บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๑

หน้าที่ ๒๔๕.

ปฏิคฺคหีตานิ จ ตานิ อสฺสุ มมญฺจ ปสฺเสถ สนฺนทฺธทุสฺสนฺ"ติ คาถา อภาสิ. #[๕๔๘] ตตฺถ กปฺปิตโก นามาติ ชฏิลสหสฺสสฺส อพฺภนฺตเร อายสฺมโต อุปาลิตฺเถรสฺส อุปชฺฌายํ สนฺธาย วทติ. อิธาติ อิมิสฺสา เวสาลิยา สมีเป. ฌายีติ อคฺคผลฌาเนน ฌายี. สีติภูโตติ สพฺพกิเลสทรถปริฬาหวูปสเมน สีติภาวปฺปตฺโต. อุตฺตมทิฏฺฐิปตฺโตติ อุตฺตมํ อคฺคผลํ สมฺมาทิฏฺฐึ ปตฺโต. #[๕๔๙] สขิโลติ มุทุ. สุวโจติ สุพฺพโจ. สฺวาคโมติ สุฏฺฐุ อาคตาคโม. สุปฺปฏิมุตฺตโกติ สุฏฺฐุ ปฏิมุตฺตกวาโจ, มุตฺตภาณีติ อตฺโถ. อรณวิหารีติ เมตฺตาวิหารี. #[๕๕๐] สนฺโตติ อุปสนฺตกิเลโส. วิธูโมติ วิคตมิจฺฉาวิตกฺกธูโม. อนีโฆติ นิทฺทุกฺโข. นิราโสติ นิตฺตโณฺห. มุตฺโตติ สพฺพภเวหิ วิมุตฺโต. วิสลฺโลติ วีตราคาทิสลฺโล. อมโมติ มมํการวิรหิโต. อวงฺโกติ กายวงฺกาทิวงฺกวิรหิโต. นิรูปธีติ กิเลสาภิสงฺขาราทิอุปธิปฺปหายี. สพฺพปปญฺจขีโณติ ปริกฺขีณตณฺหาทิปปญฺโจ. ชุติมาติ อนุตฺตราย ญาณชุติยา ชุติมา. อปฺปญฺญาโตติ ปรมปฺปิจฺฉตาย ปฏิจฺฉนฺนคุณตาย จ น ปากโฏ ^๑-. #[๕๕๑] ทิสฺวาปิ น จ สุชาโนติ คมฺภีรภาเวน ทิสฺวาปิ "เอวํสีโล, เอวํธมฺโม, เอวํปญฺโญ"ติ น สุวิญฺเญยฺโย. ชานนฺติ ตํ ยกฺขภูตา อเนชนฺติ ยกฺขภูตา จ อเนชํ นิตฺตณฺหํ "อรหา"ติ ตํ ชานนฺติ. กลฺยาณธมฺมนฺติ สุนฺทรสีลาทิคุณํ. #[๕๕๒] ตสฺสาติ ตสฺส กปฺปิตกมหาเถรสฺส. เอกยุคนฺติ เอกํ วตฺถยุคํ. ทุเว วาติ เทฺว วา วตฺถยุคานิ. มมุทฺทิสิตฺวานาติ มมํ อุทฺทิสิตฺวา. ปฏิคฺคหีตานิ จ ตานิ อสฺสูติ ตานิ วตฺถยุคานิ เตน ปฏิคฺคหิตานิ จ อสฺสุ ภเวยฺยุํ. สนฺนทฺธทุสฺสนฺติ ทุสฺเสน กตสนฺนาหํ, ลทฺธวตฺถํ นิวตฺถปารุตทุสฺสนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปฏิจฺฉนฺนคุณตฺตา ปากโฏ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๖.

