อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๑๘๑.
ติโรกุฑฺฑาทีสุ อฏฺฐํสุ. ภควา ตถา อกาสิ, ยถา เต สพฺเพว รญฺโญ ปากฏา
อเหสุํ. ราชา ทกฺขิโณทกํ เทนฺโต "อิทํ เม ญาตีนํ โหตู"ติ อุทฺทิสิ, ตํขณญฺเญว
เตสํ เปตานํ ปทุมสญฺฉนฺนา โปกฺขรณิโย นิพฺพตฺตึสุ. เต ตตฺถ นหาตฺวา จ
ปิวิตฺวา จ ปฏิปฺปสฺสทฺธทรถกิลมถปิปาสา สุวณฺณวณฺณา อเหสุํ. อถ ราชา
ยาคุขชฺชกโภชนาทีนิ ๑- ทตฺวา อุทฺทิสิ, เตสํ ตํขณญฺเญว ทิพฺพยาคุขชฺชกโภชนานิ
นิพฺพตฺตึสุ. เต ตานิ ปริภุญฺชิตฺวา ปีณินฺทฺริยา อเหสุํ. อถ ราชา วตฺถเสนาสนาทีนิ
๒- ทตฺวา อุทฺทิสิ, เตสํ ทิพฺพวตฺถทิพฺพยานทิพฺพปาสาทปจฺจตฺถรณเสยฺยาทิ-
อลงฺการวิธโย นิพฺพตฺตึสุ. สาปิ เตสํ สมฺปตฺติ ยถา สพฺพาว ปากฏา อโหสิ, ๓-
ตถา ภควา อธิฏฺฐาสิ. ราชา อติวิย อตฺตมโน อโหสิ. ตโต ภควา ภุตฺตาวี
ปวาริโต รญฺโญ มาคธสฺส อนุโมทนตฺถํ "ติโรกุฑฺเฑสุ ติฏฺฐนฺตี"ติ อิมา คาถา
อภาสิ.
         เอตฺตาวตา จ "เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา, ติโรกุฑฺฑํ ปกาสิตํ,
ปกาสยิตฺวา ตํ สพฺพนฺ"ติ อยํ มาติกา สงฺเขปโต วิตฺถารโต จ วิภตฺตา โหติ.
                          ปฐมคาถาวณฺณนา
         [๑] อิทานิ อิมสฺส ติโรกุฑฺฑสฺส ยถากฺกมํ อตฺถวณฺณนํ กริสฺสาม.
เสยฺยถีทํ? ปฐมาคาถาย ตาว ติโรกุฑฺฑาติ กุฑฺฑานํ ปรภาคา วุจฺจนฺติ. ติฏฺฐนฺตีติ
นิสชฺชาทิปฏิกฺเขปโต ฐานกปฺปนวจนเมตํ. เตน ยถา ปาการปรภาคญฺจ
ปพฺพตปรภาคญฺจ คจฺฉนฺตํ "ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉตี"ติ วทนฺติ,
เอวมิธาปิ กุฑฺฑปรภาเคสุ ติฏฺฐนฺเต "ติโรกุฑฺเฑสุ ติฏฺฐนฺตี"ติ อาห.
สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ จาติ ตตฺถ ๔- สนฺธิโยติ จตุกฺโกณรจฺฉาโย ๕- วุจฺจนฺติ
ฆรสนฺธิภิตฺติสนฺธิอาโลกสนฺธิโย จาปิ. สิงฺฆาฏกาติ ติโกณรจฺฉา วุจฺจนฺติ,
ตเทกชฺฌํ กตฺวา ปุริเมน สทฺธึ สํสนฺเธนฺโต "สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ จา"ติ อาห.
ทฺวารพาหาสุ ติฏฺฐนฺตีต นครทฺวารฆรทฺวารานํ พาหา นิสฺสาย ติฏฺฐนฺติ. อาคนฺตฺวาน
สกํ ฆรนฺติ เอตฺถ สกํ ฆรํ นาม ปุพฺพญาติฆรมฺปิ อตฺตโน ๖- สามิกภาเวน
อชฺฌาวุตฺถปุพฺพฆรมฺปิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. โภชนานิ  ๒ ฉ.ม., อิ. อถ วตฺถเสนาสนานิ  ๓ ฉ.ม., อิ. โหติ
@๔ ฉ.ม., อิ. เอตฺถ  ๕ ฉ.ม. จตุกฺโกณรจฺฉา  ๖ ฉ.ม. อตฺตนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๒.
ตทุภยมฺปิ ยสฺมา เต สกฆรสญฺญาย อาคจฺฉนฺติ, ตสฺมา "อาคนฺตฺวาน สกํ
ฆรนฺ"ติ อาห.
