อรรถกถาเล่มที่ ๒๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๗ มล-นาควคฺค

หน้าที่ ๑๐๒.
ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถโร ภควโต อวิทูเร อติกฺกมติ. สตฺถา เตสํ
ภิกฺขูนํ จิตฺตวารํ ญตฺวา "ปสฺสถ ภิกฺขเว, อยํ ภิกฺขุ มาตาปิตโร
หนิตฺวา นิทฺทุกฺโข หุตฺวา ยาตีติ วตฺวา, เตหิ [ภิกฺขูหิ] "กึ
นุ โข สตฺถา วทตีติ อญฺญมญฺญํ มุขานิ โอโลเกตฺวา สํสยํ
ปกฺขนฺเตหิ "กึ นาเมตํ วทถาติ วุตฺเต, เตสํ ธมฺมํ เทเสนฺโต
อิมํ คาถมาห
      "มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา     ราชาโน เทฺว จ ขตฺติเย
       รฏฺฐํ สานุจรํ หนฺตฺวา    อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณติ.
      ตตฺถ "สานุจรนฺติ: อายสาธเกน อายุตฺตเกน สหิตํ, เอตฺถ
หิ "ตณฺหา ชเนติ ปุริสนฺติ วจนโต ตีสุ ภเวสุ สตฺตานํ ชนนโต
ตณฺหา มาตา นาม. "อหํ อสุกสฺส นาม รญฺโญ วา ราชมหามตฺตสฺส
วา ปุตฺโตติ ปิตรํ นิสฺสาย อสฺมิมานสฺส อุปฺปชฺชนโต อสฺมิมาโน
ปิตา นาม. โลโก วิย ราชานํ ยสฺมา สพฺพานิ ทิฏฺฐิคตานิ
เทฺว สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐิโย ภชนฺติ; ตสฺมา สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐิโย เทฺว
ขตฺติยราชาโน นาม. ทฺวาทสายตนานิ วิตฺถตตฺเถน รฏฺฐสทิสตฺตา
รฏฺฐํ นาม. อายสาธโก อายุตฺตกปุริโส วิย ตํ นิสฺสิโต นนฺทิราโค
อนุจโร นาม. อนีโฆติ: นิทฺทุกฺโข. พฺราหฺมโณติ: ขีณาสโว.
เอเตสํ ตณฺหาทีนํ อรหตฺตมคฺคญฺญาณาสินา หตตฺตา ขีณาสโว.
นิทฺทุกฺโข หุตฺวา ยาตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ.
      ทุติยคาถายปิ วตฺถุ ปุริมสทิสเมว. ตทาปิ สตฺถา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๓.
ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรเมว อารพฺภ เตสํ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
      "มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา     ราชาโน เทฺว จ โสตฺถิเย
       เวยฺยคฺฆปญฺจมํ หนฺตฺวา   อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณติ.
      ตตฺถ "เทฺว จ โสตฺถิเยติ: เทฺว จ พฺราหฺมเณ. อิมิสฺสา
หิ คาถาย สตฺถา อตฺตโน ธมฺมิสฺสรตาย จ เทสนาวิธิกุสลตาย จ
สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐิโย เทฺว พฺราหฺมณราชาโน กตฺวา กเถสิ.
เวยฺยคฺฆปญฺจมนฺติ เอตฺถ พฺยคฺฆานุจริโต สปฺปฏิภโย ทุปฺปฏิปนฺโน
มคฺโค เวยฺยคฺโฆ นาม, วิจิกิจฺฉานีวรณํปิ เตน สทิสตาย เวยฺยคฺฆํ
นาม, ตํ ปญฺจมํ อสฺสาติ นีวรณปญฺจกํ เวยฺยคฺฆปญฺจมํ นาม. อิทญฺจ
เวยฺยคฺฆปญฺจมํ อรหตฺตมคฺคญฺญาณาสินา นิสฺเสสํ หนฺตฺวา อนีโฆ
ยาติ พฺราหฺมโณติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เสสํ ปุริมสทิสเมวาติ.
                   ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ.
                       ---------
               ๕.    ทารุสากฏิกวตฺถุ. (๒๑๗)
      "สุปฺปพุทฺธนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
ทารุสากฏิกสฺส ปุตฺตํ อารพฺภ กเถสิ.
      ราชคหสฺมึ หิ "สมฺมาทิฏฺฐิกปุตฺโต จ มิจฺฉาทิฏฺฐิกปุตฺโต จาติ
เทฺว ทารกา อภิกฺขณํ คุฬกีฬํ กีฬนฺติ. เตสุ สมฺมาทิฏฺฐิกปุตฺโต
คุฬํ ขิปมาโน พุทฺธานุสฺสตึ อาวชฺชิตฺวา "นโม พุทฺธสฺสาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๔.
