อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

หน้าที่ ๓๑๕.
      อนุทิฏฺฐีนํ อปฺปหานนฺติ อนุทิฏฺฐิภูตานํ เสสทิฏฺฐีนํ อปฺปหานการณํ. ยาว
หิ สกฺกายทิฏฺฐิ สนฺตานโต น วิคจฺฉติ, ตาว  สสฺสตทิฏฺฐิอาทีนํ อปฺปหานเมวาติ.
สงฺกปฺปปรเตชิตนฺติ สงฺกปฺเปน มิจฺฉาวิตกฺเกน ปเร ปรชเน นิสฺสยลกฺขณํ ปติปติเต ๑-
เตชิตํ อุสฺสาหิตํ. เตน วิทฺโธ ปเวธามีติ เตน ทิฏฺฐิสลฺเลน ยถา หทยํ อาหจฺจ
ติฏฺฐติ, เอวํ วิทฺโธ ปเวธามิ สงฺกปฺปามิ สสฺสตุจฺเฉทาทิวเสน อิโต จิโต จ
ปริวฏฺฏามิ. ๒- ปตฺตํว มาลุเตริตนฺติ มาลุเตน วายุนา เอริตํ วณฺฏโต มุตฺตํ
ทุมปตฺตํ วิย.
      อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺฐายาติ ยถา โลเก สลฺลํ นาม พาหิรโต อุฏฺฐาย อชฺฌตฺตํ
นิมฺมเถตฺวา พาธติ, น เอวมิทํ. อิทํ ปน อชฺฌตฺตํ เม มม อตฺตภาเว สมุฏฺฐาย
โส อตฺตภาวสญฺญิโต ฉผสฺสายตนกาโย ยถา ขิปฺปํ สีฆํ ปจฺจติ ฑยฺหติ, ยถา
กึ? อคฺคิ วิย สนิสฺสยฑาหโก ตํเยว มามกํ มม สนฺตกํ อตฺตภาวํ ฑหนฺโต
ยตฺถ อุปฺปนฺโน, ตตฺเถว สรติ ปวตฺตติ.
      ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉนฺติ ตาทิสาย ติกิจฺฉาย นิยุตฺตตาย เตกิจฺฉํ สลฺลกตฺตํ
ภิสกฺกํ ตํ น ปสฺสามิ. โย เมตํ สลฺลมุทฺธเรติ โย ภิสกฺโก เอตํ ทิฏฺฐิสลฺลํ
กิเลสสลฺลญฺจ อุทฺธเรยฺย, อุทฺธรนฺโต จ นานารชฺเชน รชฺชุสทิสสงฺขาตาย
เอสนิสลากาย ปเวเสตฺวาน สตฺเถน กนฺติตฺวา นาญฺเญน มนฺตาคทปฺปโยเคน
วิจิกิจฺฉิตํ สลฺลํ ติกิจฺฉิตุํ สกฺกาติ อาหริตฺวา โยเชตพฺพํ. วิจิกิจฺฉิตนฺติ จ
นิทสฺสนมตฺตเมตํ. สพฺพสฺสปิ กิเลสสลฺลสฺส วเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      อสตฺโถติ สตฺถรหิโต. อวโณติ วเณน วินา. อพฺภนฺตรปสฺสยนฺติ
อพฺภนฺตรสงฺขาตํ หทยํ นิสฺสาย ฐิตํ. อหึสนฺติ อปีเฬนฺโต. "อหึสา"ติ จ ปาโฐ,
อหึสาย อปีฬเนนาติ อตฺโถ. อยํ เหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- โก นุ โข กิญฺจิ สตฺถํ
อคฺคเหตฺวา วณญฺจ อกโรนฺโต ตโต เอว สพฺพคตฺตานิ อพาเธนฺโต มม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโรปรชเน นิสฺสยลกฺขณปติปตเน       ๒ สี. ปริวตฺตามิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๖.
หทยพฺภนฺตรคตํ ปีฬาชนนโต อนฺโต ตุทนโต อนฺโต รุทฺธนโต จ ปรมตฺเถเนว สลฺลภูตํ
กิเลสสลฺลํ อุทฺธริสฺสตีติ.