                          ทุติยคาถาวณฺณนา
         [๒] เอวํ ภควา ปุพฺเพ อนชฺฌาวุตฺถปุพฺพมฺปิ ปุพฺพญาติฆรํ
พิมฺพิสารนิเวสนํ สกํ ฆรสญฺญาย อาคนฺตฺวา ติโรกุฑฺฑสนฺธิสิงฺฆาฏกทฺวารพาหาสุ
ฐิเต อิสฺสามจฺฉริยผลํ อนุภวนฺเต, อปฺเปกจฺเจ ทีฆมสฺสุเกสนฺธการวทเน
สิถิลพนฺธนวิลมฺพมานกิสผรุสกาฬกงฺคปจฺจงฺเค ตตฺถ ตตฺถ ๑- ฐปิตวนฑาหทฑฺฒตาล-
รุกฺขสทิเส, อปฺเปกจฺเจ ปิปาสารณินิมฺมถเนน ๒- อุทรโต อุฏฺฐาย มุขโต
วินิจฺฉรนฺตาย อคฺคิชาลาย ปริฑยฺหมานสรีเร, อปฺเปกจฺเจ
สูจิฉิทฺทาณุมตฺตกณฺฐพิลตาย ปพฺพตาการกุจฺฉิตาย จ ลทฺธาปิ ๓- ปานโภชนํ ยาวทตฺถํ
ภุญฺชิตุมสมตฺถตาย ขุปฺปิปาสรสโต ๔- อญฺญํ รสมวินฺทมาเน, อปฺเปกจฺเจ อญฺญมญฺญสฺส
อญฺเญสํ วา สตฺตานํ ปภินฺนคณฺฑปีฬกมุขา ปคฺฆริตรุทิรปุพฺพลสิกาทึ ลทฺธา อมตมิว
สายมาเน อติวิย ทุทฺทสิกวิรูปภยานกสรีเร พหู เปเต รญฺโญ นิทสฺเสนฺโต:-
                   "ติโรกุฑฺเฑสุ ติฏฺฐนฺติ    สนฺธิสิงฺฆาฏเกสุ จ
                    ทฺวารพาหาสุ ติฏฺฐนฺติ   อาคนฺตฺวาน สกํ ฆรนฺ"ติ
วตฺวา ปุน เตหิ กตสฺส กมฺมสฺส ทารุณภาวํ ทสฺเสนฺโต "ปหูเต อนฺนปานมฺหี"ติ
ทุติยํ คาถมาห.
         ตตฺถ ปหูเตติ อนปฺปเก พหุมฺหิ, ยาวทตฺถิเกติ วุตฺตํ โหติ.
พการสฺส หิ ปกาโร ลพฺภติ "ปหุ สนฺโต น ภรตี"ติอาทีสุ ๕- วิย. เกจิ ปน
"พหูเต"อิติ จ "พหูเก"อิติ จ ปฐนฺติ. ปมาทปาฐา เอเต. อนฺเน จ ปานมฺหิ
จ อนฺนปานมฺหิ. ขชฺเช จ โภชฺเช จ ขชฺชโภชฺเช, เอเตน อสิตปีตขายิตสายิต-
วเสน จตุพฺพิธํ อาหารํ ทสฺเสติ. อุปฏฺฐิเตติ อุปคมฺม ฐิเต, สชฺชิเต
ปฏิยตฺเต สโมหิเตติ วุตฺตํ โหติ. น เตสํ โกจิ สรติ, สตฺตานนฺติ เตสํ
ปิตฺติวิสเย ๖- อุปฺปนฺนานํ สตฺตานํ โกจิ มาตา วา ปุตฺโต วา ปิตา วา น
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ฐิตวน...  ๒ ฉ.ม., อิ. ชิฆจฺฉาปิปาสารณินิมฺมถเนน  ๓ ฉ.ม. ลทฺธมฺปิ
@๔ ฉ.ม., อิ. ขุปฺปิปาสาปเรเต
@๕ ขุ.สุ. ๒๕/๙๘/๓๕๕ ปราภวสุตฺต. ๖ ฉ.ม. เปตฺติวิสเย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
สรติ. กึการณา?  กมฺมปจฺจยา,  อตฺตนา กตสฺส อทานทานปฏิเสธนาทิเภทสฺส
กทริยกมฺมสฺส ปจฺจยา. ตญฺหิ เตสํ กมฺมํ ญาตีนํ สริตุํ น เทติ.
                          ตติยคาถาวณฺณนา
         [๓] เอวํ ภควา อนปฺปเกปิ อนฺนปานาทิมฺหิ ปจฺจุปฏฺฐิเต "อปิ นาม
อมฺเห อุทฺทิสฺส กิญฺจิ ทเทยฺยุนฺ"ติ ๑- ญาตีนํ ๒- ปจฺจาสึสนฺตานํ วิจรตํ เตสํ
เปตสตฺตานํ เตหิ กตสฺส อติกฏุกทุกฺขวิปากสฺส กมฺมสฺส ปจฺจเยน กสฺสจิ ญาติโน
อนุสฺสรณมตฺตาภาวํ ทสฺเสนฺโต:-
                "ปหูเต อนฺนปานมฺหิ      ขชฺชโภชฺเช  อุปฏฺฐิเต
                 น เตสํ โกจิ สรติ      สตฺตานํ  กมฺมปจฺจยา"ติ
วตฺวา ปุน รญฺโญ ปิตฺติวิสยูปปนฺเน ญาตเก อุทฺทิสฺส ทินฺนํ ทานํ ปสํสนฺโต
"เอวํ ททนฺติ ญาตีนนฺ"ติ ตติยคาถมาห.
