญา อาสวานํ ขเย ญาณํ ฯ
--------
[๒๖๔] กถํ ปริญฺญฏฺเฐ ปญฺญา ทุกฺเข ญาณํ ปหานฏฺเฐ
ปญฺญา สมุทเย ญาณํ สจฺฉิกิริยฏฺเฐ ปญฺญา นิโรเธ ญาณํ
ภาวนฏฺเฐ ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโฐ
สนฺตาปฏฺโฐ สงฺขตฏฺโฐ วิปริณามฏฺโฐ ปริญฺญฏฺโฐ สมุทยสฺส
อายุหนฏฺโฐ นิทานฏฺโฐ สญฺโญคฏฺโฐ ปลิโพธฏฺโฐ ปหานฏฺโฐ
นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺโฐ วิเวกฏฺโฐ อสงฺขตฏฺโฐ อมตฏฺโฐ สจฺฉิกิริยฏฺโฐ
มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโฐ เหตฏฺโฐ ทสฺสนฏฺโฐ อาธิปเตยฺยฏฺโฐ
ภาวนฏฺโฐ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ ปริญฺญฏฺเฐ ปญฺญา ทุกฺเข ญาณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อนวเสโส ฯ
ปหานฏฺเฐ ปญฺญา สมุทเย ญาณํ สจฺฉิกิริยฏฺเฐ ปญฺญา นิโรเธ
ญาณํ ภาวนฏฺเฐ ปญฺญา มคฺเค ญาณํ ฯ
[๒๖๕] กถํ ทุกฺเข ญาณํ ทุกฺขสมุทเย ญาณํ ทุกฺขนิโรเธ
ญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ญาณํ ฯ มคฺคสมงฺคิสฺส
ญาณํ ทุกฺเขเปตํ ญาณํ ทุกฺขสมุทเยเปตํ ญาณํ
ทุกฺขนิโรเธเปตํ ญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทายเปตํ ญาณํ ฯ
[๒๖๖] ตตฺถ กตมํ ทุกฺเข ญาณํ ฯ ทุกฺขํ อารพฺภ ยา
อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา
อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺญํ เวภพฺยา ๑-
จินฺตา อุปปริกฺขา ภูริ เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺญํ ปโตโท
ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ปญฺญาสตฺถํ ปญฺญาปาสาโท
ปญฺญาอาโลโก ปญฺญาโอภาโส ปญฺญาปชฺโชโต ปญฺญารตนํ
อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺเข ญาณํ ฯ
[๒๖๗] ทุกฺขสมุทยํ อารพฺภ ฯเปฯ ทุกฺขนิโรธํ อารพฺภ ฯเปฯ
ทุกฺขนิโรธคามินึ ปฏิปทํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา
ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย ญาณํ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน
ปญฺญา เตน วุจฺจติ ทุกฺเข ญาณํ ทุกฺขสมุทเย
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เวภพฺพา ฯ
ญาณํ ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย
ญาณํ ฯ
--------
[๒๖๘] กถํ อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ
นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ อตฺเถสุ
ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา ธมฺเมสุ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา นิรุตฺตีสุ
ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปฏิภาเณสุ ญาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา
อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมนานตฺเต
ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา
นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท
ญาณํ อตฺถววตฺถาเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ
ธมฺมววตฺถาเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติววตฺถาเน
ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณววตฺถาเน ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ อตฺถสลฺลกฺขเณ ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ธมฺมสลฺลกฺขเณ ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ
นิรุตฺติสลฺลกฺขเณ ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณสลฺลกฺขเณ
ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ อตฺถอุปลกฺขเณ ปญฺญา
อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมอุปลกฺขเณ ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท
ญาณํ นิรุตฺติอุปลกฺขเณ ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ
ปฏิภาณอุปลกฺขเณ ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ
อตฺถปฺปเภเท ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมปฺปเภเท
ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติปฺปเภเท ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ปฏิภาณปฺปเภเท ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ
อตฺถปฺปภาวเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมปฺปภาวเน
ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติปฺปภาวเน ปญฺญา
นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณปฺปภาวเน ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ อตฺถโชตเน ๑- ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ธมฺมโชตเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติโชตเน
ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณโชตเน ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ อตฺถวิโรจเน ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ธมฺมวิโรจเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติวิโรจเน
ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ ปฏิภาณวิโรจเน ปญฺญา
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ อตฺถปฺปกาสเน ปญฺญา
อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ ธมฺมปฺปกาสเน ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท
ญาณํ นิรุตฺติปฺปกาสเน ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ
ปฏิภาณปฺปกาสเน ปญฺญา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ตํ
ญาตฏฺเฐน ญาณํ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญา เตน วุจฺจติ อตฺถปฏิสมฺภิเท
ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ
ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อตฺถชานเน ฯ
[๒๖๙] กตมํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยานํ ปโรปริยตฺเต ญาณํ ฯ
อิธ ตถาคโต สตฺเต ปสฺสติ อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเย
อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน อปฺเปกจฺเจ
นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน ฯ
[๒๗๐] อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเขติ สทฺโธ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข
อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มหารชกฺโข อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข
กุสีโต ปุคฺคโล มหารชกฺโข อุปฏฺฐิตสฺสติ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข
มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล มหารชกฺโข สมาหิโต ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข
อสมาหิโต ปุคฺคโล มหารชกฺโข ปญฺญวา ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข
ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล มหารชกฺโข ฯ
[๒๗๑] ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย
อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล
ติกฺขินฺทฺริโย กุสีโต ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย อุปฏฺฐิตสฺสติ ปุคฺคโล
ติกฺขินฺทฺริโย มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย สมาหิโต ปุคฺคโล
ติกฺขินฺทฺริโย อสมาหิโต ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย ปญฺญวา ปุคฺคโล
ติกฺขินฺทฺริโย ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย ฯ
[๒๗๒] สฺวากาเร ทฺวากาเรติ สทฺโธ ปุคฺคโล สฺวากาโร
อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทฺวากาโร อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล สฺวากาโร
กุสีโต ปุคฺคโล ทฺวากาโร อุปฏฺฐิตสฺสติ ปุคฺคโล สฺวากาโร
มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล ทฺวากาโร สมาหิโต ปุคฺคโล สฺวากาโร
อสมาหิโต ปุคฺคโล ทฺวากาโร ปญฺญวา ปุคฺคโล สฺวากาโร
ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ทฺวากาโร ฯ
[๒๗๓] สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล
สุวิญฺญาปโย อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย อารทฺธวิริโย
ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย กุสีโต ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย อุปฏฺฐิตสฺสติ
ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย
สมาหิโต ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย อสมาหิโต ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย
ปญฺญวา ปุคฺคโล สุวิญฺญาปโย ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล ทุวิญฺญาปโย ฯ
[๒๗๔] อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน อปฺเปกจฺเจ
นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนติ สทฺโธ ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี
อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี กุสีโต ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี
อุปฏฺฐิตสฺสติ ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี มุฏฺฐสฺสติ ปุคฺคโล
นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี สมาหิโต ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี
อสมาหิโต ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ปญฺญวา ปุคฺคโล
ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ทุปฺปญฺโญ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ฯ
[๒๗๕] โลโกติ ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก วิปตฺติภวโลโก