วตฺวา คุฬํ ขิปติ. อิตโร ติตฺถิยานํ คุเณ อุทฺทิสิตฺวา "นโม
อรหนฺตานนฺติ วตฺวา ขิปติ. เตสุ สมฺมาทิฏฺฐิกปุตฺโต ชินาติ, อิตโร
ปราชยติ. โส ตสฺส กิริยํ ทิสฺวา "อยํ เอวํ อนุสฺสริตฺวา เอวํ วตฺวา
คุฬํ ขิปนฺโต มํ ชินาติ, อหํปิ เอวรูปํ กริสฺสามีติ พุทฺธานุสฺสติยํ
ปริจยมกาสิ. อเถกทิวสํ ตสฺส ปิตา สกฏํ โยเชตฺวา ทารูนํ อตฺถาย
คจฺฉนฺโต ตํปิ ทารกํ อาทาย คนฺตฺวา อฏวิยํ ทารูนํ สกฏํ ปูเรตฺวา
อาคจฺฉนฺโต พหินคเร สุสานสามนฺเต อุทกผาสุกฏฺฐาเน โคเณ
โมเจตฺวา ภตฺตวิสฺสคฺคํ อกาสิ. อถสฺส โคณา สายณฺหสมเย
นครํ ปวิสนฺเตน โคคเณน สทฺธึ นครเมว ปวิสึสุ. สากฏิโกปิ
โคเณ อนุพนฺธนฺโต นครํ ปวิสิตฺวา สายํ โคเณ ทิสฺวา อาทาย
นิกฺขมนฺโต ทฺวารํ น สมฺปาปุณิ. ตสฺมึ หิ อสมฺปตฺเตเยว, ทฺวารํ
ปิทหิ. อถสฺส ปุตฺโต เอกโกว รตฺติภาเค สกฏสฺส เหฏฺฐา
นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิ. ราชคหํ ปน ปกติยาปิ อมนุสฺสพหุลํ.
อยญฺจ สุสานสนฺติเก นิปนฺโน. ตตฺถ นํ อมนุสฺสา ปสฺสึสุ. เอโก
สาสนสฺส ปฏิกณฺฏโก มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, เอโก สมฺมาทิฏฺฐิโก. เตสุ
มิจฺฉาทิฏฺฐิโก อาห "อยํ โน ภกฺโข, อิมํ ขาทามาติ. อิตโร
"อลํ, มา เต รุจฺจีติ ตํ นิวาเรสิ. โส เตน นิวาริยมาโนปิ
ตสฺส วจนํ อนาทยิตฺวา ทารกํ ปาเทสุ คเหตฺวา อากฑฺฒิ. โส
พุทฺธานุสฺสติปริจิตตฺตา ตสฺมึ ขเณ "นโม พุทฺธสฺสาติ อาห.
อมนุสฺโส มหาภยภีโต ปฏิกฺกมิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ อิตโร
"อมฺเหหิ อกิจฺจํ กตํ, ทณฺฑกมฺมมสฺส กโรมาติ วตฺวา ตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๕.
รกฺขมาโน อฏฺฐาสิ. มิจฺฉาทิฏฺฐิโก นครํ ปวิสิตฺวา รญฺโญ โภชนปาตึ
ปูเรตฺวา โภชนํ อาหริ. อถ นํ อุโภปิ ตสฺส มาตาปิตโร วิย หุตฺวา
ตํ อุฏฺฐาเปตฺวา โภเชตฺวา "อิมานิ อกฺขรานิ ราชาว ปสฺสตุ, มา
อญฺโญติ ตํ ปวตฺตึ ปกาเสตฺวา ยกฺขานุภาเวน โภชนปาติยํ อกฺขรานิ
ฉินฺทิตฺวา คตา. ปุนทิวเส "ราชกุลโต โจเรหิ ภาชนภณฺฑํ อวหฏนฺติ
โกลาหลํ กโรนฺตา ทฺวารานิ ปิทหิตฺวา โอโลเกตฺวา ตตฺถ อปสฺสนฺตา
นครา นิกฺขมิตฺวา อิโต จิโต จ โอโลเกนฺตา ทารุสกเฏ สุวณฺณปาตึ
ทิสฺวา "อยํ โจโรติ ตํ ทารกํ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ. ราชา
อกฺขรานิ ทิสฺวา "กิเมตํ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "นาหํ เทว ชานามิ,
มาตาปิตโร เม อาคนฺตฺวา รตฺตึ โภเชตฺวา รกฺขมานา อฏฺฐํสุ,
อหํ `มาตาปิตโร มํ รกฺขนฺตีติ นิพฺภโยว นิทฺทํ อุปคโต, เอตฺตกํ
อหํ ชานามีติ อาห. อถสฺส มาตาปิตโรปิ ตํ ฐานํ อคมํสุ. ราชา
ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา เต ตโยปิ ชเน อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สพฺพํ อาโรเจตฺวา "กินฺนุ โข ภนฺเต พุทฺธานุสฺสติเยว รกฺขา โหติ
อุทาหุ ธมฺมานุสฺสติอาทโยปีติ ปุจฺฉิ. อถสฺส สตฺถา "มหาราช
น เกวลํ พุทฺธานุสฺสติเยว รกฺขา, เยสํ ปน ฉพฺพิเธน จิตฺตํ
สุภาวิตํ, เตสํ อญฺเญน รกฺขาวรเณน วา มนฺโตสเธหิ วา กิจฺจํ
นตฺถีติ วตฺวา ฉฏฺฐานานิ ทสฺเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
      "สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ       สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     นิจฺจํ พุทฺธคตา สติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๖.
      สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ        สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     นิจฺจํ ธมฺมคตา สติ.
      สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ        สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     นิจฺจํ สงฺฆคตา สติ.
      สุปฺปพุทฺธํ  ปพุชฺฌนฺติ       สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     นิจฺจํ กายคตา สติ.
      สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ        สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     อหึสาย รโต มโน.
      สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ        สทา โคตมสาวกา,
      เยสํ ทิวา จ รตฺโต จ     ภาวนาย รโต มโนติ.
     ตตฺถ "สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺตีติ: พุทฺธคตํ สตึ คเหตฺวา
สุปนฺตาเยว ปพุชฺฌนฺตา สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติ นาม. สทา
โคตมสาวกาติ: โคตมโคตฺตสฺส พุทฺธสฺส สวนนฺเต ชาตตฺตา
ตสฺเสว อนุสาสนีสวนตาย โคตมสาวกา. พุทฺธคตา สตีติ: เยสํ ๑-
"อิติปิ โส ภควาติอาทิปฺปเภเท พุทฺธคุเณ อารพฺภ อุปฺปชฺชมานา
สติ นิจฺจกาลํ อตฺถิ, เต สทาปิ สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺตีติ อตฺโถ.
ตถา อสกฺโกนฺตา ปน เอกทิวสํ ตีสุ กาเลสุ ทฺวีสุ กาเลสุ เอกสฺมึปิ
กาเล พุทฺธานุสฺสตึ มนสิกโรนฺตา สุปฺปพุทฺธํ ปพุชฺฌนฺติเยว นาม.
ธมฺมคตา สตีติ "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโมติอาทิปฺปเภเท
ธมฺมคุเณ อารพฺภ อุปฺปชฺชมานา สติ. สงฺฆคตา สตีติ "สุปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. `เยสนฺติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๗.
ภควโต สาวกสงฺโฆติอาทิปฺปเภเท สงฺฆคุเณ อารพฺภ อุปฺปชฺชมานา
สติ. กายคตา สตีติ ทฺวตฺตึสาการวเสน วา นวสิวฏฺฐิกาวเสน วา
จตุธาตุววฏฺฐานวเสน วา อชฺฌตฺตนีลกสิณาทิรูปชฺฌานวเสน วา
อุปฺปชฺชมานา สติ. อหึสาย รโตติ: โส กรุณาสหคเตน เจตสา
เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรตีติ ๑- เอวํ วุตฺตาย กรุณาภาวนาย รโต.
ภาวนายาติ: เมตฺตาภาวนาย. กิญฺจาปิ หิ เหฏฺฐา กรุณาภาวนาย
วุตฺตตฺตา อิธ สพฺพาปิ อวเสสา ภาวนา, อิธ ปน เมตฺตาภาวนาว
อธิปฺเปตา. เสสํ ปฐมคาถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
      เทสนาวสาเน โส ทารโก มาตาปิตูหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ. ปจฺฉา ปน ปพฺพชิตฺวา สพฺเพปิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.
สมฺปตฺตานํปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                     ทารุสากฏิกวตฺถุ.
                       --------
                ๖. วชฺชีปุตฺตกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๑๘)
      "ทุปฺปพฺพชฺชํ ทุรภิรมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลิยํ
นิสฺสาย มหาวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ วชฺชีปุตฺตกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ
กเถสิ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ "อญฺญตโร วชฺชีปุตฺตโก ภิกฺขุ เวสาลิยํ
วิหรติ อญฺญตรสฺมึ วนสณฺเฑ. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ
@เชิงอรรถ: ๑. ที. สี. ๙/๓๑๐.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๘.
สพฺพรตฺตึ ฉณวาโร โหติ. อถโข โส ภิกขุ เวสาลิยํ ตุริยตาฬิต-
วาทิตนิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวา ปริเทวมาโน ตายํ เวลายํ อิมํ คาถมาห
               "เอกกา มยํ อรญฺเญ วิหราม
                อปวิทฺธํว วนสฺมึ ทารุกํ,
                เอตาทิสิกาย รตฺติยา
                โก สุ ทานิ อมฺเหหิ ปาปิโยติ.
