อรรถกถาเล่มที่ ๒๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๕ ปาป-ชราวคฺค

หน้าที่ ๗๕.
อุทาหุ `พฺราหฺมโณติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, `อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว มม
ปุตฺตํ `สมโณติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ, `พฺราหฺมโณติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเยวาติ
วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
            "อลงฺกโต เจปิ สมญฺจเรยฺย
             สนฺโต ทนฺโต นิยโต พฺรหฺมจารี
             สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ,
             โส พฺราหฺมโณ โส สมโณ ส ภิกฺขูติ.
     ตตฺถ อลงฺกโตติ: วตฺถาภรณปฏิมณฺฑิโต. ตสฺสตฺโถ
"วตฺถาลงฺการาทีหิ อลงฺกโต เจปิ ปุคฺคโล กายาทีหิ สมญฺจเรยฺย
ราคาทิวูปสเมน สนฺโต อินฺทฺริยทมเนน ทนฺโต จตุมฺมคฺคนิยาเมน
นิยโต เสฏฺฐจริยาย พฺรหฺมจารี กายทณฺฑาทีนํ โอโรปิตตาย
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ, โส เอวรูโป พาหิตปาปตฺตา
`พฺราหฺมโณติปิ สมิตปาปตฺตา `สมโณติปิ ภินฺนกิเลสตฺตา `ภิกฺขูติปิ
วตฺตพฺโพเยวาติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    สนฺตติมหามตฺตวตฺถุ.
                    --------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๖.
                ๑๐. ปิโลติกตฺเถรวตฺถุ. (๑๑๖)
       "หิรินิเสโธ ปุริโสติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ปิโลติกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ ทิวเส อานนฺทตฺเถโร เอกํ ปิโลติกขณฺฑนิวตฺถํ
กปาลํ อาทาย ภิกฺขาย จรนฺตํ ทารกํ ทิสฺวา "กินฺเต เอวํ วิจริตฺวา
ชีวิตโต ปพฺพชฺชา น อุตฺตราติ วตฺวา, "ภนฺเต โก มํ ปพฺพาเชสฺสตีติ
วุตฺเต, "อหํ ปพฺพาเชสฺสามีติ ตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา สหตฺถา
นหาเปตฺวา กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ. เตน ปน นิวตฺถปิโลติกขณฺฑํ
ปสาเรตฺวา โอโลเกนฺโต ปริสฺสาวนกรณมตฺตมฺปิ คยฺหุปคํ กญฺจิ
ปเทสํ อทิสฺวา กปาเลน สทฺธึ เอกิสฺสา รุกฺขสาขาย ฐเปสิ.
โส ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท พุทฺธานํ อุปฺปนฺนลาภสกฺการํ
ปริภุญฺชมาโน มหคฺฆานิ จีวรานิ อจฺฉาเทตฺวา วิจรนฺโต ถูลสรีโร
หุตฺวา อุกฺกณฺฐิตฺวา "กึ เม ชนสฺส สทฺธาเทยฺยํ นิวาเสตฺวา
วิจรเณน, อตฺตโน ปิโลติกเมว นิวาเสสฺสามีติ ตํ ฐานํ คนฺตฺวา
ปิโลติกํ คเหตฺวา "อหิริก นิลฺลชฺช เอวรูปานํ วตฺถานํ อจฺฉาทนฏฺฐานํ
ปหาย อิมํ ปิโลติกขณฺฑํ นิวาเสตฺวา กปาลหตฺโถ ภิกฺขาย จริตุํ
อิจฺฉสีติ ตํ อารมฺมณํ กตฺวา อตฺตนาว อตฺตานํ โอวทิ. โอวทนฺตสฺเสว
ปนสฺส จิตฺตํ ปสีทิ. โส ตํ ปิโลติกํ ตตฺเถว ปฏิสาเมตฺวา นิวตฺติตฺวา
วิหารเมว คโต. โส กติปาหจฺจเยน ปุน อุกฺกณฺฐิตฺวา ตเถว วตฺวา
นิวตฺติ, ปุนปิ ตเถวาติ. ตํ เอวํ อปราปรํ วิจรนฺตํ ทิสวา ภิกฺขู "กหํ
อาวุโส คจฺฉสีติ ปุจฺฉนฺติ. โส "อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉามาวุโสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๗.
วตฺวา เอเตเนว นีหาเรน อตฺตโน ปิโลติกขณฺฑเมว อารมฺมณํ กตฺวา
อตฺตานํ นิเสเธตฺวา กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ภิกฺขู อาหํสุ
"กึ อาวุโส น อิทานิ อาจริยสฺส สนฺติกํ คจฺฉสิ, นนุ อยํ ตว
วิจรณมคฺโคติ. "อาวุโส อาจริเยน สทฺธึ สํสคฺเค สติ คโตมฺหิ,
อิทานิ ปน เม ฉินฺโน ๑- สํสคฺโค, เตนสฺส สนฺติกํ น คจฺฉามีติ. ภิกฺขู
ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ "ภนฺเต ปิโลติกตฺเถโร อญฺญํ พฺยากโรตีติ.