วิปตฺติสมฺภวโลโก สมฺปตฺติภวโลโก สมฺปตฺติสมฺภวโลโก
เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา เทฺว โลกา
นามญฺจ รูปญฺจ ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา จตฺตาโร โลกา
จตฺตาโร อาหารา ปญฺจ โลกา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฉ โลกา
ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ สตฺต โลกา สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย
อฏฺฐ โลกา อฏฺฐ โลกธมฺมา นว โลกา นว สตฺตาวาสา ทส โลกา
ทสายตนานิ ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส โลกา
อฏฺฐารส ธาตุโย ฯ
[๒๗๖] วชฺชนฺติ สพฺเพ กิเลสา วชฺชา สพฺเพ ทุจฺจริตา
วชฺชา สพฺเพ อภิสงฺขารา วชฺชา สพฺเพ ภวคามิกมฺมา วชฺชา
อิติ อิมสฺมึ จ โลเก อิมสฺมึ จ วชฺเช ติพฺพา ภยสญฺญา
ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก ๑- วธเก อิเมหิ
ปญฺญาสาย อากาเรหิ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชานาติ ปสฺสติ อญฺญาติ
ปฏิวิชฺฌติ อิทํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยานํ ปโรปริยตฺเต ญาณํ ฯ
--------
[๒๗๗] กตมํ ตถาคตสฺส สตฺตานํ อาสยานุสเย ญาณํ ฯ
อิธ ตถาคโต สตฺตานํ อาสยํ ชานาติ อนุสยํ ชานาติ จริตํ
ชานาติ อธิมุตฺตึ ชานาติ ภพฺพาภพฺเพ สตฺเต ปชานาติ ฯ
[๒๗๘] กตโม จ ๒- สตฺตานํ อาสโย ฯ สสฺสโต โลโกติ วา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุกฺขิตฺตาวเก ฯ ๒ โป. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
อสสฺสโต โลโกติ วา อนฺตวา โลโกติ วา อนนฺตวา โลโกติ
วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา โหติ
ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ
วา โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา เนว โหติ [๑]-
น น โหติ [๒]- ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา อิติ ภวทิฏฺฐิสนฺนิสฺสิตา
วา สตฺตา โหนฺติ วิภวทิฏฺฐิสนฺนิสฺสิตา วา เอเต วา ปน อุโภ
อนฺเต อนุปคมฺม อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
อนุโลมิกา ขนฺติ ปฏิลทฺธา โหติ ยถาภูตํ วา ญาณํ ภามํ
เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล กามครุโก กามาสโย
กามาธิมุตฺโตติ กามํ เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล
เนกฺขมฺมครุโก เนกฺขมฺมาสโย เนกฺขมฺมาธิมุตฺโตติ เนกฺขมฺมํ
เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล พฺยาปาทครุโก พฺยาปาทาสโย
พฺยาปาทาธิมุตฺโตติ พฺยาปาทํ เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ
ปุคฺคโล อพฺยาปาทครุโก อพฺยาปาทาสโย อพฺยาปาทาธิมุตฺโตติ
อพฺยาปาทํ เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล ถีนมิทฺธครุโก
ถีนมิทฺธาสโย ถีนมิทฺธาธิมุตฺโตติ ถีนมิทฺธํ เสวนฺตญฺเญว ชานาติ อยํ
ปุคฺคโล อาโลกสญฺญาครุโก อาโลกสญฺญาสโย อาโลกสญฺญาธิมุตฺโตติ
อาโลกสญฺญํ เสวนฺตญฺเญว ชานาติ ฯ อยํ สตฺตานํ อาสโย ฯ
[๒๗๙] กตโม จ สตฺตานํ อนุสโย ฯ สตฺตานุสยา กามราคานุสโย
ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺฐานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. จ ฯ
ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺถ
สตฺตานํ กามราคานุสโย อนุเสติ ยํ โลเก อปฺปิยรูปํ อสาตรูปํ
เอตฺถ สตฺตานํ ปฏิฆานุสโย อนุเสติ อิติ อิเมสุ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ
อวิชฺชา อนุปติตา ตเทกฏฺโฐ มาโน จ ทิฏฺฐิ จ วิจิกิจฺฉา
จ ทฏฺฐพฺพา อยํ สตฺตานํ อนุสโย ฯ
[๒๘๐] กตมญฺจ สตฺตานํ จริตํ ฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร
อปุญฺญาภิสงฺขาโร อเนญฺชาภิสงฺขาโร ปริตฺตภูมโก วา มหาภูมโก
วา อิทํ สตฺตานํ จริตํ ฯ
[๒๘๑] กตมา จ สตฺตานํ อธิมุตฺติ ฯ สนฺติ สตฺตา หีนาธิมุตฺติกา
สนฺติ สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา
หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวนฺติ ภชนฺติ ปยิรุปาสนฺติ ปณีตาธิมุตฺติกา
สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวนฺติ ภชนฺติ ปยิรุปาสนฺติ
อตีตมฺปิ อทฺธานํ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวึสุ
ภชึสุ ปยิรุปาสึสุ ปณีตาธิมุตฺติกา สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก
สตฺเต เสวึสุ ภชึสุ ปยิรุปาสึสุ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ หีนาธิมุตฺติกา
สตฺตา หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวิสฺสนฺติ ภชิสฺสนฺติ ปยิรุปาสิสฺสนฺติ
ปณีตาธิมุตฺติกา สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวิสฺสนฺติ
ภชิสฺสนฺติ ปยิรุปาสิสฺสนฺติ อยํ สตฺตานํ อธิมุตฺติ ฯ
[๒๘๒] กตเม สตฺตา อภพฺพา ฯ เย เต สตฺตา กมฺมาวรเณน
สมนฺนาคตา กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา วิปากาวรเณน
