อรรถกถาเล่มที่ ๑๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๒ อปฺปมาท-จิตฺตวคฺค

หน้าที่ ๑๔๕.
มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ น สกฺโกติ; ตสฺมา รกฺขิตพฺพยุตฺตกํ รกฺขนฺโต
อนิเวสโน สิยา สมาปตฺตึ นิเวสนํ กตฺวา ตตฺถ น นิเวเสยฺย อาลยํ
น กเรยฺยาติ อตฺโถ. "ตุมฺเห เอวํ กโรถาติ เอวํ สตฺถา เตสํ
ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสิ.
     เทสนาวสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺนาว สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ
วณฺเณนฺตา โถเมนฺตา วนฺทนฺตาว อาคจฺฉึสูติ.
                   อารทฺธวิปสฺสกภิกฺขุวตฺถุ.
                       ---------
               ๗. ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๓๐)
     "อจิรํ วตยํ กาโยติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ
วิหรนฺโต ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอโก กิร สาวตฺถีวาสี กุลปุตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมกถํ
สุตฺวา สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชิโต ลทฺธูปสมฺปโท ติสฺสตฺเถโร
นาม อโหสิ. คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล, ตสฺส สรีเร โรโค
อุทปาทิ. สาสปมตฺติโย ปิฬกา อุฏฺฐหึสุ. ตา อนุปุพฺเพน มุคฺคมตฺตา
กาฬายมตฺตา โกลฏฺฐิมตฺตา อามลกมตฺตา เพลุวมตฺตา หุตฺวา
ปภิชฺชึสุ. สกลสรีรํ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ อโหสิ. ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโรเตฺววสฺส
นามํ อุทปาทิ. อถสฺส อปรภาเค อฏฺฐีนิ ภิชฺชึสุ. โส
อปฺปฏิชคฺคิโย อโหสิ. นิวาสนปารุปนํ ปุพฺพโลหิตมกฺขิตํ ชาลปุวสทิสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๖.
อโหสิ. สทฺธิวิหาริกาทโย ปฏิชคฺคิตุํ อสกฺโกนฺตา ฉฑฺฑยึสุ. โส
อนาโถ หุตฺวา นิปชฺชิ.
     พุทฺธานญฺจ นาม เทฺว วาเร โลกโวโลกนํ อวิชหิตํ โหติ:
ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺตา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิโต ปฏฺฐาย
คนฺธกุฏิอภิมุขํ ญาณํ กตฺวา โอโลเกนฺติ, สายํ โอโลเกนฺตา คนฺธกุฏิโต
ปฏฺฐาย พาหิราภิมุขํ ญาณํ กตฺวา โอโลเกนฺติ. ตสฺมึ ปน
สมเย ภควโต  ญาณชาลสฺส อนฺโต ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร ปญฺญายิ.
สตฺถา ติสฺสสฺส ภิกฺขุโน  อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "อยํ
สทฺธิวิหาริกาทีหิ ฉฑฺฑิโต, อิทานิสฺส มํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปฏิสรณํ
นตฺถีติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา วิหารจาริกํ จรมาโน วิย อคฺคิสาลํ
คนฺตฺวา อุกฺขลึ โธวิตฺวา อุทกํ ทตฺวา อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา อุทกสฺส
ตตฺตภาวํ อาคมยมาโน อคฺคิสาลายเมว อฏฺฐาสิ; ตตฺตภาวํ ชานิตฺวา
คนฺตฺวา ติสฺสภิกฺขุโน นิปนฺนมญฺจกโกฏิยํ คณฺหิ. ตทา ภิกฺขู "อเปถ
ภนฺเต, มยํ คณฺหิสฺสามาติ มญฺจกํ คเหตฺวา อคฺคิสาลํ อานยึสุ.