"กิมาห ภิกฺขเวติ. "อิทนฺนาม ภนฺเตติ. ตํ สุตฺวา สตฺถา "อาม
ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต, สํสคฺเค สติ, อาจริยสฺส สนฺติกํ คโต, อิทานิ
ปนสฺส สํสคฺโค ฉินฺโน, อตฺตนาว อตฺตานํ นิเสเธตฺวา อรหตฺตํ
ปตฺโตติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "หิรินิเสโธ ปุริโส        โกจิ โลกสฺมิ วิชฺชติ,
         โย นิทฺทํ อปโพเธติ      อสฺโส ภทฺโร กสามิว;
                อสฺโส ยถา ภทฺโร กสานิวิฏฺโฐ
                อาตาปิโน สํเวคิโน ภวาถ;
                สทฺธาย สีเลน จ วีริเยน จ
                สมาธินา ธมฺมวินิจฺฉเยน จ
                สมฺปนฺนวิชฺชาจรณา ปฏิสฺสตา
                ปหสฺสถ ทุกฺขมิทํ อนปฺปกนฺติ.
     ตตฺถ "อนฺโต ๒- อุปฺปนฺนํ อกุสลวิตกฺกํ หิริยา นิเสเธตีติ
หิรินิเสโธ. โกจิ โลกสฺมินฺติ: เอวรูโป ปุคฺคโล ๓- ทุลฺลโภ โกจิเทว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปจฺฉินฺโน. ๒. สี. ยุ. อตฺตโน. ๓. สี. ยุ. "ปุคฺคโลติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๘.
โลกสฺมึ วิชฺชติ. โย นิทฺทนฺติ: โย อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต
อตฺตโน อุปฺปนฺนํ นิทฺทํ อปหรนฺโต พุชฺฌตีติ อปโพเธติ. กสามิวาติ:
ยถา ภทฺโร อสฺโส อตฺตนิ ปตมานํ กสํ อปหรติ อตฺตนิ ปติตุํ
น เทติ; โย เอวํ นิทฺทํ อปโพเธติ, โส ทุลฺลโภติ อตฺโถ.
     ทุติยคาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ "ภิกฺขเว ยถา ภทฺโร อสฺโส
ปมาทมาคมฺม กสาย นิวิฏฺโฐ `อหมฺปิ นาม กสาย ปหโตติ
อปรภาเค อาตปฺปํ กโรติ; เอวํ ตุมฺเหปิ อาตาปิโน สํเวคิโน ภวถ;
เอวํภูตา โลกิยโลกุตฺตราย ทุวิธาย สทฺธาย จ จตุปาริสุทฺธิสีเลน จ
กายิกเจตสิกวิริเยน จ อฏฺฐสมาปตฺติสมาธินา จ การณาการณ-
ชานนลกฺขเณน จ ธมฺมวินิจฺฉเยน สมนฺนาคตา หุตฺวา ติสฺสนฺนํ วา
อฏฺฐนฺนํ วา วิชฺชานํ ปญฺจทสนฺนญฺจ จรณานํ สมฺปตฺติยา สมฺปนฺน-
วิชฺชาจรณา อุปฏฺฐิตสฺสติตาย ปฏิสฺสตา หุตฺวา อิทํ อนปฺปกํ
วฏฺฏทุกฺขํ ปชหิสฺสถาติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปิโลติกตฺเถรวตฺถุ.
                     -------------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๙.
                ๑๑. สุขสามเณรวตฺถุ. (๑๑๗)
       "อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต สุขสามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.
     อตีตสฺมึ หิ พาราณสีเสฏฺฐิโน คนฺธกุมาโร นาม ปุตฺโต
อโหสิ. ราชา, ตสฺส ปิตริ กาลกเต, ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมสฺสาเสตฺวา
มหนฺเตน สกฺกาเรน ตสฺเสว เสฏฺฐิฏฺฐานํ อทาสิ. โส ตโต ปฏฺฐาย
"คนฺธเสฏฺฐีติ ปญฺญายิ. อถสฺส ภณฺฑาคาริโก ธนคพฺภทฺวารํ
วิวริตฺวา "สามิ อิทนฺเต เอตฺตกํ ปิตุ ธนํ, เอตฺตกํ ปิตามหาทีนนฺติ
นีหริตฺวา ทสฺเสสิ. โส ธนราสึ โอโลเกตฺวา อาห "กิมฺปน เต
อิมํ ธนํ คเหตฺวา น คมึสูติ. "สามิ ธนํ คเหตฺวา คตา นาม
นตฺถิ, อตฺตนา กตํ กุสลากุสลเมว หิ อาทาย สตฺตา คจฺฉนฺตีติ.
