ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

page224.

Hoti, tasma pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasamati ayamattho datthabbo. Kamancete vitakkavicara dutiyajjhaneyeva vupasanta, imassa pana jhanassa maggaparidipanattham vannabhananatthanca etam vuttam. "vitakkavicarananca vupasama"ti hi vutte idam pannayati "nuna 1- vitakkavicaravupasamo maggo imassa jhanassa"ti. Yatha ca tatiye ariyamagge appahinanampi sakkayaditthadinam "pancannam orambhagiyanam sannojananam pahana"ti 2- evam pahanam vuccamanam vannabhananam hoti, tadadhigamaya ussukkanam ussahajanakam, evameva idha avupasantanampi vitakkavicaranam vupasamo vuccamano vannabhananam hoti, tenayamattho vutto "pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasama"ti. Upekkhako ca viharatiti ettha upapattito ikkhatiti upekkha, samam passati, apakkhapatitava hutva passatiti attho. Taya visadaya vipulaya thamagataya samannagatatta tatiyajjhanasamangi "upekkhako"ti vuccati. Upekkha pana dasavidha hoti chalangupekkha brahmaviharupekkha bojjhangupekkha viriyupekkha sankharupekkha vedanupekkha vipassanupekkha tatramajjhattupekkha jhanupekkha parisuddhiupekkhati. Tattha ya "idha khinasavo 3- bhikkhu cakkhuna rupam disva neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajano"ti 4- evamagata khinasavassa chasu dvaresu itthanitthachalarammanapathe parisuddhapakatibhavavijahanakarabhuta upekkha, ayam chalangupekkha nama. Ya pana "upekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"ti 5- evamagata sattesu majjhattakarabhuta upekkha, ayam brahmaviharupekkha nama. @Footnote: 1 Ma. nanu 2 Ma.Ma. 13/132/106 3 cha.Ma. bhikkhave @4 an. catukka. 21/195/223, khu. maha. 29/90 (purabhedasuttaniddesa), @khu.cula. 30/18/69, khu. pati. 31/17/424 @5 di.Si. 9/556/246, Ma.Ma. 13/20/15

--------------------------------------------------------------------------------------------- page225.

Ya pana "upekkhasambojjhangam bhaveti vivekanissitan"ti 1- evamagata sahajatadhammanam majjhattakarabhuta upekkha, ayam bojjhangupekkha nama. Ya pana "kalena kalam upekkhanimittam manasikaroti"ti 2- evamagata anaccaraddhanatisithilaviriyasankhata upekkha, ayam viriyupekkha nama. Ya ca "kati sankharupekkha samadhivasena 3- uppajjanti, kati sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti? attha sankharupekkha samadhivasena uppajjanti, dasa sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti"ti 4- evamagata nivaranadi- patisankhasantitthana gahane majjhattakarabhuta upekkha, ayam sankharupekkha nama. Ya pana "yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti upekkhasahagatan"ti 5- evamagata adukkhamasukhasannita 6- upekkha, ayam vedanupekkha nama. Ya pana "yadatthi yam bhutam, tam pajahati, upekkham patilabhati"ti 7- evamagata vicinane majjhattabhuta upekkha, ayam vipassanupekkha nama. Ya pana chandadisu yevapanakesu agata sahajatanam samavahitabhuta upekkha, ayam tatramajjhattupekkha nama. Ya "upekkhako ca viharati"ti 8- evamagata aggasukhepi tasmim apakkhapatajanani upekkha, ayam jhanupekkha nama. Ya pana "upekkhasatiparisuddhim catuttham jhanan"ti 9- evamagata sabbapaccanikaparisuddha paccanikavupasamanepi abyaparabhuta upekkha, ayam parisuddhiupekkha nama. Tattha chalangupekkha ca brahmaviharupekkha ca bojjhangupekkha ca tatramajjhattupekkha ca jhanupekkha ca parisuddhiupekkha ca atthato eka, tatramajjhattupekkhava hoti. Tena tena avatthabhedena panassa ayam bhedo. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/27/16, Ma.Ma. 13/247/222 2 an. tika. 20/103/250 3 cha.Ma. samathavasena @4 khu.pati. 31/57/66 5 abhi. 34/157/48 6 cha.Ma. adukkhamasukhasankhata @7 Ma.u. 14/71/52 8 di.Si. 9/98/37, Ma.mu. 12/173/134, abhi. 34/165/52

--------------------------------------------------------------------------------------------- page226.