ตโต ราชา:- [๕๕๓] "กสฺมึ ปเทเส สมณํ วสนฺตํ คนฺตฺวาน ปสฺเสมุ มยํ อิทานิ โย มชฺช ^๑- กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตญฺจ ทิฏฺฐีวิสูกานิ วิโนทเยยฺยา"ติ ^๒- เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปุจฺฉิ. ตตฺถ กสฺมึ ปเทเสติ กตรสฺมึ ปเทเส. โย มชฺชาติ โย อชฺช ๓-, มกาโร ปทสนฺธิกโร. ตโต เปโต:- [๕๕๔] "เอโส นิสินฺโน กปินจฺจนายํ ปริวาริโต เทวตาหิ พหูหิ ธมฺมึ กถํ ภาสติ สจฺจนาโม สกสฺมิ อจฺเฉรเก ^๔- อปฺปมตฺโต"ติ คาถมาห. ตตฺถ กปินจฺจนายนฺติ กปีนํ วานรานํ นจฺจเนน "กปินจฺจนา"ติ ลทฺธโวหาเร ปเทเส. สจฺจนาโมติ ฌายี สุสีโล อรหา วิมุตฺโตติอาทีหิ คุณนาเมหิ ยาถาวนาโม อวิปรีตนาโม. เอวํ เปเตน วุตฺเต ราชา ตาวเทว เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม:- [๕๕๕] "ตถาหํ ^๕- กสฺสามิ คนฺตฺวา อิทานิ อจฺฉาทยิสฺสํ สมณํ ยุเคน @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ก. สมชฺช ^๒ สี. ทิฏฺฐิวิสุกานิ จ โก วิโนทเยติ, ก. ทิฏฺฐิวิสูกานิ โก @วิโนทเย เจติ ^๓ สี. สมชฺชาติ โส อชฺช ^๔ ฉ.ม. สกสฺมิมาเจรเก ^๕ ม. ยถาหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๗.

ปฏิคฺคหีตานิ จ ตานิ อสฺสุ ตุวญฺจ ปสฺเสมุ สนฺนทฺธทุสฺสนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ กสฺสามีติ กริสฺสามิ. อถ เปโต "เทวตานํ เถโร ธมฺมํ เทเสติ, ตสฺมา นายํ อุปสงฺกมนกาโล"ติ ทสฺเสนฺโต:- [๕๕๖] "มา อกฺขเณ ปพฺพชิตํ อุปาคมิ สาธุ โว ลิจฺฉวิ เนส ธมฺโม ตโต จ กาเล อุปสงฺกมิตฺวา ตตฺเถว ปสฺสาหิ ^๑- รโห นิสินฺนนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ สาธูติ อายาจเน นิปาโต. โว ลิจฺฉวิ เนส ธมฺโมติ ลิจฺฉวิราช ตุมฺหากํ ราชูนํ เอส ธมฺโม น โหติ, ยํ อกาเล อุปสงฺกมนํ. ตตฺเถวาติ ตสฺมึเยว ฐาเน. เอวํ เปเตน วุตฺเต ราชา "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน นิเวสนเมว คนฺตฺวา ปุน ยุตฺตปตฺตกาเล ^๒- อฏฺฐ วตฺถยุคานิ คาหาเปตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "อิมานิ ภนฺเต อฏฺฐ วตฺถยุคานิ ปฏิคฺคณฺหา"ติ ^๓- อาห. ตํ สุตฺวา เถโร กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ "มหาราช ปุพฺเพ ตฺวํ อทานสีโล สมณพฺราหฺมณานํ วิเหฐนชาติโกว กถํ ปณีตานิ วตฺถานิ ทาตุกาโม ชาโต"ติ อาห. ตํ สุตฺวา ราชา ตสฺส การณํ อาจิกฺขนฺโต เปเตน สมาคมํ, เตน จ อตฺตนา จ กถิตํ สพฺพํ เถรสฺส อาโรเจตฺวา วตฺถานิ ทตฺวา เปตสฺส อุทฺทิสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปสฺสามิ ^๒ สี.,อิ. ยุตฺตปยุตฺตกาเล ^๓ ม. ปฏิคฺคณฺหถาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๘.