         ตตฺถ เอวนฺติ อุปมาวจนํ, ตสฺส ทฺวิธา สมฺพนฺโธ:- เตสํ สตฺตานํ
กมฺมปจฺจยา อสรนฺเตปิ กิสฺมิญฺจิ ททนฺติ ญาตีนํ, เย เอวํ อนุกมฺปกา โหนฺตีติ
จ, ยถา ตยา มหาราช ทินฺนํ, เอวํ สุจึ ปณีตํ กาเลน กปฺปิยํ ปานโภชนํ
ททนฺติ ญาตีนํ, เย โหนฺติ อนุกมฺปกาติ จ. ตตฺถ ๓- ททนฺตีติ เทนฺติ
อุทฺทิสนฺติ นิยฺยาเทนฺติ. ญาตีนนฺติ มาติโต จ ปิติโต จ สมฺพนฺธานํ. เยติ
เยเกจิ ปุตฺตา วา ธีตโร วา ภาตโร วา. โหนฺตีติ ภวนฺติ. อนุกมฺปกาติ
อตฺถกามา หิเตสิโน. สุจินฺติ วิมลํ ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ ธมฺมิกํ ธมฺมลทฺธํ.
ปณีตนฺติ อุตฺตมํ เสฏฺฐํ. กาเลนาติ ญาติเปตานํ ติโรกุฑฺฑาทีสุ อาคนฺตฺวา
ฐิตกาเลน. กปฺปิยนฺติ อนุจฺฉวิกํ ๔- ปฏิรูปํ อริยานํ ปริโภคารหํ. ปานโภชนนฺติ
ปานญฺจ โภชนญฺจ ปานโภชนํ. อิธ ปานโภชนมุเขน สพฺโพปิ เทยฺยธมฺโม
อธิปฺเปโต.
                       จตุตฺถคาถาปุพฺพทฺธวณฺณนา
         [๔] เอวํ ภควา รญฺญา มาคเธน เปตภูตานํ ญาตีนํ อนุกมฺปาย
ทินฺนํ ปานโภชนํ ปสํสนฺโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ทชฺชาติ, อิ. ทชฺชนฺติ  ๒ ฉ.ม., อิ. ญาตี
@๓ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๔ อิ. อนุจฺฉวิยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
          "เอวํ ททนฺติ ญาตีนํ      เย โหนฺติ อนุกมฺปกา
           สุจึ ปณีตํ กาเลน       กปฺปิยํ ปานโภชนนฺ"ติ.
วตฺวา ปุน เยน ปกาเรน ทินฺนํ เตสํ ทินฺนํ โหติ, ตํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ โว
ญาตีนํ โหตู"ติ จตุตฺถคาถาย ปุพฺพฑฺฒํ ๑- อาห. ตํ ตติยคาถาย ปุพฺพฑฺเฒน
สมฺพนฺธิตพฺพํ:-
          "เอวํ ททนฺติ ญาตีนํ,     เย โหนฺติ อนุกมฺปกา.
           อิทํ โว ญาตีนํ โหตุ,    สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย"ติ.
เตน "อิทํ โว ญาตีนํ โหตูติ เอวํ ททนฺติ, โน อญฺญถา"ติ เอตฺถ อาการฏฺเฐน
เอวํ สทฺเทน ทาตพฺพาการนิทสฺสนํ กตํ โหติ.
         ตตฺถ อิทนฺติ เทยฺยธมฺมนิทสฺสนํ. โวติ "กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา
สมคฺคา สมฺโมทมานา"ติ จ, "เยหิ โว อริยา"ติ เอวมาทีสุ ๒- วิย เกวลํ
วิปาตมตฺตํ, น สามิวจนํ. ญาตีนํ โหตูติ ปิตฺติวิสเย ๓- อุปฺปนฺนานํ ญาตกานํ
โหตุ. สุขิตา โหนฺตุ ญาตโยติ เต ปตฺติวิสยูปปนฺนา ญาตโย อิทํ ปจฺจนุภวนฺตา
สุขิตา โหนฺตูติ.
                 จตุตฺถคาถาปรทฺธปญฺจมคาถาปุพฺพทฺธวณฺณนา
        #[๔-๕] เอวํ ภควา เยน ปกาเรน ปิตฺติวิสยูปปนฺนานํ ญาตีนํ
ทาตพฺพํ, ตํ ทสฺเสนฺโต  "อิทํ โว ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย"ติ
วตฺวา ปุน ยสฺมา "อิทํ โว ญาตีนํ โหตู"ติ  วุตฺเตปิ น อญฺเญน กตํ กมฺมํ
อญฺญสฺส ผลทํ โหติ, เกวลนฺตุ ตถา อุทฺทิสฺส ทิยฺยมานํ ๔- ตํ วตฺถุํ ญาตีนํ
กุสลกมฺมสฺส ปจฺจโย โหติ. ตสฺมา ยถา เตสํ ตสฺมึเยว วตฺถุสฺมึ ตํขณํ ๕-
ผลนิพฺพตฺตกํ กุสลกมฺมํ โหติ, ตํ ทสฺเสนฺโต "เต จ ตตฺถา"ติ จตุตฺถคาถาย
ปจฺฉิมฑฺฒํ "ปหูเต อนฺนปานมฺหี"ติ ปญฺจมคาถาย ปุพฺพฑฺฒญฺจ อาห.
