อรรถกถาเล่มที่ ๒๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ธ.อ.๘ ตณฺหา-พฺราหฺมณ

หน้าที่ ๑๕๑.
ตตฺถ "วิมลนฺติ: อพฺภาทิมลรหิตํ.
สุทฺธนฺติ: นิรุปกฺกิเลสํ.
วิปฺปสนฺนนฺติ: ปสนฺนจิตฺตํ.
อนาวิลนฺติ: กิเลสาทิมลรหิตํ. ๑-
นนฺทิภวปริกฺขีณนฺติ: ตีสุ ภเวสุ ปริกฺขีณตณฺหํ ตมหํ
พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     จนฺทาภตฺเถรวตฺถุ.
                       ---------
                 ๓๑. สีวลิตฺเถรวตฺถุ. (๒๙๔)
     "โย อิมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา กุณฺฑิโกฬิยํ นิสฺสาย
กุณฺฑธานวเน วิหรนฺโต สีวลิตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย สุปฺปวาสา นาม โกฬิยธีตา สตฺต วสฺสานิ
คพฺภํ ธาเรตฺวา สตฺตาหํ มูฬฺหคพฺภา ทุกฺขาหิ ติพฺพาหิ กฏุกาหิ
เวทนาหิ ผุฏฺฐา, "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควา, โย อิมสฺเสว ๒-
รูปสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย ธมฺมํ เทเสติ; สุปฏิปนฺโน วตสฺส
ภควโต สาวกสงฺโฆ, โย อิมสฺเสว รูปสฺส ทุกฺขสฺส ปหานาย
ปฏิปนฺโน; สุสุขํ วต นิพฺพานํ, ยตฺถิทํ เอวรูปํ ทุกฺขํ น สํวิชฺชตีติ
อิเมหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ ตํ ทุกฺขํ อธิวาเสนฺตี สามิกํ สตฺถุ สนฺติกํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. นิกฺกิเลสํ กิเลสาวิลตฺตรหิตํ. ม. กิเลสาวิลตฺตรหิตํ.
@๒. ม. อิมสฺส เอวรูปสฺส.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๒.
เปเสตฺวา, เตน ตสฺสา วจเนน สตฺถุ วนฺทนาย อาโรจิตาย,
"สุขินี โหตุ สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา อโรคา, อโรคํ ปุตฺตํ
วิชายตูติ สตฺถารา วุตฺตกฺขเณเยว สุขินี อโรคา อโรคํ ปุตฺตํ
วิชายิตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ
อทาสิ. ปุตฺโตปิสฺสา ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย ธมกรกํ อาทาย
สงฆสฺส อุทกํ ปริสฺสาเวสิ. โส อปรภาเค นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต
อรหตฺตํ ปาปุณิ. อเถกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ
"ปสฺสถ อาวุโส: เอวรูโป นาม อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน
ภิกฺขุ เอตฺตกํ กาลํ มาตุ กุจฺฉิสฺมึ ทุกฺขํ อนุโภสิ, กึมงฺคํ ปน
อญฺเญ; พหุํ วต อิมินา ทุกฺขํ นิตฺถินฺนนฺติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา
"กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา,
"อิมาย นามาติ วุตฺเต, "อาม ภิกฺขเว มม ปุตฺโต เอตฺตกา
ทุกฺขา มุจฺจิตฺวา อิทานิ นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา วิหรตีติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
        "โย อิมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ       สํสารํ โมหมจฺจคา
         ติณฺโณ ปารคโต ฌายี      อเนโช อกถํกถี,
         อนุปาทาย นิพฺพุโต,       ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตสฺสตฺโถ: โย ภิกฺขุ อิมํ ราคปถญฺเจว ๑- กิเลสทุคฺคญฺจ
สํสารวฏฺฏญฺจ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อปฺปฏิวิชฺฌนกโมหญฺจ อตีโต,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ราคาทิปลิปถํ เจว. ม. ราคปลิปถํ เจว.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๓.
จตฺตาโร โอเฆ ติณฺโณ หุตฺวา ปารํ อนุปฺปตฺโต, ทุวิเธน ฌาเนน
ฌายี, ตณฺหาย อภาเวน อเนโช, กถํกถาย อภาเวน อกถํกถี,
อุปาทานานํ อภาเวน อนุปาทิยิตฺวา, กิเลสนิพฺพาเนน นิพฺพุโต;
ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                      สีวลิตฺเถรวตฺถุ.
                      -----------
              ๓๒. สุนฺทรสมุทฺทตฺเถรวตฺถุ. (๒๙๕)
     "โยธ กาเมติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สุนฺทรสมุทฺทตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     สาวตฺถิยํ กิเรโก กุลปุตฺโต สุนฺทรสมุทฺทกุมาโร นาม
จตฺตาลีสโกฏิวิภเว มหากุเล นิพฺพตฺโต. โส เอกทิวสํ ปจฺฉาภตฺตํ ๑-
คนฺธมาลาทิหตฺถํ มหาชนํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย เชตวนํ คจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา "กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "สตฺถุ สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนตฺถายาติ
วุตฺเต, "อหํ คมิสฺสามีติ วตฺวา เตน สทฺธึ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต
นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ.
โส "น สกฺกา อคารํ อชฺฌาวสนฺเตน สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ
จริตุนฺติ สตฺถุ กถํ นิสฺสาย ปพฺพชฺชาย ชาตุสฺสาโห,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปจฺจาภตฺเต.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๔.
ปริสาย ปกฺกนฺตาย, สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา "มาตาปิตูหิ
อนนุญฺญาตํ ตถาคตา น ปพฺพาเชนฺตีติ สุตฺวา เคหํ คนฺตฺวา
รฏฺฐปาลกุลปุตฺตาทโย วิย มหนฺเตน วายาเมน มาตาปิตโร
อนุชานาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "กิมฺเม
อิธ วาเสนาติ ตโต นิกฺขมิตฺวา ราชคหํ คนฺตฺวา ปิณฺฑาย
จรนฺโต วีตินาเมสิ.
     อเถกทิวสํ สาวตฺถิยํ ตสฺส มาตาปิตโร เอกสฺมึ ฉณทิวเส
มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน ตสฺส สหายกุมาเร กีฬมาเน ทิสฺวา
"อมฺหากํ ปุตฺตสฺส อิทํ ทุลฺลภํ ชาตนฺติ ปริเทวึสุ. ตสฺมึ ขเณ
เอกา คณิกา ตํ กุลํ คนฺตฺวา ตสฺส มาตรํ โรทมานํ นิสินฺนํ
ทิสฺวา "อมฺม กึการณา โรทสีติ ปุจฺฉิ. "ปุตฺตํ อนุสฺสริตฺวา
โรทามีติ. "กหํ ปน โส อมฺมาติ. "ภิกฺขูสุ ปพฺพชิโตติ. "กึ
อุปฺปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏตีติ. "วฏฺฏติ, น ปน อิจฺฉติ, อิโต
นิกฺขมิตฺวา ราชคหํ คโตติ. "สจาหํ ตํ อุปฺปพฺพาเชยฺยํ, กิมฺเม
กเรยฺยาถาติ. "อิมสฺส เต ๑- กุลสฺส กุฏุมฺพสามินึ กเรยฺยามาติ.
"เตนหิ เม ปริพฺพยํ เทถาติ ปริพฺพยํ คเหตฺวา มหนฺเตน
ปริวาเรน ราชคหํ คนฺตฺวา ตสฺส ปิณฺฑาย จรณวีถึ สลฺลกฺเขตฺวา
ตตฺเถกํ นิวาสเคหํ คเหตฺวา ปาโตว ปณีตํ อาหารํ ปฏิยาเทตฺวา
เถรสฺส ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐกาเล ภิกฺขํ ทตฺวา กติปาหจฺจเยน
"ภนฺเต อิเธว นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กโรถาติ ปตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. เม.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๕.
คณฺหิ. โส ปตฺตํ อทาสิ. อถ นํ ปณีเตนาหาเรน ปริวิสิตฺวา
"ภนฺเต อิเธว ปิณฺฑาย จริตุํ ผาสุกนฺติ วตฺวา กติปาหํ
อาลินฺเท นิสีทาเปตฺวา โภเชตฺวา ทารเก ปูเวหิ สงฺคณฺหิตฺวา
"เอถ ตุมฺเห, เถรสฺสาคตกาเล, มยิ วาเรนฺติยาปิ, อิธาคนฺตฺวา
รชํ อุฏฺฐาเปยฺยาถาติ อาห. เต ปุนทิวเส เถรสฺส โภชนเวลาย
ตาย วาริยมานาปิ รชํ อุฏฺฐาเปสุํ. สา ปุนทิวเส "ทารกา
วาริยมานาปิ มม วจนํ อสฺสุณิตฺวา อิธ รชํ อุฏฺฐาเปนฺติ,
อนฺโตเคเห นิสีทถาติ อนฺโต นิสีทาเปตฺวา กติปาหํ โภเชสิ. ปุน
ทารเก สงฺคณฺหิตฺวา "ตุมฺเห มยา วาริยมานาปิ เถรสฺส โภชนกาเล
มหาสทฺทํ กเรยฺยาถาติ อาห. เต ตถา กรึสุ. ปุนทิวเส
"ภนฺเต อิมสฺมึ ฐาเน อติวิย มหาสทฺโท โหติ, ทารกา มยา
วาริยมานาปิ มม วจนํ น คณฺหนฺติ; อุปริ ปาสาเทเยว นิสีทถาติ
วตฺวา, เถเรน อธิวาสิเต, เถรํ ปุรโต กตฺวา ปาสาทํ อภิรุหนฺตี
ทฺวารานิ ปิทหมานาว ปาสาทํ อภิรุหิ. เถโร อุกฺกฏฺฐสปทานจาริโก
สมาโนปิ รสตณฺหาย พทฺโธ ตสฺสา วจเนน สตฺตภูมิกํ ปาสาทํ
อภิรุหิ. สา เถรํ นิสีทาเปตฺวา "จตฺตาลีสาย ๑- ขลุ สมฺม
ปุณฺณมุข ฐาเนหิ อิตฺถี ปุริสํ อจฺจาวทติ วิชมฺภติ วินมติ
วิลสติ วิลชฺชติ นเขน นขํ ฆฏฺเฏติ ปาเทน ปาทํ อกฺกมติ
กฏฺเฐน ปฐวึ วิลิขติ ๒- ทารกํ อุลฺลงฺเฆติ โอลงฺเฆติ ๓- กีฬติ กีฬาเปติ
จุมฺพติ จุมฺพาเปติ ภุญฺชติ ภุญฺชาเปติ ททาติ อายาจติ
@เชิงอรรถ: ๑. ชาตกฏฺฐกถา. ๘/๓๖๖.  ๒. ตตฺถ วิเลขตีติ ปญฺญายติ  ๓. ตตฺเถว อุลฺลงฺฆาเปตีติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๖.
กตมนุกโรติ อุจฺจํ ภาสติ นีจํ ภาสติ อาวิจฺจํ ภาสติ วิวิจฺจํ ภาสติ
นจฺเจน คีเตน วาทิเตน โรทิเตน วิลสิเตน วิภูสิเตน ชคฺฆติ
เปกฺขติ กฏึ จาเลติ คุยฺหภณฺฑกํ จาเลติ อูรุํ วิวรติ อูรุํ
ปิทหติ ถนํ ทสฺเสติ กจฺฉํ ทสฺเสติ นาภึ ทสฺเสติ อกฺขึ นิขนติ
ภมุกํ อุกฺขิปติ โอฏฺฐํ ปลิขติ ชิวฺหํ นิลฺลาเลติ ทุสฺสํ มุญฺจติ
ทุสฺสํ พนฺธติ สิรสํ มุญฺจติ สิรสํ พนฺธตีติ เอวํ อาคตํ อิตฺถีกุตฺตํ
อิตฺถีลีฬฺหํ ทสฺเสตฺวา ตสฺส ปุรโต ฐิตา อิมํ คาถมาห
        "อลฺลตฺตกกตา ปาทา        ปาทุการุยฺห เวสิยา,
         ตฺวญฺจาปิ ทหโร มม        อหํปิ ทหรา ตว,
         อุโภปิ ปพฺพชิสฺสาม [๑]-    ชิณฺณา ทณฺฑปรายนาติ.
อถ เถรสฺส "อโห วต เม ภาริยํ อนุปธาเรตฺวา กตกมฺมนฺติ
มหาสํเวโค อุทปาทิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา ปญฺจจตฺตาลีสโยชนมตฺถเก
เชตวเน นิสินฺโนว ตํ การณํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสิ.
อถ นํ อานนฺทตฺเถโร ปุจฺฉิ  "ภนฺเต โก นุ โข เหตุ โก
ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายาติ. "อานนฺท ราชคหนคเร
สตฺตภูมิกปาสาทตเล สุนฺทรสมุทฺทสฺส จ ภิกฺขุโน คณิกาย จ สงฺคาโม
วตฺตตีติ. "กสฺส นุ โข ภนฺเต ชโย ภวิสฺสติ, กสฺส ปราชโยติ.