สตฺถา อมฺพณกํ อาหราเปตฺวา อุณฺโหทกํ อาสิญฺจิตฺวา เตหิ ภิกฺขูหิ
ตสฺส ปารุปนํ คาหาเปตฺวา อุณฺโหทเกน มทฺทาเปตฺวา อาตเป
วิสฺสชฺชาเปสิ. อถสฺส สนฺติเก ฐตฺวา ตํ สรีรํ อุณฺโหทเกน เตเมตฺวา
ตสฺส สรีรํ ๑- ฆํสิตฺวา นหาเปสิ. ตสฺส นหานปริโยสาเน ปารุปนํ
สุกฺขิ. อถ นํ ตํ นิวาสาเปตฺวา นิวตฺถกาสาวํ อุทเกน มทฺทาเปตฺวา
อาตเป วิสฺสชฺชาเปสิ. อถสฺส คตฺเต อุทเก ฉินฺนมตฺเต, ตํ สุกฺขิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ตสฺส สรีรนฺติ. นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๗.
โส เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา  สลฺลหุกสรีโร
เอกคฺคจิตฺโต หุตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ. สตฺถา ตสฺส อุสฺสีสเก
ฐตฺวา "ภิกฺขุ อยํ ตว กาโย อเปตวิญฺญาโณ นิรุปกาโร หุตฺวา
กลิงฺครํ วิย ปฐวิยํ สยิสฺสตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อจิรํ วตยํ กาโย     ปฐวึ อธิเสสฺสติ
         ฉุฑฺโฑ อเปตวิญฺญาโณ,  นิรตฺถํว กลิงฺครนฺติ.
     ตตฺถ อจิรํ วตาติ: ภิกฺขุ น จิรสฺเสวายํ กาโย ปฐวึ
อธิเสสฺสติ อิมิสฺสา ปกติสยเนน สยิตาย ปฐวิยา อุปริ สยิสฺสติ.
ฉุฑฺโฑติ: อปวิทฺโธ อปคตวิญฺญาณตาย ตุจฺโฉ หุตฺวา เสสฺสตีติ
ทสฺเสติ. ยถากึ? นิรตฺถํว กลิงฺครนฺติ: นิรุปการํ นิรตฺถกํ กฏฺฐขณฺฑํ
วิย. ทพฺพสมฺภารตฺถิกา หิ มนุสฺสา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อุชุกํ
อุชุกสณฺฐาเนน วงฺกํ วงฺกสณฺฐาเนน ฉินฺทิตฺวา ทพฺพสมฺภารํ
คณฺหนฺติ, อวเสสํ ปน สุสิรญฺจ ปูติกญฺจ อสารกญฺจ คณฺฐิกชาตญฺจ
ฉินฺทิตฺวา ตตฺเถว ฉฑฺเฑนฺติ; อญฺเญ ทพฺพสมฺภารตฺถิกา อาคนฺตฺวา
ตํ คเหตฺวา อากงฺขนฺตา นาม นตฺถิ, ตํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน
อุปการกเมว คณฺหนฺติ; อิตรํ ปฐวีคตเมว โหติ, ตํ ปน เตน เตน
อุปาเยน มญฺจปฏิปาทกํ วา ปาทกฐลิกํ วา ผลกปีฐกํ วา กาตุํ
สกฺกาปิ ภเวยฺย; อิมสฺมึ ปน อตฺตภาเว ทฺวตฺตึสาย โกฏฺฐาเสสุ
เอกโกฏฺฐาโสปิ มญฺจปฏิปาทกาทิวเสน วา อญฺเญน วา อุปการมุเขน
คยฺหุปโค นาม นตฺถิ, เกวลํ นิรตฺถํว กลิงฺครํ อยํ กาโย
อปคตวิญฺญาโณ กติปาหสฺเสว ปฐวิยํ เสสฺสตีติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๘.
     เทสนาวสาเน ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปาปุณิ. อญฺเญปิ พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. เถโรปิ อรหตฺตํ
ปตฺวา ปรินิพฺพายิ. สตฺถา ตสฺส สรีรกิจฺจํ การาเปตฺวา ธาตุโย
คเหตฺวา เจติยํ การาเปสิ.
     ภิกฺขู สตฺถารํ ปุจฺฉึสุ "ภนฺเต ปูติคตฺตติสฺสตฺเถโร กุหึ
นิพฺพตฺโตติ. "ปรินิพฺพุโต ภิกฺขเวติ. "ภนฺเต เอวรูปสฺส อรหตฺตุป-
นิสฺสยสมฺปนฺนสฺส ภิกฺขุโน กึการณา คตฺตํ ปูติกํ ชาตํ, กึการณา
อฏฺฐีนิ ภินฺนานิ, กิมสฺส การณํ อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยภาวํ ปตฺตนฺติ.
