อรรถกถาเล่มที่ ๒๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๕ ปาป-ชราวคฺค

หน้าที่ ๖๓.
เอตฺตกํ กมฺมํ กตฺวา อเนกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา
วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต เอวเมว โกฏฺเฏตฺวา สญฺจุณฺณิโต
มรณํ ปตฺโต, เอวํ โมคฺคลฺลาเนน อตฺตโน กมฺมานุรูปเมว มรณํ
ลทฺธํ, ปญฺจหิ โจรสเตหิ สทฺธึ ปญฺจ ติตฺถิยสตานิ มม ปุตฺตสฺส
อปฺปทุฏฺฐสฺส ปทุสฺสิตฺวา อนุรูปเมว มรณํ ลภึสุ; อปฺปทุฏฺฐสฺส
หิ ปทุสฺสนฺโต ทสหิ การเณหิ อนยพฺยสนํ ปาปุณาติเยวาติ วตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
        "โย ทณฺเฑน อทณฺเฑสุ     อปฺปทุฏฺเฐสุ ทุสฺสติ,
         ทสนฺนมญฺญตรํ ฐานํ       ขิปฺปเมว นิคจฺฉติ:
         เวทนํ ผรุสํ ชานึ        สรีรสฺส ว เภทนํ
         ครุกํ วาปิ อาพาธํ       จิตฺตกฺเขปํ ว ปาปุเณ,
         ราชโต วา อุปสคฺคํ      อพฺภกฺขานํ ว ทารุณํ
         ปริกฺขยํ ว ญาตีนํ        โภคานํ ว ปภงฺคุณํ,
         อถวาสฺส อคารานิ       อคฺคิ ฑหติ ปาวโก
         กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโญ   นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ:
     ตตฺถ อทณฺเฑสูติ: กายทณฺฑาทิวิรหิเตสุ ขีณาสเวสุ. อปฺปทุฏฺเฐสูติ:
ปเรสุ วา อตฺตนิ วา นิรปราเธสุ. ทสนฺนมญฺญตรํ ฐานนฺติ: ทสสุ
ทุกฺขการเณสุ อญฺญตรํ การณํ. เวทนนฺติ: สีสโรคาทิเภทํ
ผรุสํ เวทนํ. ชานินติ: กิจฺฉาธิคตสฺส ธนสฺส ชานึ.
เภทนนฺติ: หตฺถจฺเฉทาทิกํ สรรเภทนํ. ครุกนฺติ:
ปกฺขหตเอกจกฺขุปีฐสปฺปิกุณิภาวกุฏฺฐโรคาทิเภทํ ครุกาพาธํ วา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๔.
จิตฺตกฺเขปนฺติ: อุมฺมาทํ. อุปสคฺคนฺติ: ยสวิโลปเสนาปติฏฺฐานาทิ-
อจฺฉินฺทนาทิกํ ราชโต อุปสคฺคํ วา. อพฺภกฺขานนฺติ: อทิฏฺฐอสฺสุต-
อจินฺติตปุพฺพํ "อิทํ สนฺธิจฺเฉทาทิกมฺมํ อิทํ วา ราชปราธกมฺมํ ตยา
กตนฺติ เอวรูปํ ทารุณํ อพฺภกฺขานํ วา. ปริกฺขยํ ว ญาตีนนฺติ:
อตฺตโน อวสฺสโย ภวิตุํ สมตฺถานํ ญาตีนํ ปริกฺขยํ วา. ปภงฺคุณนฺติ:
ปภงฺคุภาวํ ปูติภาวํ วา. ยญฺหิสฺส เคเห ธญฺญํ, ตํ ปูติภาวํ
อาปชฺชติ, สุวณฺณํ องฺคารภาวํ, มุตฺตา กปฺปาสฏฺฐิภาวํ, กหาปณา
กปาลขณฺฑาทิภาวํ, ทฺวิปทจตุปฺปทา กาณาทิภาวนฺติ อตฺโถ. อคฺคิ
ฑหตีติ: เอกสํวจฺฉเร ทฺวิตฺติกฺขตฺตุํ อญฺญสฺมึ ฑาหเก อวิชฺชมาเนปิ
อสนิอคฺคิ วา ปติตฺวา ฑหติ, อตฺตโน ธมฺมตาย อุฏฺฐิโต ปาวโก วา
ฑหติเยว. นิรยนฺติ: ทิฏฺเฐว ธมฺเม อิเมสํ ทสนฺนํ ฐานานํ อญฺญตรํ
ปตฺวาปิ เอกํเสน สมฺปราเย ปตฺตพฺพํ ทสฺเสตุํ "นิรยํ โส
อุปปชฺชตีติ วุตฺตํ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรวตฺถุ.
                  -------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๕.
                ๘. พหุภณฺฑิกภิกฺขุวตฺถุ. (๑๑๔)
       "น นคฺคจริยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
พหุภณฺฑิกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ.
       สาวตฺถีวาสี กิเรโก กุฏุมฺพิโก, ภริยาย กาลกตาย, ปพฺพชิ.
โส ปพฺพชนฺโต อตฺตโน ปริเวณญฺจ อคฺคิสาลญฺจ ภณฺฑคพฺภญฺจ
กาเรตฺวา สพฺพํปิ ภณฺฑคพฺภํ สปฺปิเตลาทีหิ ปูเรตฺวา ปพฺพชิ.
ปพฺพชิตฺวา จ ปน อตฺตโน ทาเส ปกฺโกสาเปตฺวา ยถารุจิตํ
อาหารํ ปจาเปตฺวา ภุญฺชิ. พหุภณฺโฑ จ พหุปริกฺขาโร จ อโหสิ;
รตฺตึ อญฺญํ นิวาสนปารุปนํ โหติ, ทิวา อญฺญํ; วิหารปจฺจนฺเต
วสติ. ตสฺเสกทิวสํ จีวรปจฺจตฺถรณานิ สุกฺขาเปนฺตสฺส เสนาสนจาริกํ
อาหิณฺฑนฺตา ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา "กสฺสิมานิ อาวุโสติ ปุจฺฉิตฺวา,
"มยฺหนฺติ วุตฺเต "อาวุโส ภควตา ตีณิ จีวรานิ อนุญฺญาตานิ,
ตฺวํ จ เอวํ อปฺปิจฺฉสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา เอวํ
พหุปริกฺขาโร ชาโตติ ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา "ภนฺเต อยํ ภิกฺขุ
อติพหุภณฺโฑติ อาโรเจสุํ. สตฺถา "สจฺจํ กิร [ตฺวํ] ภิกฺขูติ
ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต, "กสฺมา ปน ตฺวํ ภิกฺขุ, มยา
อปฺปิจฺฉตาย ธมฺเม เทสิเต, เอวํ พหุภณฺโฑ ชาโตติ อาห. โส
ตาวตฺตเกเนว กุปิโต "อิมินาทานิ นีหาเรน จริสฺสามีติ ปารุปนํ
ฉฑฺเฑตฺวา ปริสมชฺเฌ เอกจีวโร อฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา
อุปตฺถมฺภยมาโน "นนุ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ หิโรตฺตปฺปํ คเวสโก
ทกรกฺขสกาเลปิ หิโรตฺตปฺปํ คเวสมาโน ทฺวาทส วสฺสานิ วิหาสิ;
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๖.
กสฺมา อิทานิ เอวํ ครุเก พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา จตุปฺปริสมชฺเฌ
ปารุปนํ ฉฑฺเฑตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปหาย ฐิโตติ. โส สตฺถุ วจนํ
สุตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐาเปตฺวา ตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ภิกฺขู ตสฺส อตฺถสฺส อาวิภาวนตฺถํ
ภควนฺตํ ยาจึสุ. อถ ภควา อตีตํ อาหริตฺวา กเถสิ:
     "อตีเต กิร พาราณสีรญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ โพธิสตฺโต
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺส นามคหณทิวเส ๑- มหิสฺสาสกุมาโรติสฺส ๒- นามํ
กรึสุ. ตสฺส กนิฏฺฐภาตา จนฺทกุมาโร นาม อโหสิ. เตสํ มาตริ
กาลกตาย ราชา อญฺญํ อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ. สาปิ ปุตฺตํ
วิชายิ. "สุริยกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ. ตํ ทิสฺวา ราชา ตุฏฺโฐ
"ปุตฺตสฺส เต วรํ ทมฺมีติ อาห. สาปิ โข เทวี "อิจฺฉิตกาเล
คณฺหิสฺสามีติ วตฺวา ปุตฺตสฺส วยปฺปตฺตกาเล ราชานํ อาห "เทว
มยฺหํ ปุตฺตสฺส ชาตกาเล วโร ทินฺโน, ปุตฺตสฺส เม รชฺชํ เทหีติ.