         เตสํ อตฺโถ:- เต ญาติเปตา ยตฺถ ตํ ทานํ ทิยฺยติ, ๖- ตตฺถ
สมนฺตโต อาคนฺตฺวา สมาคนฺตฺวา, สโมธาย วา เอกชฺฌํ หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปุพฺพทฺธํ, เอวมุปริปิ  ๒ ม.มู. ๑๒/๓๒๖/๒๙๐ จูฬโคสิงฺคสุตฺต,-
@ วินย. มหา. ๕/๔๖๖/๒๔๘ ปาจีนวํสทายคมนกถา ๓ ฉ.ม. เปตฺติวิสเย, เอวมุปริปิ
@๔ อิ., สี., ม. อุทฺทิสฺสมานํ  ๕ ฉ.ม., อิ. ตํขเณ, เอวมุปริปิ  ๖ ฉ.ม. ทียติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
สมฺมา ๑- อาคตา สมาคตา "อิทํ ๒- โน ญาตโย อมฺหากํ อตฺถาย ทานํ
อุทฺทิสิสฺสนฺตี"ติ เอตทตฺถํ สมาคตา ๓- หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. ปหูเต อนฺนปานมฺหีต
ตสฺมึ อตฺตโน ๔- อุทฺทิสฺส ทิยฺยมาเน ปหูเต ๔- อนฺนปานมฺหิ. สกฺกจฺจํ อนุโมทเรติ
อภิสทฺทหนฺตา กมฺมผลํ อวิชหนฺตา จิตฺติการํ อวิกฺขิตฺตจิตฺตา หุตฺวา "อิทํ โน
ทานํ หิตาย สุขาย โหตู"ติ โมทนฺติ อนุโมทนฺติ, ปีติโสมนสฺสชาตา โหนฺตีติ.
                  ปญฺจมคาถาปรทฺธฉฏฺฐคาถาปุพฺพทฺธวณฺณนา
         [๕-๖] เอวํ ภควา ยถา ปิตฺติวิสยูปปนฺนานํ ตํขณํ ผลนิพฺพตฺตกํ
กุสลกมฺมํ โหติ, ตํ ทสฺเสนฺโต:-
          "เต จ ตตฺถ สมาคนฺตฺวา         ญาติเปตา สมาคตา
           ปหูเต อนฺนปานมฺหิ             สกฺกจฺจํ อนุโมทเร"ติ
วตฺวา ปุน ญาตเก นิสฺสาย นิพฺพตฺตํ กุสลกมฺมผลํ ปจฺจนุโภนฺตานํ เตสํ ญาตี
อารพฺภ โถมนาการํ ทสฺเสนฺโต "จิรํ ชีวนฺตู"ติ ปญฺจมคาถาย ปจฺฉิมฑฺฒํ ๕-
"อมฺหากญฺจ กตา ปูชา"ติ ฉฏฺฐคาถาย ปุพฺพฑฺฒญฺจ ๕- อาห.
         เตสํ อตฺโถ:- จิรํ ชีวนฺตูติ จิรํ ชีวิโน ทีฆายุกา โหนฺตุ. โน
ญาตีติ อมฺหากํ ญาตกา. เยสํ เหตูติ เย นิสฺสาย เยสํ การณา. ลภามฺหเสติ ๖-
ลภาม. อตฺตนา ตํขณํ ปฏิลทฺธสมฺปตฺตึ อปทิสนฺตา  ภณนฺติ เปตานญฺหิ อตฺตโน
อนุโมทเนน, ทายกานํ อุทฺเทเสน, ทกฺขิเณยฺยสมฺปทาย จาติ ตีหิ องฺเคหิ ทกฺขิณา
สมิชฺฌติ, ตํขณํ ผลนิพฺพตฺติกา โหติ. ตตฺถ ทายกา วิเสสเหตุ. เตนาหํสุ
"เยสํ เหตุ ลภามฺหเส"ติ. อมฺหากญฺจ กตา ปูชาติ "อิทํ โน ญาตีนํ โหตู"ติ
เอวํ อิมํ ทานํ อุทฺทิสนฺเตหิ อมฺหากญฺจ กตา ปูชา. ทายกา จ อนิปฺผลาติ
ยมฺหิ สนฺตาเน ปริจฺจาคมยํ กมฺมํ กตํ, ตสฺส ตตฺเถว ผลทานโต ทายกา จ
อนิปฺผลาติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ. สมํ  ๒ ฉ.ม., อิ. อิเม โน...  ๓ ฉ.ม. สมฺมา อาคตา
@๔ ฉ.ม., อิ. อตฺตโน อุทฺทิสฺสมาเน ปหูเต  ๕-๕ ฉ.ม. ปจฺฉิมทฺธํ, ปุพฺพทฺธญฺจ
@๖ ฉ.ม. ลภาม เสติ เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
         เอตฺถาห:- "กิมฺปน ปิตฺติวิสยูปปนฺนา เอว ญาตโย ลภนฺติ, อุทาหุ
อญฺเญปิ ลภนฺตี"ติ? วุจฺจเต:- ภควตา เอเวตํ พฺยากตํ ชาณุสฺโสณินา นาม ๑-
พฺราหฺมเณน ปุฏฺเฐน, กิเมตฺถ อเมฺหหิ วตฺตพฺพํ อตฺถิ. วุตฺตเญฺหตํ:-
         "มยมสฺสุ โภ โคตม พฺราหฺมณา นาม ทานานิ เทม, สทฺธานิ
    กโรม `อิทํ  ทานํ เปตานํ ญาติสาโลหิตานํ อุปกปฺปตุ, อิทํ ทานํ เปตา
    ญาติสาโลหิตา ปริภุญฺชนฺตู'ติ, กจฺจิ ตํ โภ โคตม ทานํ เปตานํ
    ญาติสาโลหิตานํ อุปกปฺปติ? กจฺจิ เต เปตา ญาติสาโลหิตา ตํ ทานํ
    ปริภุญฺชนฺตี"ติ. ฐาเน โข พฺราหฺมณ อุปกปฺปติ, โน อฏฺฐาเนติ.