      เอวํ ทสหิ คาถาหิ ปุพฺเพ อตฺตนา จินฺติตาการํ ทสฺเสตฺวา ปุนปิ ตํ
ปการนฺตเรน ทสฺเสตุํ "ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโฐ"ติอาทิมาห. ตตฺถ ธมฺมปฺปตีติ
ธมฺมนิมิตฺตํ ธมฺมเหตุ. หีติ นิปาตมตฺตํ. โส เสฏฺโฐติ โส ปุคฺคโล อุตฺตโม.
วิสโทสปฺปวาหโกติ โย มยฺหํ ราคาทิกิเลสสฺส ปวาหโก อุจฺฉินฺนโก. คมฺภีเร ปติตสฺส
เม, ถลํ ปาณิญฺจ ทสฺสเยติ โก นุ โข อติคมฺภีเร สํสารมโหเฆ ปติตสฺส มยฺหํ
"มา ภายี"ติ อสฺสาเสนฺโต นิพฺพานถลํ ตํสมฺปาปกํ อริยมคฺคหตฺถญฺจ ทสฺเสยฺย.
      รหเทหมสฺมิ โอคาโฬฺหติ มหติ สํสารรหเท อหมสฺมิ สสีสํ นิมุชฺชนวเสน ๑-
โอติณฺโณ อนุปวิฏฺโฐ. อหาริยรชมตฺติเกติ อปเนตุํ อสกฺกุเณยฺโย ราคาทิรโช มตฺติกา
กทฺทโม เอตสฺสาติ อหาริยรชมตฺติโก, รหโท. ตสฺมึ รหทสฺมึ. "อหาริยรชมนฺติเก"ติ
วา ปาโฐ, อนฺติเก ฐิตราคาทีสุ ทุนฺนีหรณียราคาทิรเชติ อตฺโถ. สนฺตโทส-
ปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, ปรสมฺปตฺติอสหนลกฺขณา อุสูยา, กรณุตฺตริยกรณลกฺขโณ ๒-
สารมฺโภ, จิตฺตาลสิยลกฺขณํ ถีนํ, กายาลสิยลกฺขณํ มิทฺธนฺติ อิเม ปาปธมฺมา
ปตฺถฏา ยํ รหทํ, ตสฺมึ มายาอุสูยสารมฺภถีนมิทฺธมปตฺถเฏ, มกาโร เจตฺถ ปทสนฺธิกโร
วุตฺโต. ยถาวุตฺเตหิ อิเมหิ ปาปธมฺเมหิ ปตฺถเฏติ อตฺโถ.
      อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ, สํโยชนวลาหกนฺติ วจนวิปลฺลาเสน วุตฺตํ, ภนฺตสภาวํ
อุทฺธจฺจํ เมฆถนิตํ เมธคชฺชิตํ เอเตสนฺติ อุทฺธจฺจเมฆถนิตา. ทสวิธา สํโยชนา เอว
วลาหกา เอเตสนฺติ สํโยชนวลาหกา. วาหา มหาอุทกวาหสทิสา ราคนิสฺสิตา
มิจฺฉาสงฺกปฺปา อสุภาทีสุ ฐิตา กุทฺทิฏฺฐึ มํ วหนฺติ อปายสมุทฺทเมว อุทฺทิสฺส
กฑฺฒนฺตีติ ๓- อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สนฺนิมุชฺชนวเสน   ๒ ม. กรณุตฺตริยลกฺขโณ  ๓ สี. อากฑฺฒนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๗.