"ภิกฺขเว สพฺพเมตํ เอตสฺส อตฺตนา กตกมฺเมน นิพฺพตฺตนฺติ. "กึ ปน
เตน ภนฺเต กตนฺติ. "เตนหิ ภิกฺขเว สุณาถาติ อตีตํ อาหริ:
     อยํ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล สากุณิโก หุตฺวา  พหู สกุเณ
วธิตฺวา อิสฺสรชนํ อุปฏฺฐหิ, เตสํ ทินฺนาวเสเส วิกฺกีณาติ,
"วิกฺกีณาวเสสา มาเรตฺวา ฐปิตา ปูติกา ภวิสฺสนฺตีติ, ยถา
อุปฺปติตุํ น สกฺโกนฺติ; ตถา เตสํ ชงฺฆฏฺฐีนิ จ ปกฺขฏฺฐีนิ จ
ภินฺทิตฺวา ราสึ กตฺวา ฐเปสิ. เต ปุนทิวเส วิกฺกีณาติ, อติพหูนํ
ลทฺธกาเล อตฺตโน อตฺถาย ปจาเปสิ. ตสฺส เอกทิวสํ รสโภชเน
ปกฺเก, เอโก ขีณาสโว ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส เคหทฺวาเร
อฏฺฐาสิ. โส เถรํ ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา "มยา พหู ปาณา
มาริตา, ๑- อยฺโย จ เม เคหทฺวาเร ฐิโต, อนฺโตเคเห จ รสโภชนํ
สํวิชฺชติ, ปิณฺฑปาตมสฺส ทสฺสามีติ ตสฺส ปตฺตํ อาทาย ปูเรตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มาเรตฺวา ขาทิตา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔๙.
รสปิณฺฑปาตํ ทตฺวา เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต
ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺส มตฺถกํ ปาปุเณยฺยนฺติ อาห. เถโร "เอวํ
โหตูติ อนุโมทนํ อกาสิ.
     ภิกฺขเว ตทา ติสฺสสฺส กตกมฺมวเสเนว เอตํ ติสฺสสฺส
นิปฺผนฺนํ: สกุณานํ อฏฺฐิเภทนิสฺสนฺเทน ติสฺสสฺส คตฺตํ ปูติกํ
ชาตํ, อฏฺฐีนิ จ ภินฺนานิ; ขีณาสวสฺส รสปิณฺฑปาตทานนิสฺสนฺเทน
อรหตฺตํ ปตฺโตติ.
                   ปูติคตฺตติสฺสตฺเถรวตฺถุ.
                    --------------
                 ๘. นนฺทโคปาลกวตฺถุ. (๓๑)
     "ทิโส ทิสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสลชนปเท
วิหรนฺโต นนฺทโคปาลกํ  อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิร อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน นนฺโท นาม
โคปาลโก โคยูถํ รกฺขติ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค. โส กิร
ยถา เกณิโย ชฏิโล ปพฺพชิตเวเสน เอวํ โคปาลกตฺเตน ราชปีฬํ
ปริหรนฺโต อตฺตโน กุฏุมฺพํ รกฺขติ. โส กาลานุกาลํ ปญฺจโครเส
อาทาย อนาถปิณฺฑิกสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ ปสฺสติ ธมฺมํ
สุณาติ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อาคมนตฺถาย สตฺถารํ ยาจติ. สตฺถา
ตสฺส ญาณปริปากํ อาคมยมาโน อาคนฺตฺวา ๑- ตสฺส ปริปกฺกภาวํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. อคนฺตฺวา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๐.
ญตฺวา เอกทิวสํ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จาริกํ จรนฺโต มคฺคา
โอกฺกมฺม ตสฺส วสนฏฺฐานาสนฺเน อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ.
นนฺโท สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ๑- วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา สตฺถารํ
นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปณีตํ
ปญฺจโครสทานํ อทาสิ. สตฺตเม ทิวเส สตฺถา อนุโมทนํ กตฺวา
ทานกถาทิเภทํ อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. กถาปริโยสาเน นนฺทโคปาลโก
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา สตฺถารํ อนุคจฺฉนฺโต
ทูรํ คนฺตฺวา "ติฏฺฐ อุปาสกาติ นิวตฺติยมาโน วนฺทิตฺวา นิวตฺติ.
