อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)

หน้าที่ ๓๐.
           วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ         เอวํ ชานาหิ สารถิ
           อปิ อตรมานานํ            สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ
           วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ         นิกฺขนฺโต อกุโต ภโยติ ฯ
       ตตฺถ อสนฺธิตาติ สนฺธีนํ อภาเวน ฯ อโสตตาติ โสตานํ
อภาเวน ฯ อชิวฺหตาติ สมฺปริวตฺตนชิวฺหาย อภาเวน มูโค โสหํ
น ภวามิ ฯ ยตฺถาติ ยาย ชาติยา พาราณสินคเรเยว รชฺชํ กาเรสึ ฯ
ปาปตฺถนฺติ ปาปตํ ปติโตสฺมีติ วทติ ฯ รชเชภิเสจยุนฺติ รชฺเช
อภิเสจยุํ ฯ นิสีทิตฺวาติ นิสีทาเปตฺวา ฯ อตฺถานุสาสตีติ มิจฺฉา
อตฺถํ อนุสาสติ ฯ ขาราปตจฺฉกนฺติ สตฺตีหิ ปหริตฺวา ขารปตจฺฉกํ
กโรถ ฯ อุพฺเพถาติ อาโรเปถ อาวุนถ ฯ อิจฺจสฺส อนุสาสตีติ
เอวํ อสฺส มหาชนสฺส อตฺถํ อนุสาสติ ฯ ตายาหนฺติ ตาโย
วาจาโย อหํ สุตฺวา ฯ ปกฺขสมฺมโตติ ปกฺขสมฺมโต ปกฺขสทิโส
อโหสึ ฯ อจฺฉาหนฺติ อจฺฉึ อหํ วสินฺติ อตฺโถ ฯ สํปริปลุโตติ
สํปริกิณฺโณ นิมฺมุคฺโค หุตฺวาติ อตฺโถ ฯ กสิรนฺติ ทุกฺขํ ฯ
ปริตฺตนฺติ อปฺปํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สมฺม สารถิ สเจ สตฺตานํ
ชีวิตํ ทุกฺขมฺปิ สมานํ พหุํ จิรฏฺฐิติกํ ภเวยฺย วตฺเตยฺย
ปริตฺตญฺจปิ สมานํ สเจ สุขํ ภเวยฺย วตฺเตยฺย อิทํ ปน กสิรญฺจ
ปริตฺตญฺจ อปฺปญฺจ สกเลเนว วฏฺฏทุกฺเขน สํยุตฺตํ สนฺนิหิตํ
ชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาเสหิ โอมทฺทิตํ ฯ โกมนฺติ โก
อิมํ ฯ เวรนฺติ ปาณาติปาตาทิปญฺจวิธเวรํ ฯ เกนจีติ เกนจิ การเณน ฯ
กยิราถาติ กเรยฺย ฯ ปญฺญายาติ วิปสฺสนาปญฺญาย ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑.
ธมฺมสฺสาติ โสตาปตฺติมคฺคสฺส อทสฺสเนน ฯ
     ปุน อุทานคาถา อคนฺตุกามตาย ถิรภาวทีปนตฺถํ กเถสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา สุนนฺโท อยํ กุมาโร เอวรูปํ รชฺชสิรึ กุณปํ วิย
ฉฑฺเฑตฺวา อตฺตโน อธิฏฺฐานํ อภินฺทิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ อรญฺญํ
ปวิฏฺโฐ มม อิมินา ทุชฺชีวิเตน โก อตฺโถ อหมฺปิ เตน สทฺธึ
ปพฺพชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถมาห
           อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ          ราชปุตฺต ตวนฺติเก
           อวหยสฺสุ มํ ภทฺทนฺเต        ปพฺพชฺชา มม รุจฺจตีติ ฯ
     ตตฺถ ตวนฺติเกติ ตว สนฺติเก ฯ อวฺหยสฺสูติ เอหิ ปพฺพชาหีติ
มํ ปกฺโกสสฺสุ ฯ
     เอวํ เตน ยาจิโตปิ มหาสตฺโต สจาหํ อิทาเนว ตํ ปพฺพาเชสฺสามิ
มาตาปิตโร จ เม อิธ นาคจฺฉิสฺสนฺติ อถ เนสํ ปริหานี
ภวิสฺสติ อิเม อสฺสา จ รโถ จ ปสาธนภณฺฑญฺจ นสฺสิสฺสนฺติ
ยกฺเขน โส ขาทิโต นุโข เตน สารถีติ ครหาปิ เม อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
จินฺเตตฺวา อตฺตโน จ ครหา โมจนตฺถํ มาตาปิตูนญฺจ วุฑฺฒึ
สมฺปสฺสมาโน อสฺเส จ รถญฺจ ปสาธนภณฺฑญฺจ ตสฺส อิณํ
กตฺวา ทสฺเสนฺโต คาถมาห
           รถํ นิยฺยาทยิตฺวาน          อนโณ เอหิ สารถิ
           อนณสฺส หิ ปพฺพชฺชา         เอตํ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ เอตนฺติ เอตํ ปพฺพชฺชากรณํ ฯ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ
พุทฺธาทีหิ อิสีหิ ปสฏฺฐํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒.
     ตํ สุตฺวา สารถิ สเจ มยิ นครํ คเต เอส อญฺญตฺถ
คจฺเฉยฺย ปิตาปิสฺส อิมํ ปวุตฺตึ สุตฺวา ปุตฺตํ เม ทสฺเสหีติ อาคโต
อิมํ น ปสฺเสยฺย ราชทณฺฑมฺปิ เม กเรยฺย ตสฺมา เอตสฺส อตฺตโน
คุณํ กเถตฺวา อญฺญตฺถ อคมนตฺถาย ปฏิญฺญํ คณฺหิสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา คาถาทฺวยมาห
           ยเทว ตยาหํ วจนํ          ภทฺทมตฺถุ เต
           ตเทว เม ตวํ วจนํ         ยาจิโต กาตุมรหสิ
           อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ         ยาว ราชานมานเย
           อปฺเปว เต ปิตา ทิสฺวา      ปีติโต สุมโน สิยาติ ฯ
     ตตฺถ เตติ ตว ภทฺทํ อตฺถุ ยํ วจนํ เม เต ตยา วุตฺตํ
อหํ ตํ วจนํ อกรํ อกรึ อกาสึ ตํ เอว วจนํ ตวํ เม  มยา
ยาจิโต กาตุํ อรหสีติ ฯ
     ตโต มหาสตฺโต อาห
           กโรมิ เต ตํ วจนํ          ยํ มํ ภณสิ สารถิ
           อหมฺปิ ทฏฺฐุกาโมสฺมิ         ปิตรํ เม อิธาคตํ
           เอหิ สมฺม นิวตฺตสฺสุ         กุสลํ วชฺชาสิ ญาตินํ
           มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ           วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนนฺติ ฯ
     ตตฺถ กโรมิ เต ตนฺติ กโรมิ เต เอตํ วจนํ ฯ เอหิ สมฺม
นิวตฺตสฺสูติ สมฺม สารถิ ตตฺถ คนฺตฺวา เอหิ เอตฺโตว ขิปฺปเมว
นิวตฺตสฺสุ ฯ วุตฺโต วชฺชาสีติ มยา ตวํ วุตฺโต หุตฺวา ปุตฺโต
โว เตมิยกุมาโร ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทตีติ มม วนฺทนํ วเทยฺยาสีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓.