Ekassapi sato sattassa kumarayuvatherasenapatirajadivasena 1- bhedo viya, tasma tasu yattha chalangupekkha, na tattha bojjhangupekkhadayo. Yattha va pana bojjhangupekkha, na tattha chalangupekkhadayo hontiti veditabba. Yatha cetasam atthato ekibhavo, evam sankharupekkhavipassanupekkhanampi ekibhavo. Pannaeva hi sa kiccavasena dvidha bhinna, yatha hi purisassa sayanham geham pavittham sappam ajapadadandam gahetva pariyesamanassa tam thusakotthake 2- nippannam disva "sappo nukho no"ti avalokentassa sovatthikattayam disva nibbematikassa "sappo na sappo"ti vicinane majjhattata hoti, evameva ya araddhavipassakassa vipassanananena lakkhanattaye ditthe sankharanam aniccabhavadivicinane majjhattata uppajjati, ayam vipassanupekkha. Yatha pana tassa purisassa ajapadadandakena galham sappam gahetva "kintaham imam sappam avihethento attananca imina adamsapento munceyyan"ti muncanakarameva pariyesato gahane majjhattata hoti, evameva ya lakkhanattayassa ditthatta aditte viya tayo bhave passato sankharaggahane majjhattata, ayam sankharupekkha. Iti vipassanupekkhaya siddhaya sankharupekkhapi siddhava hoti. Imina panesa vicinanaggahanesu majjhattasankhatena kiccena dvidha bhinnati. Viriyupekkha pana vedanupekkha ca annamannanca avasesahi ca atthato bhinnaevati. Iti 3- imasu dasasu upekkhasu jhanupekkha idha adhippeta. Sa majjhattalakkhana, anabhogarasa, abyaparapaccupatthana, pitiviragapadatthanati. Etthaha "nanu cayam atthato tatramajjhattupekkhava hoti, sa ca pathamadutiyajjhanesupi atthi, tasma tatrapi `upekkhako ca viharati'ti evamayam vattabba siya, sa kasma na vutta"ti. Aparibyattakiccatta. 4- Aparibyattam hi tassa tattha kiccam vitakkadihi abhibhutatta, idha panayam vitakkavicarapitihi anabhibhutatta ukkhittasira viya hutva paribyattakicca jata, tasma vuttati. @Footnote: 1 Ma. kumarayuvavuddha...., visuddhi. 1/206 pathavikasinaniddesa 2 Ma. thusakotthase @3 cha.Ma. iti-saddo na dissati 4 cha.Ma. aparibyattakiccato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page227.

Nitthita "upekkhako ca viharati"ti etassa sabbaso atthavannana. Idani sato ca sampajanoti ettha saratiti sato. Sampajanatiti sampajano. Iti puggalena sati ca sampajannanca vuttam. Tattha saranalakkhana sati, apammussanarasa, arakkhapaccupatthana, asammohalakkhanam sampajannam, tiranarasam, pavicayapaccupatthanam. Tattha kincapi idam satisampajannam purimajjhanesupi atthi, mutthassatissa hi asampajanassa upacaramattampi na sampajjati, pageva appana, olarikatta pana tesam jhananam bhumiyam viya purisassa cittassa gati sukhava hoti, abyattam tattha satisampajannakiccam. Olarikangappahanena pana sukhumatta imassa jhanassa purisassa khuradharayam viya satisampajannakiccapariggahitayeva cittassa gati icchitabbati idheva vuttam. Kinci bhiyyo:- yatha dhenupako vaccho dhenuto apanito arakkhiyamano punadeva dhenum upagacchati, evamidam tatiyajjhanasukham pitito apanitam 1- tam satisampajannarakkhena arakkhiyamanam punadeva pitim upagaccheyya, pitisampayuttameva siya. Sukhe vapi satta sarajjanti. Idanca atimadhuram sukham, tato param sukhabhava. Satisampajannanubhavena panettha sukhe asarajjana hoti, no annathati imampi atthavisesam dassetum idamidheva vuttanti veditabbam. Idani sukhanca kayena patisamvedetiti ettha kincapi tatiyajjhanasamangino sukhapatisamvedanabhogo natthi, evam santepi yasma tassa namakayena sampayuttam sukham, yam va tam namakayasampayuttam sukham, tamsamutthanenassa yasma atipanitena rupena rupakayo phuttho, 2- yassa phutthatta jhanavutthitopi sukham patisamvedeyya, tasma etamattham dassento "sukhanca kayena patisamvedeti"ti aha. Idani yantam ariya acikkhanti upekkhako satima sukhavihariti ettha yamjhanahetu yamjhanakarana tam tatiyajjhanasamangipuggalam buddhadayo ariya acikkhanti desenti pannapenti patthapenti vivaranti vibhajanti uttanikaronti pakasenti, @Footnote: 1 cha.Ma. apanitampi 2 cha.Ma. phuto 3 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page228.