อถ นํ เอโก ลุทฺธโก วิชฺฌิตฺวา มาเรสิ. ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตา
ภิกฺขู ทิสฺวา คนฺตฺวา สตฺถารํ อาหํสุ "นนฺโท ภนฺเต โคปาลโก
ตุมฺหากํ อิธาคตตฺตา มหาทานํ ทตฺวา อนุคนฺตฺวา นิวตฺตนฺโต
มาริโต; สเจ ตุมฺเห นาคจฺฉิสฺสถ, นาสฺส มรณํ อภวิสฺสาติ.
สตฺถา "ภิกฺขเว มยิ อาคเตปิ อนาคเตปิ, ตสฺส จตสฺโส ทิสา
จตสฺโส อนุทิสา คจฺฉนฺตสฺสาปิ, มรณโต มุจฺจนุปาโย นาม นตฺถิ;
ยํ หิ เนว โจรา น เวริโน กโรนฺติ, ตํ อิเมสํ สตฺตานํ อนฺโต
ปวตฺตํ มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตเมว กโรตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ทิโส ทิสํ ยนฺตํ กยิรา   เวรี วา ปน เวรินํ,
         มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ      ปาปิโย นํ ตโต กเรติ.
     ตตฺถ ทิโส ทิสนฺติ: โจโร โจรํ. ทิสฺวาติ ปาฐเสโส, ยนฺตํ
กยิราติ: ยนฺตํ ตสฺส อนยพฺยสนํ กเรยฺย. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อาคนฺตฺวา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๑.
อิทํ วุตฺตํ โหติ "เอโก เอกสฺส มิตฺตทุพฺภิโจโร ปุตฺตทารเขตฺตวตฺถุ-
โคมหิสาทีสุ อปรชฺฌนฺโต, ยสฺส อปรชฺฌติ, ตํปิ ตเถว อตฺตนิ
อปรชฺฌนฺตํ โจรํ ทิสฺวา, เวรี วา ปน เกนจิเทว การเณน
พนฺธเวรํ เวรึ ทิสฺวา, อตฺตโน กกฺขฬตาย ทารุณตาย, ยํ ตสฺส
อนยพฺยสนํ กเรยฺย ปุตฺตทารํ วา ตสฺส ปีเฬยฺย เขตฺตาทีนิ  วา
นาเสยฺย ชีวิตา วา ปน นํ โวโรเปยฺย, ทสสุ อกุสลกมฺมปเถสุ
มิจฺฉาฐปิตตฺตา มิจฺฉาปณิหิตํ จิตฺตํ ปาปิโย นํ ตโต กเร ตํ
ปุริสํ ตโต การณโต ปาปตรํ กเรยฺย; วุตฺตปฺปกาโร หิ ทิโส วา
เวรี วา ทิสสฺส วา เวริโน วา อิมสฺมึเยว  อตฺตภาเว ทุกฺขํ วา
อุปฺปาเทยฺย ชีวิตกฺขยํ วา กเรยฺย, อิทํ ปน อกุสลกมฺมปเถสุ
มิจฺฉาฐปิตํ จิตฺตํ ทิฏฺเฐปิ ธมฺเม อนยพฺยสนํ ปาเปติ อตฺตภาว-
สหสฺเสสุปิ จตูสุ อปาเยสุ ขิปิตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทตีติ.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา, มหาชนสฺส
สาตฺถิกา เทสนา ชาตา. อุปาสเกน ปน ภวนฺตเร กตํ กมฺมํ
ภิกฺขูหิ น ปุจฺฉิตํ,  ตสฺมา สตฺถารา น กถิตนฺติ.
                     นนฺทโคปาลกวตฺถุ.
                     -------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๒.
                ๙. โสเรยฺยตฺเถรวตฺถุ. (๓๒)
     "น ตํ มาตา ปิตา กยิราติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
โสเรยฺยนคเร สมุฏฺฐิตํ สาวตฺถิยํ นิฏฺฐาเปสิ.