อตฺโถ ฯ
     อิติ วตฺวา มหาสตฺโต สุวณฺณกทฺทลิกฺขนฺธํ วิย อตฺตานํ
โอนมิตฺวา ปญฺจางฺคปติฏฺฐิเตน พาราณสีนคราภิมุโข มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา สารถิสฺส สาสนํ อทาสิ ฯ
     โส สาสนํ คเหตฺวา กุมารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ตสฺส ปาเท
วนฺทิตฺวา รถมารุยฺห พาราณสีนคราภิมุโข ปายาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน       กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ
           สารถิ รถมารุยฺห           ราชทฺวารมุปาคมีติ ฯ
     ตตฺถ ตสฺสาติ ภิกฺขเว เอวํ วุตฺโต โส สารถิ ตสฺส กุมารสฺส
ปาเทสุ คเหตฺวา ตํ ปทกฺขิณํ กตฺวา รถมารุยฺห ราชทฺวารํ
อุปาคมีติ อตฺโถ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ จนฺทเทวี สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา กา นุโน เม
ปุตฺตสฺส ปวุตฺตีติ สารถิสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺตี ตํ เอกกํ อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา ภิชฺชมานหทยา วิย ปริเทวิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           สุญฺญํ มาตา รถํ ทิสฺวา       เอกํ สารถิมาคตํ
           อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ        โรทนฺตี นํ อุทิกฺขติ
           อยํ โส สารถิ เอติ         นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ
           นิหโต นูน เม ปุตฺโต        ปฐพฺยา ภูมิวฑฺฒโน
           อมิตตา นูน นนฺทนฺติ         ปีติตา นูน เวริโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔.
           อาคตํ สารถึ ทิสฺวา         นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ
           สุญฺญํ มาตา รถํ ทิสฺวา       เอกํ สารถิมาคตํ
           อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ        โรทนฺตี นํ ปริปุจฺฉติ
           กินฺนุ มูโค กินฺนุ ปกฺโข       กินฺนุ โส วิลปี ตทา
           นิหญฺญมาโน ภูมิยา          ตํ เม อกฺขาหิ สารถิ
           กถํ หตฺเถหิ ปาเทหิ         มูโค ปกฺโข วิวฏฺฏยิ
           นิหญฺญมาโน ภูมิยา          ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     ตตฺถ  มาตาติ เตมิยกุมารสฺส มาตา ฯ ปฐพฺยา ภูมิวฑฺฒโนติ
โส มม ปุตฺโต ภูมิวฑฺฒโน ปฐวิยํ นูน นิหโต ฯ โรทนฺตี นํ
ปริปุจฺฉตีติ รถํ เอกมนฺเต ฐเปตฺวา มหาตลํ อารุยฺห ตํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ ฐิตํ สารถึ ปริปุจฺฉติ ฯ กินฺนูติ กินฺนุ โส มม ปุตฺโต
มูโค เจว ปกฺโข จ ภวติ ฯ ตทาติ ยทา นํ ตวํ กาสุยา
ปกฺขิปิตฺวา กุทฺทาลปิฏฺเฐน มตฺถกํ ปหรสิ ตทา ฯ นิหญฺญมาโน
ภูมิยาติ ตยา ภูมิยํ นิหญฺญมาโน กินฺนุ โส วิลปี ฯ ตํ เม อกฺขาหีติ
ตํ สพฺพํ อปริหาเปตฺวา เม อกฺขาหิ ฯ วิวฏฺฏยีติ อเปหิ
สารถิ มา มํ มาเรหีติ กถํ หตฺเถ ปาเท จ ผนฺทนฺโต ตํ
อนุวทติ ฯ
     อถ นํ สารถิ อาห
           อกฺเขยฺยนฺเต อหํ อยฺเย      ทชฺชาสิ อภยํ มม
           ยํ เม สุตํ วา ทิฏฺฐํ วา      ราชปุตฺตสฺส สนฺติเกติ ฯ
     ตตฺถ ทชฺชาสีติ สเจ อภยํ ทเทยฺยาสิ ฯ อิทํ โส สจาหํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕.
ตว ปุตฺโต เนว มูโค น ปกฺโข น พธิโร มธุรกโถ ธมฺมกถิโกติ
วกฺขามิ อถ กสฺมา ตํ มม ปุตฺตํ อคฺคเหตฺวา อาคโตสีติ ราชา
เม กุทฺโธ ราชทณฺฑํปิ กเรยฺย อภยํ ตาว ยาจามีติ จินฺเตตฺวา อาห
     อถ นํ จนฺทเทวี อาห
           อภยํ สมฺม เต ทมฺมิ         อภีโต ภณ สารถิ
           ยนฺเต สุตํ วา ทิฏฺฐํ วา      ราชปุตฺตสฺส สนฺติเกติ ฯ
     ตโต สารถิ อาห
           น โส มูโค น โส ปกฺโข     วิสฏฺฐวจโน จ โส
           รชฺชสฺส กิร โส ภีโต        อกรา อาลเย พหู
           ปุริมํ สรติ โส ชาตึ         ยตฺถ รชฺชมการยิ
           การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ         ปาปตฺถํ นิรยํ ภุสํ
           วีสติ เจว วสฺสานิ          ตหึ รชฺชมการยิ
           อสีติวสฺสสหสฺสานิ           นิรยมฺหิ อปจฺจิ โส
           ตสฺส รชฺชสฺส โส ภีโต       มา มํ รชฺเชภิเสจยุํ
           ตสฺมา ปิตุ จ มาตุ จ        สนฺติเก น ภณี ตทา
           องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน         อาโรหปริณาหวา
           วิสฏฺฐวจโน ปญฺโญ          มคฺเค สคฺคสฺส ติฏฺฐติ
           สเจ ตวํ ทฏฺฐุกามาสิ        ราชปุตฺตํ ตวตฺรชํ
           เอหิ ตํ ปาปยิสฺสามิ         ยตฺถ สมฺมติ เตมิโยติ ฯ
     ตตฺถ วิสฏฺฐวจโนติ อปลิพุทฺธกโถ ฯ อกรา อาลเย พหูติ
ตุมฺหากํ วญฺจนานิ พหูนิ อกาสิ ฯ ปญฺโญติ ปญฺญวา ฯ สเจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖.