         กตมมฺปน ตํ โภ โคตม ฐานํ, กตมํ อฏฺฐานนฺติ? อิธ พฺราหฺมณ
    เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ, โส กายสฺส
    เภทา ปรมฺมรณา นิรยํ อุปปชฺชติ. โย เนรยิกานํ สตฺตานํ อาหาโร,
    เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติ. อิทํ โข พฺราหฺมณ
    อฏฺฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ น อุปกปฺปติ.
         อิธ ปน พฺราหฺมณ เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก
    โหติ, โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ติรจฺฉานโยนึ อุปชฺชติ. โย
    ติรจฺฉานโยนิกานํ สตฺตานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส
    ตตฺถ ติฏฺฐติ. อิทมฺปิ โข พฺราหฺมณ อฏฺฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ
    น อุปกปฺปติ.
         อิธ ปน พฺราหฺมณ เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ
    สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ, โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา มนุสฺสานํ สหพฺยตํ
    อุปปชฺชติ ฯเปฯ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ. โย เทวานํ อาหาโร,
    เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติ. อิทมฺปิ โข พฺราหฺมณ
    อฏฺฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ น อุปกปฺปติ.
         อิธ ปน พฺราหฺมณ เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ. ฯเปฯ
    มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ, โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา เปตฺติวิสยํ อุปปชฺชติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท  น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
    โย เปตฺติวิสยิกานํ สตฺตานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส
    ตตฺถ ติฏฺฐติ. ยํ วา ปนสฺส อิโต อนุปฺปเวจฺฉนฺติ มิตฺตามจฺจา วา
    ญาติสาโลหิตา วา, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติ.
    อิทมฺปิ โข พฺราหฺมณ ฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ อุปกปฺปตีติ.
         สเจ ปน โภ โคตม โส เปโต ญาติสาโลหิโต ตํ ฐานํ อนุปปนฺโน
    โหติ, โก ตํ ทานํ ปริภุญฺชตีติ? อญฺเญปิสฺส พฺราหฺมณ เปตา
    ญาติสาโลหิตา ตํ ฐานํ อุปปนฺนา โหนฺติ, เต ตํ ทานํ ปริภุญฺชนฺตีติ.
         สเจ ปน โภ โคตม โส เจว เปโต ญาติสาโลหิโต ตํ ฐานํ
    อนุปปนฺโน โหติ, อญฺเญปิสฺส เปตา ญาติสาโลหิตา ตํ ฐานํ
    อนุปปนฺนา โหนฺติ, โก ตํ ทานํ ปริภุญฺชตีติ? อฏฺฐานํ โข เอตํ
    พฺราหฺมณ อนวกาโส, ยนฺตํ ฐานํ วิวิตฺตํ อสฺส อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา
    ยทิทํ เปเตหิ ญาติสาโลหิเตหิ. อปิจ พฺราหฺมณ ทายโกปิ อนิปฺผโล"ติ. ๑-
                    ฉฏฺฐคาถาปรทฺธสตฺตมคาถาวณฺณนา
   #[๖-๗] เอวํ ภควา รญฺโญ มาคธสฺส ปิตฺติวิสยูปปนฺนานํ ปุพฺพญาตีนํ
    ทานสมฺปตฺตึ นิสฺสาย ราชานํ โถเมนฺโต ๒- "เอเต เต มหาราช ญาตี อิมาย
    ทานสมฺปทาย อตฺตมนา เอวํ โถเมนฺตี"ติ ทสฺเสนฺโต:-
                "จิรญฺชีวนฺตุ โน ญาตี        เยสํ เหตุ ลภามฺหเส
                 อมฺหากญฺจ กตา ปูชา       ทายกา จ อนิปฺผลา"ติ
วตฺวา ปุน เตสํ ปิตฺติวิสยูปปนฺนานํ อญฺญสฺส กสิโครกฺขาทิโน สมฺปตฺติปฏิลาภ-
การณสฺส อภาวํ อิโต ทินฺเนน ยาปนภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต "น หิ ตตฺถ กสี
อตฺถี"ติ ฉฏฺฐคาถาย ปจฺฉิมฑฺฒญฺจ ๓- "วณิชฺชา ตาทิสี"ติ อิมํ สตฺตมคาถญฺจ อาห.