โส จินฺเตสิ "เต พาลตาย ธนํ สณฺฐาเปตฺวา ปหาย คตา,
อหมฺปเนตํ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ; เอวํ ปน จินฺเตนฺโต `ทานํ วา
ทสฺสามิ ปูชํ วา กริสฺสามีติ อจินฺเตตฺวา "อิทํ สพฺพํ ขาทิตฺวา
คมิสฺสามีติ จินฺเตสิ. โส สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ผลิกมยํ
นหานโกฏฺฐกํ กาเรสิ, สตสหสฺสํ ทตฺวา ผลิกมยเมว นหานผลกํ,
สตสหสฺสํ ทตฺวา นิสีทนปลฺลงฺกํ, สตสหสฺสํ ทตฺวา โภชนปาตึ,
สตสหสฺสเมว ทตฺวา โภชนฏฺฐาเน มณฺฑปํ กาเรสิ ๑-, สตสหสฺสํ
ทตฺวา โภชนปาติยา อาสิตฺตกุปธานํ กาเรสิ, สตสหสฺเสเนว เคเห
สีหปญฺชรํ สณฺฐาเปสิ, อตฺตโน ปาตราสตฺถาย สหสฺสํ อทาสิ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. การาเปสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๐.
สายมาสตฺถายปิ สหสฺสเมว, ปุณฺณมีทิวเส ปน โภชนตฺถาย สตสหสฺสํ
ทาเปสิ, ตํ ภตฺตํ ภุญฺชนทิวเส สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา นครํ
อลงฺกริตฺวา เภริญฺจาราเปสิ "คนฺธเสฏฺฐิสฺส กิร ภตฺตภุญฺชนลีฬฺหํ
โอโลเกตูติ. มหาชโน มญฺจาติมญฺจํ พนฺธิตฺวา สนฺนิปติ. โสปิ
สตสหสฺสคฺฆนเก นหานโกฏฺฐเก สตสหสฺสคฺฆนเก ผลเก นิสีทิตฺวา
โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาตฺวา ตํ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา ตสฺมึ
ปลฺลงฺเก นิสีทิ. อถสฺส ตสฺมึ อาสิตฺตกุปธาเน ตํ ปาตึ ฐเปตฺวา
สตสหสฺสคฺฆนกํ โภชนํ วฑฺเฒสุํ. โส นาฏกิตฺถีปริวุโต เอวรูปาย
สมฺปตฺติยา ตํ โภชนํ ภุญฺชติ. อปเรน สมเยน เอโก คามิกมนุสฺโส
อตฺตโน ปริพฺพยาหรณตฺถํ ทารุอาทีนิ ยานเก ปกฺขิปิตฺวา นครํ
คนฺตฺวา สหายกสฺส เคเห นิวาสํ คณฺหิ. ตทา ปน ปุณฺณมีทิวโส
โหติ. "คนฺธเสฏฺฐิโน ภุญฺชนลีฬฺหํ โอโลเกตูติ นคเร เภริญฺจาราเปสุํ.
อถ นํ สหายโก อาห "สมฺม ๑- คนฺธเสฏฺฐิโน เต ภุญฺชนลีฬฺหา
ทิฏฺฐปุพฺพาติ. "น ทิฏฺฐปุพฺพา สมฺมาติ. "เตนหิ สมฺม เอหิ, คจฺฉาม;
อยํ นครํ ๒- เภรี จรติ, มหาสมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสามาติ. นครวาสี
ชนปทํ ๓- คเหตฺวา อคมาสิ. มหาชโนปิ มญฺจาติมญฺจํ ๔- อภิรุหิตฺวา
ปสฺสติ. คามวาสี ภตฺตคนฺธํ ฆายิตฺวาว นครวาสึ อาห "มยฺหํ
เอตาย ๕- ปาติยา ภตฺตปิณฺเฑ ปิปาสา ชาตาติ. "สมฺม มา เอตํ
ปตฺถยิ, น สกฺกา ลทฺธุนฺติ. "สมฺม อลภนฺโต น ชีวิสฺสามีติ. โส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "สมฺมาติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. นคเร. ๓. สี. ยุ. ชนปทวาสึ ๔. สี. ยุ.
@มญฺจาติมญฺเจ. ๕. เอติสฺสนฺติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๑.
ตํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต ปริสปริยนฺเต ฐตฺวา "นมามิ เต
สามีติ ติกฺขตฺตุํ มหาสทฺทํ นิจฺฉาเรตฺวา, "โก เอโสติ วุตฺเต,
"อหํ สามีติ. "กึ เอตนฺติ. "อยํ เอโก คามวาสี ตุมฺหากํ ปาติยํ
ภตฺตปิณฺเฑ ปิปาสํ อุปฺปาเทสิ, เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ ทาเปถาติ. "น สกฺกา
ลทฺธุนฺติ. "กึ สมฺม สุตนฺเตติ. "สมฺม สุตมฺเม, อปิจ ลภนฺโต ชีวิสฺสามิ,
อลภนฺตสฺส เม มรณํ ภวิสฺสตีติ. โส ปุน วิรวิ "อยํ กิร สามิ
อลภนฺโต มริสฺสติ, ชีวิตมสฺส เทถาติ. "อมฺโภ ภตฺตปิณฺโฑ นาม
สตมฺปิ อคฺฆติ สตทฺวยมฺปิ อคฺฆติ, โย โย ยาจติ, ตสฺส ตสฺส
ททมาโน กิมหํ ภุญฺชิสฺสามีติ. "สามิ อยํ อลภนฺโต มริสฺสติ,
ชีวิตมสฺส เทถาติ. "น สกฺกา มุธา ลทฺธุํ, ยทิ ปน อลภนฺโต
น ชีวิสฺสติ, ตีณิ สํวจฺฉรานิ มม เคเห ภตึ กโรตุ, เอกมสฺส
ภตฺตปาตึ ทาเปสฺสามีติ. คามวาสี ตํ สุตฺวา "เอวํ โหตุ สมฺมาติ
สหายกํ วตฺวา ปุตฺตทารํ ปหาย "ภตฺตปาติอตฺถาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
ภตึ กริสฺสามีติ เสฏฺฐิสฺส เคหํ ปาวิสิ. โส ภตึ กโรนฺโต สพฺพกิจฺจานิ
สกฺกจฺจํ อกาสิ, เคเห วา อรญฺเญ วา ทิวา วา รตฺตึ วา [๑]-
กตฺตพฺพกมฺมานิ กตาเนว ปญฺญายึสุ. "ภตฺตภติโกติ วุตฺเต, สกลนคเร
ปญฺญายิ. อถสฺส ทิวเสสุ ปริปุณฺเณสุ ภตฺตเวยฺยาวฏิโก "ภตฺตภติกสฺส
สามิ ทิวโส ปริปุณฺโณ, ทุกฺกรํ เตน กตํ ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ
กโรนฺเตน, เอกมฺปิ กมฺมํ น สงฺโกปิตปุพฺพนฺติ อาห. อถสฺส
เสฏฺฐี อตฺตโน สายมาสปาตราสตฺถาย เทฺว สหสฺสานิ ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "สพฺพานีติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๒.
ปาตราสตฺถาย สหสฺสนฺติ ตีณิ สหสฺสานิ ทาเปตฺวา อาห "อชฺช
มยฺหํ กตฺตพฺพปริหารํ ตสฺเสว กโรถาติ; วตฺวา จ ปน ฐเปตฺวา
เอกํ จินฺตามณึ นาม ปิยภริยํ อวเสสชนมฺปิ "อชฺช ตเมว
ปริวาเรถาติ วตฺวา สพฺพํ สมฺปตฺตึ ตสฺส นิยฺยาเทสิ. โส เสฏฺฐิโน
นหาโนทเกน ตตฺเถว ๑- โกฏฺฐเก ตสฺมึ ผลเก นิสินฺโน นหาตฺวา
ตสฺเสว นิวาสนสาฏเก นิวาเสตฺวา ตสฺเสว ปลฺลงฺเก นิสีทิ.
เสฏฺฐีปิ นคเร เภริญฺจาราเปสิ "ภตฺตภติโก คนฺธเสฏฺฐิสฺส เคเห
ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ กตฺวา ภตฺตปาตึ ลภิ, ตสฺส ภุญฺชนสมฺปตฺตึ
โอโลเกนฺตูติ. มหาชโน มญฺจาติมญฺจํ อภิรุหิตฺวา ปสฺสติ.
คามวาสิสฺส โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ กมฺปนาการปฺปตฺตํ อโหสิ.
นาฏกา ตํ ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ. ตสฺส ปุรโต ภตฺตปาตึ วฑฺเฒตฺวา
ฐปยึสุ. อถสฺส หตฺถโธวนเวลาย คนฺธมาทเน เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ
สตฺตเม ทิวเส สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "กตฺถ นุ โข อชฺช ภิกฺขาจารตฺถาย
คจฺฉามีติ อุปธาเรนฺโต ภตฺตภติกํ อทฺทส. อถ โส ๒- "อยํ ตีณิ
สํวจฺฉรานิ ภตึ กตฺวา ภตฺตปาตึ ลภิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส สทฺธา
นตฺถีติ อุปธาเรนฺโต "อตฺถีติ ญตฺวา "สทฺธาปิ เอกจฺเจ สงฺคหํ
กาตุํ น สกฺโกนฺติ, สกฺขิสฺสติ นุ โข เม สงฺคหํ กาตุนฺติ จินฺเตตฺวา
[อถ นํ] "สกฺขิสฺสติ เจว มม จ สงฺคหการณํ นิสฺสาย
มหาสมฺปตฺตึ ลภิสฺสตีติ ญตฺวา จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตมาทาย
เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปริสนฺตเรน คนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต ฐิตเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ตสฺเสว. ๒. สี. ยุ. อถสฺส เอตทโหสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๓.