ตวนฺติ ราชานํ ธุรํ กตฺวา อุโภปิ เต เอวมาห ฯ ยตฺถ สมฺมตีติ
ยตฺถ ตว ปุตฺโต มยา  คหิตปฏิญฺโญ หุตฺวา อจฺฉติ ตตฺถ ตํ
ปาปยิสฺสามิ ปปญฺจํ อกตฺวา ลหุํ คนฺตุํ วฏฏตีติ อาห ฯ
     เตมิยกุมาโร ปน สารถึ เปเสตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา
ชาโต ฯ อถ สกฺโก ตสฺส มนํ ญตฺวา วิสฺสุกมฺมํ เปเสสิ
ตาต วิสฺสุกมฺม เตมิยกุมาโร ปพฺพชิตุกาโม ตสฺส ปณฺณสาลญฺจ
ปพฺพชิตปริกฺขารญฺจ มาเปตฺวา เอหีติ ฯ โส สาธูติ  สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
สคฺคโต โอตริตฺวา ติโยชนิเก วนสณฺเฑ อสฺสมํ มาเปตฺวา
รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ จ โปกฺขรณีอาวาฏญฺจ มาเปตฺวา
อกาลผลรุกฺขสมฺปนฺนํ กตฺวา ปณฺณสาลาย สมีเป จตุวีสติหตฺถปฺปมาณํ จงฺกมํ
มาเปตฺวา อนฺโตจงฺกเม ผลิกวณฺณํ วาลุกํ โอกีริตฺวา สพฺเพ จ
ปพฺพชิตปริกฺขารานิ คเหตฺวา ปพฺพชนฺตูติ ภิตฺติยํ อกฺขรานิ ลิขิตฺวา
อสฺสมปเท มิคปกฺขิโน ปลาเปตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ ตสฺมึ ขเณ
มหาสตฺโต ตํ ทิสฺวา อกฺขรานิ วาเจตฺวา สกฺกทตฺติยภาวํ ญตฺวา
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สกวตฺถานิ อปเนตฺวา รตฺตวากจีรํ  นิวาเสตฺวา
เอกํ ปารุเปตฺวา อชินจมฺมํ เอกํสํ กตฺวา ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา
กาชํ อํเส กตฺวา กตฺตรทณฺฑํ อาทาย ปรฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิตสิรึ สมุฏฺฐหนฺโต อปราปรํ จงฺกมิตฺวา อโห สุขํ ปรมสุขํ
ปพฺพชฺชา เม อธิคตาติ อุทานํ อุทาเนตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา
กฏฺฐตฺถรเก นิสินฺโน ปญฺจาภิญฺญาโย จ อฏฺฐสมาปตฺติโย จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗.
นิพฺพตฺเตตฺวา สายณฺหสมเย ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา จงฺกมโกฏิยํ
ฐิตการรุกฺขโต ปณฺณานิ คเหตฺวา สกฺกทตฺติยภาชเนน อโลณเกน
อตกฺเกน นิทฺธูปเนน อุณฺโหทเกน เสเทตฺวา อมตํ ปริภุญฺชนฺโต
วิย ปริภุญฺชิตฺวา จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวนฺโต ตตฺถ วาสํ
กปฺเปสิ ฯ
     กาสิกราชาปิ สุนนฺทสารถิสฺส วจนํ สุตฺวา มหาเสนาคุตฺตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตรมานรูโป คมนปริวจฺฉํ กาเรตุกาโม อาห
           โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส        กจฺฉํ นาเค นิพนฺธถ
           อุทฺธริยนฺตุ สํขปณฺฑวา        นทนฺตุ เอกโปกฺขรา
           นทนฺตุ เภริสนฺนทฺธา         วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภิ
           เนคมา จ มํ อเนฺวนฺตุ       คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโก
           โอโรธา จ กุมารา จ       เวสิยานา จ พฺราหฺมณา
           ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ       คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโก
           หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา        รถิกา ปตฺติการกา
           ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ       คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโกติ ฯ
           สมาคตา ชานปทา          เนคมา จ สมาคตา
           ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ       คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโกติ ฯ
     ตตฺถ อุทฺธริยนฺตูติ นาทํ มุญฺจนฺตุ ฯ นทนฺตูติ วชฺชนฺตุ ฯ
เอกโปกฺขราติ เอกมุขา เภริโย ฯ สนฺนทฺธาติ สุฏฺฐุ สนฺนทฺธา ฯ
วคฺคูติ มธุรสรา ฯ คจฺฉนฺติ คจฺฉิสฺสามิ ฯ ปุตฺตนิวาทโกติ ปุตฺตสฺส
นิวาทโก โอวาทโก หุตฺวา คจฺฉามิ ฯ ตํ โอวทิตฺวา มม วจนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘.