สมนฺนาคตา อสฺสทฺธา อจฺฉนฺทิกา ทุปฺปญฺญา อภพฺพา นิยามํ
โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ อิเม เต สตฺตา อภพฺพา ฯ
[๒๘๓] กตเม สตฺตา ภพฺพา ฯ เย เต สตฺตา น
กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา น กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา น
วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา สทฺธา ฉนฺทิกา ปญฺญวนฺโต ภพฺพา
นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ อิเม เต สตฺตา ภพฺพา
อิทํ ตถาคตสฺส สตฺตานํ อาสยานุสเย ญาณํ ฯ
--------
[๒๘๔] กตมํ ตถาคตสฺส ยมกปาฏิหิเร ญาณํ ฯ อิธ
ตถาคโต ยมกปาฏิหิรํ กโรติ อสาธารณํ สาวเกหิ อุปริมกายโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ เหฏฺฐิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ
เหฏฺฐิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ อุปริมกายโต อุทกธารา
ปวตฺตติ ปุรตฺถิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ปจฺฉิมกายโต
อุทกธารา ปวตฺตติ ปจฺฉิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ
ปุรตฺถิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณอกฺขิโต อคฺคิกฺขนฺโธ
ปวตฺตติ วามอกฺขิโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามอกฺขิโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณอกฺขิโต อุทกธารา ปวตฺตติ
ทกฺขิณกณฺณโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามกณฺณโสตโต
อุทกธารา ปวตฺตติ วามกณฺณโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ
ทกฺขิณกณฺณโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณนาสิกาโสตโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ
{๒๘๔.๑} วามนาสิกาโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ
วามนาสิกาโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณนาสิกาโสตโต
อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณอํสกูฏโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ
วามอํสกูฏโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามอํสกูฏโต อคฺคิกฺขนฺโธ
ปวตฺตติ ทกฺขิณอํสกูฏโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณหตฺถโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามหตฺถโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามหตฺถโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณหตฺถโต อุทกธารา ปวตฺตติ
ทกฺขิณปสฺสโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามปสฺสโต อุทกธารา
ปวตฺตติ วามปสฺสโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณปสฺสโต
อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณปาทโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ
{๒๘๔.๒} วามปาทโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามปาทโต อคฺคิกฺขนฺโธ
ปวตฺตติ ทกฺขิณปาทโต อุทกธารา ปวตฺตติ องฺคุลงฺคุเลหิ อคฺคิกฺขนฺโธ
ปวตฺตติ องฺคุลนฺตริกาหิ อุทกธารา ปวตฺตติ องฺคุลนฺตริกาหิ
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ องฺคุลงฺคุเลหิ อุทกธารา ปวตฺตติ เอเกกโลมโต
อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตติ โลมกูปโต
โลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ โลมกูปโต โลมกูปโต อุทกธารา
ปวตฺตติ ฉนฺนํ วณฺณานํ นีลานํ ปีตกานํ โลหิตกานํ โอทาตานํ
มญฺเชฏฺฐานํ ๑- ปภสฺสรานํ
{๒๘๔.๓} ภควา จงฺกมติ นิมฺมิโต ติฏฺฐติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา
กปฺเปติ ภควา ติฏฺฐติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มญฺชิฏฺฐานํ ฯ
{๒๘๔.๔} ภควา นิสีทติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺฐติ วา เสยฺยํ
วา กปฺเปติ ภควา เสยฺยํ กปฺเปติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺฐติ
วา นิสีทติ วา ๑- ภควา จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา
กปฺเปติ นิมฺมิโต ติฏฺฐติ ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺฐติ วา
เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต นิสีทติ ภควา ติฏฺฐติ วา นิสีทติ
วา จงฺกมติ วา นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ ๑- อิทํ ตถาคตสฺส
ยมกปาฏิหิเร ญาณํ ฯ
--------
[๒๘๕] กตมํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ ฯ
พหุเกหิ อากาเรหิ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ
มหากรุณา โอกฺกมติ อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อุยฺยุตฺโต
โลกสนฺนิวาโสติ ฯเปฯ โอกฺกมติ ปยาโต โลกสนฺนิวาโสติ ฯเปฯ