เตน เปโต ทิพฺพวตฺถธโร อลงฺกตปฏิยตฺโต อสฺสารุโฬฺห เถรสฺส จ รญฺโญ จ ปุรโต ปาตุภวิ. ตํ ทิสฺวา ราชา อตฺตมโน ปมุทิโต ปีติโสมนสฺสชาโต "ปจฺจกฺขโต วต มยา กมฺมผลํ ทิฏฺฐํ, น ทานาหํ ปาปํ กริสฺสามิ, ปุญฺญเมว กริสฺสามี"ติ วตฺวา เตน เปเตน สกฺขึ อกาสิ. โส จ เปโต "สเจ ตฺวํ ลิจฺฉวิราช อิโต ปฏฺฐาย อธมฺมํ ปหาย ธมฺมํ จรสิ, เอวาหํ ตว สกฺขึ กริสฺสามิ, สนฺติกญฺจ เต อาคมิสฺสามิ, สูลาวุตญฺจ ปุริสํ สีฆํ สูลโต โมเจหิ, เอวํ โส ชีวิตํ ลภิตฺวา ธมฺมํ จรนฺโต ทุกฺขโต มุจฺจิสฺสติ, เถรญฺจ กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต ปุญฺญานิ กโรหี"ติ วตฺวา คโต. อถ ราชา เถรํ วนฺทิตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา สีฆํ สีฆํ ลิจฺฉวิปริสํ สนฺนิปาเตตฺวา ^๑- เต อนุชานาเปตฺวา ตํ ปุริสํ สูลโต โมเจตฺวา "อิมํ อโรคํ กโรถา"ติ ติกิจฺฉเก อาณาเปสิ. เถรญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "สิยา นุ โข ภนฺเต นิรยคามิกมฺมํ ^๒- กตฺวา ฐิตสฺส นิรยโต มุตฺตี"ติ. สิยา มหาราช, สเจ อุฬารํ ปุญฺญํ กโรติ, มุจฺจตีติ วตฺวา เถโร ราชานํ สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาเปสิ. โส ตตฺถ ปติฏฺฐิโต เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา โสตาปนฺโน อโหสิ, สูลาวุโต ปน ปุริโส อโรโค หุตฺวา สํเวคชาโต ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตมตฺถํ ทสฺเสนฺตา สงฺคีติการา:- [๕๕๗] "ตถาติ วตฺวา อคมาสิ ตตฺถ ปริวาริโต ทาสคเณน ลิจฺฉวิ โส ตํ นครํ อุปสงฺกมิตฺวา วาสูปคจฺฉิตฺถ สเก นิเวสเน. [๕๕๘] ตโต จ กาเล คิหิกิจฺจานิ กตฺวา นฺหาตฺวา ปิวิตฺวา จ ขณํ ลภิตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. สนฺนิปาตาเปตฺวา ^๒ อิ. นิรยคามินิกมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๙.

วิเจยฺย เปฬาโต จ ยุคานิ อฏฺฐ คาหาปยี ทาสคเณน ลิจฺฉวิ. [๕๕๙] โส ตํ ปเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ อทฺทส สมณํ สนฺตจิตฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ โคจรโต นิวตฺตํ สีติภูตํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ. [๕๖๐] ตเมนมโวจ อุปสงฺกมิตฺวา อปฺปาพาธํ ผาสุวิหารญฺจ ปุจฺฉิ เวสาลิยํ ลิจฺฉวิหํ ภทนฺเต ชานนฺติ มํ ลิจฺฉวิ อมฺพสกฺขโร. [๕๖๑] อิมานิ เม อฏฺฐ ยุคา สุภานิ ปฏิคฺคณฺห ภนฺเต ปททามิ ตุยฺหํ เตเนว อตฺเถน อิธาคโตสฺมิ ยถา อหํ อตฺตมโน ภเวยฺยนฺติ. [๕๖๒] ทูรโตว สมณา พฺราหฺมณา จ นิเวสนํ เต ปริวชฺชยนฺติ ปตฺตานิ ภิชฺชนฺติ จ เต ^๑- นิเวสเน สงฺฆาฏิโย จาปิ วิทาลยนฺติ. ^๒- [๕๖๓] อถาปเร ปาทกุฐาริกาหิ อวํสิรา สมณา ปาตยนฺติ ^๓- เอตาทิสํ ปพฺพชิตา วิเหสํ ตยา กตํ สมณา ปาปุณนฺติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภิชฺชนฺติ ตว ^๒ สี.,อิ. วินาสยนฺติ, ม. วิปาตยนฺติ ^๓ ก. ปาฏิยนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๐.

[๕๖๔] ติเณน เตลมฺปิ น ตฺวํ อทาสิ มูฬฺหสฺส มคฺคมฺปิ น ปาวทาสิ อนฺธสฺส ทณฺฑํ สยมาทิยาสิ เอตาทิโส กทริโย อสํวุโต ตุวํ อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน กิเมว ทิสฺวา อเมฺหหิ สห สํวิภาคํ กโรสีติ. [๕๖๕] ปจฺเจมิ ภนฺเต ยํ ตฺวํ วเทสิ วิเหสยึ สมเณ พฺราหฺมเณ จ ขิฑฺฑตฺถิโก โน จ ปทุฏฺฐจิตฺโต เอตมฺปิ เม ทุกฺกฏเมว ภนฺเต. [๕๖๖] ขิฑฺฑาย ยกฺโข ^๑- ปสวิตฺวา ปาปํ เวเทติ ทุกฺขํ อสมตฺตโภคี ^๒- ทหโร ยุวา นคฺคนิยสฺส ภาคี กึ สุ ตโต ทุกฺขตรสฺส โหติ. [๕๖๗] ตํ ทิสฺวา สํเวคมลตฺถํ ภนฺเต ตปฺปจฺจยา วาปิ ^๓- ททามิ ทานํ ปฏิคฺคณฺห ภนฺเต วตฺถยุคานิ อฏฺฐ ยกฺขสฺสิมา คจฺฉนฺตุ ทกฺขิณาโยติ. [๕๖๘] อทฺธา หิ ทานํ พหุธา ปสตฺถํ ททโต จ เต อกฺขยธมฺมมตฺถุ ปฏิคฺคณฺหามิ เต วตฺถยุคานิ อฏฺฐ ยกฺขสฺสิมา คจฺฉนฺตุ ทกฺขิณาโยติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. โข ^๒ ก. อปฺปมตฺตโภคี ^๓ สี. ตาหํ, อิ. จาหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๑.