      โส กิร วชฺชีรฏฺเฐ ราชปุตฺโต วาเรน สมฺปตฺตํ รชฺชํ ปหาย
ปพฺพชิโต, เวสาลิยํ จาตุมฺมหาราชิเกหิ สทฺธึ เอกาพทฺธํ กตฺวา
สกลนคเร ธชปตากาทีหิ ปฏิมณฺฑิเต, โกมุทิยา ปุณฺณมาย
สพฺพรตฺตึ ฉณวาเร วตฺตมาเน, เภริอาทีนํ ตุริยานํ ตาฬิตานํ นิคฺโฆสํ
วีณาทีนญฺจ วาทิตานํ สทฺทํ สุตฺวา, ยานิ เวสาลิยํ สตฺต
ราชสหสฺสานิ สตฺต ราชสตานิ สตฺต จ ราชาโน, ตตฺตกาเยว จ เนสํ
อุปราชเสนาปติอาทโย, เตสุ อลงฺกตปฏิยตฺเตสุ นกฺขตฺตกีฬนตฺถาย วีถึ
โอติณฺเณสุ, สฏฺฐิหตฺเถ มหาจงฺกเม จงฺกมมาโน คคนมชฺเฌ ฐิตํ ปุณฺณจนฺทํ
ทิสฺวา จงฺกมโกฏิยํ ผลกํ นิสฺสาย ฐิโต เวฐนาลงฺการวิรหิตตฺตา วเน
ฉฑฺฑิตทารุกํ วิย อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา "อตฺถิ นุ โข อญฺโญ อมฺเหหิ
ลามกตโรติ จินฺเตนฺโต ปกติยา อารญฺญกาทิคุณยุตฺโตปิ ตสฺมึ ขเณ
อนภิรติยา ปีฬิโต เอวมาห. โส ตสฺมึ วนสณฺเฑ อธิวตฺถาย
เทวตาย "อิมํ ภิกฺขุํ สํเวเชสฺสามีติ อธิปฺปาเยน
               "เอกโก ตฺวํ อรญฺเญ วิหรสิ
                อปวิทฺธํว วนสฺมึ ทารุกํ,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๙.
                ตสฺส เต พหุกา ปิหยนฺติ
                เนรยิกา วิย สคฺคคามินนฺติ
วุตฺตํ อิมํ คาถํ สุตฺวา ปุนทิวเส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสีทิ. สตฺถา ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา ฆราวาสสฺส ทุกฺขตํ ปกาเสตุกาโม
ปญฺจ ทุกฺขานิ สโมธาเนตฺวา อิมํ คาถมาห
      "ทุปฺปพฺพชฺชํ ทุรภิรมํ     ทุราวาสา ฆรา ทุกฺขา
       ทุกฺโข สมานสํวาโส    ทุกฺขานุปติตทฺธคู;
       ตสฺมา น จทฺธคู สิยา   น จ ทุกฺขานุปติโต สิยาติ.
     ตตฺถ ทุปฺปพฺพชฺชนฺติ อปฺปํ วา มหนฺตํ วา โภคกฺขนฺธํ
เจว ญาติปริวฏฺฏญฺจ ปหาย อิมสฺมึ สาสเน อุรํ ทตฺวา ปพฺพชฺชํ
นาม ทุกฺขํ. ทุรภิรมนฺติ: เอวํ ปพฺพชิเตนาปิ ภิกฺขาจริยาย ชีวิตวุตฺตึ
ฆฏนฺเตน อปริมาณสีลกฺขนฺธโคปนธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติปูรณวเสน
อภิรมิตุํ ทุกฺขํ. ทุราวาสาติ: ยสฺมา ปน ฆรํ อาวสนฺเตน ราชูนํ
ราชกิจฺจํ อิสฺสรานํ อิสฺสรกิจฺจํ วหิตพฺพํ, ปริชโน ๑- เจว ธมฺมิกา จ
สมณพฺราหฺมณา สงฺคหิตพฺพา, เอวํ สนฺเตปิ, ฆราวาโส ฉิทฺทฆโฏ
วิย มหาสมุทฺโท วิย จ ทุปฺปูโร; ตสฺมา ฆรา นาเมเต ทุราวาสา
ทุกฺขา อาวสิตุํ เตเนว การเณน ทุกฺขาติ อตฺโถ. ทุกฺโข
สมานสํวาโสติ: คิหิโน หิ เย ชาติโคตฺตกุลโภเคหิ ปพฺพชิตา วา
สีลาจารพาหุสจฺจาทีหิ สมานาปิ หุตฺวา "โกสิ ตฺวํ, โก อหนฺติอาทีนิ
วตฺวา อธิกรณปฺปสุตา โหนฺติ, เต อสมานา นาม, เตหิ สทฺธึ
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปริชนา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๐.