ราชา "มม เทฺว ปุตฺตา อคฺคิกฺขนฺธา วิย ชลนฺตา วิจรนฺติ,
น สกฺกา ตสฺส รชฺชํ ทาตุนฺติ ปฏิกฺขิปิตฺวาปิ ตํ ปุนปฺปุนํ
ยาจมานเมว ทิสฺวา "อยํ เม ปุตฺตานํ อนตฺถมฺปิ กเรยฺยาติ ปุตฺเต
ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาตา อหํ สุริยกุมารสฺส ชาตกาเล วรํ อทาสึ,
อิทานิ ตสฺส มาตา รชฺชํ ยาจติ, อหนฺตสฺส น ทาตุกาโม, ตสฺส
มาตา ตุมฺหากํ อนตฺถมฺปิ กเรยฺย; คจฺฉถ ตุมฺเห อรญฺเญ วสิตฺวา
มมจฺจเยนาคนฺตฺวา รชฺชํ คณฺเหยฺยาถาติ อุยฺโยเชสิ. เต ปิตรํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. นามกรณทิวเส. ๒. สี. ยุ. มหึสกกุมาโร.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๗.
วนฺทิตฺวา ปาสาทา โอตรนฺเต ราชงฺคเณ กีฬมาโน สุริยกุมาโร
ทิสฺวา ตํ การณํ ญตฺวา เตหิ สทฺธึเยว นิกฺขมิ. เตสํ หิมวนฺตํ
ปวิฏฺฐกาเล โพธิสตฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล
นิสีทิตฺวา สุริยกุมารํ อาห "ตาต เอตํ สรํ คนฺตฺวา นหาตฺวา จ
ปิวิตฺวา จ อมฺหากํปิ ปทุมินิปตฺเตหิ อุทกํ อาหราติ. โส ปน
สโร เวสฺสวณสฺส สนฺติกา เอเกน ทกรกฺขเสน ๑- ลทฺโธ โหติ.
เวสฺสวโณ จ ตํ อาห "ฐเปตฺวา เทวธมฺมชานนเกเยว อญฺเญ
อิมํ สรํ โอตรนฺติ, เต ขาทิตุํ ลภสีติ. ตโต ปฏฺฐาย โส ตํ
สรํ โอติณฺโณติณฺเณ เทวธมฺเม ปุจฺฉิตฺวา อชานนฺเต ขาทติ.
สุริยกุมาโรปิ ตํ สรํ อวีมํสิตฺวาว โอตริ, เตน จ "เทวธมฺเม
ชานาสีติ ปุจฺฉิโต "เทวธมฺมา นาม จนฺทิมสุริยาติ อาห. อถ นํ
"ตฺวํ เทวธมฺเม น ชานาสีติ อุทกํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ภวเน
ฐเปสิ. โพธิสตฺโตปิ ตํ จิรายนฺตํ ทิสฺวา จนฺทกุมารํ เปเสสิ.
โสปิ เตน "เทวธมฺเม ชานาสีติ ปุจฺฉิโต "เทวธมฺมา นาม จตสฺโส
ทิสาติ อาห. ทกรกฺขโส ตมฺปิ อุทกํ ปเวเสตฺวา ตเถว ฐเปสิ.
โพธิสตฺโต, ตสฺมึปิ จิรายนฺเต, "อนฺตราเยน ภวิตพฺพนฺติ สยํ คนฺตฺวา
ทฺวินฺนํปิ โอตรณปทํ ทิสฺวา "อยํ สโร รกฺขสปริคฺคหิโตติ ญตฺวา
ขคฺคํ สนฺนยฺหิตฺวา ธนุํ คเหตฺวา อฏฺฐาสิ. รกฺขโส ตํ อโนตรนฺตํ
ทิสฺวา วนกมฺมิกปุริสเวเสนาคนฺตฺวา อาห "โภ ปุริส ตฺวํ
มคฺคกิลนฺโต กสฺมา อิมํ สรํ โอตริตฺวา นหาตฺวา จ ปิวิตฺวา จ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อุทกรกฺขเสน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๘.
ภิสมุฬาเล ขาทิตฺวา ปุปฺผานิ ปิลนฺธิตฺวา น คจฺฉสีติ. โพธิสตฺโต
ตํ ทิสฺวาว "เอโส ยกฺโขติ ญตฺวา "ตยา เม ภาตโร คหิตาติ
อาห. "อาม มยา คหิตาติ. "กึการณาติ. "อหํ อิมํ สรํ
โอติณฺเณ ลภามีติ, "กึ ปน สพฺเพว ลภสีติ. "เทวธมฺเม ชานนเก
ฐเปตฺวา อวเสเส ลภามีติ. "อตฺถิ ปน เต เทวธมฺเมหิ อตฺโถติ.
"อาม อตฺถีติ. "อหํ กเถสฺสามีติ. "เตนหิ กเถหีติ. "น สกฺกา
กิลิฏฺฐคตฺเตน กเถตุนฺติ. ยกฺโข โพธิสตฺตํ นหาเปตฺวา ปานียํ
ปาเยตฺวา อลงฺกริตฺวา อลงฺกตมณฺฑปมชฺเฌ ปลฺลงฺกํ อาโรเปตฺวา
สยมสฺส ปาทมูเล นิสีทิ. อถ นํ โพธิสตฺโต "สกฺกจฺจํ สุณาหีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา     สุกฺกธมฺมสมาหิตา
         สนฺโต สปฺปุริสา โลเก   `เทวธมฺมาติ วุจฺจเรติ. ๑-
     ยกฺโข อิมํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺโน โพธิสตฺตํ อาห
"ปณฺฑิต อหนฺเต ปสนฺโน เอกํ ภาตรํ ทมฺมิ, กตรํ อาเนมีติ.
"กนิฏฺฐํ อาเนหีติ. "ปณฺฑิต ตฺวํ เกวลํ เทวธมฺเม ชานาสิเยว,
น ปน เตสุ วตฺตสีติ. "กึการณาติ. "ยสฺมา เชฏฺฐํ ฐเปตฺวา กนิฏฺฐํ
อาหราเปตฺวา ๒- เชฏฺฐาปจายิกกมฺมํ น กโรสีติ. "เทวธมฺเม
อหํ ยกฺข ชานามิ, เตสุ จ วตฺตามิ; มยํ หิ เอตํ นิสฺสาย อิมํ
อรญฺญํ ปวิฏฺฐา, เอตสฺส หิ อตฺถาย อมฺหากํ ปิตรํ เอตสฺส
มาตา รชฺชํ ยาจิ, อมฺหากมฺปน ปิตา ตํ วรํ อทตฺวา อมฺหากํ
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓  ๒. สี. ยุ. อานาเปนฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๙.
อนุรกฺขณตฺถาย อรญฺญวาสํ อนุชานิ, โส กุมาโร อนิวตฺติตฺวา
อมฺเหหิ สทฺธึ อาคโต; `ตํ อรญฺเญ เอโก ยกฺโข ขาทตีติ ๑-
วุตฺเตปิ, น โกจิ สทฺทหิสฺสติ; เตนาหํ ครหภยภีโต ตเมว
อาหราเปมีติ. ยกฺโข โพธิสตฺตสฺส ปสีทิตฺวา "สาธุ ปณฺฑิต ตฺวเมว
เทวธมฺเม ชานาสิ, เทวธมฺเมสุ ๒- จ วตฺตสีติ เทฺวปิ ภาตโร อาเนตฺวา
อทาสิ. อถ นํ โพธิสตฺตสฺส ยกฺขภาเว อาทีนวํ กเถตฺวา ปญฺจสุ
สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ. โส เตน สุสํวิหิตารกฺโข ตสฺมึ อรญฺเญ
วสิตฺวา, ปิตริ กาลกเต, ยกฺขํ อาทาย พาราณสึ คนฺตฺวา รชฺชํ
คเหตฺวา จนฺทกุมารสฺส อุปรชฺชํ ทตฺวา สุริยกุมารสฺส เสนาปติฏฺฐานํ
ทตฺวา ยกฺขสฺส รมณีเย ฐาเน อายตนํ กาเรตฺวา, ยถา โส
ลาภคฺคปฺปตฺโต โหติ; ตถา อกาสิ.