โอกฺกมติ กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยุ. นิมฺมิโต จงฺกมติ ภควา ติฏฺฐติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ
@นิมฺมิโต ติฏฺฐติ ภควา จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต
@นิสีทติ ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺฐติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ
@ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺฐติ วา นิสีทติ วาติ ฯ
พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อุปนียติ โลโก
อทฺธุโวติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา
โอกฺกมติ อตฺตาโณ ๑- โลโก อนภิสฺสโรติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ
ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อสฺสโก โลโก สพฺพํ
ปหาย คมนียนฺติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา
โอกฺกมติ อูโน โลโก อติตฺโต ตณฺหาทาโสติ ปสฺสนฺตานํ
พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อตฺตาโณ ๒-
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ฯเปฯ อเลโณ โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อสรโณ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ
{๒๘๕.๑} อสรณีภูโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อุทฺธโต
โลโก อวูปสนฺโตติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ สสลฺโล โลกสนฺนิวาโส
วิทฺโธ ปุถุสลฺเลหิ ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ สลฺลานํ อุทฺธโต อญฺญตฺร
มยาติ ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชนฺธการาวรโณ โลกสนฺนิวาโส [๓]-
กิเลสปญฺชรํ ปกฺขิตฺโต ๔- ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ อาโลกํ
ทสฺเสตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชาคโต โลกสนฺนิวาโส
อนฺธภูโต ปริโยนทฺโธ ๕- ตนฺตากุลชาโต ๖- คุฬาคุณฺฐิกชาโต ๗-
มุญฺชปพฺพชภูโต อปายทุคฺคติวินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตีติ
ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชาวิสโทสสลฺลิโต โลกสนฺนิวาโส กิเลสกลิภูโตติ
ปสฺสนฺตานํ ราคโทสโมหชฏิโต โลกสนฺนิวาโส ตสฺส
นตฺถญฺโญ โกจิ ชฏํ วิชฏิตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อตาโณ ฯ ๒ ม. อตายโน ฯ ยุ. อตาโณ ฯ ๓ ม. อนฺธภูโต ฯ
@๔ ม. ยุ. กิเลสปญฺชรปกฺขิตฺตํ ฯ ๕ ยุ. ปริโยนนฺโธ ฯ ๖ ม. ตนฺตากุลกชาโต ฯ
@๗ ม. คุฬาคุณฺฑิกชาโต ฯ
ตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาชาเลน
โอตฺถโต ๑- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาโสเตน วุยฺหติ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาสญฺโญชเนน สญฺญุตฺโต
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหานุสเยน อนุสโฏ ๒-
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาปริฬาเหน ปริฑยฺหติ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐิสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐิชาเลน โอตฺถโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสสนฺตานํ
ทิฏฺฐิโสเตน วุยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐิสญฺโญชเนน
สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐานุสเยน อนุสโฏ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐิสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ
{๒๘๕.๒} โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺฐิปริฬาเหน ปริฑยฺหติ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ชาติยา อนุคโต โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ชราย อนุสโฏ ๓- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
ฯเปฯ พฺยาธีหิ อภิภูโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ
มรเณน อภิหโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ทุกฺขปติโต
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาย อุฑฺฑิโต โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ชราปาการปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
มจฺจุปาเสน ปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
มหาพนฺธนพนฺโธ โลกสนฺนิวาโส ราคพนฺธเนน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โอตฺตโต ฯ ๒-๓ อนุสหคโต ฯ
โทสพนฺธเนน โมหพนฺธเนน มานพนฺธเนน ทิฏฺฐิพนฺธเนน
กิเลสพนฺธเนน ทุจฺจริตพนฺธเนน ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ พนฺธํ ๑-
โมเจตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาสมฺพาธปฏิปนฺโน
โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ โอภาส ๒- ทสฺเสตา
อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาปลิโพเธน ปลิพุทฺโธ
โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ปลิโพธํ เฉเทตา ๓-
อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ มหาปปาเตว ปติโต
โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ ปปาตา อุทฺธตฺตา อญฺญตฺร
มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหากนฺตารํ ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส ตสฺส
นตฺถญฺโญ โกจิ กนฺตารํ ตาเรตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ
มหาสํสาเร ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส
{๒๘๕.๓} ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ สํสารา โมเจตา อญฺญตฺร
มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาวิทุคฺเค สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโส ตสฺส
นตฺถญฺโญ โกจิ วิทุคฺคา อุทฺธตฺตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ
มหาปลฺเลเป ๔- ปลิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส [๕]- ราคคฺคินา โทสคฺคินา
โมหคฺคินา ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ
อุปายาเสหิ อพฺภาหโต ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ นิพฺพาเปตา
อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ อุนฺนิตโก โลกสนฺนิวาโส
หญฺญติ นิจฺจมตฺตาโณ ปตฺตทณฺโฑ ตกฺกาโรติ ปสฺสนฺตานํ
วฏฺฏพนฺธนพนฺโธ โลกสนฺนิวาโส อาฆาตนปจฺจุปฏฺฐิโต ตสฺส
นตฺถญฺโญ โกจิ โมเจตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑-๖ โป. พนฺธนา ฯ ม. พนฺธนํ ฯ ๒ ม. ยุ. โอกาสํ ฯ ๓ โป. เฉโท ฯ
@ม. เฉตา ฯ ๔ โป. มหาปลาเป ฯ ม. ยุ. มหาปลิเป ฯ ๕ โป. ม. ยุ. ตสฺส นตฺถญฺโญ
@โกจิ ปลิปา อุทฺธตา อญฺญตร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อพฺภาหโต โลกสนฺนิวาโสติ
@ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโส ... ฯ
อนาโถ โลกสนฺนิวาโส ปรมการุญฺญปฺปตฺโต ตสฺส นตฺถญฺโญ
โกจิ ตาเยตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ทุกฺขาภิตุนฺโน
โลกสนฺนิวาโส จิรรตฺตปีฬิโตติ ปสฺสนฺตานํ นิจฺจคธิโต ๑- โลกสนฺนิวาโส
นิจฺจปิปาสิโตติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อนฺโธ โลกสนฺนิวาโส
อจกฺขุโกติ ปสฺสนฺตานํ หตเนตฺโต โลกสนฺนิวาโส อปริณายโกติ
ปสฺสนฺตานํ วิปถํ ปกฺขนฺโต ๒- โลกสนฺนิวาโส อญฺชสาปรทฺโธ
ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ อริยปถํ อาเนตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ
มโหฆปกฺขนฺโน โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโญ โกจิ โอฆา
อุทฺธตฺตา อญฺญตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ทฺวีหิ ทิฏฺฐิคเตหิ
ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตีหิ ทุจฺจริเตหิ
วิปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ [๓]- โยเคหิ ปูริโต ๔-
โลกสนฺนิวาโส
{๒๘๕.๔} จตุโยคโยชิโตติ ปสฺสนฺตานํ จตูหิ คณฺเฐหิ
คณฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ จตูหิ อุปาทาเนหิ
อุปาทิยติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจคติสมารุโฬฺห
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ รชฺชติ
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจหิ นีวรเณหิ โอตฺถโต
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฉหิ วิวาทมูเลหิ วิวทติ โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ฉหิ ตณฺหากาเยหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ฉหิ ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คธิโต ฯ ๒ โป. ปกฺขนฺโน ฯ ม. ปกฺขนฺโท ฯ ๓ ม. ยุ. จตูหิ ฯ
@๔ สี. โป. ม. ยุ. ยุตฺโต ฯ
ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ อนุสเยหิ อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ สญฺโญชเนหิ สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ มาเนหิ อุณฺณโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺฐหิ
มิจฺฉตฺเตหิ นิยโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺฐหิ ปุริสโทเสหิ
ทุสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ นวหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาโต ๑-
โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ นววิธมาเนหิ อุณฺณโต โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ นวหิ ตณฺหามูลเกหิ ธมฺเมหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ
ปสฺสนฺตานํ ทสหิ กิเลสวตฺถูหิ กิลิสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
ทสหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาโต
{๒๘๕.๕} โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ อกุสเลหิ
กมฺมปเถหิ สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ
สญฺโญชเนหิ สญฺญุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ
มิจฺฉตฺเตหิ นิยโต ๒- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสวตฺถุกาย
มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ๓- สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสวตฺถุกาย
สกฺกายทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
อฏฺฐสตตณฺหาปปญฺเจหิ ๔- ปปญฺจิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ
พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ ทฺวาสฏฺฐิยา
ทิฏฺฐิคเตหิ ปริยุฏฺฐิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สี. ม. ยุ. อาฆาติโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. นิยฺยาโต ฯ
@๓ ม. ยุ. อนฺตคฺคาหิกาย ฯ ๔ โป. ม. ยุ. อฏฺฐสตตณฺหาปปญฺจสเตหิ ฯ
ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อหญฺจมฺหิ ติณฺโณ
โลโก จ อติณฺโณ อหญฺจมฺหิ มุตฺโต โลโก จ อมุตฺโต อหญฺจมฺหิ
ทนฺโต โลโก จ อทนฺโต อหญฺจมฺหิ สนฺโต โลโก จ อสนฺโต
อหญฺจมฺหิ อสฺสตฺโถ โลโก จ อนสฺสตฺโถ อหญฺจมฺหิ ปรินิพฺพุโต
โลโก จ อปรินิพฺพุโต อหญฺจมฺหิ ๑- ติณฺโณ ตาเรตุํ มุตฺโต โมเจตุํ
ทนฺโต ทเมตุํ สนฺโต สเมตุํ อสฺสตฺโถ อสฺสาเสตุํ ปรินิพฺพุโต [๒]-
ปรินิพฺพาเปตุนฺติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ
มหากรุณา โอกฺกมติ อิทํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ ฯ
---------
[๒๘๖] กตมํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺญุตญาณํ ฯ สพฺพสงฺขตมสงฺขตํ
อนวเสสํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ
นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ อนาคตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ อตีตํ สพฺพํ
ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ
ญาณํ ปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ
อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ จกฺขุญฺเจว รูปา จ เอวํ
ตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ
อนาวรณํ ญาณํ โสตญฺเจว สทฺทา จ ฯเปฯ ฆานญฺเจว
คนฺธา จ ชิวฺหา เจว รสา จ กาโย เจว โผฏฺฐพฺพา จ มโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปโหมิ ขฺวาหํ ... ฯ ๒ โป. ปเร ฯ ม. ปเร จ ฯ
เจว ธมฺมา จ เอวํ ตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ
อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
[๒๘๗] ยาวตา อนิจฺจฏฺฐํ ทุกฺขฏฺฐํ อนตฺตฏฺฐํ [๑]- สพฺพํ
ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ
ญาณํ ยาวตา รูปสฺส อนิจฺจฏฺฐํ ทุกฺขฏฺฐํ อนตฺตฏฺฐํ สพฺพํ
ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ
ญาณํ ยาวตา เวทนาย ยาวตา สญฺญาย ยาวตา สงฺขารานํ
ยาวตา วิญฺญาณสฺส ยาวตา จกฺขุสฺส ฯเปฯ ชรามรณสฺส
อนิจฺจฏฺฐํ ทุกฺขฏฺฐํ อนตฺตฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
[๒๘๘] ยาวตา อภิญฺญาย อภิญฺญฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ
ยาวตา ปริญฺญาย ปริญฺญฏฺฐํ ยาวตา ปหานาย ๒- ปหานฏฺฐํ
ยาวตา ภาวนาย ภาวนฏฺฐํ ยาวตา สจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกิริยฏฺฐํ
สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ
อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา ขนฺธานํ ขนฺธฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ
ยาวตา ธาตูนํ ธาตฏฺฐํ ยาวตา อายตนานํ อายตนฏฺฐํ ยาวตา
สงฺขตานํ สงฺขตฏฺฐํ ยาวตา อสงฺขตสฺส อสงฺขตฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. ปหานสฺส ฯ
[๒๘๙] ยาวตา กุสเล ธมฺเม สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา อกุสเล
ธมฺเม ยาวตา อพฺยากเต ธมฺเม ยาวตา กามาวจเร ธมฺเม
ยาวตา รูปาวจเร ธมฺเม ยาวตา อรูปาวจเร ธมฺเม ยาวตา
อปริยาปนฺเน ธมฺเม สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ
อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺฐํ
สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ
ญาณํ ยาวตา สมุทยสฺส สมุทยฏฺฐํ ยาวตา นิโรธสฺส นิโรธฏฺฐํ
ยาวตา มคฺคสฺส มคฺคฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
[๒๙๐] ยาวตา อตฺถปฏิสมฺภิทาย อตฺถปฏิสมฺภิทฏฺฐํ สพฺพํ
ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ ฯเปฯ ยาวตา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย
ธมฺมปฏิสมฺภิทฏฺฐํ ยาวตา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทฏฺฐํ
ยาวตา ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺฐํ สพฺพํ ชานาตีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ
ยาวตา อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา สตฺตานํ
อาสยานุสเย ญาณํ ยาวตา ยมกปาฏิหิเร ญาณํ ยาวตา
มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
[๒๙๑] ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ
วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา สพฺพํ ชานาตีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
น ตสฺส อทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจิ อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ
สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ ๑- ตถาคโต เตน ( สมเยน ๒- )
สมนฺตจกฺขูติ ฯ
[๒๙๒] สมนฺตจกฺขูติ เกนตฺเถน สมนฺตจกฺขุ ฯ จุทฺทส
พุทฺธญาณานิ ทุกฺเข ญาณํ พุทฺธญาณํ ทุกฺขสมุทเย ญาณํ
พุทฺธญาณํ ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ พุทฺธญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา
ปฏิปทาย ญาณํ พุทฺธญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ พุทฺธญาณํ
ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ พุทฺธญาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ
พุทฺธญาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท ญาณํ พุทฺธญาณํ
อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณํ พุทฺธญาณํ สตฺตานํ อาสยานุสเย
ญาณํ พุทฺธญาณํ ยมกปาฏิหิเร ญาณํ พุทฺธญาณํ
มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ พุทฺธญาณํ สพฺพญฺญุตญาณํ
พุทฺธญาณํ อนาวรณญาณํ พุทฺธญาณํ อิมานิ จุทฺทส
พุทฺธญาณานิ อิเมสํ จุทฺทสนฺนํ พุทฺธญาณานํ อาทิโต อฏฺฐ
ญาณานิ สาวกสาธารณานิ ฉ ญาณานิ อสาธารณานิ สาวเกหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ เญยฺยนฺติปิ ปาโฐ ฯ ๒ สี. อยํ น ทิสสติ ฯ
[๒๙๓] ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ สพฺโพ ญาโต
อญฺญาโต ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ
นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโฐ [๑]- สพฺโพ
ทิฏฺโฐ สพฺโพ วิทิโต สพฺโพ สจฺฉิกโต สพฺโพ ผสฺสิโต ๒- ปญฺญาย
อผสฺสิโต ปญฺญาย ทุกฺขฏฺโฐ นตฺถีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ
อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา สมุทยสฺส สมุทยฏฺโฐ
ยาวตา นิโรธสฺส นิโรธฏฺโฐ ยาวตา มคฺคสฺส มคฺคฏฺโฐ ยาวตา
อตฺถปฏิสมฺภิทาย อตฺถปฏิสมฺภิทฏฺโฐ ยาวตา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย
ธมฺมปฏิสมฺภิทฏฺโฐ ยาวตา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทฏฺโฐ
{๒๙๓.๑} ยาวตา ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺโฐ
สพฺโพ ญาโต สพฺโพ ทิฏฺโฐ สพฺโพ วิทิโต สพฺโพ สจฺฉิกโต สพฺโพ
ผสฺสิโต ปญฺญาย อผสฺสิโต ปญฺญาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺโฐ
นตฺถีติ สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ
ยาวตา อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต ญาณํ ยาวตา สตฺตานํ อาสยานุสเย
ญาณํ ยาวตา ยมกปาฏิหิเร ญาณํ ยาวตา มหากรุณาสมาปตฺติยา
ญาณํ สพฺพํ ญาตํ สพฺพํ ทิฏฺฐํ สพฺพํ วิทิตํ สพฺพํ สจฺฉิกตํ สพฺพํ ผสฺสิตํ ๒-
ปญฺญาย อผสฺสิตํ ปญฺญาย มหากรุณาสมาปตฺติยา ญาณํ นตฺถีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ยาวตา
สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สพฺโพ ญาโต ฯ ๒ โป. สพฺพตฺถ ผุสฺสิโต ผุสฺสิตํ ฯ
สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ
อนุวิจริตํ มนสา สพฺพํ ญาตํ สพฺพํ ทิฏฺฐํ สพฺพํ วิทิตํ สพฺพํ
สจฺฉิกตํ สพฺพํ ผสฺสิตํ ปญฺญาย อผสฺสิตํ ปญฺญาย นตฺถีติ
สพฺพญฺญุตญาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ ญาณํ ฯ
น ตสฺส อทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจิ อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ
สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ ๑- ตถาคโต เตน ( สมเยน ๒- )
สมนฺตจกฺขูติ ฯ
ญาณกถา นิฏฺฐิตา ฯ
--------
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้าที่ ๗๕-๑๙๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=31&item=98&items=196&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=31&item=98&items=196&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=31&item=98&items=196&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=31&item=98&items=196&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=98
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=5739
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=5739
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