     สมฺมาสมฺพุทฺเธ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต, โสเรยฺยนคเร โสเรยฺย-
เสฏฺฐิปุตฺโต เอเกน สหายเกน สทฺธึ สุขยานเก นิสีทิตฺวา มหนฺเตน
ปริวาเรน นหานตฺถาย นครา นิกฺขมิ. ตสฺมึ ขเณ มหากจฺจายนตฺเถโร
โสเรยฺยนครํ ปิณฺฑาย ปวิสิตุกาโม พหินคเร สงฺฆาฏึ ปารุปติ.
เถรสฺส จ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ. โสเรยฺยเสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ทิสฺวา
จินฺเตสิ "อโห วต อยํ เถโร มม ภริยา ภเวยฺย, มม วา
ภริยาย  สรีรวณฺโณ เอตสฺส สรีรวณฺโณ วิย ภเวยฺยาติ. ตสฺส
จินฺติตมตฺเตเยว, ปุริสลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุรโหสิ. โส
ลชฺชมาโน ยานกา โอรุยฺห ปลายิ. ปริชโน ตํ อสญฺชานนฺโต
"กิเมตํ กิเมตนฺติ อาห. สาปิ ตกฺกสิลมคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สหายโกปิสฺสา
อิโต จิโต จ วิจริตฺวาปิ นาทฺทส. สพฺเพ นหายิตฺวา เคหํ อคมํสุ;
"กหํ เสฏฺฐิปุตฺโตติ วุตฺเต, "นหาตฺวา อาคโต ภวิสฺสตีติ มญฺญิมฺหาติ
วทึสุ. อถสฺส มาตาปิตโร ตตฺถ ตตฺถ ปริเยสิตฺวา อปสฺสนฺตา
โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา "มโต ภวิสฺสตีติ มตกภตฺตํ อทํสุ. สา เอกํ
ตกฺกสิลคามิสตฺถวาหํ ทิสฺวา ยานกํ ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิ.
อถ นํ มนุสฺสา ทิสฺวา "อมฺหากํ ยานกสฺส ปจฺฉโต ปจฺฉโต
อาคจฺฉสิ, มยํ `กสฺเสสา ทาริกาติ ตํ น ชานามาติ วทึสุ. "สามิ
ตุมฺเห อตฺตโน ยานกํ ปาเชถ, อหํ ปทสา คมิสฺสามีติ คจฺฉนฺตี
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๓.
คจฺฉนฺตี องฺคุลิมุทฺทิกํ ทตฺวา เอกสฺมึ ยานเก โอกาสํ กาเรสิ.
มนุสฺสา จินฺตยึสุ "ตกฺกสิลนคเร อมฺหากํ เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ภริยา
นตฺถิ, มยํ ตสฺส อาจิกฺขิสฺสาม, มหาปณฺณากาโร โน ภวิสฺสตีติ.
เต คนฺตฺวา "สามิ อมฺเหหิ ตุมฺหากํ อิตฺถีรตนํ อานีตนฺติ. โส
สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อตฺตโน วยานุรูปํ อภิรูปํ ปาสาทิกํ
ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห อตฺตโน เคเห อกาสิ.
     ปุริสา หิ อิตฺถิโย อิตฺถิโย วา ปุริสา อภูตปุพฺพา นาม นตฺถิ.
ปุริสา หิ ปรสฺส ทาเรสุ อติจริตฺวา กาลํ กตฺวา พหูนิ
วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา มนุสฺสชาตึ อาคจฺฉนฺตา อตฺตภาวสเต
อิตฺถีภาวํ อาปชฺชนฺติ. อานนฺทตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสปูริตปารมี
อริยสาวโก สํสาเร สํสรนฺโต เอกสฺมึ อตฺตภาเว กมฺมารกุเล
นิพฺพตฺโต ปรทารกมฺมํ กตฺวา นิรเย ปจิตฺวา ปกฺกาวเสเสน จุทฺทสสุ
อตฺตภาเวสุ ปุริสสฺส ปาทปริจาริกา อิตฺถี  อโหสิ, สตฺตสุ อตฺตภาเวสุ
วีชุทฺธรณํ  ปาปุณิ. อิตฺถิโย ปน ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อิตฺถีภาเว
ฉนฺทํ วิราเชตฺวา "อิทํ โน ปุญฺญํ ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลาภาย สํวตฺตตูติ
จิตฺตํ อธิฏฺฐหิตฺวา กาลํ กตฺวา ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลภนฺติ. ปติเทวตา
หุตฺวา สามิสมฺมาปฏิปตฺติวเสนาปิ ปุริสตฺตภาวํ ปฏิลภนฺเตว.