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ "ตทา
โส ทกรกฺขโส พหุภณฺฑิกภิกฺขุ อโหสิ, สุริยกุมาโร อานนฺโท,
จนฺทกุมาโร สารีปุตฺโต, มหิสฺสาสกุมาโร อหเมวาติ. เอวํ สตฺถา
ชาตกํ กเถตฺวา "เอวํ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ เทวธมฺเม คเวสมาโน
หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺโน วิจริตฺวา อิทานิ จตุปฺปริสมชฺเฌ อิมินา
นีหาเรน ฐตฺวา มม ปุรโต `อปฺปิจฺโฉมฺหีติ วทนฺโต อยุตฺตํ อกาสิ;
น หิ สาฏกปฏิกฺเขปาทิมตฺเตน สมโณ นาม โหตีติ วตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ขาทีติ.  ๒. เตสูติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๐.
             "น นคฺคจริยา, น ชฏา, น ปงฺกา,
              นานาสกา ตณฺฑิลสายิกา วา
              รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
              โสเธนฺติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขนฺติ.
     ตตฺถ นานาสกาติ: น อนาสกา, ภตฺตปฏิกฺเขโปติ อตฺโถ.
ตณฺฑิลสายิกาติ: ภูมิสยนํ. รโชชลฺลนฺติ: กทฺทมเลปนากาเรน ๑-
สรีเร สนฺนิจิตรโช. อุกฺกุฏิกปฺปธานนฺติ: อุกฺกุฏิกภาเวน อารทฺธวิริยํ.
อิทํ วุตฺตํ โหติ "โย หิ มจฺโจ `เอวํ อหํ โลกนิสฺสรณสงฺขาตํ
สุทฺธึ ปาปุณิสฺสามีติ อิเมสุ นคฺคจริยาทีสุ ยงฺกิญฺจิ สมาทาย
วตฺเตยฺย, โส เกวลํ มิจฺฉาทสฺสนญฺเจว วฑฺเฒยฺย กิลมถสฺส จ
ภาคี อสฺส; น หิ เอตานิ สุสมาทินฺนานิ อฏฺฐวตฺถุกาย กงฺขาย
อวิติณฺณภาเวน อวิติณฺณกงฺขํ มจฺจํ โสเธนฺตีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     พหุภณฺฑิกภิกฺขุวตฺถุ.
                     -------------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ....ลิมฺปนา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๑.
                ๙. สนฺตติมหามตฺตวตฺถุ. (๑๑๕)
       "อลงฺกโต เจปิ สมญฺจเรยฺยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต สนฺตติมหามตฺตํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส หิ เอกสฺมึ กาเล รญฺโญ ปเสนทิโกสลสฺส ปจฺจนฺตํ
กุปิตํ วูปสเมตฺวา อาคโต. อถสฺส ราชา ตุฏฺโฐ สตฺต ทิวสานิ
รชฺชํ ทตฺวา เอกํ นจฺจคีตกุสลํ อิตฺถึ อทาสิ. โส สตฺต ทิวสานิ
สุรามทมตฺโต หุตฺวา สตฺตเม ทิวเส สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต
หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นหานติตฺถํ คจฺฉนฺโต สตฺถารํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ
ทฺวารนฺตเร ทิสฺวา หตฺถิกฺขนฺธวรคโตว สีสํ จาเลตฺวา วนฺทิ. ๑- สตฺถา
สิตํ กตฺวา, "โก นุ โข ภนฺเต สิตปาตุกรณเหตูติ อานนฺทตฺเถเรน
ปุฏฺโฐ สิตการณํ อาจิกฺขนฺโต ๒- อาห "ปสฺส อานนฺท สนฺตติมหามตฺตํ,
อชฺเชว สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิโตว มม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา จตุปฺปทิก-
คาถาวสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา สตฺตตาลมตฺเต อากาเส นิสีทิตฺวา
ปรินิพฺพายิสฺสตีติ. มหาชโน เถเรน สทฺธึ กเถนฺตสฺส สตฺถุ วจนํ
อสฺโสสิ. ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา จินฺตยึสุ "ปสฺสถ สมณสฺส โคตมสฺส
กิริยํ, มุขมตฺตเมว ภาสติ, อชฺช กิเรส เอวํ สุรามทมตฺโต
ยถาอลงฺกโตว ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสติ; อชฺช นํ
มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิสฺสามาติ. สมฺมาทิฏฺฐิกา จินฺตยึสุ "อโห พุทฺธานํ
มหานุภาโว, อชฺช พุทฺธลีฬฺหญฺเจว สนฺตติมหามตฺตลีฬฺหญฺจ ทฏฺฐุํ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ.  ๒. สี. ยุ. อาวิกโรนฺโต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๒.
ลภิสฺสามาติ. สนฺตติมหามตฺโตปิ นหานติตฺเถ ทิวสภาคํ อุทกกีฬํ
กีฬิตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา อาปานภูมิยํ นิสีทิ. สาปิ อิตฺถี รงฺคมชฺเฌ
โอตริตฺวา นจฺจคีตํ ทสฺเสตุํ อารภิ, ตสฺสา สรีรลีฬฺหาย ทสฺสนตฺถํ
สตฺตาหํ อปฺปาหารตาย ตํทิวสํ นจฺจคีตํ ทสฺสยมานาย อนฺโตกุจฺฉิยํ
สตฺถกวาตา สมุฏฺฐาย หทยมํสํ กนฺติตฺวา ๑- อคมํสุ. สา ตํขณญฺเญว
มุเขน เจว อกฺขีหิ จ วิวเฏหิ กาลมกาสิ. สนฺตติมหามตฺโต
"อุปธาเรถ นนฺติ วตฺวา, "นิรุทฺธา สามีติ วุตฺตมตฺเตเยว พลวโสเกน
อภิภูโต. ตํขณญฺเญวสฺส สตฺตาหํ ปีตสุรา ตตฺตกปาเล ๒- อุทกพินฺทุ
วิย ปริกฺขยํ อคมาสิ. โส "น เม อิมํ โสกํ อญฺโญ นิพฺพาเปตุํ
สกฺขิสฺสติ อญฺญตฺร ตถาคเตนาติ พลกายปริวุโต สายณฺหสมเย
สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต เอวรูโป เม
โสโก อุปฺปนฺโน, `ตํ เม ตุมฺเห นิพฺพาเปตุํ สกฺขิสฺสถาติ อาคโตมฺหิ,
ปฏิสรณํ เม โหถาติ. อถนํ สตฺถา "โสกํ นิพฺพาเปตุํ สมตฺถสฺเสว
สนฺติกํ อาคโตสิ, อิมิสฺสา หิ อิตฺถิยา อิมินาว การเณน มตกาเล
ตว โรทนฺตสฺส ปคฺฆริตอสฺสูนิ จตุนฺนํ มหาสมุทฺทานํ อุทกโต
อติเรกตรานีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ยํ ปุพฺเพ, ตํ วิโสเสหิ,   ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนํ,
         มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสิ,  อุปสนฺโต จริสฺสสีติ.
     คาถาปริโยสาเน สนฺตติมหามตฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน
อายุสงฺขารํ โอโลเกนฺโต ตสฺส อปฺปวตฺตนภาวํ ญตฺวา สตฺถารํ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. คเหตฺวา.  ๒. สี. ตตฺตกาเล.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๓.