[๕๖๙] ตโต หิ โส อาจมยิตฺวา ลิจฺฉวิ เถรสฺส ทตฺวาน ยุคานิ อฏฺฐ ปฏิคฺคหีตานิ จ ตานิ อสฺสุ ยกฺขญฺจ ปสฺเสถ สนฺนทฺธทุสฺสํ. [๕๗๐] ตมทฺทสา จนฺทนสารลิตฺตํ อาชญฺญมารูฬฺหมุฬารวณฺณํ อลงฺกตํ สาธุนิวตฺถทุสฺสํ ปริวาริตํ ยกฺขมหิทฺธิปตฺตํ. [๕๗๑] โส ตํ ทิสฺวา อตฺตมโน อุทคฺโค ปหฏฺฐจิตฺโต จ สุภคฺครูโป กมฺมญฺจ ทิสฺวาน มหาวิปากํ สนฺทิฏฺฐิกํ จกฺขุนา สจฺฉิกตฺวา. [๕๗๒] ตเมนมโวจ อุปสงฺกมิตฺวา ทสฺสามิ ทานํ สมณพฺราหฺมณานํ น จาปิ เม กิญฺจิ อเทยฺยมตฺถิ ตุวญฺจ เม ยกฺข พหูปกาโรติ. [๕๗๓] ตุวญฺจ เม ลิจฺฉวิ เอกเทสํ อทาสิ ทานานิ อโมฆเมตํ สฺวาหํ กริสฺสามิ ตยาว สกฺขึ อมานุโส มานุสเกน สทฺธินฺติ. [๕๗๔] คตี จ พนฺธู จ ปรายนญฺจ มิตฺโต มมาสิ อถ เทวตา เม ^๑- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เทวตาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๒.

ยาจามิ ตํ ^๑- ปญฺชลิโก ภวิตฺวา อิจฺฉามิ ตํ ยกฺข ปุนปิ ทฏฺฐุนฺติ. [๕๗๕] สเจ ตุวํ อสฺสทฺโธ ภวิสฺสสิ กทริยรูโป วิปฺปฏิปนฺนจิตฺโต ตฺวํ เนว มํ ลจฺฉสิ ^๒- ทสฺสนาย ทิสฺวา จ ตํ โนปิ จ อาลปิสฺสํ. [๕๗๖] สเจ ปน ตฺวํ ^๓- ภวิสฺสสิ ธมฺมคารโว ทาเน รโต สงฺคหิตตฺตภาโว โอปานภูโต สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ มมํ ลจฺฉสิ ^๔- ทสฺสนาย. [๕๗๗] ทิสฺวา จ ตํ อาลปิสฺสํ ภทนฺเต อิมญฺจ สูลโต ลหุํ ปมุญฺจ ยโต นิทานํ อกริมฺห สกฺขึ มญฺญามิ สูลาวุตกสฺส การณา. [๕๗๘] เต อญฺญมญฺญํ อกริมฺห สกฺขึ อยญฺจ สูลโต ^๕- ลหุํ ปมุตฺโต สกฺกจฺจ ธมฺมานิ ^๖- สมาจรนฺโต มุจฺเจยฺย โส นิรยา จ ตมฺหา กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนียํ. ^๗- [๕๗๙] กปฺปิตกญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา เตเนว สห สํวิภชิตฺวา กาเล @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยาจามหํ ^๒ สี. เตเนว น ลจฺฉสิ ^๓ สี. สเจ ตุวํ ^๔ ก. ลิจฺฉวิ @^๕ สี.,ก. สูลาวุโต ^๖ ม. กมฺมานิ ^๗ ก. สเวทนียํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๓.