อยญฺจ เสฏฺฐิปุตฺโต เถเร อโยนิโส จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อิมสฺมึเยว
อตฺตภาเว อิตฺถีภาวํ ปฏิลภิ.
     ตกฺกสิลายํ เสฏฺฐิปุตฺเตน สทฺธึ สํวาสมนฺวาย ปนสฺสา กุจฺฉิยํ
คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ. สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺส ปทสา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๔.
คมนกาเล อปรํปิ ปุตฺตํ ปฏิลภิ เอวมสฺสา กุจฺฉิยํ วุตฺถา เทฺว
ปุตฺตา อเหสุํ, โสเรยฺยนคเร ตํ ปฏิจฺจ  นิพฺพตฺตา เทฺวติ จตฺตาโร
ปุตฺตา อเหสุํ.
     ตสฺมึ กาเล โสเรยฺยนครโต โย ตสฺสา สหายโก เสฏฺฐิปุตฺโต
โส ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สุขยานเก นิสินฺโน นครํ
ปาวิสิ. อถ นํ สา อุปริปาสาทตเล วาตปานํ วิวริตฺวา อนฺตรวีถึ
โอโลกยมานา ฐิตา ทิสฺวา ตํ สญฺชานิตฺวา ทาสึ เปเสตฺวา ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา มหาตเล นิสีทาเปตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ
อกาสิ. อถ นํ โส อาห "ภทฺเท ตฺวํ อิโต ปุพฺเพ อมฺเหหิ
น ทิฏฺฐปุพฺพา, อถ จ ปน โน มหนฺตํ สกฺการํ กโรสิ; ชานาสิ
ตฺวํ อมฺเหติ. "อาม สามิ ชานามิ, นนุ ตุมฺเห โสเรยฺยนครวาสิโนติ.
"อาม ภทฺเทติ. สา มาตาปิตูนญฺจ ภริยาย จ ปุตฺตานญฺจ อโรคภาวํ
ปุจฺฉิ. อิตโร "อาม ภทฺเท อโรคาติ วตฺวา "อมฺม ชานาสิ ตฺวํ
เอเตติ อาห. "อาม สามิ ชานามิ, เตสํ เอโก ปุตฺโต อตฺถิ,
โส กหนฺติ. "ภทฺเท เอตํ มา กเถสิ; มยํ เตน สทฺธึ เอกทิวสํ
สุขยานเก นิสีทิตฺวา นหายิตุํ นิกฺขนฺตา เนวสฺส คตึ ชานาม,
อิโต จิโต จ วิจริตฺวา ตํ อทิสฺวา มาตาปิตูนํ อาโรจยิมฺหา,
เตปิสฺส โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา เปตกิจฺจํ กรึสูติ. "อหํ โส สามีติ.
"อเปหิ ภทฺเท, กึ กเถสิ, มยฺหํ สหายโก เทวกุมาโร วิย โสภติ,
เอโส ปุริโสติ. "โหตุ สามิ, อหํ โสติ. อถ นํ "อิทํ กึ นามาติ.
"ตํทิวสนฺเต อยฺโย มหากจฺจายนตฺเถโร ทิฏฺโฐติ. "อาม ทิฏฺโฐติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๕.
"อหํ อยฺยํ มหากจฺจายนตฺเถรํ โอโลเกตฺวา `อโห วต อยํ วา
เถโร มม ภริยา ภเวยฺย, เอตสฺส วา สรีรวณฺโณ วิย มม
ภริยาย สรีรวณฺโณ ภเวยฺยาติ จินฺเตสึ; จินฺติตกฺขเณเยว ปุริสลิงฺคํ
อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ ปาตุภวิ; อถาหํ ลชฺชาย กสฺสจิ วตฺตุํ
อสกฺกุณิตฺวา ตโต ปลายิตฺวา อิธาคตา สามีติ. "อโห เต ภาริยํ
กมฺมํ กตํ, กสฺมา มยฺหํ นาจิกฺขิ, อปิจ ปน เต เถโร ขมาปิโตติ.