อาห "ภนฺเต ปรินิพฺพานํ เม อนุชานาถาติ. สตฺถา เตน กตกมฺมํ
ชานนฺโตปิ "มุสาวาเทน นิคฺคณฺหนตฺถํ สนฺนิปติตา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา
โอกาสํ น ลภิสฺสนฺติ, `พุทฺธลีฬฺหญฺเจว สนฺตติมหามตฺตลีฬฺหญฺจ
ปสฺสิสฺสามาติ สนฺติปติตา สมฺมาทิฏฺฐิกา อิมินา กตกมฺมํ สุตฺวา
ปุญฺเญสุ อาทรํ กริสฺสนฺตีติ สลฺลกฺเขตฺวา "เตนหิ ตยา กตกมฺมํ
มยฺหํ กเถหิ, กเถนฺโต จ ภูมิยํ ฐิโต อกเถตฺวา สตฺตตาลมตฺเต
อากาเส ฐิโต กเถหีติ อาห. โส "สาธุ ภนฺเตติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
เอกตาลปฺปมาณํ อุคฺคมฺม โอโรหิตฺวา ปุน สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
อุคฺคจฺฉนฺโต ปฏิปาฏิยา สตฺตตาลปฺปมาเณ อากาเส ปลฺลงฺเกน
นิสีทิตฺวา "สุณาถ เม ภนฺเต ปุพฺพกมฺมนฺติ อาห:
     "อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิพุทฺธกาเล พนฺธุมตีนคเร
เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺติตฺวา จินฺเตสึ `กินฺนุ โข ปเรสํ เฉทนํ วา
ปีฬนํ วา อกรณกมฺมนฺติ อุปธาเรนฺโต ปุญฺเญสุ โฆสนกมฺมํ
ทิสฺวา ตโต ปฏฺฐาย ตํ กมฺมํ กโรนฺโต มหาชนํ สมาทเปตฺวา
`ปุญฺญานิ กโรถ, อุโปสถทิวเสสุ อุโปสถํ สมาทิยถ, ทานํ เทถ,
ธมฺมํ สุณาถ; พุทฺธรตนาทีหิ สทิสํ อญฺญํ นาม นตฺถิ, ติณฺณํ
รตนานํ สกฺการํ กโรถาติ อุคฺโฆเสนฺโต วิจรามิ; ตสฺส มยฺหํ
สทฺทํ สุตฺวา พุทฺธปิตา พนฺธุโม มหาราชา มํ ปกฺโกสาเปตฺวา
`ตาต กึ กโรนฺโต วิจรสีติ ปุจฺฉิตฺวา, `เทว ติณฺณํ รตนานํ คุณํ
ปกาเสตฺวา มหาชนํ ปุญฺญกมฺเมสุ สมาทเปนฺโต วิจรามีติ วุตฺเต,
`กตฺถ นิสินฺโน วิจรสีติ ปุจฺฉิตฺวา, `ปทสาว เทวาติ วุตฺเต, `ตาต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๔.
น ตฺวํ เอวํ วิจริตุํ อรหสิ, อิมํ ปุปฺผทามํ ปิลนฺธิตฺวา อสฺสปิฏฺเฐ
นิสินฺโน วิจราติ มยฺหํ มุตฺตาทามสทิสํ ปุปฺผทามํ ทตฺวา ทนฺตํ
อสฺสํ อทาสิ: อถ มํ รญฺญา ทินฺนปริหาเรน ตเถว อุคฺโฆเสตฺวา
วิจรนฺตํ ปุนปิ ราชา ปกฺโกสาเปตฺวา `ตาต กึ กโรนฺโต วิจรสีติ
ปุจฺฉิตฺวา, `ตเทว เทวาติ วุตฺเต, `ตาต อสฺโสปิ เต นานุจฺฉวิโก,
อิธ นิสีทิตฺวา วิจราติ จตุสินฺธวยุตฺตํ รถํ อทาสิ: ตติยวาเรปิ
เม ราชา สทฺทํ สุตฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา `ตาต กึ กโรนฺโต วิจรสีติ
ปุจฺฉิตฺวา, `ตเทว เทวาติ วุตฺเต, `ตาต รโถปิ เต นานุจฺฉวิโกติ
มยฺหํ มหนฺตํ โภคํ มหาปสาธนญฺจ ทตฺวา เอกํ หตฺถึ อทาสิ: สฺวาหํ
สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิโต หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทิตฺวา อสีติวสฺสสหสฺสานิ
ธมฺมโฆสกกมฺมํ อกาสึ; ตสฺส เม เอตฺตกํ กาลํ กายโต จนฺทนคนฺโธ
วายติ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ วายติ; อิทํ มยา กตกมฺมนฺติ.
     เอวํ โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา อากาเส นิสินฺโนว
เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิ. สรีเร ชาลา ๑- อุฏฺฐหิตฺวา
มํสโลหิตํ ฌาเปสิ. สุมนปุปฺผานิ วิย ธาตุโย อวสิสึสุ. สตฺถา
สุทฺธวตฺถํ ปสาเรสิ. ธาตุโย ตตฺถ ปตึสุ. ตา ปกฺขิปิตฺวา จาตุมฺมหาปเถ
ถูปํ กาเรสิ "มหาชโน วนฺทิตฺวา ปุญฺญภาคี ภวิสฺสตีติ.
     ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส สนฺตติมหามตฺโต
เอกคาถาวสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโตว อากาเส
นิสีทิตฺวา ปรินิพฺพุโต: กินฺนุ โข เอตํ `สมโณติ วตฺตุํ วฏฺฏติ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. อคฺคิชาลา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๕.
อุทาหุ `พฺราหฺมโณติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, `อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว มม
ปุตฺตํ `สมโณติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ, `พฺราหฺมโณติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเยวาติ
วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
            "อลงฺกโต เจปิ สมญฺจเรยฺย
             สนฺโต ทนฺโต นิยโต พฺรหฺมจารี
             สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ,
             โส พฺราหฺมโณ โส สมโณ ส ภิกฺขูติ.
     ตตฺถ อลงฺกโตติ: วตฺถาภรณปฏิมณฺฑิโต. ตสฺสตฺโถ
"วตฺถาลงฺการาทีหิ อลงฺกโต เจปิ ปุคฺคโล กายาทีหิ สมญฺจเรยฺย
ราคาทิวูปสเมน สนฺโต อินฺทฺริยทมเนน ทนฺโต จตุมฺมคฺคนิยาเมน
นิยโต เสฏฺฐจริยาย พฺรหฺมจารี กายทณฺฑาทีนํ โอโรปิตตาย
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, โส เอวรูโป พาหิตปาปตฺตา
`พฺราหฺมโณติปิ สมิตปาปตฺตา `สมโณติปิ ภินฺนกิเลสตฺตา `ภิกฺขูติปิ
วตฺตพฺโพเยวาติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    สนฺตติมหามตฺตวตฺถุ.
                    --------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๖.
                ๑๐. ปิโลติกตฺเถรวตฺถุ. (๑๑๖)
       "หิรินิเสโธ ปุริโสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปิโลติกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ ทิวเส อานนฺทตฺเถโร เอกํ ปิโลติกขณฺฑนิวตฺถํ
กปาลํ อาทาย ภิกฺขาย จรนฺตํ ทารกํ ทิสฺวา "กินฺเต เอวํ วิจริตฺวา
ชีวิตโต ปพฺพชฺชา น อุตฺตราติ วตฺวา, "ภนฺเต โก มํ ปพฺพาเชสฺสตีติ
วุตฺเต, "อหํ ปพฺพาเชสฺสามีติ ตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา สหตฺถา
นหาเปตฺวา กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ. เตน ปน นิวตฺถปิโลติกขณฺฑํ
ปสาเรตฺวา โอโลเกนฺโต ปริสฺสาวนกรณมตฺตมฺปิ คยฺหุปคํ กญฺจิ
ปเทสํ อทิสฺวา กปาเลน สทฺธึ เอกิสฺสา รุกฺขสาขาย ฐเปสิ.
โส ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท พุทฺธานํ อุปฺปนฺนลาภสกฺการํ
ปริภุญฺชมาโน มหคฺฆานิ จีวรานิ อจฺฉาเทตฺวา วิจรนฺโต ถูลสรีโร
หุตฺวา อุกฺกณฺฐิตฺวา "กึ เม ชนสฺส สทฺธาเทยฺยํ นิวาเสตฺวา
วิจรเณน, อตฺตโน ปิโลติกเมว นิวาเสสฺสามีติ ตํ ฐานํ คนฺตฺวา
ปิโลติกํ คเหตฺวา "อหิริก นิลฺลชฺช เอวรูปานํ วตฺถานํ อจฺฉาทนฏฺฐานํ
ปหาย อิมํ ปิโลติกขณฺฑํ นิวาเสตฺวา กปาลหตฺโถ ภิกฺขาย จริตุํ
อิจฺฉสีติ ตํ อารมฺมณํ กตฺวา อตฺตนาว อตฺตานํ โอวทิ. โอวทนฺตสฺเสว
ปนสฺส จิตฺตํ ปสีทิ. โส ตํ ปิโลติกํ ตตฺเถว ปฏิสาเมตฺวา นิวตฺติตฺวา
วิหารเมว คโต. โส กติปาหจฺจเยน ปุน อุกฺกณฺฐิตฺวา ตเถว วตฺวา
นิวตฺติ, ปุนปิ ตเถวาติ. ตํ เอวํ อปราปรํ วิจรนฺตํ ทิสวา ภิกฺขู "กหํ
อาวุโส คจฺฉสีติ ปุจฺฉนฺติ. โส "อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉามาวุโสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๗.