คาหาเปตฺวา ตตฺเถว นํ รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา อาเนตุํ
คจฺฉามีติ อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ เนคมาติ กุฏุมฺพิกชนา ฯ สมาคตาติ
สนฺนิปติตา หุตฺวา มํ อนฺเวนฺตุ ฯ
     เอวํ รญฺญา อาณตฺตา สารถิโน อสฺเส โยเชตฺวา รเถ
ราชทฺวาเร ฐเปตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           อสฺเส จ สารถี ยุตฺเต       สินฺธเว สีฆพาหเน
           ราชทฺวารํ อุปาคญฺฉุํ         ยุตฺตา เทฺว อิเม หยาติ ฯ
     ตตฺถ สินฺธเวติ สินฺธวชาติเก อสฺเส ฯ สีฆพาหเนติ ชวนสมฺปนฺเน
อสฺเส อาทาย ฯ สารถีติ สารถิโน ฯ ยุตฺเตติ รเถสุ โยชิเต ฯ
อุปาคญฺฉุนฺติ เต รเถสุ ยุตฺเต อสฺเส อาทาย อาคมึสุ อาคนฺตฺวา
จ ปน ยุตฺตา เทฺว อิเม หยาติ อาโรเจสุํ ฯ
     ตโต ราชา อาห
           ถูลา ชเวน หายนฺติ         กีสา หายนฺติ ถามสา
           กีเส ถูเล วิวชฺชิตฺวา        สํสฏฺฐา โยชิตา หยาติ ฯ
     ตตฺถ สํสฏฺฐาติ เอวรูเป อสฺเส มา คณฺหถาติ อาห ฯ
กีเส ถูเล วิวชฺชิตฺวาติ กีเส ถูเล อสฺเส มา คณฺหถาติ ฯ
สํสฏฺฐา โยชิตา หยาติ วเยน จ วณฺเณน จ ชเวน จ พเลน
จ สทิสา อสฺสา โยชิตาติ อตฺโถ ฯ
     อถ ราชา ปุตฺตสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺโต จตฺตาโร วณฺเณ
อฏฺฐารสเสนิโย สพฺพญฺจ พลนิกายํ สนฺนิปาเตสิ ฯ ตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙.
สนฺนิปาเตนฺตสฺเสว ตโย ทิวสา อติกฺกนฺตา ฯ อถ จตุตฺเถ ทิวเส กาสิกราชา
เสนาย สทฺธึ นครโต นิกฺขมิตฺวา คเหตพฺพยุตฺตกํ ธนํ คาหาเปตฺวา
ตสฺส อสฺสมํ ปตฺวา ปุตฺเตน สห ปฏินนฺทิโต ปฏิสนฺถารํ อกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ตโต ราชา ตรมาโน        ยุตฺตมารุยฺห สินฺธวํ
           อิตฺถาคารํ อชฺฌภาสิ         สพฺพา ว อนุยาถ มํ
           พาลวีชนิมุณฺหิสํ             ขคฺคํ ฉตฺตญฺจ ปณฺฑรํ
           อุปาที รถมารุยฺห           สุวณฺเณหิ อลงฺกตา
           ตโต จ ราชา ปายาสิ       ปุรกฺขิตฺวาน สารถึ
           ขิปฺปเมว อุปาคญฺฉิ          ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย
           ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ        ชลนฺตมิว เตชสา
           ขคฺคสํฆปริพฺยุฬฺหํ            เตมิโย เอตทพฺรวิ
           กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ          กจฺจิ ตาต อนามยํ
           กจฺจิ เต ราชกญฺญาโย       อโรคา มยฺห มาตโรติ ฯ
ราชา อาห
           กุสลญฺเจว เม ปุตฺต         อโถ ปุตฺต อนามยํ
           สพฺพา (จ) เม ราชกญฺญาโย  อโรคา ตุยฺห มาตโรติ ฯ
อถ นํ โพธิสตฺโต อาห
           กจฺจิ อมชฺชโป ตาต         กจฺจิ เต สุรมปฺปิยํ
           กจฺจิ สจฺเจ จ ธมฺเม จ      ทาเน เต รมตี มโนติ ฯ
อถ นํ ราชา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐.
           อมชฺชโป จาหํ ปุตฺต         อโถ เม สุรมปฺปิยํ
           อโถ สจฺเจ จ ธมฺเม จ      ทาเน เม รมตี มโนติ ฯ
มหาสตฺโต อาห
           กจฺจิ อโรคํ โยคนฺเต ๑-     กจฺจิ วหติ พาหนํ
           กจฺจิ เต พยาธิโย นตฺถิ      สรีรสฺสุปตาปิยาติ ฯ
ราชา อาห
           อโถ อโรคํ โยคํ เม        อโถ วหติ พาหนํ
           อโถ เม พยาธิโย นตฺถิ      สรีรสฺสุปตาปิยาติ ฯ
มหาสตฺโต อาห
           กจฺจิ อนฺตา จ เต ผิตา      มชฺเฌ จ พหลา ตว
           โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ       กจฺจิ เต ปฏิสณฺฐิตนฺติ ฯ
ราชา อาห
           อโถ อนฺตา จ เม ผิตา      มชฺเฌ จ พหลา มม
           โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ       สพฺพํ เม ปฏิสณฺฐิตนฺติ ฯ
มหาสตฺโต อาห
           สฺวาคตนฺเต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
           ปติฏฺฐาเปนฺตุ ปลฺลงฺกํ        ยตฺถ ราชา นิสกฺกตีติ ฯ
     ตตฺถ อุปาที รถมารุยฺหาติ สุวณฺณปาทุกา จ รถํ อารุยฺห ฯ
อิเม ตโย ปเท ปุตฺตสฺส ตตฺเถว อภิเสกกรณตฺถาย ปญฺจราชกกุธภณฺฑานิ
คณฺหถาติ อาณาเปนฺโต ราชา อาห ฯ สุวณฺเณหิ
@เชิงอรรถ: ๑ โยคฺคนติปิปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑.
อลงฺกตาติ ปาทุกํ สนฺธายาห ฯ อุปาคญฺฉีติ อุปาคโต อโหสิ ฯ
กาย เวลาย ฯ มหาสตฺตสฺส การปณฺณานิ ปจิตฺวา นิพฺพาเปนฺตสฺส
นิสินฺนเวลาย ฯ ชลนฺตมิว เตชสาติ ราชเตเชน ชลนฺตํ วิย ฯ
ขคฺคสํฆปริพฺยุฬฺหนฺติ กถาผาสุเกน อมจฺจสํเฆน ปริวุตํ ฯ เอตทพฺรวีติ
กาสิกราชานํ พหิ ขนฺธาวารํ นิวาสาเปตฺวา ปทสา ว
ปณฺณสาลํ อาคนฺตฺวา ตํ วนฺติตฺวา นิสินฺนํ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต
เอตํ วจนํ อพฺรวิ ฯ กุสลํ อนามยนฺติ อุภเยนปิ ปเทน อาโรคยเมว
ปุจฺฉติ ฯ กจฺจิ อมชฺชโป ตาตาติ กจฺจิสิ อมชฺชโป มชฺชํ
นปิวสีติ ตํ ปุจฺฉิ ฯ อปฺปมชฺโชติปิ ปาโฐ ฯ กุสลกมฺเมสุ
นปฺปมชฺชสีติ อตฺโถ ฯ สุรมปฺปิยนฺติ สุราปานํ เต อปฺปิยํ ฯ
สุรมปฺปิยาติปิ ปาโฐ ฯ สุรา เต อปฺปิยาติ อตฺโถ ฯ ธมฺเมติ ทสวิเธ
ราชธมฺเม ฯ โยคนฺติ โยเคสุ ยุญฺชิตพฺพํ อสฺสโคณาทิกํ ฯ กจฺจิ
วหตีติ กจฺจิ อโรคํ หุตฺวา วหติ ฯ พาหนนฺติ หตฺถิอาทิกํ สพฺพํ
พาหนํ ฯ สรีรสฺสุปตาปิยาติ สรีรสฺส อุปตาปิยา ฯ อนฺตาติ
ปจฺจนฺตชนปทา ฯ ผิตาติ อิทฺธา สุภิกฺขา คาฬฺหวาสา ฯ มชฺเฌ
จาติ รฏฺฐมชฺเฌ ฯ พหลาติ คามนิคมา ฆนวาสา ฯ ปฏิสณฺฐิตนฺติ
ปฏิจฺฉาทิตํ สุคุตฺตํ ปริปุณฺณํ วา ฯ นิสกฺกตีติ ยสฺมึ ปลฺลงฺเก
ราชา นิสีทิสฺสติ ตํ ปญฺญาเปนฺตูติ วทติ ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส
คารเวน ปลฺลงฺเก น นิสีทิ ฯ
     อถ มหาสตฺโต สเจ ปลฺลงฺเก น นิสีทติ ปณฺณสนฺถรํ
ปญฺญาเปตฺวา เทถาติ วตฺวา ตสฺมึ ปญฺญตฺเต นิสีทนตฺถาย ราชานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๒.