"น ขมาปิโต สามิ, ชานาสิ ปน ตฺวํ `กหํ เถโรติ. "อิมเมว
นครํ อุปนิสฺสาย วิหรตีติ. "สเจ ปิณฺฑาย จรนฺโต อิธาคจฺเฉยฺย,
อหํ มม อยฺยสฺส ภิกฺขาหารํ ทเทยฺยามีติ. "เตนหิ สีฆํ สกฺการํ
กโรหิ, อมฺหากํ อยฺยํ ขมาเปสฺสามาติ. โส เถรสฺส วสนฏฺฐานํ
คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "ภนฺเต เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ
คณฺหถาติ อาห. "นนุ ตฺวํ เสฏฺฐิปุตฺต อาคนฺตุโกสีติ. "ภนฺเต มา
อมฺหากํ อาคนฺตุกภาวํ ปุจฺฉถ, เสฺว เม ภิกฺขํ คณฺหถาติ. เถโร
อธิวาเสสิ. เคเหปิ เถรสฺส มหาสกฺกาโร ปฏิยตฺโต. เถโร ปุนทิวเส
ตํ เคหทฺวารํ อคมาสิ. อถ นํ นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อาหาเรน
ปริวิสิตฺวา เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ อิตฺถึ คเหตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล
นิปชฺชาเปตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ สหายิกาย ขมถาติ อาห. "กิเมตนฺติ
"อยํ ภนฺเต ปุพฺเพ มยฺหํ ปิยสหายโก หุตฺวา ตุมฺเห โอโลเกตฺวา
เอวํ นาม จินฺเตสิ; อถสฺส ปุริสลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อิตฺถีลิงฺคํ
ปาตุภวิ; ขมถ ภนฺเตติ. "เตนหิ อุฏฺฐหถ, ขมามิ โว อหนฺติ.
เถเรน "ขมามีติ วุตฺตมตฺเตเยว, อิตฺถีลิงฺคํ อนฺตรธายิ. ปุริสลิงฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๖.
ปาตุภวิ.
     ปุริสลิงฺเค ปาตุภูตมตฺเตเยว, ตํ ตกฺกสิลาย เสฏฺฐิปุตฺโต อาห
"สมฺม สหายก อิเม เทฺว ทารกา ตว กุจฺฉิยํ วุตฺถตฺตา มํ
ปฏิจฺจ นิพฺพตฺตตฺตา อุภินฺนํปิ โน ปุตฺตาเอว, อิเธว วสิสฺสาม,
มา อุกฺกณฺฐีติ. "สมฺม อหํ เอเกน อตฺตภาเวน ปฐมํ ปุริโส หุตฺวา
ปุน อิตฺถีภาวํ ปตฺวา ปุน ปุริโส ชาโตติ วิปฺปการปฺปตฺโต; ปฐมํ
มํ ปฏิจฺจ เทฺว ปุตฺตา นิพฺพตฺตา, อิทานิ เม กุจฺฉิโต เทฺว นิกฺขนฺตา;
`สฺวาหํ เอเกนตฺตภาเวน วิปฺปการํ ปตฺวา ปุน เคเห วสิสฺสามีติ
สญฺญํ มา กริ; อหํ มม อยฺยสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสาม; อิเม
เทฺว ทารกา ตว ภารา โหนฺตุ,  อิเมสุ มา ปมชฺชีติ วตฺวา
ปุตฺเต ปริจุมฺพิตฺวา ปริมชฺชิตฺวา ปิตุ นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมิตฺวา
เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. เถโรปิ ตํ ปพฺพาเชตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา
คณฺหิตฺวาว จาริกญฺจรมาโน อนุกฺกเมน สาวตฺถึ อคมาสิ. ตสฺส
โสเรยฺยตฺเถโรติ นามํ อโหสิ.