อตฺตานํ ทสฺเสสิ. โส ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ
อทินฺนภาเวน เอกิสฺสา ภตฺตปาติยา อตฺถาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
ปรเคเห ภตึ อกาสึ, อิทานิ เม อิทํ ภตฺตํ เอกรตฺตินฺทิวํ รกฺเขยฺย,
สเจ ปน ตํ อยฺยสฺส ทสฺสามิ; อเนกานิ [๑]- กปฺปโกฏิสหสฺสานิ
รกฺขิสฺสติ, อยฺยสฺเสว นํ ทสฺสามีติ. โส ตีณิ สํวจฺฉรานิ ภตึ
กตฺวา ลทฺธภตฺตปาติโต เอกปิณฺฑมฺปิ มุเข อฏฺฐเปตฺวาว ตณฺหํ
วิโนเทตฺวา สยเมว ปาตึ อุกฺขิปิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
ปาตึ อญฺญสฺส หตฺเถ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปาตึ
วามหตฺเถน คเหตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน ตสฺส ปตฺเต ภตฺตํ อากิริ.
ปจฺเจกพุทฺโธ ภตฺตสฺส อุปฑฺฒเสสกาเล ปตฺตํ หตฺเถน ปิทหิ.
อถ นํ โส อาห "ภนฺเต เอโกว ปฏิวึโส น สกฺกา ทฺวิธา กาตุํ,
มา มํ อิธ โลเก สงฺคณฺหาถ ๒-, ปรโลเก สงฺคหเมว กโรถ, สาวเสสํ
อกตฺวา นิรวเสสเมว ทสฺสามีติ. อตฺตโน หิ โถกมฺปิ อนวเสเสตฺวา
ทินฺนํ นิรวเสสนฺนาม, ตํ มหปฺผลํ โหติ. โส ตถา กโรนฺโต สพฺพํ
ทตฺวา ปุน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เอกํ ภตฺตปาตึ นิสฺสาย ตีณิ สํวจฺฉรานิ
เม ปรเคเห ภตึ กโรนฺเตน ทุกฺขํ อนุภูตํ, อิทานิ เม นิพฺพตฺตฏฺฐาเน
สุขเมว โหตุ, ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐธมฺมสฺเสว ภาคี ภเวยฺยนฺติ อาห.
ปจฺเจกพุทฺโธ "เอวํ โหตุ, จินฺตามณิ วิย เต สพฺพกาเม ททมานา
สงฺกปฺปา ปุณฺณจนฺโท วิย ปริปูเรนฺตูติ อนุโมทนํ กโรนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มนฺติ อตฺถิ. ๒. สงฺคณฺหถาติ ภวิตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๔.
        "อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ       ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ,
         สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา   จนฺโท ปณฺณรโส ๑- ยถา,
         อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ       ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ,
         สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา   มณิ โชติรโส ยถาติ
วตฺวา "อยํ มหาชโน ๒- ยาว คนฺธมาทนปพฺพตคมนา มํ ปสฺสนฺโตว
ติฏฺฐตูติ อธิฏฺฐาย อากาเสน คนฺธมาทนํ อคมาสิ. มหาชโนปิ นํ
ปสฺสนฺโตว อฏฺฐาสิ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ปิณฺฑปาตํ ปญฺจสตานํ
ปจฺเจกพุทฺธานํ วิภชิตฺวา อทาสิ. สพฺเพ อตฺตโน ปโหนกํ คณฺหึสุ.
"อปฺโป ปิณฺฑปาโต กถํ ปโหตีติ น จินฺเตตพฺพํ. จตฺตาริ หิ
อจินฺเตยฺยานิ วุตฺตานิ, ตตฺรายํ ปจฺเจกพุทฺธวิสโยติ. มหาชโน
ปจฺเจกพุทฺธานํ ปิณฺฑปาตํ วิภชิตฺวา ทียมานํ ทิสฺวา สาธุการสหสฺสานิ
ปวตฺเตสิ, อสนิปาตสทฺโท วิย อโหสิ. ตํ สุตฺวา คนฺธเสฏฺฐี จินฺเตสิ
"ภตฺตภติโก มยา ทินฺนสมฺปตฺตึ ธาเรตุํ นาสกฺขิ มญฺเญ, เตนายํ
มหาชโน ปริหาสํ กโรนฺโต อุนฺนทตีติ. โส ปวตฺติชานนตฺถํ
มนุสฺเส เปเสสิ. เต อาคนฺตฺวา "สมฺปตฺติธารณโก นาม
สามิ เอวรูโป โหตีติ วตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. เสฏฺฐี
ตํ สุตฺวา ปญฺจวณฺณาย ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร หุตฺวา "อโห
ทุกฺกรํ เตน กตํ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ เอวรูปาย สมฺปตฺติยา ฐิโต
กิญฺจิ ทาตุํ นาสกฺขินฺติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตยา
อิทนฺนาม กตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม สามีติ วุตฺเต, "หนฺท สหสฺสํ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปณฺณเรสี. ๒. สี. ยุ. ชโน.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๕.