Pasamsantiti adhippayo. Kinti? upekkhako satima sukhavihariti. Tam tatiyajjhanam upasampajja viharatiti evamettha yojana veditabba. Kasma pana tam te evam pasamsantiti? pasamsarahato. Ayam hi yasma Atimadhurasukhe sukhaparamippattepi tatiyajjhane upekkhako, na tattha sukhabhisangena akaddhiyatiti. 1- Yatha ca piti na uppajjati, evam upatthitassatitaya satima. Yasma ca ariyakantam ariyajanasevitameva asankilittham sukham namakayena patisamvedeti, tasma pasamsaraho. Iti pasamsarahato nam ariya te evam pasamsarahahetubhute 2- gune pakasenta "upekkhako satima sukhavihari"ti evam pasamsantiti veditabbam. Tatiyanti ganananupubbato tatiyam, idam tatiyam samapajjatitipi tatiyam. Tasmim samaye phasso hotitiadisu jhanapancake pitipadampi parihinam. Tassapi vasena savibhattikavibhattikapadavinicchayo veditabbo. Kotthasavarepi "duvangikam jhanam hoti"ti agatam. Sesam dutiyajjhanasadisamevati. Tatiyajjhanam nitthitam. ----------- Catutthajjhanavannana [165] Catutthajjhananiddese sukhassa ca pahana, dukkhassa ca pahanati kayikasukhassa ca kayikadukkhassa ca pahana. Pubbevati tanca kho pubbeva, na catutthajjhanakkhane. Somanassadomanassanam atthangamati cetasikasukhassa cetasikadukkhassa cati imesam dvinnam pubbeva atthangama, pahana icceva vuttam hoti. Kada pana nesam pahanam hoti? catunnam jhananamupacarakkhane. Somanassam hi catutthajjhanassa upacarakkhaneyeva pahiyati, dukkhadomanassasukhani pathamadutiyatatiyajjhananam upacarakkhanesu. Evametesam pahanakkamena avuttanam indriyavibhange 3- pana indriyanam uddesakkameneva idhapi vuttanam sukhadukkhasomanassadomanassanam pahanam veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 cha.Ma. pasamsahetubhute abhi. 35/219-224/145-160

--------------------------------------------------------------------------------------------- page229.

Yadi panetani tassa tassa jhanassa upacarakkhaneyeva pahiyanti, atha kasma "kattha cuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati? idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharati. Etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati. Kattha cuppannam domanassindriyam. Sukhindriyam. Somanassindriyam aparisesam nirujjhati? idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca Pahana .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Ettha cuppannam somanassindriyam aparisesam nirujjhati"ti 1- evam jhanesveva nirodho vuttoti? atisayanirodhatta. Atisayanirodho hi tesam pathamajjhanadisu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacarakkhane, natisayanirodho. Tatha hi nanavajjane pathamajjhanassupacare niruddhassapi dukkhindriyassa damsamakasadisamphassena va visamasanupatapena va siya uppatti, na tveva antoappanayam. Upacare va niruddhampetam na sutthu niruddham hoti patipakkhena avihatatta. Antoappanayam pana pitipharanena sabbo kayo sukhokkanto hoti, sukhokkantakayassa ca sutthu niruddham hoti dukkhindriyam patipakkhena vihatatta. Nanavajjaneyeva ca dutiyajjhanupacare pahinassa domanassindriyassa yasma etam vitakkavicarapaccayepi kayakilamathe cittupaghate ca sati uppajjati, vitakkavicarabhave ca neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicarabhave. Appahinaeva ca dutiyajjhanupacare vitakkavicarati tatthassa siya uppatti appahinapaccayatta, 2- na tveva dutiyajjhane pahinapaccayatta. Tatha tatiyajjhanupacare pahinassapi sukhindriyassa pitisamutthanappanitarupaphutthakayassa siya uppatti. Na tveva tatiyajjhane. Tatiyajjhane hi sukhassa paccayabhuta piti sabbaso niruddhati. Tatha catutthajjhanupacare pahinassapi somanassindriyassa asannatta appanappattaya upekkhayabhavena samma anatikkantatta ca siya uppatti, na tveva catutthajjhane. Tasmaeva ca "etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"ti tattha tattha aparisesaggahanam katanti. @Footnote: 1 sam.Ma. 19/510/190 2 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page230.