     ชนปทวาสิโน ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา สงฺขุภิตฺวา โกตุหลชาตา
อุปสงฺกมิตฺวา  ปุจฺฉึสุ "เอวํ กิร ภนฺเตติ. "อามาวุโสติ. "ภนฺเต
เอวรูปํปิ การณํ นาม โหติ; ตุมฺหากํ กิร กุจฺฉิยํ เทฺว ปุตฺตา
นิพฺพตฺตา, ตุมฺเห ปฏิจฺจ เทฺว ชาตา; เตสํ โว กตเรสุ พลวสิเนโห
โหตีติ. "กุจฺฉิยํ วุตฺถเกสุ อาวุโสติ. อาคตาคตา นิพทฺธํ ตเถว
ปุจฺฉนฺติ. เถโร "กุจฺฉิยํ วุตฺถเกสุเยว สิเนโห พลวาติ ปุนปฺปุนํ
กเถนโต หรายมาโน เอโกว นิสีทติ เอโกว ติภฐติ. โส เอวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๗.
เอกตฺตุปคโต อตฺตภาเว ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ อาคตาคตา ปุจฺฉนฺติ "ภนฺเต เอวํ กิร
นามาโหสีติ. "อาม อาวุโสติ. "กตเรสุ โว สิเนโห พลวาติ.
"มยฺหํ กตฺถจิ สิเนโห นาม นตฺถีติ. ภิกฺขู "อยํ  อภูตํ กเถติ,
ปุริมทิวเสสุ `กุจฺฉิยํ วุตฺถปุตฺเตสุ สิเนโห พลวาติ วตฺวา อิทานิ
`มยฺหํ กตฺถจิ สิเนโห นตฺถีติ วทติ, อญฺญํ พฺยากโรติ ภนฺเตติ
สตฺถารํ อาหํสุ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มยฺหํ ปุตฺโต อญฺญํ พฺยากโรติ,
มม ปุตฺตสฺส สมฺมาปณิหิเตน จิตฺเตน มคฺคทสฺสนํ ๑- ทิฏฺฐกาลโต
ปฏฺฐาย น กตฺถจิ สิเนโห ชาโต; ยํ สมฺปตฺตึ เนว มาตา น ปิตา
กาตุํ สกฺโกติ, ตํ อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร ปวตฺตํ จิตฺตเมว
เทตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
          "น ตํ มาตา ปิตา กยิรา    อญฺเญ วาปิจ ญาตกา,
           สมฺมาปณิหิตํ จิตฺตํ         เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ.
     ตตฺถ น ตนฺติ: ตํ การณํ เนว มาตา กเรยฺย น ปิตา
น อญฺเญ ญาตกา. สมฺมาปณิหิตนฺติ: ทสสุ กุสลกมฺมปเถสุ
สมฺมาฐปิตตฺตา สมฺมาปณิหิตํ. เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ. ตโต
การณโต เสยฺยโส นํ วรตรํ อุตฺตริตรํ กเรยฺย กโรตีติ อตฺโถ.
มาตาปิตโร หิ ปุตฺตานํ ธนํ ททมานา เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว กมฺมํ
อกตฺวา สุเขน ชีวิตปวตฺตนกํ ธนํ ทาตุํ สกฺโกนฺติ, วิสาขาย
มาตาปิตโรปิ ตาวมหทฺธนา มหาโภคา ตสฺสา เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว
@เชิงอรรถ: ๑. ม. มคฺคสฺส.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๘.
สุเขน ชีวิตกปฺปนํ ธนํ อทํสุ, จตูสุ ปน ทีเปสุ จกฺกวตฺติสิรึ ทาตุํ
สมตฺถา มาตาปิตโร นาม ปุตฺตานํ นตฺถิ, ปเคว ทิพฺพสมฺปตฺตึ วา
ปฐมชฺฌานาทิสมฺปตฺตึ วา, โลกุตฺตรสมฺปตฺติทาเน กถาว นตฺถิ.
สมฺมาปณิหิตํ ปน จิตฺตํ สพฺพมฺเปตํ สมฺปตฺตึ ทาตุํ สกฺโกติ, เตน
วุตฺตํ "เสยฺยโส นํ ตโต กเรติ.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา, เทสนา
มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ.
                    โสเรยฺยตฺเถรวตฺถุ.
                  จิตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ตติโย  วคฺโค.
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้า ๑๔๕-๑๕๘.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=19&A=3004&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=19&A=3004&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=13
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=366
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=357
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=357
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25