คเหตฺวา ตว ทาเน มยฺหมฺปิ ปตฺตึ เทหีติ อาห. โส ตถา อกาสิ.
เสฏฺฐีปิสฺส สพฺพํ อตฺตโน สนฺตกํ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อทาสิ.
     จตสฺโส หิ สมฺปทา นาม "วตฺถุสมฺปทา ปจฺจยสมฺปทา
เจตนาสมฺปทา คุณาติเรกสมฺปทาติ. ตตฺถ นิโรธสมาปตฺติรโห
อรหา วา อนาคามี วา ทกฺขิเณยฺโย วตฺถุสมฺปทา นาม, ปจฺจยานํ
ธมฺเมน สเมน อุปฺปตฺติ ปจฺจยสมฺปทา นาม, ทานโต ปุพฺเพ ทานกาเล
ปจฺฉาภาเคติ ตีสุ กาเลสุ เจตนาย โสมนสฺสสหคตญาณสมฺปยุตฺตภาโว
เจตนาสมฺปทา นาม, ทกฺขิเณยฺยสฺส ปน สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตภาโว
คุณาติเรกสมฺปทา นามาติ. อิมสฺส จ "ขีณาสโว ปจฺเจกพุทฺโธ
ทกฺขิเณยฺโย, ภตึ กตฺวา ลทฺธภาเวน ปจฺจโย ธมฺมโต
อุปฺปนฺโน, ตีสุ กาเลสุ เจตนา ปริสุทฺธา, สมาปตฺติโต
วุฏฺฐตมตฺโต ปจฺเจกพุทฺโธ คุณาติเรโกติ จตสฺโสปิ สมฺปทา
นิปฺผนฺนา, เอตาสํ อานุภาเวน ทิฏฺเฐว ธมฺเม มหาสมฺปตฺตึ
ปาปุณาติ; ตสฺมา โส เสฏฺฐิโน สนฺติกา สมฺปตฺตึ ลภติ.
     อปรภาเค จ ราชาปิ อิมินา กตกมฺมํ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา
สหสฺสํ ทตฺวา ปตฺตึ คเหตฺวา ตุฏฺฐมานโส มหนฺตํ โภคํ ทตฺวา
เสฏฺฐิฏฺฐานํ อทาสิ. "ภตฺตภติกเสฏฺฐีติสฺส นามํ อโหสิ. โส
คนฺธเสฏฺฐินา สทฺธึ สหาโย หุตฺวา เอกโต ขาทนฺโต ปิวนฺโต [๑]-
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร สยนฺโตติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๖.
สารีปุตฺตตฺเถรสฺส อุปฏฺฐากกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. อถสฺส มาตา
ลทฺธคพฺภปริหารา กติปาหจฺจเยน "อโห วตาหํ ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ
สทฺธึ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สตรสโภชนํ ทตฺวา กาสายวตฺถนิวตฺถา
สุวณฺณสรกํ อาทาย อาสนปริยนฺเต นิสินฺนา เตสํ ภิกฺขูนํ อุจฺฉิฏฺฐเสสกํ
ภุญฺเชยฺยนฺติ โทหฬินี หุตฺวา ตเถว กตฺวา โทหฬํ ปฏิวิโนเทสิ.
สา เสสมงฺคเลสุปิ ตถารูปเมว ทานํ ทตฺวา ปุตฺตํ วิชายิตฺวา
นามคหณทิวเส "ปุตฺตสฺส เม ภนฺเต สิกฺขาปทานิ เทถาติ เถรํ
อาห. เถโร "กิมสฺส นามนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต ปุตฺตสฺส เม
ปฏิสนฺธิคหณโต ปฏฺฐาย อิมสฺมึ เคเห กสฺสจิ ทุกฺขนฺนาม
น ภูตปุพฺพํ, เตเนวสฺส `สุขกุมาโรเตฺวว นามํ ภวิสฺสตีติ วุตฺเต,
ตเทวสฺส นามํ คเหตฺวา สิกฺขาปทานิ อทาสิ. ตทา เอวมสฺส ๑-
มาตุ "นาหํ มม ปุตฺตสฺส อชฺฌาสยํ ภินฺทิสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปชฺชิ.