Etthaha "athevam tassa tassa jhanassupacare pahinapi eta vedana idha kasma samahata"ti. Sukhaggahanattham. Ya hi ayam "adukkhamasukhan"ti ettha adukkhamasukha vedana vutta, sa sukhuma dubbinneyya, na sakka sukhena gahetum, tasma yatha nama dutthassa yatha va tatha va upasankamitva gahetum asakkuneyyassa gonassa gahanattham gopo ekasmim vaje sabba gavo samaharati, athekekam niharanto patipatiya agatam "ayam so, ganhatha nan"ti tampi gahapayati. Evameva bhagava 1- sukhaggahanattham sabbapi eta samahariti. Evam hi samahata eta dassetva "yam neva sukham na dukkham na somanassam na domanassam, ayam adukkhamasukha vedana"ti sakka hoti esa gahayitum. Apica adukkhamasukhaya cetovimuttiya paccayadassanatthancapi eta vuttati veditabba. Sukhadukkhappahanadayo hi tassa paccaya. Yathaha "cattaro kho avuso paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya, idhavuso bhikkhu sukhassa ca pahana pubbeva somanassadomanassanam atthangama .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Ime kho avuso cattaro paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya"ti. 2- Yatha va annattha pahinapi sakkayaditthiadayo tatiyamaggassa vannabhananattham tattha pahinati 3- vutta, evam 4- vannabhananattham tassa jhanassa ta 4- idha vuttati veditabba. Paccayaghatena va ettha ragadosanam atidurabhavam dassetumpeta vuttati veditabba. Etasu hi sukham somanassassa paccayo, somanassam ragassa, dukkham domanassassa paccayo, domanassam dosassa. Sukhadighatena ca 5- sappaccaya ragadosa hatati atidure hontiti. Adukkhamasukhanti dukkhabhavena adukkham, sukhabhavena asukham. Etenettha dukkhasukhapatipakkhabhutam tatiyavedanam dipeti, na dukkhasukhabhavamattam. Tatiyavedana @Footnote: 1 Ma. evametassa 2 Ma.mu. 12/173/134 3 Ma.Ma. 13/130/105 @4-4 cha.Ma. vannabhananatthampetassa jhanasseta 5 cha.Ma. cassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Nama adukkhamasukha, upekkhatipi vuccatiti. 1- Sa itthanitthaviparitanubhavanalakkhana, majjhattarasa, avibhutapaccupatthana, sukhanirodhapadatthanati veditabba. Upekkhasatiparisuddhinti upekkhaya janitasatiparisuddhim. Imasmim hi jhane suparisuddha sati, ya cassa satiya parisuddhi, sa upekkhaya kata, na annena. Tasma etam "upekkhasatiparisuddhi"ti vuccati. Vibhangepi vuttam "ayam sati imaya upekkhaya visada hoti parisuddha pariyodata, tena vuccati "upekkhasatiparisuddhi"ti. 2- Yaya ca upekkhaya ettha sati parisuddhi hoti, sa atthato tatramajjhattatati veditabba. Na kevalancettha taya satiyeva parisuddha, apica kho sabbepi sampayuttadhamma, satisisena pana desana vutta. Tattha kincapi ayam upekkha hetthapi tisu jhanesu vijjati, yatha pana diva suriyappabhabhibhava sommabhavena ca attano upakarakattena va sabhagaya rattiya alabha diva vijjamanapi candalekha aparisuddha hoti apariyodata, evamayampi tatramajjhattupekkhacandalekha vitakkadipaccanikadhammatejabhibhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya appatilabha vijjamanapi pathamadijjhanabhedesu aparisuddha hoti. Tassa ca aparisuddhaya diva aparisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo aparisuddhava honti. Tasma tesu ekampi "upekkhasati- parisuddhi"ti na vuttam. Idha pana vitakkadipaccanikadhammatejabhibhavabhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya patilabha ayam tatramajjhattupekkhacandalekha ativiya parisuddha, tassa parisuddhatta parisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo parisuddha honti pariyodata. Tasma idameva "upekkhasatiparisuddhi"ti vuttanti veditabbam. Catutthanti ganananupubbato 3- catuttham, idam catuttham samapajjatitipi catuttham. Phasso hotitiadisu phassapancake tava vedanati upekkhavedana veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. vuccati 2 abhi. 35/487/284 3 cha.Ma. ganananupubbata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Jhanapancakaindriyatthakesu pana "upekkha hoti, upekkhindriyam hoti"ti 1- vuttameva. Sesani tatiye parihinapadani idhapi parihinaneva. Kotthasavarepi duvangikam jhananti upekkhacittekaggatavaseneva veditabbam. Sesam sabbam tatiyasadisamevati. Catukkanayo nitthito. -----------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 224-232. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=53&A=5610&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=5610&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=139              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1279              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=877              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=877              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]