วตฺวา เอเตเนว นีหาเรน อตฺตโน ปิโลติกขณฺฑเมว อารมฺมณํ กตฺวา
อตฺตานํ นิเสเธตฺวา กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ภิกฺขู อาหํสุ
"กึ อาวุโส น อิทานิ อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉสิ, นนุ อยํ ตว
วิจรณมคฺโคติ. "อาวุโส อาจริเยน สทฺธึ สํสคฺเค สติ คโตมฺหิ,
อิทานิ ปน เม ฉินฺโน ๑- สํสคฺโค, เตนสฺส สนฺติกํ น คจฺฉามีติ. ภิกฺขู
ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ "ภนฺเต ปิโลติกตฺเถโร อญฺญํ พฺยากโรตีติ.
"กิมาห ภิกฺขเวติ. "อิทนฺนาม ภนฺเตติ. ตํ สุตฺวา สตฺถา "อาม
ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต, สํสคฺเค สติ, อาจริยสฺส สนฺติกํ คโต, อิทานิ
ปนสฺส สํสคฺโค ฉินฺโน, อตฺตนาว อตฺตานํ นิเสเธตฺวา อรหตฺตํ
ปตฺโตติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "หิรินิเสโธ ปุริโส        โกจิ โลกสฺมิ วิชฺชติ,
         โย นิทฺทํ อปโพเธติ      อสฺโส ภทฺโร กสามิว;
                อสฺโส ยถา ภทฺโร กสานิวิฏฺโฐ
                อาตาปิโน สํเวคิโน ภวาถ;
                สทฺธาย สีเลน จ วีริเยน จ
                สมาธินา ธมฺมวินิจฺฉเยน จ
                สมฺปนฺนวิชฺชาจรณา ปฏิสฺสตา
                ปหสฺสถ ทุกฺขมิทํ อนปฺปกนฺติ.
     ตตฺถ "อนฺโต ๒- อุปฺปนฺนํ อกุสลวิตกฺกํ หิริยา นิเสเธตีติ
หิรินิเสโธ. โกจิ โลกสฺมินฺติ: เอวรูโป ปุคฺคโล ๓- ทุลฺลโภ โกจิเทว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปจฺฉินฺโน. ๒. สี. ยุ. อตฺตโน. ๓. สี. ยุ. "ปุคฺคโลติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๘.
โลกสฺมึ วิชฺชติ. โย นิทฺทนฺติ: โย อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต
อตฺตโน อุปฺปนฺนํ นิทฺทํ อปหรนฺโต พุชฺฌตีติ อปโพเธติ. กสามิวาติ:
ยถา ภทฺโร อสฺโส อตฺตนิ ปตมานํ กสํ อปหรติ อตฺตนิ ปติตุํ
น เทติ; โย เอวํ นิทฺทํ อปโพเธติ, โส ทุลฺลโภติ อตฺโถ.
     ทุติยคาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ "ภิกฺขเว ยถา ภทฺโร อสฺโส
ปมาทมาคมฺม กสาย นิวิฏฺโฐ `อหมฺปิ นาม กสาย ปหโตติ
อปรภาเค อาตปฺปํ กโรติ; เอวํ ตุมฺเหปิ อาตาปิโน สํเวคิโน ภวถ;
เอวํภูตา โลกิยโลกุตฺตราย ทุวิธาย สทฺธาย จ จตุปาริสุทฺธิสีเลน จ
กายิกเจตสิกวิริเยน จ อฏฺฐสมาปตฺติสมาธินา จ การณาการณ-
ชานนลกฺขเณน จ ธมฺมวินิจฺฉเยน สมนฺนาคตา หุตฺวา ติสฺสนฺนํ วา
อฏฺฐนฺนํ วา วิชฺชานํ ปญฺจทสนฺนญฺจ จรณานํ สมฺปตฺติยา สมฺปนฺน-
วิชฺชาจรณา อุปฏฺฐิตสฺสติตาย ปฏิสฺสตา หุตฺวา อิทํ อนปฺปกํ
วฏฺฏทุกฺขํ ปชหิสฺสถาติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปิโลติกตฺเถรวตฺถุ.
                     -------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๙.
                ๑๑. สุขสามเณรวตฺถุ. (๑๑๗)
       "อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต สุขสามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.
     อตีตสฺมึ หิ พาราณสีเสฏฺฐิโน คนฺธกุมาโร นาม ปุตฺโต
อโหสิ. ราชา, ตสฺส ปิตริ กาลกเต, ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมสฺสาเสตฺวา
มหนฺเตน สกฺกาเรน ตสฺเสว เสฏฺฐิฏฺฐานํ อทาสิ. โส ตโต ปฏฺฐาย
"คนฺธเสฏฺฐีติ ปญฺญายิ. อถสฺส ภณฺฑาคาริโก ธนคพฺภทฺวารํ
วิวริตฺวา "สามิ อิทนฺเต เอตฺตกํ ปิตุ ธนํ, เอตฺตกํ ปิตามหาทีนนฺติ
นีหริตฺวา ทสฺเสสิ. โส ธนราสึ โอโลเกตฺวา อาห "กิมฺปน เต
อิมํ ธนํ คเหตฺวา น คมึสูติ. "สามิ ธนํ คเหตฺวา คตา นาม
นตฺถิ, อตฺตนา กตํ กุสลากุสลเมว หิ อาทาย สตฺตา คจฺฉนฺตีติ.
โส จินฺเตสิ "เต พาลตาย ธนํ สณฺฐาเปตฺวา ปหาย คตา,
อหมฺปเนตํ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ; เอวํ ปน จินฺเตนฺโต `ทานํ วา
ทสฺสามิ ปูชํ วา กริสฺสามีติ อจินฺเตตฺวา "อิทํ สพฺพํ ขาทิตฺวา
คมิสฺสามีติ จินฺเตสิ. โส สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ผลิกมยํ
นหานโกฏฺฐกํ กาเรสิ, สตสหสฺสํ ทตฺวา ผลิกมยเมว นหานผลกํ,
สตสหสฺสํ ทตฺวา นิสีทนปลฺลงฺกํ, สตสหสฺสํ ทตฺวา โภชนปาตึ,
สตสหสฺสเมว ทตฺวา โภชนฏฺฐาเน มณฺฑปํ กาเรสิ ๑-, สตสหสฺสํ
ทตฺวา โภชนปาติยา อาสิตฺตกุปธานํ กาเรสิ, สตสหสฺเสเนว เคเห
สีหปญฺชรํ สณฺฐาเปสิ, อตฺตโน ปาตราสตฺถาย สหสฺสํ อทาสิ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. การาเปสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๐.
สายมาสตฺถายปิ สหสฺสเมว, ปุณฺณมีทิวเส ปน โภชนตฺถาย สตสหสฺสํ
ทาเปสิ, ตํ ภตฺตํ ภุญฺชนทิวเส สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา นครํ
อลงฺกริตฺวา เภริญฺจาราเปสิ "คนฺธเสฏฺฐิสฺส กิร ภตฺตภุญฺชนลีฬฺหํ
โอโลเกตูติ. มหาชโน มญฺจาติมญฺจํ พนฺธิตฺวา สนฺนิปติ. โสปิ
สตสหสฺสคฺฆนเก นหานโกฏฺฐเก สตสหสฺสคฺฆนเก ผลเก นิสีทิตฺวา
โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาตฺวา ตํ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา ตสฺมึ
ปลฺลงฺเก นิสีทิ. อถสฺส ตสฺมึ อาสิตฺตกุปธาเน ตํ ปาตึ ฐเปตฺวา
สตสหสฺสคฺฆนกํ โภชนํ วฑฺเฒสุํ. โส นาฏกิตฺถีปริวุโต เอวรูปาย
สมฺปตฺติยา ตํ โภชนํ ภุญฺชติ. อปเรน สมเยน เอโก คามิกมนุสฺโส
อตฺตโน ปริพฺพยาหรณตฺถํ ทารุอาทีนิ ยานเก ปกฺขิปิตฺวา นครํ
คนฺตฺวา สหายกสฺส เคเห นิวาสํ คณฺหิ. ตทา ปน ปุณฺณมีทิวโส
โหติ. "คนฺธเสฏฺฐิโน ภุญฺชนลีฬฺหํ โอโลเกตูติ นคเร เภริญฺจาราเปสุํ.