นิมนฺเตนฺโต คาถมาห
            อิเธว เต นิสินฺนสฺสุ ๑-    นิยเต ปณฺณสนฺถเร
            เอตฺโต อุทกมาทาย       ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เตติ ฯ
     ตตฺถ นิยเตติ สุสณฺฐิเต ฯ เอตฺโตติ ปริโภคอุทกํ ทสฺเสนฺโต
อาห ฯ
     ราชา มหาสตฺตสฺส คารเวน ปณฺณสนฺถเรปิ อนิสีทิตฺวา ภูมิยํ
นิสีทิ ฯ มหาสตฺโต สาลํ ปวิสิตฺวา ตํ ปณฺณกํ นีหริตฺวา ราชานํ
เตน นิมนฺเตนฺโต คาถมาห
            อิทมฺปิ ปณฺณกํ มยฺหํ        รนฺทํ ๒- ราช อโลณกํ
            ปริภุญฺช มหาราช         ปาหุโน เมสิ อาคโตติ ฯ
อถ นํ ราชา อาห
            น จาหํ ปณฺณกํ ภุญฺเช      น เหตํ มยฺห โภชนํ
            สาลีนํ โอทนํ ภุญฺเช       สุจิมํสุปเสจนนฺติ ฯ
     ตตฺถ น จาหนฺติ วุตฺตปฏิกฺเขปวจนํ ฯ
     ปฏิกฺขิปิตฺวา จ ปน ราชา อตฺตโน โภชนํ วณฺเณตฺวา
ตสฺมึ คารเวน โถกํ ปณฺณกํ หตฺถตเล ฐเปตฺวา ตาต ตวํ เอวรูปํ
โภชนํ ภุญฺชสีติ อาห ฯ อาม มหาราชาติ ฯ ราชา ปุตฺเตน
สทฺธึ ปิยกถํ กเถนฺโต นิสีทิ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ จนฺทเทวี โอโรธคณปริวุตา อาคนฺตฺวา ปิยปุตฺตสฺส
ปาเทสุ คเหตฺวา วนฺทิตฺวา โรทิตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ
@เชิงอรรถ: ๑. นิสีทสฺสูติปิปาโฐ  ฯ ๒. รนฺธนฺติปิปาโฐ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๓.
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ ราชา ภทฺเท ตว ปุตฺตสฺส โภชนํ
ปสฺสาหีติ วตฺวา โถกํ ปณฺณกํ ตสฺสา หตฺเถ ฐเปตฺวา เสสิตฺถีนมฺปิ
โถกํ โถกํ อทาสิ ฯ ตา สพฺพาปิ อิตฺถิโย เอวรูปํ นาม
โภชนํ ภุญฺชสิ สามีติ วตฺวา ตํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน สีเส กตฺวา
อติทุกฺกรํ กโรสิ สามีติ วตฺวา นมสฺสมานา นิสีทึสุ ฯ อถ
นํ ราชา ตาต อิทํ มยฺหํ อจฺฉริยํ หุตฺวา อุปฏฺฐาตีติ วตฺวา
คาถมาห
            อจฺเฉรกํ มํ ปฏิภาติ       เอกกมฺปิ รโหคตํ
            อีทิสํ ภุญฺชมานานํ         เกน วณฺโณ ปสีทตีติ ฯ
     ตตฺถ เอกกนฺติ ตาต ตํ เอกกมฺปิ รโหคตํ อิมินา โภชเนน
ยาเปนฺตํ ทสฺวา มม อจฺฉริยํ อุปฏฺฐาติ ฯ อีทิสนฺติ เอวรูปํ อโลณกํ
อตกฺกํ นิทฺธูปนํ อุทเกน เสทิตํ โภชนํ ภุญฺชมานานํ เกน
การเณน วณฺโณ ปสีทตีติ ตํ ปุจฺฉิ ฯ
     อถสฺส โส อาจิกฺขนฺโต อาห
            เอโก ราช นิปชฺชามิ      นิยเต ปณฺณสนฺถเร
            ตาย เม เอกเสยฺยาย     ราช วณฺโณ ปสีทติ
            น จ เนตฺตึ สพนฺธา เม    ราชรกฺขา อุปฏฺฐิตา
            ตาย เม เอกเสยฺยาย     ราช วณฺโณ ปสีทติ
            อตีตํ นานุโสจามิ         นปฺปชปฺปามนาคตํ
            ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปมิ      เตน วณฺโณ ปสีทติ
            อนาคตปฺปชปฺปาย         อตีตสฺสานุโสจนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๔.