      สวนฺติ สพฺพธิ โสตาติ ตณฺหาโสโต, ทิฏฺฐิโสโต, มานโสโต, อวิชฺชาโสโต,
กิเลสโสโตติ อิเม ปญฺจปิ โสตา จกฺขุทฺวาราทีนํ วเสน สพฺเพสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ
สวนโต "รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหา"ติอาทินา ๑- สพฺพภาเคหิ วา สวนโต สพฺพธิ
สวนฺติ. ลตาติ ปลิเวฐนฏฺเฐน สํสิพฺพนฏฺเฐน ลตา วิยาติ ลตา, ตณฺหา. อุพฺภิชฺช
ติฏฺฐตีติ ฉหิ ทฺวาเรหิ อุพฺภิชฺชิตฺวา รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ติฏฺฐติ. เต โสเตติ
ตณฺหาทิเก โสเต มม สนฺตาเน สนฺทนฺเต มคฺคเสตุพนฺธเนน โก ปุริสวิเสโส
นิวาเรยฺย, ตํ ลตนฺติ ตณฺหาลตํ, มคฺคสตฺเถน โก เฉจฺฉติ ฉินฺทิสฺสติ.
      เวลํ กโรถาติ เตสํ โสตานํ เวลํ เสตุํ กโรถ สนฺนิวารณํ. ภทฺทนฺเตติ
อาลปนาการทสฺสนํ. มา เต มโนมโย โสโตติ อุทกโสโต โอฬาริโก, ตสฺส
พาลมหาชเนนปิ เสตุํ กตฺวา นิวารณํ สกฺกา. อยํ ปน มโนมโย โสโต สุขุโม
ทุนฺนิวารโณ, โส ยถา อุทกโสโต วฑฺฒนฺโต กุเล ฐิตํ รุกฺขํ ปาเตตฺวาว นาเสติ,
เอวํ ตุเมฺห อปายตีเร ฐิเต ตตฺถ สหสา ปาเตตฺวา  อปายสมุทฺทํ ปาเปนฺโต
มา ลุเว มา วินาเสยฺย มา อนยพฺยสนํ ปาเปยฺยาติ อตฺโถ.
      เอวํ อยํ เถโร ปุริมตฺตภาเว ปริมทฺทิตสงฺขารตฺตา ญาณปริปากํ คตตฺตา
ปวตฺติทุกฺขํ อุปธาเรนฺโต ยถา วิจิกิจฺฉาทิเก สงฺกิเลสธมฺเม ปริคฺคณฺหิ, ตมาการํ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ ชาตสํเวโค กึ กุสลคเวสี สตฺถุ สนฺติกํ คโต ยํ วิเสสํ อธิมุจฺจิ,
ตํ ทสฺเสนฺโต "เอวํ เม ภยชาตสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ เม ภยชาตสฺสาติ
เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน สํสาเร ชาตภยสฺส อปารา โอริมตีรโต สปฺปฏิภยโต สํสารวฏฺฏโต
"กถํ นุ โข มุญฺเจยฺยนฺ"ติ ปารํ นิพฺพานํ เอสโต คเวสโต ตาโณ สเทวกสฺส
โลกสฺส ตาณภูโต กิเลสสมุจฺเฉทนี ปญฺญา อาวุโธ เอตสฺสาติ ปญฺญาวุโธ, ทิฏฺฐ-
ธมฺมิกาทิอตฺเถน สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนโต สตฺถา, อิสิสงฺเฆน อคฺคสาวกาทิ-
อริยปุคฺคลสมูเหน นิเสวิโต ปยิรุปาสิโต อิสิสงฺฆนิเสวิโต, โสปานนฺติ เทสนาญาเณน
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๒๐๔/๑๒๔ นิโรธสจฺจ, ๒๓๒/๑๖๑ ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๘.
สุฏฺฐุ กตตฺตา อภิสงฺขตตฺตา สุกตํ, อุปกฺกิเลสวิรหิตโต สุทฺธํ,
สทฺธาปญฺญาทิสารภูตํ ธมฺมสารมยํ, ปฏิปกฺเขหิ อจลนียโต ทฬฺหํ, วิปสฺสนาสงฺขาตํ
โสปานํ มโหเฆน วุยฺหมานสฺส มยฺหํ สตฺถา ปาทาสิ, ททนฺโต จ "อิมินา เต โสตฺถิ
ภวิสฺสตี"ติ สมสฺสาเสนฺโต มา ภายีติ จ อพฺรวิ กเถสิ.