สยํ มุเขนูปนิสชฺช ปุจฺฉ โส เต อกฺขิสฺสติ เอตมตฺถํ. [๕๘๐] ตเมว ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉสฺสุ อญฺญตฺถิโก ^๑- โน จ ปทุฏฺฐจิตฺโต โส เต สุตํ อสุตญฺจาปิ ธมฺมํ สพฺพมฺปิ อกฺขิสฺสติ ยถา ปชานนฺติ. () ^๒- [๕๘๑] โส ตตฺถ รหสฺสํ สมุลฺลปิตฺวา สกฺขึ กริตฺวาน อมานุเสน ปกฺกามิ โส ลิจฺฉวีนํ สกาสํ อถ พฺรวิ ปริสํ สนฺนิสินฺนํ. [๕๘๒] `สุณนฺตุ โภนฺโต มม เอกวากฺยํ วรํ วริสฺสํ ลภิสฺสามิ อตฺถํ สูลาวุโต ปุริโส ลุทฺทกมฺโม ปณิหิตทณฺโฑ ^๓- อนุสตฺตรูโป. [๕๘๓] เอตฺตาวตา วีสติรตฺติมตฺตา ยโต อาวุโต เนว ชีวติ น มโต ตาหํ โมจยิสฺสามิ ทานิ ยถามตึ อนุชานาตุ สํโฆ'ติ. [๕๘๔] เอตญฺจ อญฺญญฺจ ลหุํ ปมุญฺจ โก ตํ วเทถ ตถา กโรนฺตํ ยถา ปชานาสิ ตถา กโรหิ ยถามตึ อนุชานาติ สํโฆติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ปุญฺญตฺถิโก ^๒ สี.,อิ.,ก. (สุโต จ ธมฺมํ สุคตึ อกฺขิสฺส) @^๓ ม.,ก. ปณีตทณฺโฑ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๔.

[๕๘๕] โส ตํ ปเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา สูลาวุตํ โมจยิ ขิปฺปเมว มา ภายิ สมฺมาติ จ ตํ อโวจ ติกิจฺฉกานญฺจ อุปฏฺฐเปสิ. [๕๘๖] กปฺปิตกญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา เตเนว สห ^๑- สํวิภชิตฺวา กาเล สยํ มุเขนูปนิสชฺช ลิจฺฉวิ ตเถว ปุจฺฉิตฺถ ^๒- นํ การณตฺถิโก. [๕๘๗] สูลาวุโต ปุริโส ลุทฺทกมฺโม ปณีตทณฺโฑ อนุสตฺตรูโป เอตฺตาวตา วีสติรตฺติมตฺตา ยโต อาวุโต เนว ชีวติ น มโต. [๕๘๘] โส โมจิโต คนฺตฺวา มยา อิทานิ เอตสฺส ยกฺขสฺส วโจ หิ ^๓- ภนฺเต สิยา นุ โข การณํ กิญฺจิเทว เยน โส นิรยํ โน วเชยฺย. [๕๘๙] อาจิกฺข ภนฺเต ยทิ อตฺถิ เหตุ สทฺธายิกํ ^๔- เหตุวโจ ^๕- สุโณม น เตสํ กมฺมานํ วินาสมตฺถิ อเวทยิตฺวา อิธ พฺยนฺติภาโวติ. [๕๙๐] สเจ ส ธมฺมานิ ^๖- สมาจเรยฺย สกฺกจฺจ รตฺตินฺทิวมปฺปมตฺโต @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สมํ ^๒ สี.,อิ. ปุจฺฉิ ^๓ ก. วโจติ ^๔ สี.,อิ. สทฺธายิตํ @^๕ ก. เหตุ วโจติ ^๖ สี. สเจ โส กมฺมานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๕.

มุจฺเจยฺย โส นิรยา จ ตมฺหา กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนียนฺติ. [๕๙๑] อญฺญาโต เอโส ปุริสสฺส อตฺโถ มมมฺปิ ทานิ อนุกมฺป ภนฺเต อนุสาส มํ โอวท ภูริปญฺญ ยถา อหํ โน นิรยํ วเชยฺยนฺติ. [๕๙๒] อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ อุเปหิ ธมฺมญฺจ สํฆญฺจ ปสนฺนจิตฺโต ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยสฺสุ. [๕๙๓] ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ อมชฺชโป มา จ มุสา อภาณี สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุฏฺโฐ อิมญฺจ อริยํ อฏฺฐงฺควเรนุเปตํ ^๑- สมาทิยาหิ กุสลํ สุขุทฺรยํ. [๕๙๔] จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ ปจฺจยํ สยนาสนํ อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ วตฺถเสนาสนานิ จ ททาหิ อุชุภูเตสุ วิปฺปสนฺเนน เจตสา. ^๒- [๕๙๕] ภิกฺขูปิ สีลสมฺปนฺเน วีตราเค พหุสฺสุเต ตปฺเปหิ อนฺนปาเนน สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ. @เชิงอรรถ: ^๑ อิ. อฏฺฐงฺควรํ อุเปตํ, ก. อิมญฺจ อฏฺฐงฺควรํ อุเปตํ @^๒ ม.,ก. สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๖.