         ตตฺรายํ อตฺถวณฺณนา:- น หิ มหาราช ตตฺถ ปิตฺติวิสเย กสิ
อตฺถิ, ยํ นิสฺสาย เต เปตา สมฺปตฺตึ ปฏิลเภยฺยุํ. โครกฺเขตฺถ น วิชฺชตีติ น
เกวลํ กสิ ๔- เอว, โครกฺขาปิ เอตฺถ ปิตฺติวิสเย น วิชฺชติ, ยํ นิสฺสาย เต
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๗๗/๒๒๑-๒๓ ชาณุสฺโสณิสุตฺต  ๒ ฉ.ม., อิ. สมฺปตฺตึ นิสฺสาย
@โถเมนฺโต  ๓ ฉ.ม. ปจฺฉิมทฺธํ  ๔ สี. กสี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
สมฺปตฺตึ ปฏิลเภยฺยุํ. วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถีติ วณิชฺชาปิ ตาทิสี นตฺถิ, ยา เตสํ
สมฺปตฺติปฏิลาภเหตุ ภเวยฺย. หิรญฺเญน กยากยนฺติ ๑- หิรญฺเญน กยวิกฺกยมฺปิ ตตฺถ
ตาทิสํ นตฺถิ, ยํ เตสํ สมฺปตฺติปฏิลาภเหตุ ภเวยฺย. อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ,
เปตา กาลคตา ตหินฺติ เกวลนฺตุ ๒- อิโต ญาตีหิ วา มิตฺตามจฺเจหิ วา ทินฺเนน
ยาเปนฺติ, อตฺตภาวํ คเมนฺติ. เปตาติ ปิตฺติวิสยูปปนฺนา สตฺตา. กาลคตาติ ๓-
อตฺตโน  มรณกาเลน คตา, ๔- "กาลกตา"ติ วา ปาโฐ, กตกาลา กตมรณาติ
อตฺโถ. ตหินฺติ ตสฺมึ ปิตฺติวิสเย.
                       อฏฺฐมนวมคาถาทฺวยวณฺณนา
         [๘-๙] เอวํ "อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลคตา ตหินฺ"ติ
วตฺวา อิทานิ อุปมาหิ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต "อุนฺนเมวุทกํ ๕- วุฏฺฐนฺ"ติ อิทํ
คาถาทฺวยมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- ยถา อุนฺนเต ถเล อุสฺสาเท ๖- ภูมิภาเค เมเฆหิ
อภิวุฏฺฐํ อุทกํ นินฺนํ ปวตฺตติ, โย โย ภูมิภาโค นินฺโน โอนโต, ๗- ตํ ตํ
ปวตฺตติ คจฺฉติ ปาปุณาติ, เอวเมว อิโต ทินฺนํ ทานํ เปตานํ อุปกปฺปติ
นิพฺพตฺตติ, ปาตุภวตีติ อตฺโถ. นินฺนมิว หิ อุทกปฺปวตฺติยา ฐานํ เปตโลโก
ทานุปกปฺปนาย. ยถาห "อิทมฺปิ โข พฺราหฺมณ ฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ
อุปกปฺปตี"ติ. ๘- ยถา จ  กนฺทรปทรสาขาปสาขกุสุพฺภมหากุสุพฺภสนฺนิปาเตหิ ๙-
วาริวหา มหานชฺโช ปูรา หุตฺวา สาครํ ปริปูเรนฺติ, เอวมฺปิ อิโต ทินฺนํ ทานํ
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เปตานํ อุปกปฺปตีติ.