อถ นํ สหายโก อาห "สมฺม ๑- คนฺธเสฏฺฐิโน เต ภุญฺชนลีฬฺหา
ทิฏฺฐปุพฺพาติ. "น ทิฏฺฐปุพฺพา สมฺมาติ. "เตนหิ สมฺม เอหิ, คจฺฉาม;
อยํ นครํ ๒- เภรี จรติ, มหาสมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสามาติ. นครวาสี
ชนปทํ ๓- คเหตฺวา อคมาสิ. มหาชโนปิ มญฺจาติมญฺจํ ๔- อภิรุหิตฺวา
ปสฺสติ. คามวาสี ภตฺตคนฺธํ ฆายิตฺวาว นครวาสึ อาห "มยฺหํ
เอตาย ๕- ปาติยา ภตฺตปิณฺเฑ ปิปาสา ชาตาติ. "สมฺม มา เอตํ
ปตฺถยิ, น สกฺกา ลทฺธุนฺติ. "สมฺม อลภนฺโต น ชีวิสฺสามีติ. โส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "สมฺมาติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. นคเร. ๓. สี. ยุ. ชนปทวาสึ ๔. สี. ยุ.
@มญฺจาติมญฺเจ. ๕. เอติสฺสนฺติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๑.
ตํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต ปริสปริยนฺเต ฐตฺวา "นมามิ เต
สามีติ ติกฺขตฺตุํ มหาสทฺทํ นิจฺฉาเรตฺวา, "โก เอโสติ วุตฺเต,
"อหํ สามีติ. "กึ เอตนฺติ. "อยํ เอโก คามวาสี ตุมฺหากํ ปาติยํ
ภตฺตปิณฺเฑ ปิปาสํ อุปฺปาเทสิ, เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ ทาเปถาติ. "น สกฺกา
ลทฺธุนฺติ. "กึ สมฺม สุตนฺเตติ. "สมฺม สุตมฺเม, อปิจ ลภนฺโต ชีวิสฺสามิ,
อลภนฺตสฺส เม มรณํ ภวิสฺสตีติ. โส ปุน วิรวิ "อยํ กิร สามิ
อลภนฺโต มริสฺสติ, ชีวิตมสฺส เทถาติ. "อมฺโภ ภตฺตปิณฺโฑ นาม
สตมฺปิ อคฺฆติ สตทฺวยมฺปิ อคฺฆติ, โย โย ยาจติ, ตสฺส ตสฺส
ททมาโน กิมหํ ภุญฺชิสฺสามีติ. "สามิ อยํ อลภนฺโต มริสฺสติ,
ชีวิตมสฺส เทถาติ. "น สกฺกา มุธา ลทฺธุํ, ยทิ ปน อลภนฺโต
น ชีวิสฺสติ, ตีณิ สํวจฺฉรานิ มม เคเห ภตึ กโรตุ, เอกมสฺส
ภตฺตปาตึ ทาเปสฺสามีติ. คามวาสี ตํ สุตฺวา "เอวํ โหตุ สมฺมาติ
สหายกํ วตฺวา ปุตฺตทารํ ปหาย "ภตฺตปาติอตฺถาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
ภตึ กริสฺสามีติ เสฏฺฐิสฺส เคหํ ปาวิสิ. โส ภตึ กโรนฺโต สพฺพกิจฺจานิ
สกฺกจฺจํ อกาสิ, เคเห วา อรญฺเญ วา ทิวา วา รตฺตึ วา [๑]-
กตฺตพฺพกมฺมานิ กตาเนว ปญฺญายึสุ. "ภตฺตภติโกติ วุตฺเต, สกลนคเร
ปญฺญายิ. อถสฺส ทิวเสสุ ปริปุณฺเณสุ ภตฺตเวยฺยาวฏิโก "ภตฺตภติกสฺส
สามิ ทิวโส ปริปุณฺโณ, ทุกฺกรํ เตน กตํ ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ
กโรนฺเตน, เอกมฺปิ กมฺมํ น สงฺโกปิตปุพฺพนฺติ อาห. อถสฺส
เสฏฺฐี อตฺตโน สายมาสปาตราสตฺถาย เทฺว สหสฺสานิ ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "สพฺพานีติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๒.
ปาตราสตฺถาย สหสฺสนฺติ ตีณิ สหสฺสานิ ทาเปตฺวา อาห "อชฺช
มยฺหํ กตฺตพฺพปริหารํ ตสฺเสว กโรถาติ; วตฺวา จ ปน ฐเปตฺวา
เอกํ จินฺตามณึ นาม ปิยภริยํ อวเสสชนมฺปิ "อชฺช ตเมว
ปริวาเรถาติ วตฺวา สพฺพํ สมฺปตฺตึ ตสฺส นิยฺยาเทสิ. โส เสฏฺฐิโน
นหาโนทเกน ตตฺเถว ๑- โกฏฺฐเก ตสฺมึ ผลเก นิสินฺโน นหาตฺวา
ตสฺเสว นิวาสนสาฏเก นิวาเสตฺวา ตสฺเสว ปลฺลงฺเก นิสีทิ.
เสฏฺฐีปิ นคเร เภริญฺจาราเปสิ "ภตฺตภติโก คนฺธเสฏฺฐิสฺส เคเห
ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ กตฺวา ภตฺตปาตึ ลภิ, ตสฺส ภุญฺชนสมฺปตฺตึ
โอโลเกนฺตูติ. มหาชโน มญฺจาติมญฺจํ อภิรุหิตฺวา ปสฺสติ.
คามวาสิสฺส โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปนาการปฺปตฺตํ อโหสิ.
นาฏกา ตํ ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ. ตสฺส ปุรโต ภตฺตปาตึ วฑฺเฒตฺวา
ฐปยึสุ. อถสฺส หตฺถโธวนเวลาย คนฺธมาทเน เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ
สตฺตเม ทิวเส สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "กตฺถ นุ โข อชฺช ภิกฺขาจารตฺถาย
คจฺฉามีติ อุปธาเรนฺโต ภตฺตภติกํ อทฺทส. อถ โส ๒- "อยํ ตีณิ
สํวจฺฉรานิ ภตึ กตฺวา ภตฺตปาตึ ลภิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส สทฺธา
นตฺถีติ อุปธาเรนฺโต "อตฺถีติ ญตฺวา "สทฺธาปิ เอกจฺเจ สงฺคหํ
กาตุํ น สกฺโกนฺติ, สกฺขิสฺสติ นุ โข เม สงฺคหํ กาตุนฺติ จินฺเตตฺวา
[อถ นํ] "สกฺขิสฺสติ เจว มม จ สงฺคหการณํ นิสฺสาย
มหาสมฺปตฺตึ ลภิสฺสตีติ ญตฺวา จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย
เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปริสนฺตเรน คนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต ฐิตเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตสฺเสว. ๒. สี. ยุ. อถสฺส เอตทโหสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
อตฺตานํ ทสฺเสสิ. โส ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ
อทินฺนภาเวน เอกิสฺสา ภตฺตปาติยา อตฺถาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
ปรเคเห ภตึ อกาสึ, อิทานิ เม อิทํ ภตฺตํ เอกรตฺตินฺทิวํ รกฺเขยฺย,
สเจ ปน ตํ อยฺยสฺส ทสฺสามิ; อเนกานิ [๑]- กปฺปโกฏิสหสฺสานิ
รกฺขิสฺสติ, อยฺยสฺเสว นํ ทสฺสามีติ. โส ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ
กตฺวา ลทฺธภตฺตปาติโต เอกปิณฺฑมฺปิ มุเข อฏฺฐเปตฺวาว ตณฺหํ
วิโนเทตฺวา สยเมว ปาตึ อุกฺขิปิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
ปาตึ อญฺญสฺส หตฺเถ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปาตึ
วามหตฺเถน คเหตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน ตสฺส ปตฺเต ภตฺตํ อากิริ.
ปจฺเจกพุทฺโธ ภตฺตสฺส อุปฑฺฒเสสกาเล ปตฺตํ หตฺเถน ปิทหิ.
อถ นํ โส อาห "ภนฺเต เอโกว ปฏิวึโส น สกฺกา ทฺวิธา กาตุํ,
มา มํ อิธ โลเก สงฺคณฺหาถ ๒-, ปรโลเก สงฺคหเมว กโรถ, สาวเสสํ
อกตฺวา นิรวเสสเมว ทสฺสามีติ. อตฺตโน หิ โถกมฺปิ อนวเสเสตฺวา
ทินฺนํ นิรวเสสนฺนาม, ตํ มหปฺผลํ โหติ. โส ตถา กโรนฺโต สพฺพํ
ทตฺวา ปุน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เอกํ ภตฺตปาตึ นิสฺสาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
เม ปรเคเห ภตึ กโรนฺเตน ทุกฺขํ อนุภูตํ, อิทานิ เม นิพฺพตฺตฏฺฐาเน
สุขเมว โหตุ, ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺเสว ภาคี ภเวยฺยนฺติ อาห.