สํวาโส นาม ทุกฺโขติ อตฺโถ. ทุกฺขานุปติตทฺธคูติ: เย วฏฺฏสงฺขาตํ
อทฺธานํ ปฏิปนฺนตฺตา อทฺธคู; เต ทุกฺเขน อนุปติตาว. ตสฺมา
น จทฺธคูติ: ยสฺมา ทุกฺขานุปติตภาโวปิ ทุกฺโข อทฺธคูภาโวปิ
ทุกฺโข; ตสฺมา วฏฺฏสงฺขาตํ อทฺธานํ คมนตาย อทฺธคูปิ น ภเวยฺย
วุตฺตปฺปกาเรน ทุกฺเขน อนุปติโตปิ น ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ ปญฺจสุ ฐาเนสุ ทสฺสิเต ทุกฺเข
นิพฺพินฺทนฺโต ปญฺโจรมฺภาคิยานิ จ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ จ สํโยชนานิ
ปทาเลตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐหีติ.
                    วชฺชีปุตฺตกภิกฺขุวตฺถุ.
                      -----------
                 ๗. จิตฺตคหปติวตฺถุ. (๒๑๙)
      "สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโนติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต จิตฺตคหปตึ อารพฺภ กเถสิ.
      วตฺถุ พาลวคฺเค "อสนฺตํ ภาวมิจฺเฉยฺยาติ คาถาวณฺณนายํ
วิตฺถาริตํ. คาถาปิ ตตฺเถวาคตา. วุตฺตํ หิ ตตฺถ "กึ ปน ภนฺเต
เอตสฺส ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺเสวายํ สกฺกาโร อุปฺปชฺชติ
อุทาหุ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ. ๑- "อานนฺท มม
สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตสฺสาปิ อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตสฺสาปิ ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อุปฺปชฺเชถาติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๑.
อุปฺปชฺชติเยว, อยํ หิ อุปาสโก สทฺโธ ปสนฺโน สมฺปนฺนสีโล, เอวรูโป
ยํ ยํ ปเทสํ ๑- ภชติ; ตตฺถ ตตฺเถวสฺส ลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺตตีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
          "สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน      ยโสโภคสมปฺปิโต
           ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ;         ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโตติ.
      ตตฺถ "สทฺโธติ: โลกิยโลกุตฺตราย สทฺธาย สมนฺนาคโต.
สีเลนาติ: "อาคาริยสีลํ อนาคาริยสีลนฺติ ๒- ทุวิธํ สีลํ, เตสุ อิธ
อาคาริยสีลํ ๓- อธิปฺเปตํ, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. ยโสโภค-
สมปฺปิโตติ: ยาทิโส อนาถปิณฺฑิกาทีนํ ปญฺจอุปาสกสตปริวาร-
สงฺขาโต อาคาริยยโส ตาทิเสเนว ยเสน ธนธญฺญาทิโก เจว
สตฺตวิธอริยธนสงฺขาโต จ ทุวิโธ โภโค เตน จ สมนฺนาคโตติ
อตฺโถ. ยํ ยนฺติ: ปุรตฺถิมาทีสุ ทิสาสุ เอวรูโป กุลปุตฺโต ยํ ยํ
ปเทสํ ภชติ; ตตฺถ ตตฺถ เอวรูเปน ลาภสกฺกาเรน ปูชิโต ว โหตีติ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      จิตฺตคหปติวตฺถุ.
                        ------
@เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ทิสํ. ๒. ยุ. อคาริยสีลํ อนาคาริยสีลนฺติ.
@๓. อนุตฺตานตฺตทีปนายํ อนาคาริยสีลนฺติ ทิสฺสติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๒.
                 ๘. จูฬสุภทฺทาวตฺถุ. (๒๒๐)
      "ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อนาถปิณฺฑิกสฺส ธีตรํ จูฬสุภทฺทํ นาม อารพฺภ กเถสิ.
      อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร ทหรกาลโต ปฏฺฐาย อุคฺคนครวาสี
อุคฺโค นาม เสฏฺฐิปุตฺโต สหายโก อโหสิ. เต เอกาจริยกุเล สิปฺปํ
อุคฺคณฺหนฺตา อญฺญมญฺญํ กติกํ กรึสุ "อมฺหากํ วยปฺปตฺตกาเล
ปุตฺตธีตาสุ ชาตาสุ, โย ปุตฺตสฺส อตฺถาย ธีตรํ วาเรติ; เตน
ตสฺส ธีตา ทาตพฺพาติ. เต อุโภปิ วยปฺปตฺตา อตฺตโน อตฺตโน
นคเร เสฏฺฐิฏฺฐาเน ปติฏฺฐหึสุ.
      เอกสฺมึ สมเย อุคฺคเสฏฺฐี วณิชฺชํ ปโยเชนฺโต ปญฺจหิ
สกฏสเตหิ สาวตฺถึ อคมาสิ. อนาถปิณฺฑิโก อตฺตโน ธีตรํ จูฬสุภทฺทํ
อามนฺเตตฺวา "อมฺม ปิตา เต อุคฺคเสฏฺฐี นาม อาคโต, ตสฺส
กตฺตพฺพกิจฺจํ ตว ภาโรติ อาณาเปสิ. สา "สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา
ตสฺส อาคตทิวสโต ปฏฺฐาย สหตฺเถเนว สูปพฺยญฺชนาทีนิ สมฺปาเทติ,
มาลาคนฺธวิเลปนาทีนิ อภิสงฺขโรติ, โภชนกาเล ตสฺส นหาโนทกํ
ปฏิยาทาเปตฺวา นหานกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพกิจฺจานิ สาธุกํ กโรติ.