[๕๙๖] เอวญฺจ ธมฺมานิ ^๑- สมาจรนฺโต สกฺกจฺจ รตฺตินฺทิวมปฺปมตฺโต มุญฺจ ตุวํ ^๒- นิรยา จ ตมฺหา กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนียนฺติ. [๕๙๗] อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ อุเปมิ ธมฺมญฺจ สํฆญฺจ ปสนฺนจิตฺโต ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยามิ. [๕๙๘] ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุฏฺโฐ อิมญฺจ อริยํ อฏฺฐงฺควเรนุเปตํ สมาทิยามิ กุสลํ สุขุทฺรยํ. [๕๙๙] จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ ปจฺจยํ สยนาสนํ อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ วตฺถเสนาสนานิ จ. [๖๐๐] ภิกฺขู จ สีลสมฺปนฺเน วีตราเค พหุสฺสุเต ททามิ น วิกมฺปามิ ^๓- พุทฺธานํ สาสเน รโตติ. [๖๐๑] เอตาทิโส ลิจฺฉวิ อมฺพสกฺขโร เวสาลิยํ อญฺญตโร อุปาสโก สทฺโธ มุทู การกโร จ ภิกฺขุ สํฆญฺจ สกฺกจฺจ ตทา อุปฏฺฐหิ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. กมฺมานิ ^๒ ม. มุญฺเจยฺย โส ตฺวํ ^๓ สี.,ก. น วิกปฺปามิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.

[๖๐๒] สูลาวุโต จ อโรโค หุตฺวา เสรี สุขี ปพฺพชฺชํ อุปาคมิ ภิกฺขุญฺจ อาคมฺม กปฺปิตกุตฺตมํ อุโภปิ สามญฺญผลานิ อชฺฌคุํ. [๖๐๓] เอตาทิสา สปฺปุริสาน เสวนา มหปฺผลา โหติ สตํ วิชานตํ สูลาวุโต อคฺคผลํ อผสฺสยิ ^๑- ผลํ กนิฏฺฐํ ปน อมฺพสกฺขโร"ติ คาถาโย อโวจุํ. #[๕๕๗-๕๖๐] ตตฺถ วาสูปคจฺฉิตฺถาติ วาสํ อุปคจฺฉิ. คิหิกิจฺจานีติ เคหํ อาวสนฺเตน กาตพฺพกุฏุมฺพกิจฺจานิ. วิเจยฺยาติ สุนฺทรวตฺถคหณตฺถํ วิจินิตฺวา. ปฏิกฺกนฺตนฺติ ปิณฺฑปาตโต ปฏิกฺกนฺตํ. เตนาห "โคจรโต นิวตฺตนฺ"ติ. อโวจาติ "เวสาลิยํ ลิจฺฉวิหํ ภทนฺเต"ติอาทิกํ อโวจ. #[๕๖๒-๓] วิทาลยนฺตีติ วิผาลยนฺติ. ปาทกุฐาริกาหีติ ปาทสงฺขาตาหิ กุฐารีหิ. ปาตยนฺตีติ ปริปาตยนฺติ. #[๕๖๔] ติเณนาติ ติณคฺเคนาปิ. มูฬฺหสฺส มคฺคมฺปิ น ปาวทาสีติ มคฺคมูฬฺหสฺส มคฺคมฺปิ ตฺวํ น กถยสิ "เอวายํ ปุริโส อิโต จิโต จ ปริพฺภมตู"ติ. เกฬีสีโล หิ อยํ ราชา. สยมาทิยาสีติ อนฺธสฺส หตฺถโต ยฏฺฐึ สยเมว อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหสิ. สํวิภาคํ กโรสีติ อตฺตนา ปริภุญฺชิตพฺพวตฺถุโต เอกจฺจานิ ทตฺวา สํวิภชสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ผุสฺสยิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๘.