      สติปฏฺฐานปาสาทนฺติ เตน วิปสฺสนาโสปาเนน กายานุปสฺสนาทินา ลทฺธพฺพจตุพฺพิธ-
สามญฺญผลวิเสเสน จตุภูมิสมฺปนฺนํ สติปฏฺฐานปาสาทํ อารุหิตฺวา ปจฺจเวกฺขิสํ
จตุสจฺจธมฺมํ มคฺคญาเณน ปติอเวกฺขึ ปฏิวิชฺฌึ. ยํ ตํ ปุพฺเพ อมญฺญิสฺสํ,
สกฺกายาภิรตํ ปชนฺติ เอวํ ปฏิวิทฺธสจฺโจ ยํ สกฺกาเย "อหํ มมา"ติ อภิรตํ ปชํ
ติตฺถิยชนํ เตน ปริกปฺปิตอตฺตานญฺจ ปุพฺเพ สารโต อมญฺญิสฺสํ. ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ,
นาวาย อภิรูหนนฺติ อริยมคฺคนาวาย อภิรูหนูปายภูตํ ยทา วิปสฺสนามคฺคํ ยาถาวโต
อทฺทกฺขึ. ตโต ปฏฺฐาย ตํ ติตฺถิยชนํ อตฺตานญฺจ อนธิฏฺฐาย จิตฺเต อฏฺฐเปตฺวา
อคฺคเหตฺวา ติตฺถํ นิพฺพานสงฺขาตสฺส อมตมหาปารสฺส ติตฺถภูตํ อริยมคฺคทสฺสนํ
สพฺเพหิ มคฺเคหิ สพฺเพหิ กุสลธมฺเมหิ อุกฺกฏฺฐํ อทฺทกฺขึ. ยาถาวโต อปสฺสินฺติ
อตฺโถ.
      เอวํ อตฺตโน อนุตฺตรํ มคฺคาธิคมํ ปกาเสตฺวา อิทานิ ตสฺส เทสกํ
สมฺมาสมฺพุทฺธํ โถเมนฺโต "สลฺลํ อตฺตสมุฏฺฐานนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สลฺลนฺติ
ทิฏฺฐิมานาทิกิเลสสลฺลํ. อตฺตสมุฏฺฐานนฺติ "อหนฺ"ติ มานฏฺฐานตาย ๑- "อตฺตา"ติ
จ ลทฺธนาเม อตฺตภาเว สมฺภูตํ. ภวเนตฺติปฺปภาวิตนฺติ ภวตณฺหาสมุฏฺฐิตํ
ภวตณฺหาสนฺนิสฺสยํ. สา หิ ทิฏฺฐิมานาทีนํ สมฺภโว. เอเตสํ อปฺปวตฺตายาติ
ยถาวุตฺตานํ ปาปธมฺมานํ อปฺปวตฺติยา อนุปฺปาทาย. เทเสสิ มคฺคมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ
เสฏฺฐํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ตทุปายญฺจ วิปสฺสนามคฺคํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อหนฺติ มานฏฺฐตาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๙.
      ทีฆรตฺตานุสยิตนฺติ อนมตคฺเค สํสาเร จิรกาลํ สนฺตาเน อนุ อนุ สยิตํ
การณลาเภน อุปฺปชฺชนารหภาเวน ถามคตํ ตโต จ จิรรตฺตํ ปติฏฺฐิตํ สนฺตานํ
ปจฺจารุยฺห ฐิตํ. คนฺถนฺติ อภิชฺฌากายคนฺถาทึ มม สนฺตาเน คนฺถภูตํ กิเลสวิสโทสํ
ปวาหโน พุทฺโธ ภควา อตฺตโน เทสนานุภาเวน อปานุที ปริชหาเปสิ, คนฺเถสุ
หิ อนวเสสโต ปหีเนสุ อปฺปหีโน นาม กิเลโส นตฺถีติ.
                   เตลกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๑๕-๓๑๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=33&A=7231&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=7231&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=387
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7461
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7605
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7605
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26