สตฺถา "อานนฺท สุนฺทรสมุทฺทสฺส ชโย ภวิสฺสติ, คณิกาย
ปราชโยติ เถรสฺส ชยํ ปกาเสตฺวา ตตฺถ นิสินฺนโกว โอภาสํ
ผริตฺวา "ภิกฺขุ อุโภปิ กาเม นิรเปกฺโข ปชหาติ วตฺวา อิมํ
คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปจฺฉาติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๗.
        "โยธ กาเม ปหนฺตฺวาน       อนาคาโร ปริพฺพเช,
         กามภวปริกฺขีณํ             ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตสฺสตฺโถ: โย ปุคฺคโล อิธ โลเก อุโภปิ กาเม หิตฺวา
อนาคาโร หุตฺวา ปริพฺพชติ, ตํ ปริกฺขีณกามญฺเจว ปริกฺขีณภวญฺจ
อหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
     เทสนาวสาเน เถโร อรหตฺตํ ปตฺวา อิทฺธิพเลน เวหาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา กณฺณิกามณฺฑลํ วินิวิชฺฌิตฺวา สตฺถุ สรีรํ โถเมนฺโตเยว
อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิ. ธมฺมสภายํปิ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อาวุโส
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ รสํ นิสฺสาย มนํ นฏฺโฐ สุนฺทรสมุทฺทตฺเถโร,
สตฺถา ปนสฺส อวสฺสโย ชาโตติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "น
ภิกฺขเว อิทาเนว, ปุพฺเพปาหํ เอตสฺส รสตณฺหาย พชฺฌมานสฺส
อวสฺสโย ชาโตเยวาติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต ตสฺสตฺถสฺส ปกาสนตฺถํ
อตีตํ อาหริตฺวา
               "น กิรตฺถิ รเสหิ ปาปิโย
                อาวาเสหิ วา สนฺถเวหิ วา,
                วาตมิคํ คหนนิสฺสิตํ
                วสมาเนติ รเสหิ สญฺชโยติ
อิมํ วาตมิคชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา "ตทา สุนฺทรสมุทฺโท วาตมิโค
อโหสิ, อิมํ ปน คาถํ วตฺวา ตสฺส วิสฺสชฺชาปิโต รญฺโญ
มหามจฺโจ อหเมวาติ ชาตกํ สโมธาเนสิ.
                   สุนฺทรสมุทฺทตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๕ ตทฏฺฐกถา. ๑/๒๓๗.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๘.
                ๓๓. โชติกตฺเถรวตฺถุ. (๒๙๖)
     "โยธ ตณฺหนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
โชติกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา:
     "อตีเต กิร พาราณสิยํ เทฺว ภาตโร กุฏุมฺพิกา มหนฺตํ
อุจฺฉุกฺเขตฺตํ กาเรสุํ. อเถกทิวสํ กนิฏฺฐภาตา อุจฺฉุกฺเขตฺตํ คนฺตฺวา
"เอกํ เชฏฺฐภาติกสฺส ทสฺสามิ, เอกํ มยฺหํ ภวิสฺสตีติ เทฺว
อุจฺฉุยฏฺฐิโย รสสฺส อนิกฺขมนตฺถาย ฉินฺนฏฺฐาเน พนฺธิตฺวา คณฺหิ.
ตทา กิร อุจฺฉูนํ ยนฺเตน ปีฬนกิจฺจํ นตฺถิ, อคฺเค วา
มูเล วา ฉินฺทิตฺวา อุกฺขิตฺตกาเล ธมกรกโต อุทกํ วิย สยเมว
รโส นิกฺขมติ. ตสฺส ปน เขตฺตโต อุจฺฉุยฏฺฐิโย คเหตฺวา
อาคมนกาเล คนฺธมาทนปพฺพเต ปจฺเจกพุทฺโธ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย
"กสฺส นุ โข อชฺช อนุคฺคหํ กริสฺสามีติ อุปธาเรนฺโต ตํ
อตฺตโน ญาณชาเล ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา สงฺคหํ กาตุํ สมตฺถภาวญฺจสฺส
ญตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อิทฺธิยา อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต
อฏฺฐาสิ. โส ตํ ทิสฺวา ว ปสนฺนจิตฺโต อุตฺตรสาฏกํ อุจฺจตเร
ภูมิปฺปเทเส อตฺถริตฺวา "ภนฺเต อิธ นิสีทถาติ ปจฺเจกพุทฺธํ
นิสีทาเปตฺวา "ปตฺตํ อุปนาเมถาติ อุจฺฉุยฏฺฐิยา พนฺธนฏฺฐานํ
โมเจตฺวา ปตฺตสฺส อุปริ อกาสิ. รโส โอตริตฺวา ปตฺตํ ปูเรสิ.
ปจฺเจกพุทฺเธน ตสฺมึ รเส ปีเต, "สาธุกํ วต เม อยฺเยน รโส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕๙.
ปีโต, สเจ เม เชฏฺฐภาติโก มูลํ อาหราเปสฺสติ, มูลํ ทสฺสามิ;
สเจ ปตฺตึ อาหราเปสฺสติ, ปตฺตึ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต
ปตฺตํ อุปนาเมถาติ ทุติยํปิ อุจฺฉุยฏฺฐึ โมเจตฺวา รสํ อทาสิ.
"ภาตา เม อุจฺฉุกฺเขตฺตโต อญฺญํ อุจฺฉุํ อาหริตฺวา ขาทิสฺสตีติ
เอตฺตกํปิ กิรสฺส วญฺจนจิตฺตํ นาโหสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ปน ปฐมํ
อุจฺฉุรสสฺส ปีตตฺตา ตํ อุจฺฉุรสํ อญฺเญหิ สทฺธึ สํวิภชิตุกาโม
หุตฺวา คเหตฺวาว นิสีทิ. โส ตสฺส อาการํ ญตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน
วนฺทิตฺวา "ภนฺเต โย อยํ มยา ทินฺโน อคฺครโส, อิมสฺส นิสฺสนฺเทน
เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ปริโยสาเน ตุมฺเหหิ
ปตฺตธมฺมเมว ปาปุเณยฺยนฺติ ปตฺถนํ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธปิสฺส
"เอวํ โหตูติ วตฺวา "อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหนฺติอาทีหิ ทฺวีหิ
คาถาหิ อนุโมทนํ กตฺวา, ยถา โส ปสฺสติ, เอวํ
อธิฏฺฐหิตฺวา อากาเสน คนฺธมาทนํ คนฺตฺวา ปญฺจนฺนํ
ปจฺเจกพุทฺธสตานํ รสํ อทาสิ. โส ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ภาตุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กหํ คโตสีติ วุตฺเต, "อุจฺฉุกฺเขตฺตํ โอโลเกตุํ
คโตมฺหีติ, "กึ ตาทิเสน อุจฺฉุกฺเขตฺตํ คเตน, นนุ นาม เอกํ วา
เทฺว วา อุจฺฉุยฏฺฐิโย อาทาย อาคนฺตพฺพํ ภเวยฺยาติ ภาตรา วุตฺโต,
"อาม ภาติก, เทฺว เม อุจฺฉุยฏฺฐิโย คหิตา, เอกํ ปน ปจฺเจกพุทฺธํ
ทิสฺวา มม อุจฺฉุยฏฺฐิโต รสํ ทตฺวา `มูลํ วา ปตฺตึ วา
ทสฺสามีติ ตุมฺหากํปิ เม อุจฺฉุยฏฺฐิโต รโส ทินฺโน; กินฺนุ โข
ตสฺส มูลํ คณฺหิสฺสถ อุทาหุ ปตฺตินฺติ อาห. "กึ ปน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๐.
ปจฺเจกพุทฺเธน กตนฺติ. "มม อุจฺฉุยฏฺฐิโต รสํ ปิวิตฺวา ตุมฺหากํ
อุจฺฉุยฏฺฐิโต รสํ อาทาย อากาเสน คนฺธมาทนํ คนฺตฺวา ปญฺจสตานํ
ปจฺเจกพุทฺธานํ อทาสีติ. โส, ตสฺมึ กเถนฺเตเยว, นิรนฺตรํ
ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร หุตฺวา "เตน เม ปจฺเจกพุทฺเธน ทิฏฺฐธมฺมสฺเสว
อธิคโม ภเวยฺยาติ ปตฺถนํ อกาสิ. เอวํ กนิฏฺเฐน ติสฺโส สมฺปตฺติโย
ปตฺถิตา, เชฏฺเฐน ปน อรหตฺตํ ปตฺถิตนฺติ. อิทํ เตสํ ปุพฺพกมฺมํ.
      เต ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เอกํ พุทฺธนฺตรํ เขปยึสุ. เตสํ เทวโลกํ คตกาเลเยว วิปสฺสี
สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิ. เตปิ เทวโลกโต จวิตฺวา
พนฺธุมติยํ เอกสฺมึ กุลเคเห เชฏฺโฐ เชฏฺโฐว หุตฺวา กนิฏฺโฐ
กนิฏฺโฐว หุตฺวา ปฏิสนฺธึ คณฺหึสุ. เตสุ เชฏฺฐสฺส "เสโนติ
นามํ อกํสุ, กนิฏฺฐสฺส "อปราชิโตติ. เตสุ วยปฺปตฺตกาเล กุฏุมฺพํ
สณฺฐเปตฺวา วิหรนฺเตสุ "พุทฺธรตนํ โลเก อุปฺปนฺนํ, ธมฺมรตนํ,
สงฺฆรตนํ, ทานานิ เทถ, ปุญฺญานิ กโรถ, [๑]- อชฺช จาตุทฺทสี,
อชฺช ปณฺณรสี, อุโปสถํ กโรถ, ธมฺมํ สุณาถาติ ธมฺมโฆสกสฺส
พนฺธุมตีนคเร โฆสนํ สุตฺวา มหาชนํ ปุเรภตฺตํ ทานํ ทตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ ธมฺมสฺสวนาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เสนกุฏุมฺพิโก
"กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "สตฺถุ สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนายาติ
วุตฺเต, "อหํปิ คมิสฺสามีติ เตหิ สทฺธึเยว คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต
นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อชฺช อฏฺฐมีติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๑.
โส สตฺถุ ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชฺชาย อุสฺสาหชาโต สตฺถารํ
ปพฺพชฺชํ ยาจิ. อถ นํ สตฺถา "อตฺถิ ปน เต อปโลเกตพฺพา
ญาตกาติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "เตนหิ อปโลเกตฺวา เอหีติ.
โส กนิฏฺฐสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ยํ อิมสฺมึ กุเล สาปเตยฺยํ, ตํ
สพฺพํ ตว โหตูติ อาห. "ตุมฺเห ปน สามีติ. "อหํ สตฺถุ
สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ. "สามิ กึ วเทถ, อหํ, มาตริ มตาย,
มาตรํ วิย, ปิตริ มเต, ปิตรํ วิย ตุมฺเห อลตฺถํ; อิทํ กุลํ
มหาโภคํ, เคเห ฐิเตเนว สกฺกา ปุญฺญานิ กาตุํ, มา เอวํ
กริตฺถาติ. "มยา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺโม สุโต, น สกฺกา ตํ
อคารมชฺเฌ ฐิเตน ปูเรตุํ; ปพฺพชิสฺสาเมวาหํ, ตฺวํ นิวตฺตาหีติ.
เอวํ โส กนิฏฺฐํ นิวตฺตาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
ลทฺธูปสมฺปโท น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. กนิฏฺโฐปิ "ภาตุ
ปพฺพชิตสฺส สกฺการํ กริสฺสามีติ สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทานํ ทตฺวา ภาตรํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺเหหิ อตฺตโน
ภวนิสฺสรณํ กตํ, อหํ ปน ปญฺจหิ กามคุเณหิ พทฺโธ, นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิตุํ น สกฺโกมิ; มยฺหํ เคเห ฐิตสฺเสว อนุจฺฉวิกํ มหนฺตํ
ปุญฺญกมฺมํ อาจิกฺขถาติ. อถ นํ เถโร "สาธุ ปณฺฑิต
สตฺถุ คนฺธกุฏึ กาเรหีติ อาห. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
นานาทารูนิ อาหราเปตฺวา ถมฺภาทีนํ อตฺถาย ตจฺฉาเปตฺวา เอกํ
สุวณฺณขจิตํ เอกํ รชตขจิตํ เอกํ มณิขจิตนฺติ สพฺพานิ สตฺต
รตนขจิตานิ กาเรตฺวา เตหิ คนฺธกุฏึ กาเรตฺวา สตฺตรตนขจิตาเหว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๒.