#[๕๖๕] ปจฺเจมิ ภนฺเต ยํ ตฺวํ วเทสีติ "ภนฺเต ตฺวํ ปตฺตานิ ภิชฺชนฺตี"ติ- อาทินา ยํ วเทสิ, ตํ ปฏิชานามิ, สพฺพเมเวตํ มยา กตํ การาปิตญฺจาติ ทสฺเสติ. เอตมฺปีติ เอตํ ขิฑฺฑาธิปฺปาเยน กตมฺปิ. #[๕๖๖-๗] ขิฑฺฑาติ ขิฑฺฑาย. ปสวิตฺวาติ อุปจินิตฺวา. เวเทตีติ อนุภวติ. อสมตฺตโภคีติ อปริปุณฺณโภโค. ตเมว อปริปุณฺณโภคตํ ทสฺเสตุํ "ทหโร ยุวา"ติอาทิ วุตฺตํ. นคฺคนิยสฺสาติ นคฺคภาวสฺส. กึ สุ ตโต ทุกฺขตรสฺส โหตีติ กึ สุ นาม ตโต นคฺคภาวโต ทุกฺขตรํ อสฺส เปตสฺส โหติ. ยกฺขสฺสิมา คจฺฉนฺตุ ทกฺขิณาโยติ อิมา มยา ทิยฺยมานวตฺถทกฺขิณาโย เปตสฺส อุปกปฺปนฺตุ. #[๕๖๘-๗๒] พหุธา ปสตฺถนฺติ พหูหิ ปกาเรหิ พุทฺธาทีหิ วณฺณิตํ. อกฺขยธมฺมตฺถูติ อปริกฺขยธมฺมํ โหตุ. อาจมยิตฺวาติ หตฺถปาทโธวนปุพฺพกํ มุขํ วิกฺขาเลตฺวา. จนฺทนสารลิตฺตนฺติ สารภูตจนฺทนลิตฺตํ. อุฬารวณฺณนฺติ เสฏฺฐรูปํ. ปริวาริตนฺติ อนุกุลวุตฺตินา ปริชเนน ปริวาริตํ. ยกฺขมหิทฺธิปตฺตนฺติ มหตึ ยกฺขิทฺธึ เทวิทฺธึ ปตฺวา ฐิตํ. ตเมนมโวจาติ ตเมนํ อโวจ. #[๕๗๓] เอกเทสํ อทาสีติ จตูสุ ปจฺจเยสุ เอกเทสภูตํ วตฺถทานํ สนฺธาย วทติ. สกฺขินฺติ สกฺขิภาวํ. #[๕๗๔] มมาสีติ เม อาสิ. เทวตา เมติ ^๑- มยฺหํ เทวตา อาสีติ โยชนา. #[๕๗๕-๗] วิปฺปฏิปนฺนจิตฺโตติ มิจฺฉาทิฏฺฐึ ปฏิปนฺนมานโส, ธมฺมิยํ ปฏิปทํ ปหาย อธมฺมิยํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโนติ อตฺโถ. ยโตนิทานนฺติ ยนฺนิมิตฺตํ ยสฺส สนฺติกํ อาคมนเหตุ. #[๕๗๙] สํวิภชิตฺวาติ ทานสํวิภาคํ กตฺวา. สยํ มุเขนูปนิสชฺช ปุจฺฉาติ อญฺเญ ปุริเส อเปเสตฺวา อุปนิสีทิตฺวา สมฺมุเขเนว ปุจฺฉ. ^๒- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เทวตาสีติ ^๒ สี. ปุจฺฉิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๙.