สา ตสฺส กณฺณวิชฺฌนมงฺคลาทีสุปิ ตเถว ทานํ อทาสิ. กุมาโรปิ
สตฺตวสฺสิกกาเล "อิจฺฉามหํ อมฺม เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตุนฺติ
อาห. สา "สาธุ ตาต, นาหํ ตว อชฺฌาสยํ ภินฺทิสฺสามีติ เถรํ
นิมนฺเตตฺวา โภเชตฺวา "ภนฺเต ปุตฺโต เม ปพฺพชิตุํ อิจฺฉติ, อิมาหํ
สายณฺหสมเย วิหารํ อาเนสฺสามีติ เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ญาตเก
สนฺนิปาเตตฺวา "ปุตฺตสฺส เม คิหิกาเล กตฺตพฺพกิจฺจํ อชฺเชว
กริสฺสามาติ วตฺวา ปุตฺตํ อลงฺกริตฺวา มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน
วิหารํ เนตฺวา เถรสฺส นิยฺยาเทสิ. เถโรปิ ตํ "ตาต ปพฺพชฺชา
@เชิงอรรถ: ๑. จสฺสาติ ปเทน ภวีตพฺพํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๗.
นาม ทุกฺกรา, สกฺขิสฺสสิ อภิรมิตุนฺติ วตฺวา, "กริสฺสามิ โว ภนฺเต
โอวาทนฺติ วุตฺเต, กมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ. มาตาปิตโรปิสฺส
ปพฺพชฺชาสกฺการํ กโรนฺตา อนฺโตวิหาเรเยว สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตรสโภชนํ ทตฺวา สายํ อตฺตโน เคหํ อคมํสุ.
อฏฺฐเม ทิวเส สารีปุตฺตตฺเถโร, ภิกฺขุสงฺเฆ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ,
วิหาเร กตฺตพฺพกิจฺจํ กตฺวา สามเณรํ ปตฺตจีวรํ คาหาเปตฺวา
คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สามเณโร อนฺตรามคฺเค มาติกาทีนิ ทิสฺวา
ปณฺฑิตสามเณโร วิย เถรํ ปุจฺฉิ. เถโรปิ ตสฺส ตเถว พฺยากาสิ.
สามเณโร ตานิ ตานิ การณานิ สุตฺวา "สเจ ตุมฺเห อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
คณฺเหยฺยาถ, อหํ นิวตฺเตยฺยนฺติ วตฺวา, เถเรน ตสฺส อชฺฌาสยํ
อภินฺทิตฺวา "อาหร เม ปตฺตจีวรนฺติ ปตฺตจีวเร คหิเต, เถรํ
วนฺทิตฺวา นิวตฺตมาโน "ภนฺเต มยฺหํ อาหารํ อาหรมานา สตรสโภชนํ
อาหเรยฺยาถาติ อาห. "กุโต ตํ ลภิสฺสามีติ. "อตฺตโน ปุญฺเญน
อลภนฺตา มม ปุญฺเญน ลภิสฺสถ ภนฺเตติ. อถสฺส เถโร กุญฺจิกํ
ทตฺวา คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. โส วิหารํ คนฺตฺวา เถรสฺส คพฺภํ
วิวริตฺวา ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย อตฺตโน กาเย ญาณํ โอตาเรตฺวา
นิสีทิ. ตสฺส คุณเตเชน สกฺกสฺส อาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. สกฺโก
"กินฺนุ โข เอตนฺติ โอโลเกนฺโต สามเณรํ ทิสฺวา "สุขสามเณโร
อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ นิวตฺโต, มยา
ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา จตฺตาโร มหาราเช ปกฺโกสาเปตฺวา
"คจฺฉถ ตาตา, วิหารสฺส อุปวเน ทุสฺสทฺเท สกุเณ ปลาเปถาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๘.
อุยฺโยเชสิ. เต ตถา กตฺวา สมนฺตา อารกฺขํ คณฺหึสุ. จนฺทิมสุริเย
"อตฺตโน วิมานานิ คณฺหิตฺวา ติฏฺฐถาติ อาณาเปสิ. เตปิ ตถา
กรึสุ. สยมฺปิ อาวิญฺชนฏฺฐาเน อารกฺขํ คณฺหิ. วิหาโร ๑- สนฺนิสินฺโน
นีรโว อโหสิ. สามเณโร เอกคฺเคน จิตฺเตน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ตีณิ มคฺคผลานิ ปาปุณิ. เถโร สามเณเรน "สตรสโภชนํ
อาหเรยฺยาถาติ วุตฺโต "กสฺส นุ โข ฆเร สกฺกา ลทฺธุนฺติ
โอโลเกนฺโต เอกํ อชฺฌาสยสมฺปนฺนํ อุปฏฺฐากกุลํ ทิสฺวา ตตฺถ
คนฺตฺวา "ภนฺเต สาธุ โว กตํ อชฺช อิธาคจฺฉนฺเตหีติ เตหิ
ตุฏฺฐมานเสหิ ปตฺตํ คเหตฺวา นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา
ยาว ภตฺตกาลา ธมฺมกถํ ยาจิโต เตสํ สาราณียํ ธมฺมกถํ
กเถตฺวา กาลํ สลฺลกฺเขตฺวา เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. อถสฺส สตรสโภชนํ
ทตฺวา ตํ อาทาย คนฺตุกามํ เถรํ ทิสฺวา "ภุญฺชถ ภนฺเต, อปรมฺปิ
ทสฺสามาติ เถรํ โภเชตฺวา ปุน ปตฺตปูรํ อทํสุ. เถโร ตํ อาทาย
"สามเณโร เม ฉาโตติ ตุริตตุริโต วิหารํ ปายาสิ. ตํทิวสํ
สตฺถา ปาโตว นิกฺขมิตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน อาวชฺเชสิ "อชฺช
สุขสามเณโร อุปชฺฌายสฺส ปตฺตจีวรํ ทตฺวา `สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ
นิวตฺโต, นิปฺผนฺนํ นุ โข ตสฺส กิจฺจนฺติ, โส ติณฺณํเยว มคฺคผลานํ
ปตฺตภาวํ ทิสฺวา อุตฺตรึปิ อุปธาเรนฺโต "สกฺขิสฺสตายํ อชฺช อรหตฺตํ
ปาปุณิตุํ, สารีปุตฺโต ปน `สามเณโร เม ฉาโตติ เวเคน ภตฺตํ
อาทาย นิกฺขมติ, สเจ อิมสฺมึ อรหตฺตํ อปฺปตฺเต ภตฺตํ อาหริสฺสติ,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วิหาเร.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๙.