ฉทนิฏฺฐกาหิ ฉาทาเปสิ. คนฺธกุฏิยา กรณกาเลเยว ปน ตํ อตฺตโน
สมานนามโก อปราชิโตเยว นาม ภาคิเนยฺโย อุปสงฺกมิตฺวา
"อหํปิ กริสฺสามิ, มยฺหํ ปตฺตึ เทถ มาตุลาติ อาห. "น เทมิ
ตาต, อญฺเญหิ อสาธารณํ กริสฺสามีติ. โส พหุํปิ ยาจิตฺวา
ปตฺตึ อลภมาโน "คนฺธกุฏิยา ปุรโต กุญฺชรสาลํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ
สตฺตรตนมยํ กุญฺชรสาลํ กาเรสิ. โส อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
เมณฺฑกเสฏฺฐี หุตฺวา นิพฺพตฺติ. คนฺธกุฏิยํ ปน สตฺตรตนมยานิ
ตีณิ มหาวาตปานานิ อเหสุํ. เตสํ อภิมุเข เหฏฺฐา สุธาปริกมฺมกตา
ติสฺโส โปกฺขรณิโย กาเรตฺวา จตุชฺชาติกคนฺโธทกสฺส
ปูเรตฺวา อปราชิตคหปติ ปญฺจวณฺณานิ กุสุมานิ โรปาเปสิ [๑]-
สตฺตสุ รตเนสุ โกฏฺเฏตพฺพยุตฺตกํ โกฏฺเฏตฺวา อิตรํ สกลเมว
คเหตฺวา ชนฺนุมตฺเตน โอธินา คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ปริเวณํ
ปูเรสิ. เอวํ คนฺธกุฏึ นิฏฺฐาเปตฺวา อปราชิโต คหปติ ภาติกตฺเถรํ
อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต นิฏฺฐิตา คนฺธกุฏี, ปริโภคมสฺสา
ปจฺจาสึสามิ, ปริโภเคน กิร มหนฺตํ ปุญฺญํ โหตีติ. โส สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต อิมินา กิร โว กุฏุมฺพิเกน คนฺธกุฏี
การิตา, อิทานิ ปริโภคํ ปจฺจาสึสตีติ อาห. สตฺถา อุฏฺฐายาสนา
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: ตถาคตสฺส อนฺโต นิสินฺนกาเล
@วาตเวเคน สมุฏฺฐิตาหิ เรณุวฏฺฏีหิ สรีรสฺส โอกิรณตฺถํ. คนฺธกุฏิถูปิกาย กปลฺลํ
@รตฺตสุวณฺณมยํ อโหสิ, ปวาลมยา สิขรา, เหฏฺฐา มณิมยา ฉทนิฏฺฐกา, อิติ สา
@นจฺจนฺโต วิย โมโร โสภมานา อฏฺฐาสิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๓.
คนฺธกุฏีอภิมุขํ คนฺตฺวา คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ปกฺขิตฺตํ รตนราสึ
โอโลเกนฺโต ทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสิ. [๑]- เตน ปน "ภนฺเต มเมว
รกฺขา ภวิสฺสติ, ตุมฺเห ปวิสถาติ ๒- วุตฺเต, ปาวิสิ. กุฏุมฺพิโกปิ
สมนฺตา รกฺขํ ฐเปตฺวา มนุสฺเส อาห "ตาต อุจฺฉงฺเคน วา
ปจฺฉิปฺปสิพฺพเกหิ วา อาทาย คจฺฉนฺเต วาเรยฺยาถ, หตฺเถน
คเหตฺวา คจฺฉนฺเต ปน มา วารยิตฺถาติ. อนฺโตนคเรปิ อาโรจาเปสิ
"มยา คนฺธกุฏิปริเวเณ สตฺต รตนานิ โอกิณฺณานิ,
สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา คจฺฉนฺตา ทุคฺคตมนุสฺสา อุโภ หตฺเถ
ปูเรตฺวา คณฺหนฺตุ, สุขปฺปตฺตาปิ เอเกน หตฺเถน คณฺหนฺตูติ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สทฺธา ตาว ธมฺมํ โสตุกามา คมิสฺสนฺติเยว,
อสฺสทฺธา ปน ธนโลเภน คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ทุกฺขโต
มุจฺจิสฺสนฺตีติ; ตสฺมา ชนสงฺคหตฺถาย เอวํ อาโรจาเปสิ. มหาชโน
เตน วุตฺตนิยาเมเนว รตนานิ คณฺหิ. สกึ โอกิณฺณรตเนสุ ขีเณสุ
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: อถ นํ กุฏุมฺพิโก "ปวิสถ ภนฺเตติ
@อาห, สตฺถา ตตฺเถว ฐตฺวา ตติยวาเร ตสฺส ภาติกตฺเถรํ โอโลเกสิ. โส
@โอโลกิตากาเรเนว ญตฺวา กนิฏฺฐภาตรํ อาห "เอหิ ตาต, `มเมว รกฺขา ภวิสฺสติ, ตุมฺเห
@ยถาสุขํ วสถาติ สตฺถารํ วเทหีติ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา สตฺถารํ ปญฺจปฺปติฏฺฐิเตน
@วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ยถา มนุสฺสา รุกฺขมูเล ปวิสิตฺวา อนเปกฺขา ปกฺกมนฺติ, ยถา
@วา นทึ ตริตฺวา อุฬุมฺปํ อนเปกฺขา ปริจฺจชนฺติ; เอวํ อนเปกฺขา หุตฺวา ตุมฺเห
@วสถาติ อาห. กิมตฺถํ ปน สตฺถา อฏฺฐาสิ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "พุทฺธานํ
@สนฺติกํ ปุเรภตฺตํปิ ปจฺฉาภตฺตํปิ พหู อาคจฺฉนฺติ, เตสุ รตนานิ อาทาย
@ปกฺกมนฺเตสุ น สกฺกา อมฺเหหิ วาเรตุํ; ปริเวณมฺหิ เอตฺตเก รตเน โอกิณฺเณ, อตฺตโน
@อุปฏฐาเก หรนฺเตปิ น วาเรตีติ กุฏุมฺพิโก มยิ อาฆาตํ กตฺวา อปายุปโค ภเวยฺยาติ,
@อิมินา การเณน อฏฺฐาสิ.    ๒. สี. ม. วสถ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๔.
ยาวตติยํ ชนฺนุมตฺเตน โอธินา โอกิราเปสิเยว. สตฺถุ ปน ปาทมูเล
ติปุสมตฺตํ อนคฺฆมณิรตนํ ฐเปสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สตฺถุ
สรีรโต สุวณฺณวณฺณาย ปภาย สทฺธึ มณิปฺปภํ โอโลเกนฺตานํ
ติตฺติ นาม น ภวิสฺสตีติ; ตสฺมา เอวมกาสิ. มหาชโนปิ อติตฺโต ว
โอโลเกสิ. อเถกทิวสํ เอโก มิจฺฉาทิฏฺฐิกพฺราหฺมโณ "สตฺถุ
กิร ปาทมูเล มหคฺฆํ มณิรตนํ นิกฺขิตฺตํ, หริสฺสามิ นนฺติ วิหารํ
คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุํ อาคตสฺส มหาชนสฺส อนฺตเรน ปาวิสิ.
กุฏุมฺพิโก ตสฺส ปวิสนากาเรเนว "มณึ คณฺหิตุกาโมติ
สลฺลกฺเขตฺวา "อโห วต น คณฺเหยฺยาติ จินฺเตสิ. โสปิ สตฺถารํ
วนฺทนฺโต วิย ปาทมูเล หตฺถํ ฐเปตฺวา มณึ คเหตฺวา โอวฏฺฏิกาย
กตฺวา ปกฺกามิ. กุฏุมฺพิโก ตสฺมึ จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาสกฺขิ. โส
ธมฺมกถาวสาเน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา [อาห] "ภนฺเต มยา
ติกฺขตฺตุํ คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ชนฺนุมตฺเตน โอธินา สตฺต รตนานิ
โอกิณฺณานิ, ตานิ เม คณฺหนฺเตสุ อาฆาโต นาม นาโหสิ, จิตฺตํ
ภิยฺโย ภิยฺโย ปสีทิเยว: อชฺช ปน `อโห วตายํ พฺราหฺมโณ
มณึ น คณฺเหยฺยาติ จินฺเตตฺวา, ตสฺมึ มณึ อาทาย คเต,
จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาสกฺขินฺติ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "นนุ
อุปาสก อตฺตโน สนฺตกํ ปเรหิ อนาหรณียํ กาตุํ น สกฺโกสีติ
นยํ อทาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนนเย ฐตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
"ภนฺเต อชฺช อาทึ กตฺวา มม สนฺตกํ ทสิกสุตฺตํปิ มํ
อภิภวิตฺวา อเนกสตาปิ ราชาโน วา โจรา วา คณฺหิตุํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๕.
สมตฺถา นาม มา โหนฺตุ, อคฺคินาปิ มม สนฺตกํ มา ฑยฺหตุ
อุทเกนปิ มา วุยฺหตูติ ปตฺถนํ อกาสิ. สตฺถาปิสฺส "เอวํ โหตูติ
อนุโมทนํ อกาสิ. โส คนฺธกุฏิมหํ กโรนฺโต อฏฺฐสฏฺฐิยา
ภิกฺขุสตสหสฺสสฺส อนฺโตวิหาเรเยว นว มาเส มหาทานํ ทตฺวา
ปริโยสาเน สพฺเพสํ ติจีวรมทาสิ. สงฺฆนวกสฺส จีวรสาฏกา
สหสฺสคฺฆนกา อเหสุํ.
     โส เอวํ ยาวตายุกํ ปุญฺญานิ กริตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก
นิพฺพตฺติตฺวา เอตฺตกํ กาลํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
ราชคเห เอกสฺมึ เสฏฺฐิกุเล ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อฑฺฒมาสาธิเก
นว มาเส มาตุ กุจฺฉิยํ วสิ. ชาตทิวเส ปนสฺส สกลนคเร
สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ. สพฺเพสํ กายารุฬฺหานิ อาภรณานิปิ ปชฺชลิตานิ
วิย โอภาสํ มุญฺจึสุ. นครํ เอกปฺปชฺโชตํ อโหสิ. เสฏฺฐีปิ
ปาโตว ราชุปฏฺฐานํ อคมาสิ. อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ  "อชฺช
สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ, นครํ เอกปฺปชฺโชตํ ชาตํ; ชานาสิ นุโข
เอตฺถ การณนฺติ. "ชานามิ เทวาติ. "กึ เสฏฺฐีติ. "มม เคเห
ตุมฺหากํ ทาโส ชาโต, ตสฺส ปุญฺญเตเชเนว อโหสีติ. "กึ นุ
โข โจโร ภวิสฺสตีติ. "นตฺเถตํ เทว, ปุญฺญวา สตฺโต
กตาภินีหาโรติ. "เตนหิ นํ สมฺมา โปเสตุํ วฏฺฏติ, อิทมสฺส
ขีรมูลํ โหตูติ เทวสิกํ สหสฺสํ ปฏฺฐเปสิ. อถสฺส นามคฺคหณทิวเส
สกลนครสฺส เอกปฺปชฺโชติภูตตฺตา "โชติโกเตฺวว นามํ กรึสุ. อถสฺส
วยปฺปตฺตกาเล เคหกรณตฺถาย ภูมิตเล โสธิยมาเน, สกฺกสฺส ภวนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๖.
อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. สกฺโก "กึ นุ โข อิทนฺติ อุปธารยมาโน
"โชติกสฺส เคหฏฺฐานํ คณฺหนฺตีติ ญตฺวา "นายํ เอเตหิ กตเคเห
วสิสฺสติ, มยา เอตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ วฑฺฒกิเวเสน ตตฺถ คนฺตฺวา
"กึ กโรถาติ อาห. "โชติกสฺส เคหฏฺฐานํ คณฺหามาติ. "อเปถ,
นายํ ตุมฺเหหิ กตเคเห วสิสฺสตีติ วตฺวา โสฬสกรีสมตฺตํ ภูมิปฺปเทสํ
โอโลเกสิ. โส ตาวเทว กสิณมณฺฑลํ วิย สโม อโหสิ. ปุน
"อิมสฺมึ ฐาเน ปฐวึ ภินฺทิตฺวา สตฺตรตนมโย สตฺตภูมิกปฺปาสาโท
อุฏฺฐหตูติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. ตาวเทว [ตถารูโป]
ปาสาโท อุฏฺฐหิ. ปุน "อิมํ ปริกฺขิปิตฺวา สตฺตรตนมยา สตฺต
ปาการา อุฏฺฐหนฺตูติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. ตถารูปา ปาการา
อุฏฺฐหึสุ. อถ "เนสํ ปริยนฺเต กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหนฺตูติ จินฺเตตฺวา
โอโลเกสิ. ตถารูปา กปฺปรุกฺขา อุฏฐหึสุ. "ปาสาทสฺส จตูสุ
กณฺเณสุ จตสฺโส นิธิกุมฺภิโย อุฏฺฐหนฺตูติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ.