                          ทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๐] เอวํ ภควา "อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลคตา
ตหินฺ"ติ อิมํ อตฺถํ อุปมาหิ ปกาเสตฺวา ปุน ยสฺมา เต เปตา "อิโต กิญฺจิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ. กฺยากฺกยนฺติ, ม. กโยกยนฺติ ๒ ฉ.ม., อิ. เกวลํ ปน
@๓ ม. กาลงฺกตาติ  ๔ ม., อิ. กตา  ๕ ฉ.ม., อิ. อุนฺนเม อุทกํ  ๖ สี. อุสฺสเท
@๗ ฉ.ม. โอณโต เอวมุปริปิ  ๘ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๗๗/๒๒๓ ชาณุสฺโสณิสุตฺต
@๙ ฉ.ม. กนฺทรปทรสาขาปสาขกุโสพฺภมหาโสพฺภสนฺนิปาเตหิ,
@อิ. กนฺทรปทรสาขาปสาขกุโสพฺภมหาโสพฺภสนฺนิปาเตหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
ลจฺฉามา"ติ อาสาภิภูตา ญาติฆรํ อาคนฺตฺวาปิ "อิทํ นาม โน เทถา"ติ ยาจิตุํ
อสมตฺถา, ตสฺมา เตสํ อิมานิ อนุสฺสรณวตฺถูนิ อนุสฺสรนฺโต กุลปุตฺโต ทกฺขิณํ
ทชฺชาติ ทสฺเสนฺโต "อทาสิ เม"ติ อิมํ คาถมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- "อิทํ นาม เม ธนํ วา ธญฺญํ วา อทาสี"ติ จ,
"อิทนฺนาม เม กิจฺจํ อตฺตนา โยคมาปชฺชนฺโต ๑- อกาสี"ติ  จ, "อสุโก ๒- เม
มาติโต วา ปิติโต วา สมฺพนฺธตฺตา ญาตี"ติ จ, สิเนหวเสน ตาณสมตฺถตาย
"มิตฺตา"ติ  จ, "อสุโก เม สห ปํสุกีฬิโก สขา"ติ จ เอวํ สพฺพมนุสฺสรนฺโต
เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา, ทานํ นิยฺยาเทยฺยาติ. อปโร ปาโฐ "เปตานํ ทกฺขิณา
ทชฺชา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ททิตพฺพาติ. ๓- ทชฺชา, กา สา? เปตานํ ทกฺขิณา, เตน
"อทาสิ เม"ติอาทินา นเยน ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ อนุสฺสรตาติ วุตฺตํ โหติ.
กรณวจนปฺปสงฺคฏฺเฐ ๔- ปจฺจตฺตวจนํ เวทิตพฺพํ.
                        เอกาทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๑] เอวํ ภควา เปตานํ ทกฺขิณานิยฺยาทเน ๕- การณภูตานิ
อนุสฺสรณวตฺถูนิ ทสฺเสนฺโต
                   "อทาสิ เม อกาสิ เม      ญาติมิตฺตา สขา จ เม
                    เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา      ปุพฺเพ กตมนุสฺสรนฺ"ติ
วตฺวา ปุน เย ญาติมรเณน รุณฺณโสกาทิปรา เอว หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ, น เตสํ
อตฺถาย กิญฺจิ เทนฺติ, เตสํ ตํ รุณฺณโสกาทิ เกวลํ อตฺตปริตาปนเมว โหติ, น
เปตานํ กิญฺจิ อตฺถํ นิปฺผาเทตีติ ทสฺเสนฺโต "น หิ รุณฺณํ วา"ติ อิมํ คาถมาห.
         ตตฺถ รุณฺณนฺติ โรทนา โรทิตตฺตํ อสฺสุปาตนํ, เอเตน กายปริสฺสมํ
ทสฺเสติ. โสโกติ โสจนา โสจิตตฺตํ, เอเตน จิตฺตปริสฺสมํ ทสฺเสติ. ยา วญฺญาติ
ยา วา ๖- รุณฺณโสเกหิ อญฺญา. ปริเทวนาติ ญาติพฺยสเนน ผุฏฺฐสฺส ลาลปนา,
"กหํ เอกปุตฺตก ปิยมนาปาติ เอวมาทินา นเยน คุณสํวณฺณนา, เอเตน
วจีปริสฺสมํ ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุยฺโยคมาปชฺชนฺโต  ๒ ฉ.ม. อมุ  ๓ ฉ.ม. ทาตพฺพาติ
@๔ ฉ.ม., อิ. กรณวจนปฺปสงฺเค  ๕ ฉ.ม. ทกฺขิณานิยฺยาตเน  ๖ ฉ.ม. จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๐.
                         ทฺวาทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๒] เอวํ ภควา "รุณฺณํ วา โสโก วา ยา วญฺญา ปริเทวนา,
สพฺพมฺปิ ตํ เปตานมตฺถาย น โหติ, เกวลนฺตุ อตฺตานํ ปริตาเปนฺตา, ๑- เอวํ
ติฏฺฐนฺติ ญาตโย"ติ รุณฺณาทีนํ นิรตฺถกภาวํ ทสฺเสตฺวา ปุน ยา มาคธราเชน
ทกฺขิณา ทินฺนา, ตสฺสา สาตฺถิกภาวํ ๒- ทสฺเสนฺโต "อยญฺจ โข ทกฺขิณา"ติ
อิมํ คาถมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- อยญฺจ โข มหาราช ทกฺขิณา ตยา อชฺช อตฺตโน
ญาติคณํ อุทฺทิสฺส ทินฺนา, สา ยสฺมา สํโฆ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส,
ตสฺมา สํฆมฺหิ สุปฺปติฏฺฐิตา อสฺส เปตชนสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อุปกปฺปติ
สมฺปชฺชติ ผลตีติ วุตฺตํ โหติ. อุปกปฺปตีติ จ ฐานโส อุปกปฺปติ, ตํขณญฺเญว
อุปกปฺปติ, น จิเรเนว. ยถา หิ ตํขณญฺเญว ปฏิภนฺตํ "ฐานโส เอตํ ตถาคตํ
ปฏิภาตี"ติ วุจฺจติ, เอวมิธาปิ ตํขณญฺเญว อุปกปฺปนฺตา "ฐานโส อุปกปฺปตี"ติ
วุตฺตา. ยํ ฐานํ ๓- "อิทํ โข พฺราหฺมณ ฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ อุปกปฺปตี"ติ ๔-
วุตฺตํ, ตตฺถ ขุปฺปิปาสิกวนฺตาสปรทตฺตูปชีวินิชฺฌามตณฺหิกาทิเภทภินฺเน
ฐาเน อุปกปฺปตีติ วุตฺตํ, ยถา กหาปณํ เทนฺโต "กหาปณํ ๕- โส เทตี"ติ ๕-
โลเก วุจฺจตีติ. ๖- อิมสฺมิญฺจ อตฺถวิกปฺเป อุปกปฺปตีติ ปาตุภวติ, นิพฺพตฺตตีติ
วุตฺตํ โหติ.