            เอเตน พาลา สุสฺสนฺติ     นโฬ ว หริโต ลุโตติ ฯ
     ตตฺถ เนตฺตึ สพนฺธาติ ขคฺคพนฺธา ฯ ราชรกฺขาติ ราชานํ
รกฺขิตา ฯ นปฺปชปฺปามีติ น ปตฺเถมิ ฯ หริโตติ หริตวณฺโณ ฯ
ลุโตติ  ลุญฺจิตฺวา อาตเป ขิตฺตนโฬ วิย ฯ
     อถ ราชา อิเธว นํ อภิสิญฺจิตฺวา อาทาย นครํ คมิสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา รชฺเชน นิมนฺเตนฺโต อาห
            หตฺถานีกํ รถานีกํ         อสฺเส ปตฺติญฺจ จมฺมิโน
            นิเวสนานิ รมฺมานิ        อหํ ปุตฺต ททามิ เต
            อิฏฺฐาคารญฺจ ๑- เต ทมฺมิ  สพฺพาลงฺการภูสิตํ
            ตาสุ ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ      ตวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ
            กุสลา นจฺจคีตสฺส         สุสิกฺขิตา จตุริตฺถิโย
            กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ       กึ อรญฺเญ กริสฺสสิ
            ปฏิราชูหิ เต กญฺญา       อานยิสฺสํ อลงฺกตา
            ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน     อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ
            ยุวา จ ทหโร จาปิ       ปฐมุปฺปตฺติโต สุสู
            รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต     กึ อรญฺเญ กริสฺสสีติ ฯ
     ตตฺถ หตฺถานีกนฺติ ทสหตฺถิโต ปฏฺฐาย อธิปติกตา หตฺถานีกํ
นาม ตถา รถานีกํ นาม ฯ จมฺมิโนติ จมฺมพนฺเธ สุรโยเธ ฯ
กุสลาติ เฉกา ฯ สุสิกฺขิตาติ อญฺเญสุปิ อิตฺถิกิจฺเจสุ สุสิกฺขิตา ฯ
จตุริตฺถิโยติ จตุรา วิลาสา อิตฺถิโย อถวา จตุรา นาครา อิตฺถิโย
@เชิงอรรถ: ๑. อิตฺถาคารนฺติยุตฺตตรํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๕.
อถวา จตุรา นาม นาฏกิตฺถิโย ฯ ปฏิราชูหิ กญฺญาติ ปุตฺต
อญฺเญหิ ราชูหิ อญฺญาปิ ราชกญฺญาโย ตุยฺหํ อานยิสฺสํ ฯ ยุวาติ
โยพฺพนปฺปตฺโต ฯ ทหโรติ ตรุโณ ฯ ปฐมุปฺปตฺติโตติ ปฐมวเยน
อุปฺปตฺติโต สมุคฺคโต ฯ สุสูติ อติตรุโณ กาฬเกโสติ อตฺโถ ฯ
     อิโต ปฏฺฐาย มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถา นาม โหติ ฯ
     โส รญฺโญ ธมฺมํ กเถนฺโต อาห
            ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ      พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา
            ทหรสฺส หิ ปพฺพชฺชา       เอตํ อิสีภิ วณฺณิตํ
            ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ      พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา
            พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามิ       นาหํ รชฺเชนมตฺถิโก
            ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ        อมฺมตาต วทนฺนรํ
            กิจฺฉาลทฺธํ ปิยํ ปุตฺตํ       อปตฺวาว ชรํ มตํ
            ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ        กุมาริญฺจารุทสฺสนึ
            นววงฺสกลีรํ ว           ปลุตฺตํ ชีวิตกฺขยํ
            ทหราปิ หิ มียนฺติ         นรา จ อถ นาริโย
            ตตฺถ โก วิสฺสเส โปโส    ทหโรมฺหีติ ชีวิเต
            ยสฺส รตฺยาธิวาเสน       อายุํ อปฺปตรํ สิยา
            อปฺโปทเกว มจฺฉานํ       กินฺนุ โกมาริกํ ตหึ
            นิจฺจมพฺภาหโต โลโก      นิจฺจญฺจ ปริวาริโต
            อโมฆาสุ วชฺชนฺตีสุ        กึ มํ รชฺเชภิสิญฺจสีติ ฯ
ราชา อาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๖.
            เกนมพฺภาหโต โลโก      เกน จ ปริวาริโต
            กาโย อโมฆา คจฺฉนฺติ     ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
มหาสตฺโต อาห
            มจฺจุมพฺภาหโต โลโก      ชราย ปริวาริโต
            รตฺยา อโมฆา คจฺฉนฺติ     เอวํ ชานาหิ ขตฺติย
            ยถาปิ ตนฺเต วิตนฺเต      ยํ ยํ เทโว ปวุยฺหติ
            อปฺปกํ โหติ เวตพฺพํ       เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ
            ยถา วาริวโห ปูโร       คจฺฉํ น ปริวตฺตติ
            เอวมายุ มนุสฺสานํ        คจฺฉํ น ปริวตฺตติ
            ยถา วาริวโห ปูโร       วเห รุกฺเข ปกุลเช
            เอวํ ชราย มรเณน       วุยฺหนฺเต สพฺพปาณิโนติ ฯ
     ตตฺถ พฺรหฺมจารี ยุวา สิยาติ พฺรหฺมจริยํ จรนฺโต ยุวา เอว
สิยา ฯ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ พุทฺธาทีหิ อิสีหิ ปสฏฺฐํ โถมิตํ ฯ
รชฺเชนมตฺถิโกติ รชฺเชน อตฺถิโก น โหมิ ฯ อมฺมตาต วทนฺนรนฺติ
อมฺมตาตาติ วทนฺตํ นรํ ฯ ปลุตฺตนฺติ มจฺจุนา ลุญฺจิตฺวา คหิตํ ฯ
ยสฺส รตฺยาธิวาเสนาติ มหาราช ยสฺส กุมารสฺส มาตุ กุจฺฉิมฺหิ
ปฏิสนฺธิคหณกาลโต ปฏฺฐาย รตฺตินฺทิวาติกฺกเมน อปฺปตรํ อายุํ โหติ ฯ
โกมาริกํ ตหินฺติ ตสฺมึ วเย ตรุณภาโว กึ กริสฺสติ ฯ เกนมพฺภาหโตติ
เกน อพฺภาหโต อยํ โลโก ฯ อิมํ ราชา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส
อตฺถํ อชานนฺโต ปุจฺฉิ ฯ รตฺยาติ รตฺติโย ฯ ตาต อิเมสํ สตฺตานํ
อายุญฺจ วณฺณญฺจ พลญฺจ เขเปนฺติโย ว คจฺฉนฺตีติ อโมฆา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
คจฺฉนฺติ นามาติ เวทิตพฺพํ ฯ ยํ ยํ เทโว ปวุยฺหตีติ ตสฺมึ วิตนฺเต
ยํ ยํ เสสํ เวตพฺพํ ตํ ตํ ปุรโต ยถา อปฺปกํ โหติ เอวํ สตฺตานํ
ชีวิตํ ฯ น ปริวตฺตตีติ ตสฺมึ ขเณ คตํ คตเมว โหติ ตํ น
อุปริ วตฺตติ ฯ วเห รุกฺเข ปกุลเช ติ อุปกุลเช รุกฺเข วเหยฺย ฯ
     ราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ฆราวาเสน อนุกฺกณฺฐิโต
ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา อหํ ปุน นครํ น คมิสฺสามิ อิเธว
ปพฺพชิสฺสามิ สเจ ปน เม ปุตฺโต นครํ คจฺเฉยฺย เสตจฺฉตฺตมสฺส
ทเทยฺยนฺติ ตํ วีมํสิตุํ ปุน รชฺเชน นิมนฺเตนฺโต อาห
            หตฺถานีกํ รถานีกํ         อสฺเส ปตฺติญฺจ จมฺมิโน
            นิเวสนานิ รมฺมานิ        อหํ ปุตฺต ททามิ เต
            อิตฺถาคารญฺจ เต ทมฺมิ     สพฺพาลงฺการภูสิตํ
            ตาสุ ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ      ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ
            กุสลา นจฺจคีตสฺส         สุสิกฺขิตา จตุริตฺถิโย
            กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ       กึ อรญฺเญ กริสฺสสิ
            ปฏิราชูหิ เต กญฺญา       อานยิสฺสํ อลงฺกตา
            ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน     อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ
            โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ     พาหนานิ พลานิ จ
            นิเวสนานิ รมฺมานิ        อหํ ปุตฺต ททามิ เต
            โคมณฺฑลปริพฺยุฬฺโห        ทาสีสํฆปุรกฺขิโต
            รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต     กึ อรญฺเญ กริสฺสสีติ
     ตตฺถ โคมณฺฑลปริพฺยุฬฺโหติ สุภคฺคีนํ ราชกญฺญานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘.