สพฺพํ ตเถว อโหสิ. นิธิกุมฺภีสุ ปน เอกา โยชนิกา อโหสิ,
เอกา ติคาวุติกา, เอกา อทฺฒโยชนิกา, เอกา คาวุตปฺปมาณา [๑]-
สตฺตสุ ทฺวารโกฏฺฐเกสุ สตฺต ยกฺขา รกฺขํ คณฺหึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: โพธิสตฺตสฺส นิพฺพตฺตนิธิกุมฺภีนํ ปน
@เอตํ มุขปฺปมาณํ อโหสิ, เหฏฺฐา ปฐวีปริยนฺตาว อเหสุํ. โชติกสฺส
@นิพฺพตฺตนิธิกุมฺภีนํ มุขปฺปมาณํ น กถิตํ. สพฺพา มุขจฺฉินฺนตาลผลํ วิย
@ปริปุณฺณาว อุฏฺฐหึสุ. ปาสาทสฺส จตูสุ กณฺเณสุ ตรุณตาลกฺขนฺธปฺปมาณา จตสฺโส
@สุวณฺณมยา อุจฺฉุยฏฺฐิโย นิพฺพตฺตึสุ. ตาสํ มณิมยานิ ปตฺตานิ โสวณฺณมยานิ
@ปพฺพานิ อเหสุํ. ปุพฺพกมฺมสฺส ทสฺสนตฺถํ กิเรตา นิพฺพตฺตึสุ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๗.
ปฐมทฺวารโกฏฺฐเก ยมโมลิ ๑- นาม ยกฺโข อตฺตโน ปริวาเรน
ยกฺขสหสฺเสน สทฺธึ รกฺขํ คณฺหิ, ทุติเย อุปฺปโล นาม อตฺตโน
ปริวารยกฺขานํ ทฺวีหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ตติเย วชิโร นาม ตีหิ สหสฺเสหิ
สทฺธึ, จตุตฺเถ วชิรพาหุ นาม จตูหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ปญฺจเม สกโฏ ๒-
นาม ปญฺจหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ฉฏฺเฐ สกฏตฺโถ ๓- นาม ฉหิ
สหสฺเสหิ สทฺธึ, สตฺตเม ทิสามุโข นาม สตฺตหิ สหสฺเสหิ
สทฺธึ รกฺขํ คณฺหิ. เอวํ ปาสาทสฺส อนฺโต จ พหิ จ คาฬฺหรกฺขา
อโหสิ. "โชติกสฺส กิร สตฺตรตนมโย สตฺตภูมิกปฺปาสาโท
อุฏฺฐิโต, สตฺต ปาการา สตฺต ทฺวารโกฏฺฐกา จตสฺโส นิธิกุมฺภิโย
อุฏฺฐิตาติ สุตฺวา พิมฺพิสาโร ราชา เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ ปหิณิ. โส
โชติกเสฏฺฐี นาม อโหสิ. เตน ปน สทฺธึ กตปุญฺญกมฺมา อิตฺถี
อุตฺตรกุรูสุ นิพฺพตฺติ. อถ นํ เทวตา ตโต อาเนตฺวา สิริคพฺเภ
นิสีทาเปสุํ. สา อาคจฺฉมานา เอกํ ตณฺฑุลนาฬึ ตโย จ
โชติปาสาเณ คณฺหิ. เตสํ ยาวชีวํ ตาเยว ตณฺฑุลนาฬิยา ภตฺตํ
อโหสิ. สเจ กิร เต สกฏสตํปิ ตณฺฑุลานํ ปูเรตุกามา โหนฺติ,
สา ตณฺฑุลนาฬิเยว หุตฺวา ติฏฺฐติ. ภตฺตปจนกาเล ตณฺฑุเล
อุกฺขลิยํ ปกฺขิปิตฺวา เตสํ ปาสาณานํ อุปริ ฐเปนฺติ. ปาสาณา
ตาวเทว ปชฺชลิตฺวา, ภตฺเต ปกฺกมตฺเต, นิพฺพายนฺติ. เตเนว
สญฺญาเณน ภตฺตสฺส ปกฺกภาวํ ชานนฺติ. สูเปยฺยาทิปจนกาเลปิ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยมกโจลี. ยุ. ยมโมลี. ม. ยมโกฬี.      ๒. ม. กสกนฺโท.
@๓. สี. ม. ยุ. กฏตฺโถ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๘.
เอเสว นโย. เอวํ เตสํ โชติปาสาเณหิ อาหาโร ปจฺจติ,
มณิอาโลเกน วสนฺติ, อคฺคิสฺส วา ทีปสฺส วา โอภาสเมว น
ชานึสุ. โชติกสฺส กิร เอวรูปา สมฺปตฺติ สกลชมฺพุทีเป ปากฏา
อโหสิ. มหาชนา ยานาทีนิ โยเชตฺวา ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉนฺติ.
โชติกเสฏฺฐี อาคตาคตานํ อุตฺตรกุรุตณฺฑุลานํ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา
ทาเปสิ; "กปฺปรุกฺเขหิ วตฺถานิ คณฺหนฺตุ, อาภรณานิ คณฺหนฺตูติ
อาณาเปสิ, คาวุติกนิธิกุมฺภิยา มุขํ วิวราเปตฺวา "ยาปนมตฺตํ
ธนํ คณฺหนฺตูติ อาณาเปสิ. สกลชมฺพุทีปวาสิเกสุ ธนํ คเหตฺวา
คจฺฉนฺเตสุ, นิธิกุมฺภิยา มุขํ ๑- องฺคุลิมตฺตํปิ อูนํ นาโหสิ.
คนฺธกุฏิปริเวเณ วาลุกํ กตฺวา โอกิณฺณรตนานํ กิรสฺส เอโส
นิสฺสนฺโท. เอวํ มหาชเน วตฺถาภรณานิ เจว ธนญฺจ ยถิจฺฉกํ
อาทาย คจฺฉนฺเต, พิมฺพิสาโร ตสฺส ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโมปิ, มหาชเน
อาคจฺฉนฺเต, โอกาสํ นาลตฺถ. อปรภาเค ยถิจฺฉกํ อาทาย คตตฺตา
มนุสฺเสสุ มนฺทีภูเตสุ, ราชา โชติกสฺส ปิตรํ อาห "ตว ปุตฺตสฺส
ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโมมฺหีติ. โส "สาธุ เทวาติ วตฺวา คนฺตฺวา
ปุตฺตสฺส กเถสิ "ตาต ราชา เต ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโมติ. โส "สาธุ
ตาต, อาคจฺฉตูติ. ราชา มหนฺเตน ปริวาเรน สทฺธึ ตตฺถ อคมาสิ.
ปฐมทฺวารโกฏฺฐเก สมฺมชฺชิตฺวา กจวรจฺฉฑฺฑิกา ทาสี รญฺโญ
หตฺถํ อทาสิ. ราชา "เสฏฺฐิชายาติ สญฺญาย ลชฺชมาโน ตสฺสา
พาหาย หตฺถํ น ฐเปสิ. เอวํ เสสทฺวารโกฏฺฐเกสุปิ ทาสิโย.
"เสฏฺฐิภริยาโยติ มญฺญมาโน ตาสํ พาหาย หตฺถํ น ฐเปสิ.
@เชิงอรรถ: ๑. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๙.
โชติโก อาคนฺตฺวา ราชานํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปจฺฉโต หุตฺวา
"ปุรโต ยาถ เทวาติ อาห. รญฺโญ มณิปฐวี สตโปริสปฺปปาโต
วิย หุตฺวา อุปฏฺฐาติ. โส "อิมินา มม คหณตฺถาย โอปาโต
ขนิโตติ มญฺญมาโน ปาทํ นิกฺขิปิตุํ น วิสหิ. โชติโก "นายํ
เทว โอปาโต, มม ปจฺฉโต อาคจฺฉถาติ ปุรโต อโหสิ. ราชา
เตน อกฺกนฺตกาเล ภูมึ อกฺกมิตฺวา เหฏฺฐิมตลโต ปฏฺฐาย ปาสาทํ
โอโลเกนฺโต วิจริ. ตทา อชาตสตฺตุ กุมาโร ปิตุ องฺคุลึ คเหตฺวา
วิจรนฺโต จินฺเตสิ "อโห อนฺธพาโล มม ปิตา, คหปติเก นาม
สตฺตรตนมเย ปาสาเท วสนฺเต, เอส ราชา หุตฺวา ทารุมเย
เคเห วสติ, อหนฺทานิ ราชา หุตฺวา อิมสฺส อิมสฺมึ ปาสาเท วสิตุํ
น ทสฺสามีติ. รญฺโญ อุปริมตลานิ อภิรุหนฺตสฺเสว, ปาตราสเวลา
ชาตา. โส เสฏฺฐึ อามนฺเตตฺวา "มหาเสฏฺฐิ อิเธว ปาตราสํ
ภุญฺชิสฺสามาติ. "ชานามิ เทว, สชฺชิโต เทวสฺสาหาโรติ. โส
โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาตฺวา รตนมเย เสฏฺฐิสฺส นิสีทนมณฺฑเป
ปญฺญตฺเต ตสฺเสว นิสีทนปลฺลงฺเก นิสีทิ. อถสฺส หตฺถโธวนุทกํ
ทตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณปาติยา กิลินฺนปายาสํ วฑฺเฒตฺวา
ปุรโต ฐปยึสุ. ราชา "โภชนนฺติ สญฺญาย ภุญฺชิตุํ อารภิ.
เสฏฺฐี "นยิทํ เทว โภชนํ, กิลินฺนปายาโส เอโสติ.
อญฺญิสฺสา สุวณฺณปาติยา โภชนํ วฑฺเฒตฺวา ปุริมปาติยํ ฐปยึสุ.
ตโต อุฏฺฐิตอุตุนา ๑- กิร ตํ ภุญฺชิตุํ สุขํ โหติ. ราชา มธุรโภชนํ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. อุฏฺฐิตานํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
ภุญฺชนฺโต ปมาณํ น อญฺญาสิ. อถ นํ เสฏฺฐี วนฺทิตฺวา อญฺชลึ
ปคฺคยฺห "อลํ เทว, เอตฺตกเมว โหตุ, อิโต อุตฺตรึ ชีราเปตุํ
น สกฺกาติ อาห. อถ นํ ราชา อาห "กึ คหปติ ครุกํ กตฺวา
กเถสิ อตฺตโน ภตฺตนฺติ. "เทว นตฺเถตํ, ตุมฺหากํ ๑- สพฺพสฺสาปิ
หิ พลกายสฺส อิทเมว ภตฺตํ, อิทํ สูเปยฺยํ, อปิจ โข อหํ
อยสสฺส ภายามีติ. "กึการณาติ. "สเจ เทวสฺส กายาลสิยมตฺตํ
ภเวยฺย, `หิยฺโย รญฺญา เสฏฺฐิสฺส เคเห ภุตฺตํ, เสฏฺฐินา กิญฺจิ
กตํ ภวิสฺสตีติ วจนสฺส ภายามิ เทวาติ. "เตนหิ ภตฺตํ หร,
อุทกํ อาหราติ. รญฺโญ ภตฺตกิจฺจาวสาเน สพฺโพ ราชปริวาโร
ตเทว ภตฺตํ ภุญฺชิ. ราชา สุขกถาย นิสินฺโน เสฏฺฐึ อามนฺเตตฺวา
"กึ อิมสฺมึ เคเห ตว ภริยา นตฺถีติ อาห. "อตฺถิ เทวาติ.
"กหํ สาติ. "สิริคพฺเภ นิสินฺนา เทวสฺส อาคตภาวํ น ชานาตีติ
อาห. กิญฺจาปิ หิ ปาโตว ราชา สปริวาโร อาคโต, สา
ปน ตสฺส อาคตภาวํ น ชานาติ. ตโต เสฏฺฐี "ราชา เม
ภริยํ ทฏฺฐุกาโมติ ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ราชา อาคโต, กึ
ตว ราชานํ ทฏฺฐุํ น วฏฺฏตีติ อาห. สา นิปนฺนกา ว "โก โส
สามิ ราชา นามาติ วตฺวา, "ราชา นาม อมฺหากํ อิสฺสโรติ
วุตฺเต, อนตฺตมนตํ ปเวเทนฺตี "ทุกฺกฏานิ วต โน ปุญฺญกมฺมานิ,
เยสนฺโน อิสฺสโรปิ อตฺถิ, อสฺสทฺธาย นาม ปุญฺญกมฺมานิ กตฺวา
มยํ สมฺปตฺตึ ปาปุณิตฺวา อญฺญสฺส อิสฺสริยฏฺฐาเน นิพฺพตฺตมฺหา;
@เชิงอรรถ: ๑. สี. อมฺหากํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
อทฺธา อมฺเหหิ อสฺสทฺทหิตฺวา ทานํ ทินฺนํ ภวิสฺสติ, ตสฺเสตํ
ผลนฺติ วตฺวา "กึทานิ กริสฺสามิ สามีติ อาห. "ตาลวณฺฏํ
อาทาย อาคนฺตฺวา ราชานํ วีชาหีติ. ตสฺสา ตาลวณฺฏํ อาทาย
อาคนฺตฺวา ราชานํ วีชนฺติยา, รญฺโญ เวฐนสฺส คนฺธวาโต ตสฺสา
อกฺขีนิ ปหริ. อถสฺสา อกฺขีหิ อสฺสุธารา ปวตฺตึสุ. ตํ ทิสฺวา
ราชา เสฏฺฐึ อาห "มหาเสฏฺฐิ มาตุคาโม นาม อปฺปพุทฺธิโก
`ราชา เม สามิกสฺส สมฺปตฺตึ คณฺเหยฺยาติ ภเยน โรทติ มญฺเญ,
อสฺสาเสหิ นํ, น เม ตว สมฺปตฺติยา อตฺโถติ. "น เอสา เทว
โรทตีติ. "อถ กึ เอตนฺติ. "ตุมฺหากํ เวฐนสฺส คนฺเธนสฺสา
อสฺสูนิ ปวตฺตึสุ, อยํ หิ ทีโปภาสํ วา อคฺคิโอภาสํ วา อทิสฺวา
มณิอาโลเกเนว ภุญฺชติ จ นิสีทติ จ นิปชฺชติ จ; เทโว ปน
ทีปาโลเกน นิสินฺโน ภวิสฺสตีติ. "อาม เสฏฺฐีติ. "เตนหิ เทว
อชฺช ปฏฺฐาย มณิอาโลเกน นิสีทถาติ มหนฺตํ ติปุสมตฺตํ อนคฺฆํ
มณิรตนํ อทาสิ. ราชา เคหํ โอโลเกตฺวา "มหนฺตา ๑- วต โชติกสฺส
สมฺปตฺตีติ วตฺวา อคมาสิ. ๒-
                 อยนฺตาว โชติกสฺส อุปฺปตฺติ.