อิมสฺส อนฺตราโย ภวิสฺสติ; มยา คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ
คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ทฺวารโกฏฺฐเก
ฐตฺวา อารกฺขํ คณฺหิ. เถโรปิ ภตฺตํ อาหริ. อถ นํ เหฏฺฐา
วุตฺตนเยเนว จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ. ปญฺหวิสชฺชนาวสาเน สามเณโร
อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา เถรํ อามนฺเตตฺวา "คจฺฉ สารีปุตฺต,
สามเณรสฺส เต ภตฺตํ เทหีติ อาห. เถโร คนฺตฺวา ทฺวารํ อาโกเฏสิ.
สามเณโร นิกฺขมิตฺวา อุปชฺฌายสฺส วตฺตํ กตฺวา, "ภตฺตกิจฺจํ
กโรหีติ วุตฺเต, เถรสฺส ภตฺเตน อนตฺถิกภาวํ ญตฺวา สตฺตวสฺสิโก
กุมาโร ตํขณญฺเญว อรหตฺตํ ปตฺโต นีจาสนฏฺฐานํ ๑- ปจฺจเวกฺขนฺโต
ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปตฺตํ โธวิ. ตสฺมึ กาเล จตฺตาโร มหาราชาโน
อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสุํ. จนฺทิมสุริยาปิ วิมานานิ มุญฺจึสุ. สกฺโกปิ
อาวิญฺชนฏฺฐาเน อารกฺขํ วิสฺสชฺเชสิ. สุริโย นภมชฺฌํ อติกฺกนฺโตเยว
ปญฺญายิ.
     ภิกฺขู "สายณฺโห ปญฺญายติ, สามเณเรน อิทาเนว ภตฺตกิจฺจํ
กตํ; กึ นุ โข อชฺช ปุพฺพณฺโห พลวา ชาโต, สายณฺโห มนฺโทติ
วทึสุ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต อชฺช ปุพฺพณฺโห พลวา ชาโต,
สายณฺโห มนฺโท; สามเณเรน อิทาเนว ภตฺตํ ภุตฺตํ, อถ จ
ปน สุริโย นภมชฺฌํ อติกฺกนฺโต ปญฺญายตีติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว
เอวเมว โหติ ปุญฺญวนฺตานํ สมณธมฺมํ กรณกาเล, อชฺช หิ
@เชิงอรรถ: ๑. นิพฺพานฏฺฐานนฺติปิ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๐.
จตฺตาโร มหาราชาโน สมนฺตา อารกฺขํ คณฺหึสุ, จนฺทิมสุริยา
วิมานานิ คเหตฺวา อฏฺฐํสุ, สกฺโก อาวิญฺชนเก อารกฺขํ คณฺหิ,
อหมฺปิ ทฺวารโกฏฺฐเก อารกฺขํ คณฺหึ; อชฺช สุขสามเณโร
มาติกาย อุทกํ หรนฺเต อุสุกาเร อุสุํ อุชุํ กโรนฺเต ตจฺฉเก
จกฺกาทีนิ กโรนฺเต ทิสฺวา อตฺตานํ ทเมตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
                 "อุทกํ หิ นยนฺติ เนตฺติกา,
                  อุสุการา นมยนฺติ เตชนํ,
                  ทารุํ นมยนฺติ ตจฺฉกา,
                  อตฺตานํ ทมยนฺติ สุพฺพตาติ.
     ตตฺถ "สุพฺพตาติ: สุวทา สุเขน โอวทิตพฺพา อนุสาสิตพฺพาติ
อตฺโถ. เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมว.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     สุขสามเณรวตฺถุ.
                  ทณฺฑวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ทสโม วคฺโค.
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๒ หน้า ๗๕-๙๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=22&A=1513&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=22&A=1513&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=20
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=618
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=610
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=610
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25