มณฺฑเลน ปุรกฺขิโต ฯ
     อถ มหาสตฺโต รชฺเชน อนตฺถิกภาวํ ปกาเสนฺโต อาห
            กึ มํ ธเนน ชิยฺเยถ       กึ ภริยาย มริสฺสติ
            กึ โยพฺพเนน ชิณฺเณน      ยํ ชรายาภิภุยฺยเต
            ตตฺถ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา   กา รติ กา ธเนสินา
            กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ     ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา
            โยหํ เอวํ ปชานามิ       มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ
            อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส        กา รติ กา ธเนสินา
            ผลานมิว ปกฺกานํ         นิจฺจํ ปตฺตนโต ภยํ
            เอวํ ชาตานมจฺจานํ       นิจฺจํ มรณโต ภยํ
            สายเมเก น ทิสฺสนฺติ      ปาโต ทิฏฺฐา พหู ชนา
            ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ    สายํ ทิฏฺฐา พหู ชนา
            น ตตฺถ หตฺถีนํ ภูมิ        น รถานํ น ปตฺติยา
            น จาปิ มนฺตยุทฺเธน       สกฺกา เชตุํ ธเนน วา
            ขตฺติเย พฺราหฺมเณ เวสฺเส  สุทฺเท จณฺฑาลปุกฺกุเส
            น กิญฺจิ ปริวชฺเชติ        สพฺพเมวาภิมทฺทติ
            อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ       โก ชญฺญา มรณํ สุเว
            น หิ โน สงฺครนฺเตน      มหาเสเนน มจฺจุนา
            โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ     ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา
            เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ       นาหํ รชฺเชน มตฺถิโกติ ฯ
ตตฺถ ชิยฺเยถาติ มหาราช กึ ตฺวํ มํ ธเนน นิมนฺเตสิยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙.
ชิยฺเยถ ขยํ คจฺเฉยฺย ธนํ วา ปุริสํ จเชติ ปุริโส วา ธนํ
จชิตฺวา คจฺฉติ สพฺพํปิ ขยคามิเมว โหติ กึ มํ เตน นิมนฺเตสิ ฯ
กึ ภริยาย มริสฺสตีติ ยา ปน มยิ ฐิเตเยว มริสฺสติ อหํปิ ตาย
ฐิตาย มริสฺสามิ ตาย กึ กริสฺสสิ ฯ ชิณฺเณนาติ ชราย อนุปริเตน
อนุภูเตน ฯ ตตฺถาติ ตสฺมึ เอวํ ชรามรณธมฺเม โลกสนฺนิวาเส ฯ
กา นนฺทีติ กา นาม ตุฏฺฐิ ฯ กา ขิฑฺฑาติ กา นาม กีฬา ฯ
กา รตีติ กา ปญฺจกามคุณรติ ฯ พนฺธนาติ กามพนฺธนา
ตณฺหาพนฺธนา วา อหํ มุตฺโตสฺมิ มหาราชาติ ฌาเนน วิกฺขมฺภิตตฺตา
เอวมาห ฯ มจฺจุ เมติ มจฺจุ เม มยิ ฯ นปฺปมชฺชตีติ
นิจฺจํ มม วธาย อปฺปมตฺโตเยวาติ อตฺโถ ฯ โยหนฺติ โย อหํ
เอวํ ชานามิ ฯ อนฺตเกนาธิปนฺนสฺสาติ ตสฺส มม อนฺตเกน อธิปนฺนสฺส
อวฏฺฐิตสฺส กา นาม รติ กา ธเนสินาติ ฯ นิจฺจนฺติ กลลกาลโต
ปฏฺฐาย สพฺพทา มรณโต ภยเมว อุปฺปชฺชติ ฯ อาตปฺปนฺติ
กุสลวิริยํ ฯ กิจฺจนฺติ กตฺตพฺพํ ฯ โก ชญฺญา มรณํ สุเวติ สุเว
วา ปรสุเว วา มรณํ วา ชีวิตํ วาติ โก ชาเนยฺย ฯ สงฺครนฺติ
สํเกตํ ฯ มหาเสเนนาติ ปญฺจวีสติมหาภยทวตฺตึสกมฺมกรณ-
ฉนฺนวุตฺติโรคาทิวเสน ปุถุเสเนน ฯ โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺตีติ ธนสฺส
อตฺถาย ชีวิตํ จชนฺตา โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ นาม ฯ ราช
มุตฺโตสฺมีติ สมหาราช อหํ ธนปตฺถนสํขาตา พนฺธนา มุตฺโตสฺมิ น
เม ธเนนตฺโถติ ฯ นิวตฺตสฺสูติ มม วจเนน สมฺมา นิวตฺตสฺสุ กึ
รชฺชํ ปหาย เนกฺขมฺมํ ปฏิสรณํ กตฺวา ปพฺพชสฺสุ ยํ ปน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐.