     อิทานิ ชฏิลสฺส อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา: พาราณสิยํ หิ เอกา
เสฏฺฐิธีตา อภิรูปา อโหสิ. ตํ ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล
รกฺขนตฺถาย เอกํ ทาสึ ทตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตเล
@เชิงอรรถ: ๑. ม. มหตี.   ๒. อิโต ปรํ ชฏิลตฺเถรวตฺถุ ปจฺฉา ปกฺขิตฺตํ ภเวยฺย.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
สิริคพฺเภ วาสยึสุ. ตํ เอกทิวสํ วาตปานํ วิวริตฺวา พหิ โอโลกยมานํ
อากาเสน คจฺฉนฺโต เอโก วิชฺชาธโร ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห
วาตปาเนน ปวิสิตฺวา ตาย สทฺธึ สนฺถวมกาสิ. สา เตน สทฺธึ
สํวาสมนฺวาย น จิรสฺเสว คพฺภํ ปฏิลภิ. อถ นํ สา ทาสี
ทิสฺวา "อมฺม กึ อิทนฺติ วตฺวา "โหตุ, มา กสฺสจิ อาจิกฺขีติ
ตาย วุตฺตา ภเยน ตุณฺหี อโหสิ. สาปิ ทสมาสจฺจเยน
ปุตฺตํ วิชายิตฺวา นวภาชนํ อาหราเปตฺวา ตตฺถ ตํ ทารกํ
นิปชฺชาเปตฺวา ตํ ภาชนํ ปิทหิตฺวา อุปริ ปุปฺผทามานิ ฐเปตฺวา
"อิมํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา คนฺตฺวา คงฺคาย วิสฺสชฺเชหิ, `กึ อิทนฺติ
จ ปุฏฺฐา `อยฺยาย เม พลิกมฺมนฺติ วเทยฺยาสีติ ทาสึ อาณาเปสิ.
สา ตถา อกาสิ. เหฏฺฐาคงฺคาย จ เทฺว อิตฺถิโย นหายมานา ตํ
ภาชนํ อุทเกนาหริยมานํ ทิสฺวา, เอกา อิตฺถี "มยฺหเมตํ ภาชนนฺติ
อาห. เอกา "ยํ เอตสฺส อนฺโต, ตํ มยฺหนฺติ วตฺวา, ๑- ภาชเน
สมฺปตฺเต ตํ อาทาย ถเล ฐเปตฺวา วิวริตฺวา ทารกํ ทิสฺวา, เอกา
"มม ภาชนนฺติ วุตฺตตฺตา ทารโก มเมว โหตีติ อาห. เอกา
"ยํ ภาชนสฺส อนฺโต, ตํ มเมว โหตีติ วุตฺตตฺตา มม ทารโกติ
อาห. ตา วิวทมานา วินิจฺฉยํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา,
อมจฺเจสุ วินิจฺฉิตุํ อสกฺโกนฺเตสุ, รญฺโญ สนฺติกํ อคมํสุ. ราชา
ตาสํ วจนํ สุตฺวา "ตฺวํ ทารกํ คณฺห, ตฺวํ ภาชนํ คณฺหาติ
อาห. ยาย ปน ทารโก ลทฺโธ, สา มหากจฺจายนตฺเถรสฺส
@เชิงอรรถ: ๑. อาห. (?)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
อุปฏฺฐายิกา อโหสิ. ตสฺมา ตํ ทารกํ "อิมํ เถรสฺส สนฺติเก
ปพฺพาเชสฺสามีติ โปเสสิ. ตสฺส ชาตทิวเส คพฺภมลสฺส โธวิตฺวา
อนปนีตตาย เกสา ชฏิตา หุตฺวา อฏฺฐํสุ, เตนสฺส "ชฏิโลเตฺวว
นามํ กรึสุ. ตสฺส ปทสา วิจรณกาเล เถโร ตํ เคหํ ปิณฺฑาย
ปาวิสิ. อุปาสิกา เถรํ นิสีทาเปตฺวา อาหารมทาสิ. เถโร ทารกํ
ทิสฺวา "กึ อุปาสิเก ทารโก เต ลทฺโธติ ปุจฺฉิ. "อาม ภนฺเต,
อิมาหํ `ตุมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพาเชสฺสามีติ โปเสสึ, ปพฺพาเชถ
นนฺติ อทาสิ. เถโร "สาธูติ ตํ อาทาย คจฺฉนฺโต "อตฺถิ นุ
โข อิมสฺส คิหิสมฺปตฺตึ อนุภวิตุํ ปุญฺญกมฺมนฺติ โอโลเกนฺโต
"มหาปุญฺโญ สตฺโต มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิสฺสติ, ทหโร เอส
ตาว, ญาณํปิสฺส ปริปากํ น คจฺฉตีติ จินฺเตตฺวา ตํ อาทาย
ตกฺกสิลายํ เอกสฺส อุปฏฺฐากสฺส เคหํ อคมาสิ. โส เถรํ วนฺทิตฺวา.
ฐิโต, ตํ ทารกํ ทิสฺวา "ทารโก โว ภนฺเต ลทฺโธติ ปุจฺฉิ
"อาม อุปาสก, ปพฺพชิสฺสติ, ทหโร ตาว, ตว สนฺติเก โหตูติ.
โส "สาธุ ภนฺเตติ ตํ ปุตฺตฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปฏิชคฺคิ. ตสฺส
ปน เคเห ทฺวาทส วสฺสานิ ภณฺฑกํ อุสฺสนฺนํ โหติ. โส คามนฺตรํ
คจฺฉนฺโต สพฺพํปิ ภณฺฑํ อาปณํ หริตฺวา ทารกํ อาปเณ
นิสีทาเปตฺวา ตสฺส ตสฺส ภณฺฑกสฺส มูลํ อาจิกฺขิตฺวา "อิทญฺจิทญฺจ
เอตฺตกํ นาม ธนํ คเหตฺวา ทเทยฺยาสีติ วตฺวา ปกฺกามิ. ตํทิวสํ
นครปริคฺคาหกา เทวตา อนฺตมโส มริจิชิรกมตฺเตนาปิ อตฺถิเก
ตสฺเสว อาปณาภิมุเข กรึสุ. โส ทฺวาทส วสฺสานิ อุสฺสนฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
ภณฺฑกํ เอกทิวเสเนว วิกฺกีณิ. กุฏุมฺพิโก อาคนฺตฺวา อาปเณ
กิญฺจิ อทิสฺวา "สพฺพํ เต ตาต ภณฺฑํ นาสิตนฺติ อาห.
"น นาเสมิ, สพฺพํ ตุมฺเหหิ วุตฺตนเยเนว วิกฺกีณึ, อิทํ อสุกสฺส
มูลํ, อิทํ อสุกสฺสาติ. กุฏมฺพิโก ปสีทิตฺวา "อนคฺโฆ ปุริโส
ยตฺถ กตฺถจิ ชีวิตุํ สมตฺโถติ อตฺตโน เคเห วยปฺปตฺตํ ธีตรํ
ตสฺส ทตฺวา "เคหมสฺส กโรถาติ ปุริเส อาณาเปตฺวา, นิฏฺฐิเต
เคเห, "คจฺฉถ ตุมฺเห, อตฺตโน เคเห วสถาติ อาห. อถสฺส
เคหปฺปวิสนกาเล เอเกน ปเทน อุมฺมาเร อกฺกนฺตมตฺเต, เคหสฺส
ปจฺฉิมภาเค ภูมึ ภินฺทิตฺวา อสีติหตฺโถ สุวณฺณปพฺพโต อุฏฺฐหิ.
ราชา "ชฏิลกุมารสฺส กิร เคเห ภูมึ ภินฺทิตฺวา สุวณฺณปพฺพโต
อุฏฺฐิโตติ สุตฺวาว ตสฺส เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ เปเสสิ. โส ชฏิลเสฏฺฐี
นาม อโหสิ. ตสฺส ตโย ปุตฺตา อเหสุํ. โส เตสํ วยปฺปตฺตกาเล
ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา "สเจ อมฺเหหิ สมานโภคํ เสฏฺฐิกุลํ
ภวิสฺสติ, ปพฺพชิตุํ ทสฺสนฺติ; โน เจ, น ทสฺสนฺติ; อตฺถิ นุ โข
ชมฺพุทีเป อมฺเหหิ สมานโภคํ กุลนฺติ วีมํสนตฺถาย สุวณฺณมยํ อิฏฺฐกํ
สุวณฺณมยํ ปโตทลฏฺฐึ สุวณฺณมยํ ปาทุกญฺจ การาเปตฺวา ปุริสานํ
หตฺเถ ทตฺวา "คจฺฉถ, อิมานิ อาทาย กิญฺจิเทว โอโลกยมานา วิย
ชมฺพุทีปตเล วิจริตฺวา อมฺเหหิ สมานโภคสฺส เสฏฺฐิกุลสฺส อตฺถิภาวํ
วา นตฺถิภาวํ วา ญตฺวา อาคจฺฉถาติ ปหิณิ. เต จาริกํ จรนฺตา
ภทฺทิยนครํ ปาปุณึสุ. อถ เน เมณฺฑกเสฏฺฐี ทิสฺวา "ตาตา กึ
กโรนฺตา วิจรถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "เอกํ โอโลเกนฺตา วิจรามาติ วุตฺเต,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
"อิเมสํ อิมานิ คเหตฺวา กิญฺจิเทว โอโลเกตุํ วิจรณกิจฺจํ นตฺถิ,
เสฏฺฐึ ๑- ปริคฺคณฺหมานา วิจรนฺตีติ ญตฺวว "ตาตา อมฺหากํ
ปจฺฉิมเคหํ ปวิสิตฺวา โอโลเกถาติ อาห. เต ตตฺถ อฏฺฐกรีสมตฺเต
ฐาเน หตฺถิอสฺสอุสุภปฺปมาเณ ปิฏฺฐิยา ปิฏฺฐึ อาหจฺจ ปฐวึ
ภินฺทิตฺวา อุฏฺฐิเต เหฏฺฐา วุตฺตปฺปกาเร สุวณฺณเมณฺฑเก ทิสฺวา
เตสํ อนฺตรนฺตรา วิจริตฺวา นิกฺขมึสุ. อถ เน เสฏฺฐี "ตาตา
ยํ โอโลเกนฺตา วิจรถ, ทิฏฺโฐ โว โสติ ปุจฺฉิตฺวา, "ปสฺสาม
สามีติ วุตฺเต, "เตนหิ คจฺฉถาติ อุยฺโยเชสิ. เต ตโตว คนฺตฺวา,
อตฺตโน เสฏฺฐินา "กินฺตาตา ทิฏฺฐํ โว อมฺหากํ สมานโภคํ
เสฏฺฐิกุลนฺติ วุตฺเต, "สามิ ตุมฺหากํ กึ อตฺถิ, ภทฺทิยนคเร
เมณฺฑกเสฏฺฐิโน เอวรูโป นาม วิภโวติ สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ
อาจิกฺขึสุ. ตํ สุตฺวา เสฏฺฐี อตฺตมโน หุตฺวา "เอกนฺตาว เสฏฺฐิกุลํ
ลทฺธํ, อปรํปิ นุ โข อตฺถีติ สตสหสฺสคฺฆนกํ กมฺพลํ ทตฺวา
"คจฺฉถ ตาตา, อญฺญํปิ เสฏฺฐิกุลํ วิจินถาติ ปหิณิ. เต ราชคหํ
คนฺตฺวา โชติกสฺส เคหโต อวิทูเร ทารุราสึ กตฺวา อคฺคึ ทตฺวา
อฏฺฐํสุ. "กึ อิทนฺติ ปุฏฺฐกาเล จ "เอกํ โน มหคฺฆํ กมฺพลํ
วิกฺกีณนฺตานํ, กยโก นตฺถิ, คเหตฺวา วิจรนฺตาปิ โจรานํ ภายาม,
เตน ตํ ฌาเปตฺวา คมิสฺสามาติ วทึสุ. อถ เน โชติกเสฏฺฐี
ทิสฺวา "อิเม กึ กโรนฺตีติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา
ปกฺโกสาเปตฺวา "กึอคฺฆนโก กมฺพโลติ ปุจฺฉิตฺวา,
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. รฏฺฐํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
"สตสหสฺสคฺฆนโกติ วุตฺเต, สตสหสฺสํ ทาเปตฺวา "ทฺวารโกฏฺฐกํ
สมฺมชฺชิตฺวา กจวรจฺฉฑฺฑิกาย ทาสิยา เทถาติ เตสํเยว หตฺเถ
ปหิณิ. สา กมฺพลํ คเหตฺวา โรทมานา สามิกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ
มํ สามิ, อปราเธ สติ, ปหริตุํ น วฏฺฏติ, กสฺมา เม เอวํ
ถูลกมฺพลํ ปหิณิตฺถ, กถาหํ อิมํ นิวาเสสฺสามิ วา ปารุปิสฺสามิ
วาติ. "นาหํ ตว เอตทตฺถาย ปหิณึ, เอตํ ปน กมฺพลํ
ปลิเวเฐตฺวา ตว สยนมูเล ฐเปตฺวา นิปชฺชนกาเล คนฺโธทเกน โธตานํ
ปาทานํ ปุญฺฉนตฺถาย เต ปหิณึ, กึ เอตํปิ กาตุํ น สกฺโกสีติ.