อุคฺคเสฏฺฐี ตสฺสา อาจารสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต เอกทิวสํ
อนาถปิณฺฑิเกน สทฺธึ สุขกถาย นิสินฺโน "มยํ ทหรกาเล เอวํ
นาม กติกํ กริมฺหาติ สาเรตฺวา จูฬสุภทฺทํ อตฺตโน ปุตฺตสฺสตฺถาย
วาเรสิ. โส ปน ปกติยา มิจฺฉาทิฏฺฐิโก; ตสฺมา ทสพลสฺส ตมตฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๓.
อาโรเจตฺวา สตฺถารา อุคฺคเสฏฺฐิโน อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา อนุญฺญาโต,
ภริยาย สทฺธึ มนฺเตตฺวา ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ทิวสํ ฐเปตฺวา,
ธีตรํ วิสาขํ ทตฺวา อุยฺโยเชนฺโต ธนญฺชยเสฏฺฐี วิย มหนฺตํ สกฺการํ
กตฺวา สุภทฺทํ อามนฺเตตฺวา "อมฺม สสฺสุรกุเล วสนฺติยา นาม อนฺโต
อคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพติ ธนญฺชยเสฏฺฐินา วิสาขาย ทินฺนนเยเนว
ทส โอวาเท ทตฺวา อุยฺโยเชนฺโต "สเจ เม คตฏฺฐาเน ธีตุ โทโส
อุปฺปชฺชติ, ตุมฺเหหิ โสเธตพฺโพติ อฏฺฐ กุฏุมฺพิเก ปาฏิโภเค
คเหตฺวา, ตสฺสา อุยฺโยชนทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
มหาทานํ ทตฺวา, ปุริมภเว ธีตรา กตานํ สุจริตานํ ผลวิภูตึ
โลกสฺส ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต วิย มหนฺเตน สกฺกาเรน ธีตรํ
อุยฺโยเชสิ. ตสฺสา อนุปุพฺเพน อุคฺคนครํ ปตฺตกาเล สสฺสุรกุเลน
สทฺธึ มหาชโน ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ. สาปิ อตฺตโน สิริวิภวํ
ปากฏํ กาตุํ วิสาขา วิย สกลนครสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺตี รเถ
ฐตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา นาคเรหิ เปสิตํ ปณฺณาการํ คเหตฺวา
อนุรูปวเสน เตสํ เตสํ เปเสนฺตี สกลนครํ อตฺตโน คุเณหิ
เอกพทฺธํ อกาสิ.
      มงฺคลทิวสาทีสุ ปนสฺสา สสฺสุโร อเจลกานํ สกฺการํ กโรนฺโต
"อาคนฺตฺวา อมฺหากํ สมเณ วนฺทตูติ เปเสสิ. สา ลชฺชาย นคฺเค
ปสฺสิตุํ อสกฺโกนฺตี คนฺตุํ น อิจฺฉติ. โส ปุนปฺปุนํ เปเสตฺวาปิ
ตาย ปฏิกฺขิตฺโต กุชฺฌิตฺวา "นีหรถ นนฺติ อาห. สา "น สกฺกา
มม อการเณน โทสํ อาโรเปตุนฺติ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๔.
อาโรเจสิ. เต ตสฺสา นิทฺโทสภาวํ ญตฺวา เสฏฺฐึ สญฺญาเปสุํ. โส
"อยํ มม สมเณ `อหิริกาติ น วนฺทตีติ ภริยาย อาโรเจสิ. สา
"กีทิสา นุ โข อิมิสฺสา สมณา, อติวิย เน ปสํสตีติ ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา อาห
      "กีทิสา สมณา ตุยฺหํ        พาฬฺหํ โข เน ปสํสสิ.
       กึสีลา กึสมาจารา        ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิตาติ.
      อถสฺสา สุภทฺทา พุทฺธานญฺเจว พุทฺธสาวกานญฺจ คุเณ
ปกาเสนฺตี
      "สนฺตินฺทฺริยา สนฺตมานสา    สนฺตํ เตสํ คตํ ฐิตํ,
       โอกฺขิตฺตจกฺขู มิตภาณี,     ตาทิสา สมณา มม.
       กายกมฺมํ สุจิ เตสํ,       วาจากมฺมํ อนาวิลํ,
       มโนกมฺมํ สุวิสุทฺธํ,        ตาทิสา สมณา มม.
       วิมลา สงฺขมุตฺตาภา       สุทฺธา อนฺตรพาหิรา ๑-
       ปุณฺณา สุทฺเธหิ ธมฺเมหิ,    ตาทิสา สมณา มม.