ปจฺเจกพุทฺโธ "เอวํ โหตุ, จินฺตามณิ วิย เต สพฺพกาเม ททมานา
สงฺกปฺปา ปุณฺณจนฺโท วิย ปริปูเรนฺตูติ อนุโมทนํ กโรนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มนฺติ อตฺถิ. ๒. สงฺคณฺหถาติ ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
        "อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ       ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ,
         สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา   จนฺโท ปณฺณรโส ๑- ยถา,
         อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ       ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ,
         สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา   มณิ โชติรโส ยถาติ
วตฺวา "อยํ มหาชโน ๒- ยาว คนฺธมาทนปพฺพตคมนา มํ ปสฺสนฺโตว
ติฏฺฐตูติ อธิฏฺฐาย อากาเสน คนฺธมาทนํ อคมาสิ. มหาชโนปิ นํ
ปสฺสนฺโตว อฏฺฐาสิ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ปิณฺฑปาตํ ปญฺจสตานํ
ปจฺเจกพุทฺธานํ วิภชิตฺวา อทาสิ. สพฺเพ อตฺตโน ปโหนกํ คณฺหึสุ.
"อปฺโป ปิณฺฑปาโต กถํ ปโหตีติ น จินฺเตตพฺพํ. จตฺตาริ หิ
อจินฺเตยฺยานิ วุตฺตานิ, ตตฺรายํ ปจฺเจกพุทฺธวิสโยติ. มหาชโน
ปจฺเจกพุทฺธานํ ปิณฺฑปาตํ วิภชิตฺวา ทียมานํ ทิสฺวา สาธุการสหสฺสานิ
ปวตฺเตสิ, อสนิปาตสทฺโท วิย อโหสิ. ตํ สุตฺวา คนฺธเสฏฺฐี จินฺเตสิ
"ภตฺตภติโก มยา ทินฺนสมฺปตฺตึ ธาเรตุํ นาสกฺขิ มญฺเญ, เตนายํ
มหาชโน ปริหาสํ กโรนฺโต อุนฺนทตีติ. โส ปวตฺติชานนตฺถํ
มนุสฺเส เปเสสิ. เต อาคนฺตฺวา "สมฺปตฺติธารณโก นาม
สามิ เอวรูโป โหตีติ วตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. เสฏฺฐี
ตํ สุตฺวา ปญฺจวณฺณาย ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร หุตฺวา "อโห
ทุกฺกรํ เตน กตํ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ เอวรูปาย สมฺปตฺติยา ฐิโต
กิญฺจิ ทาตุํ นาสกฺขินฺติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตยา
อิทนฺนาม กตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม สามีติ วุตฺเต, "หนฺท สหสฺสํ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปณฺณเรสี. ๒. สี. ยุ. ชโน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
คเหตฺวา ตว ทาเน มยฺหมฺปิ ปตฺตึ เทหีติ อาห. โส ตถา อกาสิ.
เสฏฺฐีปิสฺส สพฺพํ อตฺตโน สนฺตกํ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อทาสิ.
     จตสฺโส หิ สมฺปทา นาม "วตฺถุสมฺปทา ปจฺจยสมฺปทา
เจตนาสมฺปทา คุณาติเรกสมฺปทาติ. ตตฺถ นิโรธสมาปตฺติรโห
อรหา วา อนาคามี วา ทกฺขิเณยฺโย วตฺถุสมฺปทา นาม, ปจฺจยานํ
ธมฺเมน สเมน อุปฺปตฺติ ปจฺจยสมฺปทา นาม, ทานโต ปุพฺเพ ทานกาเล
ปจฺฉาภาเคติ ตีสุ กาเลสุ เจตนาย โสมนสฺสสหคตญาณสมฺปยุตฺตภาโว
เจตนาสมฺปทา นาม, ทกฺขิเณยฺยสฺส ปน สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตภาโว
คุณาติเรกสมฺปทา นามาติ. อิมสฺส จ "ขีณาสโว ปจฺเจกพุทฺโธ
ทกฺขิเณยฺโย, ภตึ กตฺวา ลทฺธภาเวน ปจฺจโย ธมฺมโต
อุปฺปนฺโน, ตีสุ กาเลสุ เจตนา ปริสุทฺธา, สมาปตฺติโต
วุฏฺฐตมตฺโต ปจฺเจกพุทฺโธ คุณาติเรโกติ จตสฺโสปิ สมฺปทา
นิปฺผนฺนา, เอตาสํ อานุภาเวน ทิฏฺเฐว ธมฺเม มหาสมฺปตฺตึ
ปาปุณาติ; ตสฺมา โส เสฏฺฐิโน สนฺติกา สมฺปตฺตึ ลภติ.
     อปรภาเค จ ราชาปิ อิมินา กตกมฺมํ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา
สหสฺสํ ทตฺวา ปตฺตึ คเหตฺวา ตุฏฺฐมานโส มหนฺตํ โภคํ ทตฺวา
เสฏฺฐิฏฺฐานํ อทาสิ. "ภตฺตภติกเสฏฺฐีติสฺส นามํ อโหสิ. โส
คนฺธเสฏฺฐินา สทฺธึ สหาโย หุตฺวา เอกโต ขาทนฺโต ปิวนฺโต [๑]-
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร สยนฺโตติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
สารีปุตฺตตฺเถรสฺส อุปฏฺฐากกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. อถสฺส มาตา
ลทฺธคพฺภปริหารา กติปาหจฺจเยน "อโห วตาหํ ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ
สทฺธึ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สตรสโภชนํ ทตฺวา กาสายวตฺถนิวตฺถา
สุวณฺณสรกํ อาทาย อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา เตสํ ภิกฺขูนํ อุจฺฉิฏฺฐเสสกํ
ภุญฺเชยฺยนฺติ โทหฬินี หุตฺวา ตเถว กตฺวา โทหฬํ ปฏิวิโนเทสิ.
สา เสสมงฺคเลสุปิ ตถารูปเมว ทานํ ทตฺวา ปุตฺตํ วิชายิตฺวา
นามคหณทิวเส "ปุตฺตสฺส เม ภนฺเต สิกฺขาปทานิ เทถาติ เถรํ
อาห. เถโร "กิมสฺส นามนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต ปุตฺตสฺส เม
ปฏิสนฺธิคหณโต ปฏฺฐาย อิมสฺมึ เคเห กสฺสจิ ทุกฺขนฺนาม
น ภูตปุพฺพํ, เตเนวสฺส `สุขกุมาโรเตฺวว นามํ ภวิสฺสตีติ วุตฺเต,
ตเทวสฺส นามํ คเหตฺวา สิกฺขาปทานิ อทาสิ. ตทา เอวมสฺส ๑-
มาตุ "นาหํ มม ปุตฺตสฺส อชฺฌาสยํ ภินฺทิสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชิ.
สา ตสฺส กณฺณวิชฺฌนมงฺคลาทีสุปิ ตเถว ทานํ อทาสิ. กุมาโรปิ
สตฺตวสฺสิกกาเล "อิจฺฉามหํ อมฺม เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตุนฺติ
อาห. สา "สาธุ ตาต, นาหํ ตว อชฺฌาสยํ ภินฺทิสฺสามีติ เถรํ
นิมนฺเตตฺวา โภเชตฺวา "ภนฺเต ปุตฺโต เม ปพฺพชิตุํ อิจฺฉติ, อิมาหํ
สายณฺหสมเย วิหารํ อาเนสฺสามีติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ญาตเก
สนฺนิปาเตตฺวา "ปุตฺตสฺส เม คิหิกาเล กตฺตพฺพกิจฺจํ อชฺเชว
กริสฺสามาติ วตฺวา ปุตฺตํ อลงฺกริตฺวา มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน
วิหารํ เนตฺวา เถรสฺส นิยฺยาเทสิ. เถโรปิ ตํ "ตาต ปพฺพชฺชา
@เชิงอรรถ: ๑. จสฺสาติ ปเทน ภวีตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๗.
นาม ทุกฺกรา, สกฺขิสฺสสิ อภิรมิตุนฺติ วตฺวา, "กริสฺสามิ โว ภนฺเต
โอวาทนฺติ วุตฺเต, กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ. มาตาปิตโรปิสฺส
ปพฺพชฺชาสกฺการํ กโรนฺตา อนฺโตวิหาเรเยว สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตรสโภชนํ ทตฺวา สายํ อตฺตโน เคหํ อคมํสุ.