สา "เอตํ ปน กาตุํ สกฺขิสฺสามีติ คเหตฺวา อคมาสิ. เต จ
ปุริสา ตํ การณํ ทิสฺวา อตฺตโน เสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ
ตาตา ทิฏฺฐํ โว เสฏฺฐิกุลนฺติ วุตฺเต, "สามิ กึ ตุมฺหากํ อตฺถิ,
ราชคหนคเร โชติกสฺส เสฏฺฐิสฺส เอวรูปา นาม สมฺปตฺตีติ สพฺพํ
เคหสมฺปตฺตึ อาโรเจตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขึสุ. เสฏฺฐี เตสํ วจนํ
สุตฺวา ตุฏฺฐมานโส "อิทานิ ปพฺพชิตุํ ลภิสฺสามีติ รญฺโญ สนฺติกํ
คนฺตฺวา "ปพฺพชิตุกาโมมฺหิ เทวาติ อาห. "สาธุ มหาเสฏฺฐิ
ปพฺพชาหีติ. โส เคหํ คนฺตฺวา ปุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณทณฺฑํ
วชิรผาลํ กุทฺทาลํ เชฏฺฐปุตฺตสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา "ตาต
ปจฺฉิมเคเห สุวณฺณปพฺพตโต สุวณฺณปิณฺฑํ อุทฺธราหีติ อาห. โส
กุทฺทาลํ อาทาย คนฺตฺวา สุวณฺณปพฺพตํ ปหริ. ปิฏฺฐิปาสาเณ
ปหฏกาโล วิย อโหสิ. ตสฺส หตฺถโต กุทฺทาลํ คเหตฺวา
มชฺฌิมปุตฺตสฺส หตฺเถ ทตฺวา ปหิณิ. ตสฺสปิ สุวณฺณปพฺพตํ ปหรนฺตสฺส,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๗.
ปิฏฺฐิปาสาเณ ปหฏกาโล วิย อโหสิ. อถ นํ กนิฏฺฐปุตฺตสฺส
หตฺเถ ทตฺวา ปหิณิ. ตสฺส ตํ คเหตฺวา [๑]- โกฏฺเฏตฺวา
ราสิกตาย มตฺติกาย ปหฏกาโล วิย อโหสิ. อถ นํ เสฏฺฐี
"เอหิ ตาต, อลํ เอตฺตเกนาติ วตฺวา อิตเร เทฺว เชฏฺฐภาติเก
ปกฺโกสาเปตฺวา "อยํ สุวณฺณปพฺพโต น ตุมฺหากํ นิพฺพตฺโต,
มยฺหญฺจ กนิฏฺฐสฺส จ นิพฺพตฺโต, อิมินา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา
ปริภุญฺชถาติ อาห. "กสฺมา ปน โส เตสเมว นิพฺพตฺตติ, กสฺมา
ชฏิโล ชาตกาเล อุทเก ปาติโตติ. อตฺตนา กตกมฺเมเนว.
     กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หิ เจติเย กริยมาเน, เอโก
ขีณาสโว เจติยฏฺฐานํ คนฺตฺวา โอโลเกตฺวา "ตาตา กสฺมา
เจติยสฺส อุตฺตเรน มุขํ น อุฏฺฐหตีติ ปุจฺฉิ. "สุวณฺณํ
นปฺปโหตีติ. "อหํ อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา สมาทเปสฺสามิ, ตุมฺเห
อาทเรน กมฺมํ กโรถาติ. โส เอวํ วตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา
"อมฺมตาตา อมฺหากํ เจติยสฺส เอกสฺมึ มุเข สุวณฺณํ นปฺปโหติ,
สุวณฺณํ ชานาถาติ มหาชนํ สมาทเปนฺโต สุวณฺณการกุลํ
อคมาสิ. สุวณฺณกาโรปิ ตํขณํเยว ภริยาย สทฺธึ กลหํ กโรนฺโต
นิสินฺโน โหติ. อถ นํ เถโร "เจติเย ตุมฺเหหิ คหิตมุขสฺส
สุวณฺณํ นปฺปโหติ, ตํ ชานิตุํ วฏฺฏตีติ อาห. โส ภริยาย
โกเปน "ตว สตฺถารํ อุทเก ขิปิตฺวา คจฺฉาติ อาห. อถ นํ
สา "อติสาหสิกํ กมฺมํ เต กตํ, มม กุทฺเธน เต อหเมว
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. เอตฺถนฺตเร `ปหรนฺตสฺสาติ ปทํ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๘.
อกฺโกสิตพฺพา วา ปหริตพฺพา วา, กสฺมา อตีตานาคตปฺปจฺจุปฺปนฺเนสุ
พุทฺเธสุ เวรมกาสีติ อาห. สุวณฺณกาโร ตาวเทว สํเวคปฺปตฺโต
หุตฺวา "ขมถ เม ภนฺเตติ วตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิ.
"ตาต อหํ ตยา น กิญฺจิ วุตฺโต, สตฺถารํ ขมาเปหีติ. "กินฺติ
กตฺวา ขมาเปมิ ภนฺเตติ. "สุวณฺณปุปฺผานํ ตโย กุมฺเภ กตฺวา
อนฺโตธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส หุตฺวา
ขมาเปหิ ตาตาติ. โส "สาธุ ภนฺเตติ สุวณฺณปุปฺผานิ กโรนฺโต
ตีสุ ปุตฺเตสุ เชฏฺฐปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "เอหิ ตาต, อหํ
สตฺถารํ เวรวจเนน อวจํ; ตสฺมา อิมานิ ปุปฺผานิ กตฺวา
ธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา ขมาเปสฺสามิ, ตฺวํปิ โข เม สหาโย
โหหีติ อาห. โส "น ตฺวํ มยา เวรวจนํ วทาปิโต, ตฺวํเยว
กโรหีติ กาตุํ น อิจฺฉิ. มชฺฌิมปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตเถวาห.
โสปิ ตเถว วตฺวา น อิจฺฉิ. กนิฏฺฐํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห. โส
"ปิตุ อุปฺปนฺนกิจฺจํ นาม ปุตฺตสฺส ภาโรติ ปิตุ สหาโย หุตฺวา
ปุปฺผานิ อกาสิ. สุวณฺณกาโร วิทตฺถิปฺปมาณานํ ปุปฺผานํ ตโย
กุมฺเภ นิฏฺฐาเปตฺวา ธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส
สตฺถารํ ขมาเปสิ. อิติ โส สตฺตกฺขตฺตุํ ชาตกาเล อุทเก
ปาตนํ ลภิ. อยํ ปนสฺส โกฏิยํ ฐิโต อตฺตภาโว, อิทานิปิ
ตสฺเสว นิสฺสนฺเทน อุทเก ปาติโต. เย ปนสฺส เทฺว ปุตฺตา
สุวณฺณปุปฺผานํ กรณกาเล สหายา ภวิตุํ น อิจฺฉึสุ, เตสํ เตน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๙.
การเณน สุวณฺณปพฺพโต น นิพฺพตฺติ; ๑- กนิฏฺฐปุตฺตสฺส จ เอกโต
กตภาเวน นิพฺพตฺติ.
     อิติ โส ปุตฺเต อนุสาสิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา อปเรน สมเยน ปญฺจหิ
ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส ปุตฺตานํ เคหทฺวารํ
อคมาสิ. เต พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อฑฺฒมาสํ ภิกฺขาหารํ
อทํสุ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ๒- "อชฺชาปิ เต อาวุโส
ชฏิล อสีติหตฺเถ สุวณฺณปพฺพเต จ ปุตฺเตสุ จ ตณฺหา อตฺถีติ.
"น เม อาวุโส เอเตสุ ตณฺหา วา มาโน วา อตฺถีติ. เต
"อยํ ชฏิลตฺเถโร อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตีติ วทึสุ. สตฺถา
เตสํ กถํ สุตฺวา "น ภิกฺขเว มม ปุตฺตสฺส เตสุ ตณฺหา วา
มาโน วา อตฺถีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน      อนาคาโร ปริพฺพเช,
         ตณฺหาภวปริกฺขีณํ          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตสฺสตฺโถ: โย อิธ โลเก ฉทฺวาริกตณฺหํ ชหิตฺวา ฆราวาเสน
อนตฺถิโก อนาคาโร หุตฺวา ปริพฺพชติ, ตณฺหาย เจว ภวสฺส
จ ปริกฺขีณตฺตา ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตมหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ `ตสฺส เจวาติ ปทํ นฏฺฐํ ภเวยฺย. สี. ม. โปตฺถเก `กนิฏฺฐปุตฺตสฺส เจว
@ ชฏิลสฺส จาติ อตฺถิ. ตํ ยุตฺตํ สิยา.   ๒. ภิกฺขู ปุจฺฉึสูติ ยุตฺตรํ.
@๓. อิโต ปรํ มูลวตฺถุนา อนุสนฺธิ ทฏฺฐพฺพา.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๐.
     อชาตสตฺตุกุมาโรปิ เทวทตฺเตน สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ปิตรํ
ฆาเตตฺวา รชฺเช ปติฏฺฐิโต "โชติกสฺส ปาสาทํ คณฺหิสฺสามีติ
ยุทฺธสชฺโช นิกฺขมิตฺวา มณิปากาเร สปริวารสฺส อตฺตโน ฉายํ
ทิสฺวาว "คหปติโก ยุทฺธสชฺโช หุตฺวา พลํ อาทาย นิกฺขนฺโตติ
สลฺลกฺเขตฺวา อุปคนฺตุํ น วิสหิ. เสฏฺฐิปิ ตํทิวสํ อุโปสถิโก
หุตฺวา ปาโตว ภุตฺตปาตราโส วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก
ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺโน โหติ. ปฐมทฺวารโกฏฺฐเก รกฺขํ คเหตฺวา
ฐิโต ปน ยมโมลิ ยกฺโข ตํ ทิสฺวา "กหํ คจฺฉสีติ สปริวารํ
วิทฺธํเสตฺวา ทิสาวิทิสาสุ อนุพนฺธิ. ราชา วิหารเมว อคมาสิ.
อถ นํ เสฏฺฐี ทิสฺวาว "กึ เทวาติ วตฺวา อุฏฺฐายาสนา
อฏฺฐาสิ. ๑- "คหปติ กึ ตฺวํ ตว ปุริเส `มยา สทฺธึ ยุชฺฌถาติ
อาณาเปตฺวา อิธาคมฺม ธมฺมํ สุณนฺโต วิย นิสินฺโนติ. "กึ ปน
เทโว มม เคหํ คณฺหิตุํ คโตติ. "อาม คโตมฺหีติ. "มม อนิจฺฉาย
มม เคหํ คณฺหิตุํ ราชสหสฺสํปิ น สกฺโกติ เทวาติ. โส "กึ
ปน ตฺวํ ราชา ภวิสฺสสีติ กุชฺฌิ. "นาหํ ราชา, มม สนฺตกํ
ปน ทสิกสุตฺตํปิ มม อนิจฺฉาย ราชูหิ วา โจเรหิ วา ๒- คเหตุํ
น สกฺกาติ. "กึ ปนาหํ ตว รุจิยา คณฺหิสฺสามีติ. "เตนหิ เทว
อิมา เม ทสสุ องฺคุลีสุ วีสติ มุทฺทิกา, อิมาหํ ตุมฺหากํ น
เทมิ; สเจ สกฺโกถ, คณฺหถาติ. โส ปน ราชา ภูมิยํ อุกฺกุฏิกํ
นิสีทิตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อฏฺฐารสหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติ, ฐตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. "อาสนา อุฏฺฐาสีติ ยุตฺตตรํ.  ๒. สี. ยุ. คหิตํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๑.