       ลาเภน อุนฺนโต โลโก     อลาเภน จ โอนโต,
       ลาภาลาเภน เอกฏฺฐา,    ตาทิสา สมณา มม.
       ยเสน อุนฺนโต โลโก      อยเสน จ โอนโต,
       ยสายเสน เอกฏฺฐา,      ตาทิสา สมณา มม.
       ปสํสาย อุนฺนโต โลโก     นินฺทายาปิ จ โอนโต,
       สมา นินฺทาปสํสาสุ,       ตาทิสา สมณา มม.
@เชิงอรรถ: ๑. สนฺตรพาหิรา [?]
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๕.
       สุเขน อุนฺนโต โลโก      ทุกฺเขนาปิ จ โอนโต,
       อกมฺปา สุขทุกฺเขสุ,       ตาทิสา สมณา มมาติ-
เอวมาทีหิ วจเนหิ สสฺสุํ โตเสสิ. อถ นํ "สกฺกา ตว สมเณ อมฺหากํปิ
ทสฺเสตุนฺติ วตฺวา, "สกฺกาติ วุตฺเต, "เตนหิ ยถา มยํ เต ปสฺสาม;
ตถา กโรหีติ [อาห]. สา "สาธูติ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
มหาทานํ สชฺเชตฺวา อุปริปาสาทตเล ฐตฺวา เชตวนาภิมุขี ๑-
สกฺกจฺจํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา พุทฺธคุเณ อาวชฺชิตฺวา
คนฺธวาสปุปฺผธูเปหิ ปูชํ กตฺวา "ภนฺเต สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตมิ, อิมินา เม สญฺญาเณน สตฺถา นิมนฺติตภาวํ
ชานาตูติ วตฺวา สุมนปุปฺผานํ อฏฺฐ มุฏฺฐิโย อากาเส ขิปิ. ปุปฺผานิ
คนฺตฺวา จตุปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส สตฺถุโน อุปริ มาลาวิตานํ
หุตฺวา อฏฺฐํสุ.
      ตสฺมึ ขเณ อนาถปิณฺฑิโกปิ ธมฺมกถํ สุตฺวา สฺวาตนาย
สตฺถารํ นิมนฺเตสิ. สตฺถา "อธิวุตฺถํ มยา คหปติ สฺวาตนาย
ภตฺตนฺติ วตฺวา, "ภนฺเต มยา ปุเรตรํ อาคโต นตฺถิ, กสฺส นุ โข
โว อธิวุตฺถนฺติ วุตฺเต, "จูฬสุภทฺทาย คหปติ นิมนฺติโตติ วตฺวา,
"นนุ ภนฺเต สุภทฺทา ทูเร วสติ อิโต วีสติโยชนสตมตฺถเกติ
วุตฺเต, "อาม คหปติ, ทูเร วสนฺตาปิ หิ สปฺปุริสา อภิมุเข
ฐิตา วิย ปกาเสนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. เชตวนาภิมุขินีติ ยุตฺตตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๖.
       "ทูเร สนฺโต ปกาเสนฺติ,  หิมวนฺโตว ปพฺพโต;
        อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ,   รตฺตึ ขิตฺตา ยถา สราติ.
      ตตฺถ "สนฺโตติ: ราคาทีนํ สนฺตตาย พุทฺธาทโย สนฺโต นาม.
อิธ ปน ปุพฺพพุทฺเธสุ กตาธิการา อุสฺสนฺนกุสลมูลา ภาวิตภาวนา
สตฺตา "สนฺโตติ อธิปฺเปตา. ปกาเสนฺตีติ: ทูเร ฐิตาปิ พุทฺธานํ
ญาณปถํ อาคจฺฉนฺตา ปากฏา โหนฺติ. หิมวนฺโตวาติ: ยถา หิ
ติโยชนสหสฺสวิตฺถโต ปญฺจโยชนสตุพฺเพโธ จตุราสีติยา กูฏสหสฺเสหิ
ปฏิมณฺฑิโต หิมวนฺตปพฺพโต ทูเร ฐิตานํปิ อภิมุเข ฐิโต วิย
ปกาเสติ; เอวํ ปกาเสนฺตีติ อตฺโถ. อสนฺเตตฺถาติ: ทิฏฺฐธมฺมครุกา
วิติณฺณปรโลกา อามิสจกฺขุกา ชีวิตตฺถาย ปพฺพชิตา พาลปุคฺคลา
อสนฺโต นาม, เต เอตฺถ พุทฺธานํ ทกฺขิณสฺส ชานุมณฺฑลสฺส
สนฺติเก นิสินฺนาปิ น ทิสฺสนฺติ น ปญฺญายนฺติ. รตฺตึ ขิตฺตาติ:
รตฺตึ จตุรงฺคสมนฺนาคเต อนฺธกาเร ขิตฺตา สรา วิย. ตถารูปสฺส ๑-
อุปนิสฺสยภูตสฺส ปุพฺพเหตุโน อภาเวน น ปญฺญายนฺตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
     สกฺโกปิ โข เทวราชา "สตฺถารา จูฬสุภทฺทาย นิมนฺตนํ
อธิวาสิตนฺติ ญตฺวา วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ อาณาเปสิ "ปญฺจ กูฏาคารสตานิ
นิมฺมินิตฺวา เสฺว พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ อุคฺคนครํ เนหีติ. โส
ปุนทิวเส ปญฺจสตานิ กูฏาคารานิ นิมฺมินิตฺวา เชตวนทฺวาเร
อฏฺฐาสิ. สตฺถา อุจฺจินิตฺวา วิสุทฺธขีณาสวานํเยว ปญฺจ สตานิ
อาทาย สปริวาโร กูฏาคาเรสุ นิสีทิตฺวา อุคฺคนครํ อคมาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ตถารูปา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๗.