                         เตรสมคาถาวณฺณนา
         [๑๓] เอวํ ภควา รญฺญา ทินฺนาย ทกฺขิณาย สาตฺถกภาวํ ทสฺเสนฺโต:-
            "อยญฺจ โข ทกฺขิณา ทินฺนา   สํฆมฺหิ สุปฺปติฏฺฐิตา
             ทีฆรตฺตํ หิตายสฺส         ฐานโส อุปกปฺปตี"ติ
วตฺวา ปุน ยสฺมา อิทํ ทกฺขิณํ เทนฺเตน รญฺญา ญาตีนํ ญาตีหิ กตฺตพฺพ-
กิจฺจกรณวเสน ญาติธมฺโม นิทสฺสิโต, พหุชฺชนสฺส ปากโฏ ๘- กโต. ๘- นิทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริตาปนมตฺตเมว, อิ. ปริตาปนมตฺเตว  ๒ ฉ.ม. สาตฺถกภาวํ
@๓ สี., อิ. ยํ วา ปน ตํ, ฉ.ม. ยํ วา ตํ  ๔ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๗๗/๒๒๓
@๕-๕ ฉ.ม. กหาปณโส เทตีติ  ๗ ฉ.ม. วฺจฺจติ  ๘-๘ ฉ.ม. ปากฏีกโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๑.
วา กโต, ตุเมฺหหิปิ ญาตีนํ เอวเมว ญาตีหิ กตฺตพฺพกิจฺจกรณวเสน ญาติธมฺโม
ปริปูเรตพฺโพ, น นิรตฺถเกหิ รุณฺณาทีหิ อตฺตา ปริตาเปตพฺโพติ จ เปเต
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อธิคเมนฺเตน เปตานํ ปูชา จ กตา อุฬารา, พุทฺธปฺปมุขญฺจ
ภิกฺขุสํฆํ อนฺนปานาทีหิ สนฺตปฺเปนฺเตน ภิกฺขูนํ พลมนุปฺปทินฺนํ, อนุกมฺปาทิคุณ-
ปริวารญฺจ จาคเจตนํ นิพฺพตฺเตนเตน อนปฺปกํ ปุญฺญํ ปสุตํ, ตสฺมา ภควา อิเมหิ
ยถาภุจฺจคุเณหิ ราชานํ สมฺปหํเสนฺโต:-
                   "โส ญาติธมฺโม จ อยํ นิทสฺสิโต
                    เปตานปูชา จ กตา อุฬารา.
                    พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ
                    ตุเมฺหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกนฺ"ติ
อิมาย คาถาย เทสนํ ปริโยสาเปติ.
         อถวา "โส ญาติธมฺโม จ อยํ นิทสฺสิโต"ติ อิมินา คาถาปเทน
ภควา ราชานํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ. ญาติธมฺมนิทสฺสนเมว หิ เอตฺถ
สนฺทสฺสนํ. เปตานปูชา จ กตา อุฬาราติ อิมินา สมาทเปสิ. อุฬาราติ
ปสํสนเมว หิ เอตฺถ ปุนปฺปุนํ ปูชากรเณน สมาทปนํ. พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนนฺติ
อิมินา สมุตฺเตเชติ. ภิกฺขูนํ พลานุปฺปทานเมว หิ เอตฺถ เอวํ ทานํ,
พลานุปฺปทานตาติ ตสฺส อุสฺสาหวฑฺฒเนน สมุตฺเตชนํ. ตุเมฺหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ
อนปฺปกนฺติ อิมินา สมฺปหํเสติ. ปุญฺญปสวนกิตฺตนเมว ๑- หิ เอตฺถ ตสฺส
ยถาภุจฺจคุณสํวณฺณนภาเวน สมฺปหํสนชนโต สมฺปหํสนนฺติ เวทิตพฺพํ.
         เทสนาปริโยสาเน จ ปิตฺติวิสยูปปตฺติอาทีนวสํวณฺณเนน สํวิคฺคานํ
โยนิโส ปทหตํ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ทุติยทิวเสปิ
ภควา เทวมนุสฺสานํ อิทเมว ติโรกุฑฺฑํ เทเสสิ. เอวํ ยาว สตฺตมทิวสา ตาทิโส
เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                   ปรมตฺถโชติกาย  ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                     ติโรกุฑฺฑสุตฺตวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุญฺญปฺปสุตกิตฺตนเมว

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๑๘๑-๑๙๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=4792&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=4792&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=8
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=155
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=171
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=171
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25