อุลฺลงฺฆนฺโต อสีติหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติ. เอวํ มหาพโล สมาโนปิ
อิโต จิโต จ ปริวตฺเตนฺโต เอกํ มุทฺทิกํปิ กฑฺฒิตุํ นาสกฺขิ.
อถ นํ เสฏฺฐี "สาฏกํ ปตฺถร เทวาติ วตฺวา องฺคุลิโย อุชุกํ
อกาสิ. วีสติปิ มุทฺทิกา นิกฺขมึสุ. อถ นํ เสฏฺฐี "เอวํ เทว
มม สนฺตกํ มม อนิจฺฉาย น สกฺกา คณฺหิตุนฺติ วตฺวา รญฺโญ
กิริยาย อุปฺปนฺนสํเวโค "ปพฺพชิตุํ เม อนุชานาถ เทวาติ อาห.
โส "อิมสฺมึ ปพฺพชิเต, สุขํ ปาสาทํ คณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา,
เอกวจเนเนว "ปพฺพชาหีติ อาห. โส สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา โชติกตฺเถโร นาม อโหสิ. ตสฺส
อรหตฺตปฺปตฺตกฺขเณเยว สพฺพาปิ สา สมฺปตฺติ อนฺตรธายิ. ตํปิสฺส
สตุลกายํ นาม ภริยํ เทวา อุตฺตรกุรุเมว นยึสุ. อเถกทิวสํ ภิกฺขู
ตํ อามนฺเตตฺวา "อาวุโส โชติก ตสฺมึ ปน เต ปาสาเท วา
อิตฺถิยา วา ตณฺหา อตฺถีติ ปุจฺฉิตฺวา "นตฺถาวุโสติ วุตฺเต,
สตฺถุ อาโรเจสุํ "อยํ ภนฺเต อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตีติ.
สตฺถา "นตฺเถว ภิกฺขเว มม ปุตฺตสฺส ตสฺมึ ตณฺหาติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
        "โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน     อนาคาโร ปริพฺพเช,
         ตณฺหาภวปริกฺขีณํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ. ๑-
     [๒]- เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     โชติกตฺเถรวตฺถุ.
@เชิงอรรถ: ๑. อิมสฺมึ ฐาเน อตฺโถ วณฺเณตพฺโพ.  ๒. สี. เอตฺถนฺตเร "อิมิสฺสา คาถายตฺโถ
@เหฏฺฐา ชฏิลตฺเถรวตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ อตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๒.
                ๓๔. ปฐมนฏปุพฺพกวตฺถุ. (๒๙๗)
     "หิตฺวา มานุสกนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
เอกํ นฏปุพฺพกํ อารพฺภ กเถสิ.
     โส กิร เอกํ นฏกีฬํ กีฬมาโน วิจรนฺโต สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา
ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตสฺมึ พุทฺธปฺปมุเขน ภิกฺขุสงฺเฆน
สทฺธึ ปิณฺฑาย ปวิสนฺเต, ภิกฺขู เอกํ นฏปุตฺตํ กีฬนฺตํ ทิสฺวา
"อาวุโส เอส ตยา กีฬิตกีฬิตํ กีฬติ, อตฺถิ นุโข เต เอตฺถ
สิเนโหติ ปุจฺฉิตฺวา "นตฺถีติ วุตฺเต, "อยํ ภนฺเต อภูตํ วตฺวา
อญฺญํ พฺยากโรตีติ อาหํสุ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว มม
ปุตฺโต สพฺพโยเค อติกฺกนฺโตติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "หิตฺวา มานุสกํ โยคํ     ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา,
         สพฺพโยควิสํยุตฺตํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตตฺถ "มานุสกํ โยคนฺติ: มานุสกํ อายุญฺเจว ปญฺจ กามคุเณ
จ. ทิพฺพโยเคปิ เอเสว นโย.
     อุปจฺจคาติ: โย มานุสกํ โยคํ หิตฺวา ทิพฺพํ โยคํ อติกฺกนฺโต,
ตํ สพฺเพหิ จตูหิปิ โยเคหิ วิสํยุตฺตํ อหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปฐมนฏปุพฺพกวตฺถุ.
                       --------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๓.
                ๓๕. ทุติยนฏปุพฺพกวตฺถุ. (๒๙๘)
     "หิตฺวา รติญฺจาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
เอกํ นฏปุพฺพกํเยว อารพฺภ กเถสิ.
     วตฺถุ ปุริมสทิสเมว. อิธ ปน สตฺถา "ภิกฺขเว มม ปุตฺโต
รติญฺจ อรติญฺจ ปหาย ฐิโตติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "หิตฺวา รติญฺจ อรติญฺจ      สีติภูตํ นิรูปธึ
         สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตตฺถ "รตินฺติ: ปญฺจกามคุณรตึ
     อรตินฺติ: อรญฺญวาเส อุกฺกณฺฐึ.
     สีติภูตนฺติ: นิพฺพุตํ.
     นิรูปธินฺติ: นิรุปกฺกิเลสํ.
     วีรนฺติ: ตํ เอวรูปํ สพฺพกฺขนฺธโลกํ อภิภวิตฺวา ฐิตํ วิริยวนฺตํ
อหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ทุติยนฏปุพฺพกวตฺถุ.
                      -----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๔.
                ๓๖. วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ. (๒๙๙)
     "จุตึ โย เวทีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
วงฺคีสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     ราชคเห กิเรโก พฺราหฺมโณ วงฺคีโส นาม มตมนุสฺสานํ สีสํ
อาโกเฏตฺวา "อิทํ นิรเย นิพฺพตฺตสฺส สีสํ, อิทํ ติรจฺฉานโยนิยํ,
อิทํ เปตฺติวิสเย, อิทํ มนุสฺสโลเก, อิทํ เทวโลเก นิพฺพตฺตสฺส
สีสนฺติ ชานาติ. พฺราหฺมณา "สกฺกา อิมํ นิสฺสาย โลกํ ขาทิตุนฺติ
จินฺเตตฺวา ตํ เทฺว รตฺตวตฺถานิ ปริทหาเปตฺวา อาทาย ชนปทํ
จรนฺตา มนุสฺเส วทนฺติ "เอโส วงฺคีโส นาม พฺราหฺมโณ
มตมนุสฺสานํ สีสํ อาโกเฏตฺวา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาติ, อตฺตโน
ญาตกานํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ปุจฺฉถาติ. มนุสฺสา ยถาพลํ ทสปิ
กหาปเณ วีสํปิ สตํปิ ทตฺวา ญาตกานํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ปุจฺฉนฺติ.
เต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนสฺส อวิทูเร นิวาสํ คณฺหึสุ.
เต ภุตฺตปาตราสํ มหาชนํ คนฺธมาลาทิหตฺถํ ธมฺมสฺสวนาย คจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา "กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิตฺวา, "วิหารํ ธมฺมสฺสวนายาติ วุตฺเต,
"ตตฺถ คนฺตฺวา กึ กริสฺสถ? อมฺหากํ วงฺคีสพฺราหฺมณสทิโส นตฺถิ,
มตมนุสฺสานํ สีสํ อาโกเฏตฺวา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาติ,
ญาตกานํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ปุจฺฉถาติ อาหํสุ. เต "วงฺคีโส
กึ ชานาติ, อมฺหากํ สตฺถารา สทิโส นตฺถีติ วตฺวา, อิตเรหิปิ
"วงฺคีสสทิโส นตฺถีติ วุตฺเต, กถํ วฑฺเฒตฺวา "เอถทานิ โว
วงฺคีสสฺส วา อมฺหากํ วา สตฺถุ ชานนภาวํ ชานิสฺสามาติ เต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๕.
อาทาย วิหารํ อคมํสุ. สตฺถา เตสํ อาคมนภาวํ ญตฺวา "นิรเย
ติรจฺฉานโยนิยํ มนุสฺสโลเก เทวโลเกติ จตูสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตานํ
จตฺตาริ สีสานิ ขีณาสวสีสญฺจาติ ปญฺจ สีสานิ อาหราเปตฺวา
ปฏิปาฏิยา ฐปาเปตฺวา อาคตกาเล วงฺคีสํ ปุจฺฉิ "ตฺวํ กิร สีสํ
อาโกเฏตฺวา มตกานํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาสีติ. "อาม ชานามีติ.
"อิทํ กสฺส สีสนฺติ. โส ตํ อาโกเฏตฺวา "นิรเย นิพฺพตฺตสฺสาติ
อาห. อถสฺส สตฺถา "สาธูติ สาธุการํ ทตฺวา อิตรานิปิ ตีณิ
สีสานิ ปุจฺฉิตฺวา เตน อวิรชฺฌิตฺวา วุตฺตวุตฺตกฺขเณ ตเถว
สาธุการํ ทตฺวา ปญฺจมํ สีสํ ทสฺเสตฺวา "อิทํ กสฺสาติ ปุจฺฉิ.
โส ตํ อาโกเฏตฺวา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ น ชานาติ. อถ นํ สตฺถา
"กึ วงฺคีส น ชานาสีติ วตฺวา, "อาม น ชานามีติ วุตฺเต,
"อหํ ชานามีติ อาห. "เกน ชานาสีติ. "มนฺตพเลน ชานามีติ. ๑-
อถ นํ วงฺคีโส ยาจิ "เทถ เม อิมํ มนฺตนฺติ. "น สกฺกา
อปพฺพชิตสฺส ทาตุนฺติ. โส "อิมสฺมึ มนฺเต คหิเต, สกลชมฺพุทีเป
อหํ เชฏฺฐโก ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เต พฺราหฺมเณ "ตุมฺเห
ตตฺเถว กติปาหํ วสถ, อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ อุยฺโยเชตฺวา สตฺถุ
สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท วงฺคีสตฺเถโร นาม อโหสิ.
อถสฺส สตฺถา ทฺวตฺตึสาการกมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา "มนฺตสฺส ปริกมฺมํ
สชฺฌายาหีติ อาห. โส ตํ สชฺฌายนฺโต อนฺตรนฺตรา พฺราหฺมเณหิ
"คหิโต เต มนฺโตติ ปุจฺฉิยมาโน "อาคเมถ ตาว, คณฺหามีติ
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "เกน....ชานามีติ อิติ นตฺถิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๖.
วตฺวา กติปาหสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา ปุน พฺราหฺมเณหิ ปุฏฺโฐ
"อภพฺโพทานาหํ อาวุโส คนฺตุนฺติ อาห. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู "อยํ
ภนฺเต อภูเตน อญฺญํ พฺยากโรตีติ สตฺถุ อาโรเจสุํ. สตฺถา
"มา ภิกฺขเว เอวํ อวจุตฺถ, อิทานิ ภิกฺขเว มม ปุตฺโต
จุติปฏิสนฺธิกุสโล ชาโตติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "จุตึ โย เวทิ สตฺตานํ     อุปปตฺติญฺจ สพฺพโส,
         อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ        ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ.
         ยสฺส คตึ น ชานนฺติ      เทวา คนฺธพฺพมานุสา,
         ขีณาสวํ อรหนฺตํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตตฺถ "โย เวทีติ: โย สตฺตานํ สพฺพากาเรน จุติญฺจ
ปฏิสนฺธิญฺจ ปากฏํ กตฺวา ชานาติ, ตมหํ อลคฺคตาย อสตฺตํ
ปฏิปตฺติยา สุฏฺฐุคตตฺตา สุคตํ จตุนฺนํ สจฺจานํ พุทฺธตาย พุทฺธํ
พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
     ยสฺสาติ: ยสฺเสเต เทวาทโย คตึ น ชานนฺติ, ตมหํ อาสวานํ
ขีณตาย ขีณาสวํ กิเลเสหิ อารกตฺตา อรหนฺตํ พฺราหฺมณํ วทามีติ
อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     วงฺคีสตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๗.
               ๓๗. ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ. (๓๐๐)
     "ยสฺส ปุเร จาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต ธมฺมทินฺนํ ภิกฺขุนึ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกทิวสํ หิ ตสฺสา คิหิกาเล สามิโก วิสาโข อุปาสโก
สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามิผลํ ปตฺวา จินฺเตสิ "มยา
สพฺพํ สาปเตยฺยํ ธมฺมทินฺนํ ปฏิจฺฉาเปตุํ วฏฺฏตีติ. โส ตโต
ปุพฺเพ อาคจฺฉนฺโต ธมฺมทินฺนํ วาตปาเนน โอโลเกนฺตึ ทิสฺวา
สิตํ กโรติ. ตํทิวสํ ปน วาตปาเน ฐิตํ อโนโลเกนฺโตว
อคมาสิ. สา "กึ นุโข อิทนฺติ จินฺเตตฺวา "โหตุ, โภชนกาเล
ชานิสฺสามีติ โภชนเวลาย ภตฺตํ อุปนาเมสิ. โส อญฺเญสุ ทิวเสสุ
"เอหิ, เอกโต ภุญฺชามาติ วทติ. ตํทิวสํ ปน ตุณฺหีภูโตว
ภุญฺชิ. สา "เกนจิเทว การเณน กุปิโต ภวิสฺสตีติ จินฺเตสิ.