อุคฺคเสฏฺฐีปิ สปริวาโร สุภทฺทาย ทินฺนนเยน ตถาคตสฺส อาคมนมคฺคํ
โอโลเกนฺโต สตฺถารํ มหนฺเตน สิริวิภเวน อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
ปสนฺนมนโส หุตฺวา มาลาทีหิ สกฺการํ กโรนฺโต สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
วนฺทิตฺวา มหาทานํ ทตฺวา ปุนปฺปุนํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ
อทาสิ. สตฺถาปิสฺส สปฺปายํ สลฺลกฺเขตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. ตํ อาทึ
กตฺวา จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สตฺถา
สุภทฺทาย อนุคฺคหณตฺถํ "อิเธว โหหีติ อนุรุทฺธตฺเถรํ นิวตฺตาเปตฺวา
สาวตฺถิเมว อคมาสิ. ตโต ปฏฺฐาย ตํ นครํ สทฺธํ ปสนฺนํ อโหสีติ.
                      จูฬสุภทฺทาวตฺถุ.
                         -----
               ๙. เอกวิหาริตฺเถรวตฺถุ. (๒๒๑)
      "เอกาสนนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกวิหาริตฺเถรํ นาม อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร เถโร "เอโกว นิสีทติ เอโกว จงฺกมติ เอโกว
ติฏฺฐตีติ จตุปริสนฺตเร ปากโฏ อโหสิ. อถ นํ ภิกฺขู "ภนฺเต
เอวรูโป นามายํ เถโรติ ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ. สตฺถา "สาธุ
สาธูติ สาธุการํ ทตฺวา "ภิกฺขุนา นาม วิวิตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ
วิเวเก อานิสํสํ กเถตฺวา อิมํ คาถมาห
      "เอกาสนํ เอกเสยฺยํ     เอโก จรมตนฺทิโต
       เอโก ทมยมตฺตานํ      วนนฺเต รมิโต สิยาติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๘.
      ตตฺถ "เอกาสนํ เอกเสยฺยนฺติ: ภิกฺขุสหสฺสมชฺเฌปิ
มูลกมฺมฏฺฐานํ อวิชหิตฺวา เตเนว มนสิกาเรน นิสินฺนสฺส อาสนํ
เอกาสนํ นาม. โลหปาสาทสทิเสปิ จ ปาสาเท ภิกฺขุสหสฺสมชฺเฌปิ
ปญฺญตฺเต วิจิตฺรปจฺจตฺถรณูปธาเน มหารเห สยเน สตึ
อุปฏฺฐเปตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน มูลกมฺมฏฺฐานมนสิกาเรน
นิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน เสยฺยา เอกเสยฺยา นาม. เอวรูปํ เอกาสนญฺจ
เอกเสยฺยญฺจ ภเชถาติ อตฺโถ. อตนฺทิโตติ: ชงฺฆพลํ นิสฺสาย
ชีวิตกปฺปเนน อกุสีโต หุตฺวา สพฺพิริยาปเถสุ เอโกว จรนฺโตติ
อตฺโถ. เอโก ทมยมตฺตานนฺติ: รตฺติฏฺฐานาทีสุ กมฺมฏฺฐานํ
อนุยุญฺชิตฺวา มคฺคผลาธิคมนวเสน เอกโกว หุตฺวา อตฺตานํ
ทเมนฺโตติ อตฺโถ. วนนฺเต รมิโต สิยาติ: เอวมตฺตานํ ทเมนฺโต
อิตฺถีปุริสสทฺทาทีหิ วิวิตฺตวนสณฺเฑเยว อภิรโต ภเวยฺย. น หิ
สกฺกา อากิณฺณวิหารินา เอวํ อตฺตานํ ทเมตุนฺติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. ตโต ปฏฺฐาย
มหาชโน เอกวิหารเมว ปตฺเถตีติ.
                    เอกวิหาริตฺเถรวตฺถุ.
                 ปกิณฺณกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    เอกวีสติโม วคฺโค.
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๔ หน้า ๑๐๒-๑๑๘.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=24&A=2028&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=2028&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=31
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1035
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1035
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1035
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25