#[๕๘๑-๓] สนฺนิสินฺนนฺติ สนฺนิปติตวเสน นิสินฺนํ. ลภิสฺสามิ อตฺถนฺติ มยา อิจฺฉิตมฺปิ อตฺถํ ลภิสฺสามิ. ปณิหิตทณฺโฑติ ^๑- ฐปิตสรีรทณฺโฑ. อนุสตฺตรูโปติ ราชินิ อนุสตฺตสภาโว ^๒-. วีสติรตฺติมตฺตาติ วีสติมตฺตา รตฺติโย อติวตฺตาติ อตฺโถ. ตาหนฺติ ตํ อหํ. ยถามตินฺติ มยฺหํ ยถารุจิ. #[๕๘๔] เอตญฺจ อญฺญญฺจาติ เอตํ สูเล อาวุตํ ปุริสํ อญฺญญฺจ ยสฺส ราชาณา ปณิหิตา, ตญฺจ ^๓-. ลหุํ ปมุญฺจาติ สีฆํ โมเจหิ. โก ตํ วเทถ ตถา กโรนฺตนฺติ ตถา ธมฺมิยกมฺมํ กโรนฺตํ ตํ อิมสฺมึ วชฺชิรฏฺเฐ โก นาม "น ปโมเจหี"ติ วเทยฺย, เอวํ วตฺตุํ โกจิปิ น ลภตีติ อตฺโถ. #[๕๘๕] ติกิจฺฉกานญฺจาติ ติกิจฺฉเก จ. #[๕๘๘] ยกฺขสฺส วโจติ เปตสฺส วจนํ. ตสฺส ภนฺเต เปตสฺส วจเนน เอวมกาสินฺติ ทสฺเสติ. #[๕๙๐] ธมฺมานีติ ปุพฺเพ กตํ ปาปกมฺมํ อภิภวิตุํ สมตฺเถ ปุญฺญธมฺเม ^๔-. กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนียนฺติ ยํ ตสฺมึ ปาปกมฺเม อุปปชฺชเวทนียํ, ตํ อโหสิกมฺมํ นาม โหติ. ยํ ปน อปรปริยายเวทนียํ, ตํ อญฺญตฺร อปรปริยาเย เวทยิตพฺพผลํ โหติ สติ สํสารปฺปวตฺติยนฺติ อตฺโถ. #[๕๙๓] อิมญฺจาติ อตฺตนา วุจฺจมานํ ตาย อาสนฺนํ ปจฺจกฺขํ วาติ กตฺวา วุตฺตํ. อริยํ อฏฺฐงฺควเรนุเปตนฺติ ปริสุทฺธฏฺเฐน อริยํ, ปาณาติปาตาเวรมณิอาทีหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ อุเปตํ ยุตฺตํ อุตฺตมํ อุโปสถสีลํ. กุสลนฺติ อนวชฺชํ. สุขุทฺรยนฺติ สุขวิปากํ. #[๕๙๕] สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒตีติ สกิเทว ปุญฺญํ กตฺวา "อลเมตฺตาวตา"ติ อปริตุฏฺโฐ หุตฺวา อปราปรํ สุจริตํ ปูเรนฺตสฺส สพฺพกาลํ ปุญฺญํ อภิวฑฺฒติ, @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปณีตทณฺโฑติ ^๒ ม. อนุปตฺตรูโปติ ราชานํ อนุมตฺตปกติโก @^๓ ม. ราชา ปหิณิ ตญฺจ ^๔ ม. อญฺญธมฺเม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๐.

อปราปรํ วา สุจริตํ ปูเรนฺตสฺส ปุญฺญสงฺขาตํ ปุญฺญผลํ อุปรูปริ วฑฺฒติ ปริปูเรตีติ อตฺโถ. #[๕๙๗] เอวํ เถเรน วุตฺเต ราชา อปายทุกฺขโต อุตฺรสฺตจิตฺโต รตนตฺตเย ปุญฺญธมฺเม จ อภิวฑฺฒมานปสาโท ตโต ปฏฺฐาย ^๑- สรณานิ สีลานิ จ สมาทิยนฺโต "อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ อุเปมี"ติอาทิมาห. #[๖๐๑] ตตฺถ เอตาทิโสติ เอทิโส ยถาวุตฺตรูโป. เวสาลิยํ อญฺญตโร อุปาสโกติ เวสาลิยํ อเนกสหสฺเสสุ อุปาสเกสุ อญฺญตโร อุปาสโก หุตฺวา. สทฺโธติอาทิ กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน ตสฺส ปุริมภาวโต อญฺญาทิสตํ ^๒- ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ปุพฺเพ หิ โส อสฺสทฺโธ กกฺขโฬ ภิกฺขูนํ อกฺโกสการโก สํฆสฺส จ อนุปฏฺฐาโก อโหสิ, อิทานิ ปน สทฺโธ มุทุโก ^๓- หุตฺวา ภิกฺขุสํฆญฺจ สกฺกจฺจํ ตทา อุปฏฺฐหีติ. ตตฺถ การกโรติ อุปการการี. #[๖๐๒] อุโภปีติ เทฺวปิ สูลาวุโต ราชา จ. สามญฺญผลานิ อชฺฌคุนฺติ ยถารหํ สามญฺญผลานิ อธิคจฺฉึสุ. ตยิทํ ยถารหํ ทสฺเสตุํ "สูลาวุโต อคฺคผลํ อผสฺสยิ, ผลํ กนิฏฺฐํ ปน อมฺพสกฺขโร"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ ผลํ กนิฏฺฐนฺติ โสตาปตฺติผลํ สนฺธายาห. ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมว. เอวํ รญฺญา เปเตน อตฺตนา จ วุตฺตมตฺถํ อายสฺมา กปฺปิตโก สตฺถารํ วนฺทิตุํ สาวตฺถึ คโต ภควโต อาโรเจสิ. สตฺถา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติ. อมฺพสกฺขรเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุฏฺฐาย ^๒ ม. ปุริมสภาวโต อสทิสตํ ^๓ สี. มุทุการโก

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๒๔๕-๒๖๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=31&A=5439&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=5439&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=121 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4323 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4532 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4532 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26