อถ นํ วิสาโข สุขนิสินฺนเวลาย ตํ ปกฺโกสิตฺวา "ธมฺมทินฺเน
อิมสฺมึ เคเห สพฺพํ สาปเตยฺยํ ปฏิจฺฉาหีติ อาห. สา "กุทฺธา
นาม สาปเตยฺยํ น ปฏิจฺฉาเปนฺติ, กินฺนุ โข เอตนฺติ จินฺเตตฺวา
"ตุมฺเห ปน สามีติ อาห. "อหํ อิโต ปฏฺฐาย น กิญฺจิ
วิจาเรสฺสามีติ. "ตุมฺเหหิ ฉฑฺฑิตํ เขฬํ โก ปฏิจฺฉิสฺสติ, เอวํ สนฺเต,
มม ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติ. โส "สาธุ ภทฺเทติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
มหนฺเตน สกฺกาเรน ตํ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิ. สา
ลทฺธูปสมฺปทา ธมฺมทินฺนาเถรี นาม อโหสิ. สา วิเวกกามตาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๘.
ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ชนปทํ คนฺตฺวา ตตฺถ วิหรนฺตี น จิรสฺเสว สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา "อิทานิ มํ นิสฺสาย ญาติชนา
ปุญฺญานิ กริสฺสนฺตีติ ปุนเทว ราชคหํ ปจฺจาคญฺฉิ. อุปาสโก ตสฺสา
อาคตภาวํ สุตฺวา "เกน นุ โข การเณน อาคตาติ ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ
คนฺตฺวา เถรึ [๑]- วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "อุกฺกณฺฐิตา นุ
โขสิ อยฺเยติ วตฺตุํ อปฺปฏิรูปํ, ปญฺหเมกํ นํ ปุจฺฉิสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา โสตาปตฺติมคฺเค ปญฺหํ ปุจฺฉิ. สา ตํ วิสฺสชฺเชสิ.
อุปาสโก เตเนว อุปาเยน เสสมคฺเคสุปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา,
อติกฺกมฺม ปญฺหสฺส ปุฏฺฐกาเล ตาย "อจฺจสรา โข อาวุโส ๒-
วิสาขาติ วตฺวา "อากงฺขมาโน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมํ
ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ วุตฺเต, เถรึ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา สตฺถุ
สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ กถาสลฺลาปํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. สตฺถา
"สุกถิตํ มม ธีตาย ธมฺมทินฺนาย, อหญฺเจตํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต
เอวเมว วิสฺสชฺเชยฺยนฺติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ     มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ
         อกิญฺจนํ อนาทานํ         ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตตฺถ "ปุเรติ: อตีเตสุ ขนฺเธสุ.
     ปจฺฉาติ: อนาคเตสุ ขนฺเธสุ.
     มชฺเฌติ: ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุ.
@เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร "ทิสฺวาติ อตฺถิ.      ๒. ม. อจฺฉริยํ อาวุโส.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
     นตฺถิ กิญฺจนนฺติ: ยสฺส เตสุ ตีสุ ฐาเนสุ ตณฺหาคาหสงฺขาตํ
กิญฺจนํ นตฺถิ, ตมหํ ราคกิญฺจนาทีหิ อกิญฺจนํ กสฺสจิ คหณสฺส
อภาเวน อนาทานํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ.
                      ----------
               ๓๘. องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ. (๓๐๑)
     "อุสภนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.
     วตฺถุ "น เว กทริยา เทวโลกํ วชนฺตีติ คาถาวณฺณนายํ
วุตฺตเมว. วุตฺตญฺหิ ตตฺถ "ภิกฺขู องฺคุลิมาลํ ปุจฺฉึสุ "กึ นุ โข
อาวุโส ทุฏฺฐหตฺถึ ฉตฺตํ ธาเรตฺวา ฐิตํ ทิสฺวา น ภายสีติ.
"น ภายามิ อาวุโสติ. เต สตฺถารํ อาหํสุ "องฺคุลิมาโล ภนฺเต
อภูเตน อญฺญํ พฺยากโรตีติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มม ปุตฺโต
องฺคุลิมาโล ภายติ, ขีณาสวอุสภานญฺหิ อนฺตเร เชฏฺฐกอุสภา
มม ปุตฺตสทิสา ภิกฺขู น ภายนฺตีติ วตฺวา พฺราหฺมณวคฺเค อิมํ
คาถมาห
        "อุสภํ ปวรํ วีรํ        มเหสี วิชิตาวินํ
         อเนชํ นหาตกํ พุทฺธํ    ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๐.
     ตสฺสตฺโถ: อจฺฉมฺภิตตฺเถน อุสภสทิสตาย อุสภํ อุตฺตมตฺเถน
ปวรํ วิริยสมฺปตฺติยา วีรํ มหนฺตานํ สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสิตตฺตา
มเหสึ ติณฺณํ มารานํ วิชิตตฺตา วิชิตาวินํ นหาตกฺกิเลสตาย
นหาตกํ จตุสจฺจพุทฺธตาย พุทฺธํ ตํ เอวรูปํ อหํ พฺราหฺมณํ
วทามีติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    องฺคุลิมาลตฺเถรวตฺถุ.
                      ----------
               ๓๙. เทวหิตพฺราหฺมณวตฺถุ. (๓๐๒)
     "ปุพฺเพนิวาสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิรหนฺโต
เทวหิตพฺราหฺมณสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ.
     เอกสฺมึ หิ สมเย ภควา วาเตหิ อาพาธิโก หุตฺวา
อุปวานตฺเถรํ อุณฺโหทกตฺถาย เทวหิตพฺราหฺมณสฺส สนฺติกํ ปหิณิ.
โส คนฺตฺวา สตฺถุ อาพาธิกภาวํ อาจิกฺขิตฺวา อุณฺโหทกํ ยาจิ.
ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ตุฏฺฐมานโส หุตฺวา "ลาภา วต เม,
ยํ มม สนฺติกํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุณฺโหทกสฺสตฺถาย ปหิณีติ
อุณฺโหทกสฺส กาชํ ปุริเสน คาหาเปตฺวา ผาณิตสฺส จ ปุฏํ
อุปวานตฺเถรสฺส ปาทาสิ. เถโร ตํ คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๑.
สตฺถารํ อุณฺโหทเกน นหาเปตฺวา อุณฺโหทเกน ผาณิตํ อาโลเฬตฺวา
ภควโต ปาทาสิ. ตสฺส ตํ ขณํเยว โส อาพาโธ ปฏิปสฺสมฺภิ
พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "กสฺส นุ โข เทยฺยธมฺโม ทินฺโน มหปฺผโล
โหติ, สตฺถารํ ปุจฺฉิสฺสามีติ. โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ
ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
        "กตฺถ ทชฺชา เทยฺยธมฺมํ,     กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ,
         กถํ หิ ยชมานสฺส          กถํ อิชฺฌนฺติ ทกฺขิณาติ.
     อถสฺส สตฺถา "เอวรูปสฺส พฺราหฺมณสฺส ทินฺนํ มหปฺผลํ
โหตีติ วตฺวา พฺราหฺมณํ ปกาเสนฺโต อิมํ คาถมาห
        "ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ       สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ
         อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต       อภิญฺญา โวสิโต มุนิ,
         สพฺพโวสิตโวสานํ          ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ.
     ตสฺสตฺโถ: โย ปุพฺเพนิวาสํ ปากฏํ กตฺวา ชานาติ ฉพฺพีสติ-
เทวโลกเภทํ สคฺคญฺจ จตุพฺพิธํ อปายญฺจ ทิพฺพจกฺขุนา ปสฺสติ
อโถ ชาติกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปตฺโต อภิญฺเญยฺยํ ธมฺมํ
อภิชานิตฺวา ปริญฺเญยฺยํ ปริชานิตฺวา ปหาตพฺพํ ปหาย สจฺฉิกาตพฺพํ
สจฺฉิกตฺวา โวสิโต นิพฺพานํ ปตฺโต วุสิตโวสานํ วา ปตฺโต
อาสวกฺขยปฺปญฺญาย โมนภาวํ ปตฺตตฺตา มุนิ, ตมหํ สพฺเพสํ
กิเลสานํ โวสานํ อรหตฺตมคฺคญฺญาณํ พฺรหฺมจริยวาสํ วุตฺถภาเวน
สพฺพโวสิตโวสานํ พฺราหฺมณํ วทามีติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๒.
     เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ, พฺราหฺมโณปิ
ปสนฺนมานโส สรเณสุ ปติฏฺฐาย อุปาสกตฺตํ ปเวเทสีติ.
                    เทวหิตพฺราหฺมณวตฺถุ.
                 พฺราหฺมณวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     ฉพฺพีสติโม วคฺโค.
                      ----------
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๓.
     เอตฺตาวตา "สพฺพปฐเม ยมกวคฺเค จุทฺทส วตฺถูนิ, อปฺปมาทวคฺเค
นว, จิตฺตวคฺเค นว, ปุปฺผวคฺเค ทฺวาทส ๑-, พาลวคฺเค ปณฺณรส ๒-,
ปณฺฑิตวคฺเค เอกาทส, อรหนฺตวคฺเค ทส, สหสฺสวคฺเค จุทฺทส,
ปาปวคฺเค ทฺวาทส, ทณฺฑวคฺเค เอกาทส, ชราวคฺเค นว,
อตฺตวคฺเค ทส, โลกวคฺเค เอกาทส, พุทฺธวคฺเค นว,
สุขวคฺเค อฏฺฐ, ปิยวคฺเค นว, โกธวคฺเค อฏฺฐ, มลวคฺเค
ทฺวาทส, ธมฺมฏฺฐวคฺเค ทส, มคฺควคฺเค ทส, ปกิณฺณกวคฺเค
นว, นิรยวคฺเค นว, นาควคฺเค อฏฺฐ, ตณฺหาวคฺเค ทฺวาทส,
ภิกฺขุวคฺเค ทฺวาทส, พฺราหฺมณวคฺเค เอกูนจตฺตาลีสาติ เอเกนูนานิ
ตีณิ วตฺถุสตานิ ๓- ปกาเสตฺวา นาติสงฺเขปนาติวิตฺถารวเสน
อุปรจิตา ทฺวาสตฺตติภาณวารปฺปมาณา ธมฺมปทสฺส อฏฺฐกถา
นิฏฺฐิตา ๔-.
         ปตฺตํ ธมฺมปทํ เยน       ธมฺมราเชนนุตฺตรํ,
         คาถา ธมฺมปเท เตน     ภาสิตา ยา มเหสินา
         สเตวีสา จตุสฺสตา       จตุสฺสจฺจวิภาวินา
         สตตฺตยมฺหิ วตฺถูนํ        เอเกนูเน สมุฏฺฐิตา,
         วิหาเร อธิราเชน       การิตมฺหิ กตญฺญุนา
         ปาสาเท สิริกูฏสฺส       รญฺโญ วิหรตา มยา
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอกาทส.  ๒. สี. ยุ. จุทฺทส. เตสุ โปตฺถเกสุ ปน วตฺถูนิ กเมน
@ทฺวาทเสว เจว ปณฺณรเสว จ โหนฺติ.  ๓. อิมานิ สกลียมานานิ เอกาธิกานิ ตีณิ
@สตานิ โหนฺติ.   ๔. พุทฺธวคฺเค นวาติ ปกฺขิปิตฺวา กเต, อิมานิ สกลียมานานิ
@ทฺวาธิกานิ ตีณิ วตถุสตฺานิ โหนฺติ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๔.
         อตฺถพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ       อตฺถาย จ หิตาย จ
         โลกสฺส โลกนาถสฺส      สทฺธมฺมฏฺฐิติกามตา
         ตาสํ อฏฺฐกถํ เอตํ       กโรนฺเตน สุนิมฺมลํ
         ทฺวาสตฺตติปฺปมาณาย      ภาณวาเรหิ ปาลิยา
         ยํ ปตฺตํ กุสลํ, เตน      กุสลา สพฺพปาณินํ
         สพฺเพ อิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา   ผลนฺตา มธุรํ ผลนฺติ.
     ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวิริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวา-
ทิคุณสมุทยสมุทิเตน สกสมยสมยนฺตรคหนชฺโฌคาหนสมตฺเถน
ปญฺญาเวยฺยตฺติสมนฺนาคเตน เตปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ
สตฺถุสาสเน อปฺปฏิหตญฺญาณปฺปเวทิเตน ๑- มหาเวยฺยากรเณน
กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ยุตฺต-
มุตฺตวาทินา วาทิวเรน มหากวินา ฉฬภิญฺญาปฏิสมฺภิทาทิปฺปเภท-
คุณปฺปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อปฺปฏิหตพุทฺธีนํ เถรวํสปฺปทีปานํ
เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา
พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตายํ ธมฺมปทสฺส
อตฺถวณฺณนา.
                     ------------
             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๕ หน้า ๑๕๑-๑๙๔.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=25&A=3025&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=25&A=3025&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=36
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1301
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1306
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1306
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25