จินฺเตสิ อิมํ รชฺเช ปติฏฺฐเปสฺสามีติ ตํ มา จินฺตยิ นาหํ รชฺเชนมตฺถิโกติ ฯ
      อิติ มหาสตฺตสฺส ธมฺมเทสนา ยถานุสนฺธิ นาม มตฺถกํ
ปตฺตา ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชานญฺจ จนฺทเทวิญฺจ อาทึ กตฺวา โสฬสสหสฺสา
โอโรธา จ อมจฺจาทโย จ ตสฺมึ สมเย ปพฺพชิตุกามา อเหสุํ ฯ
อถ ราชา นคเร เภริญฺจาราเปสิ เย เย มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก
ปพฺพชิตุํ อิจฺฉนฺติ เตเต ปพฺพชนฺตูติ ฯ สพฺเพสญฺจ
สุวณฺณโกฏฺฐาคาราทีนํ ทฺวารานิ วิวราเปตฺวา อสุกฏฺฐาเน จ อสุกฏฺฐาเน
จ มหานิธิกุมฺภานิ อตฺถิ ตานิ อตฺถิกา คณฺหนฺตูติ สุวณฺณปตฺเต ลิขาเปตฺวา
มหาตลถมฺเภ พนฺธาเปสิ ฯ นคราปิ ยถาปสาริตาเนว อาปณานิ
วิวฏฺฏทวาราเนว เคหานิ ปหาย รญฺโญ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ
ราชา มหาชเนน สทฺธึ มหาสตฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ ฯ สกฺกทตฺติยํ
ติโยชนิกํ อสฺสมปทํ ปริปุณฺณํ อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ปณฺณสาลาโย
วิจาเรตฺวา มชฺฌฏฺฐาเน ปณฺณสาลาโย อิตฺถีนํ ทาเปสิ ฯ
กึ การณาติ ฯ ภีรุกชาติกา เอตาติ ฯ อาวชฺเชตฺวา พหิ
ปณฺณสาลาโย ปุริสานํ ทาเปสิ ฯ สพฺเพปิ วิสฺสุกมฺมุนา มาปิเตสุ
ผลธรรุกฺเขสุ อุโปสถิกกาเล ภูมิยํ ปติตานิ ผลานิ คเหตฺวา
ปริภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺติ ฯ เตสุ โย กามวิตกฺกํ วา
พยาปาทวิตกฺกํวา วิหึสาวิตกฺกํวา วิตกฺเกติ ตสฺส มนํ ญตฺวา
มหาสตฺโต อากาเส นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตํ สุตฺวา สพฺเพปิ เต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๑.
ขิปฺปเมว ปญฺจาภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตนฺติ ฯ
      ตทา เอโก สามนฺตราชา กาสิกราชา กิร ปพฺพชิโตติ สุตฺวา
พาราณสิยํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามีติ นครา นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ ปตฺวา
นครํ ปวิสิตฺวา อลงฺกตนครํ ทิสฺวา ราชนิเวสนํ อารุยฺห สตฺตวิธํ
วรรตนํ โอโลเกตฺวา อิมํ ธนํ นิสฺสาย เอเกน ภเยน ภวิตพฺพนฺติ
จินฺเตตฺวา สุราโสณฺเฑ ปกฺโกสาเปตฺวา อมฺโภ สุราโสณฺฑา
ตุมฺหากํ สามิกสฺส รญฺโญ อิธ นคเร ภยํ อุปฺปนฺนํ อตฺถีติ ปุจฺฉิ ฯ
นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ การณาติ ปุจฺฉิ ฯ เทว อมฺหากํ ราชปุตฺโต
เตมิยกุมาโร พาราณสิยํ รชฺชํ กึ กริสฺสามีติ อมูโคปิ มูโค วิย
หุตฺวา อิมมฺหา นครา นิกฺขมิตฺวา วนํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิ เตน การเณน อมฺหากํ ราชาปิ มหาชเนหิ สทฺธึ อิมมฺหา
นครา นิกฺขมิตฺวา เตมิยกุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตวา ปพฺพชิโตติ
อาโรเจสุํ ฯ ตาตา ตุมฺหากํ ราชา กตเรน ทวาเรน นิกฺขนฺโตติ
ปุจฺฉิตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขนฺโตติ วุตฺเต เตเนว ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา
นทีตีเรน ปายาสิ ฯ ตสฺสาคมนํ ญตฺวา มหาสตฺโต ปจฺจุคฺคมนํ
กตฺวา อากาเส นิสีทิตฺวา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ ฯ โส ราชา
ปริสาย สทฺธึ ธมฺมํ สุตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ ฯ เอวํ
อปโรปิ อปโรปีติ เอวํ อญฺเญปิ ราชาโน ตีณิ รชฺชานิ ฉฑฺเฑตฺวา
ตเถว ปพฺพชึสุ ฯ มหนฺโต สมาคโม อโหสิ ฯ หตฺถีปิ อรญฺญหตฺถี
ชาตา อสฺสาปิ อรญฺญอสฺสา ชาตา อเหสุํ ฯ รถาปิ อรญฺเญเยว
นสฺสึสุ ฯ ภณฺฑกหาปเณ อสฺสมปเท พาลุกํ กตฺวา วิกีรึสุ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒.
สพฺเพปิ ตตฺเถว เต อฏฺฐสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ชีวิตปริโยสาเน
พฺรหฺมโลกปรายนา อเหสุํ ฯ ติรจฺฉานคตา หตฺถิอสฺสาปิ อิสิคเณสุ
จิตฺตํ ปสาเทตฺวา ฉสุ กามา วจรเทวโลเกสุ นิพฺพตฺตึสุ ฯ
      สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ อหํ รชฺชํ ปหาย นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ
ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ฉตฺเต อธิวตฺถา เทวตา
อุปฺปลวณฺณา อโหสิ ฯ สารถิ สาริปุตฺโต อโหสิ ฯ สกฺโก
อนุรุทฺโธ อโหสิ ฯ มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ ฯ เสสปริสา
พุทฺธปริสา อเหสุํ ฯ มูคปกฺขปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                    เตมิยชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                     ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๓๐-๕๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=43&A=607&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=607&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=394
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=2607
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=3157
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=3157
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28