อฏฺฐเม ทิวเส สารีปุตฺตตฺเถโร, ภิกฺขุสงฺเฆ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ,
วิหาเร กตฺตพฺพกิจฺจํ กตฺวา สามเณรํ ปตฺตจีวรํ คาหาเปตฺวา
คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สามเณโร อนฺตรามคฺเค มาติกาทีนิ ทิสฺวา
ปณฺฑิตสามเณโร วิย เถรํ ปุจฺฉิ. เถโรปิ ตสฺส ตเถว พฺยากาสิ.
สามเณโร ตานิ ตานิ การณานิ สุตฺวา "สเจ ตุมฺเห อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
คณฺเหยฺยาถ, อหํ นิวตฺเตยฺยนฺติ วตฺวา, เถเรน ตสฺส อชฺฌาสยํ
อภินฺทิตฺวา "อาหร เม ปตฺตจีวรนฺติ ปตฺตจีวเร คหิเต, เถรํ
วนฺทิตฺวา นิวตฺตมาโน "ภนฺเต มยฺหํ อาหารํ อาหรมานา สตรสโภชนํ
อาหเรยฺยาถาติ อาห. "กุโต ตํ ลภิสฺสามีติ. "อตฺตโน ปุญฺเญน
อลภนฺตา มม ปุญฺเญน ลภิสฺสถ ภนฺเตติ. อถสฺส เถโร กุญฺจิกํ
ทตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. โส วิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส คพฺภํ
วิวริตฺวา ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย อตฺตโน กาเย ญาณํ โอตาเรตฺวา
นิสีทิ. ตสฺส คุณเตเชน สกฺกสฺส อาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. สกฺโก
"กินฺนุ โข เอตนฺติ โอโลเกนฺโต สามเณรํ ทิสฺวา "สุขสามเณโร
อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ นิวตฺโต, มยา
ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา จตฺตาโร มหาราเช ปกฺโกสาเปตฺวา
"คจฺฉถ ตาตา, วิหารสฺส อุปวเน ทุสฺสทฺเท สกุเณ ปลาเปถาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๘.
อุยฺโยเชสิ. เต ตถา กตฺวา สมนฺตา อารกฺขํ คณฺหึสุ. จนฺทิมสุริเย
"อตฺตโน วิมานานิ คณฺหิตฺวา ติฏฺฐถาติ อาณาเปสิ. เตปิ ตถา
กรึสุ. สยมฺปิ อาวิญฺชนฏฺฐาเน อารกฺขํ คณฺหิ. วิหาโร ๑- สนฺนิสินฺโน
นีรโว อโหสิ. สามเณโร เอกคฺเคน จิตฺเตน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ตีณิ มคฺคผลานิ ปาปุณิ. เถโร สามเณเรน "สตรสโภชนํ
อาหเรยฺยาถาติ วุตฺโต "กสฺส นุ โข ฆเร สกฺกา ลทฺธุนฺติ
โอโลเกนฺโต เอกํ อชฺฌาสยสมฺปนฺนํ อุปฏฺฐากกุลํ ทิสฺวา ตตฺถ
คนฺตฺวา "ภนฺเต สาธุ โว กตํ อชฺช อิธาคจฺฉนฺเตหีติ เตหิ
ตุฏฺฐมานเสหิ ปตฺตํ คเหตฺวา นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา
ยาว ภตฺตกาลา ธมฺมกถํ ยาจิโต เตสํ สาราณียํ ธมฺมกถํ
กเถตฺวา กาลํ สลฺลกฺเขตฺวา เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. อถสฺส สตรสโภชนํ
ทตฺวา ตํ อาทาย คนฺตุกามํ เถรํ ทิสฺวา "ภุญฺชถ ภนฺเต, อปรมฺปิ
ทสฺสามาติ เถรํ โภเชตฺวา ปุน ปตฺตปูรํ อทํสุ. เถโร ตํ อาทาย
"สามเณโร เม ฉาโตติ ตุริตตุริโต วิหารํ ปายาสิ. ตํทิวสํ
สตฺถา ปาโตว นิกฺขมิตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน อาวชฺเชสิ "อชฺช
สุขสามเณโร อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ
นิวตฺโต, นิปฺผนฺนํ นุ โข ตสฺส กิจฺจนฺติ, โส ติณฺณํเยว มคฺคผลานํ
ปตฺตภาวํ ทิสฺวา อุตฺตรึปิ อุปธาเรนฺโต "สกฺขิสฺสตายํ อชฺช อรหตฺตํ
ปาปุณิตุํ, สารีปุตฺโต ปน `สามเณโร เม ฉาโตติ เวเคน ภตฺตํ
อาทาย นิกฺขมติ, สเจ อิมสฺมึ อรหตฺตํ อปฺปตฺเต ภตฺตํ อาหริสฺสติ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วิหาเร.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๙.
อิมสฺส อนฺตราโย ภวิสฺสติ; มยา คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ
คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ทฺวารโกฏฺฐเก
ฐตฺวา อารกฺขํ คณฺหิ. เถโรปิ ภตฺตํ อาหริ. อถ นํ เหฏฺฐา
วุตฺตนเยเนว จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ. ปญฺหวิสชฺชนาวสาเน สามเณโร
อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา เถรํ อามนฺเตตฺวา "คจฺฉ สารีปุตฺต,
สามเณรสฺส เต ภตฺตํ เทหีติ อาห. เถโร คนฺตฺวา ทฺวารํ อาโกเฏสิ.
สามเณโร นิกฺขมิตฺวา อุปชฺฌายสฺส วตฺตํ กตฺวา, "ภตฺตกิจฺจํ
กโรหีติ วุตฺเต, เถรสฺส ภตฺเตน อนตฺถิกภาวํ ญตฺวา สตฺตวสฺสิโก
กุมาโร ตํขณญฺเญว อรหตฺตํ ปตฺโต นีจาสนฏฺฐานํ ๑- ปจฺจเวกฺขนฺโต
ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปตฺตํ โธวิ. ตสฺมึ กาเล จตฺตาโร มหาราชาโน
อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสุํ. จนฺทิมสุริยาปิ วิมานานิ มุญฺจึสุ. สกฺโกปิ
อาวิญฺชนฏฺฐาเน อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสิ. สุริโย นภมชฺฌํ อติกฺกนฺโตเยว
ปญฺญายิ.
     ภิกฺขู "สายณฺโห ปญฺญายติ, สามเณเรน อิทาเนว ภตฺตกิจฺจํ
กตํ; กึ นุ โข อชฺช ปุพฺพณฺโห พลวา ชาโต, สายณฺโห มนฺโทติ
วทึสุ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต อชฺช ปุพฺพณฺโห พลวา ชาโต,
สายณฺโห มนฺโท; สามเณเรน อิทาเนว ภตฺตํ ภุตฺตํ, อถ จ
ปน สุริโย นภมชฺฌํ อติกฺกนฺโต ปญฺญายตีติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว
เอวเมว โหติ ปุญฺญวนฺตานํ สมณธมฺมํ กรณกาเล, อชฺช หิ
@เชิงอรรถ: ๑. นิพฺพานฏฺฐานนฺติปิ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๐.
จตฺตาโร มหาราชาโน สมนฺตา อารกฺขํ คณฺหึสุ, จนฺทิมสุริยา
วิมานานิ คเหตฺวา อฏฺฐํสุ, สกฺโก อาวิญฺชนเก อารกฺขํ คณฺหิ,
อหมฺปิ ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ คณฺหึ; อชฺช สุขสามเณโร
มาติกาย อุทกํ หรนฺเต อุสุกาเร อุสุํ อุชุํ กโรนฺเต ตจฺฉเก
จกฺกาทีนิ กโรนฺเต ทิสฺวา อตฺตานํ ทเมตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
                 "อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา,
                  อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ,
                  ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา,
                  อตฺตานํ ทมยนฺติ สุพฺพตาติ.
     ตตฺถ "สุพฺพตาติ: สุวทา สุเขน โอวทิตพฺพา อนุสาสิตพฺพาติ
อตฺโถ. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     สุขสามเณรวตฺถุ.
                  ทณฺฑวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ทสโม วคฺโค.
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๒ หน้า ๖๓-๙๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=22&A=1273&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=22&A=1273&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=20
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=618
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=610
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=610
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25