อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

หน้าที่ ๖.
      ตตฺถ "อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺส นิโรเธนา"ติ เอเตน อนุปาทินฺนกนิโรธํ
ทสฺเสติ. "เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ, เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตี"ติ อิมินา
ปน อุปาทินฺนกนิโรธํ ทสฺเสติ.
      ตตฺถ สตฺต ภเว ฐเปตฺวาติ กามภวโต กามภวํ สํสรนฺตสฺส สตฺต
ภเว วชฺเชตฺวา. อนมตคฺเค สํสาเรติ:-
           "ขนฺธานญฺจ ปฏิปาฏิ      ธาตุอายตนาน จ
            อพฺโพจฺฉินฺนํ วตฺตมานา  `สํสาโร'ติ ปวุจฺจตี"ติ ๑-
เอวํ วณฺณิเต สํสารวฏฺเฏ. เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจาติ นมนลกฺขณํ
จตุกฺขนฺธสงฺขาตํ นามญฺจ รุปฺปนลกฺขณํ ภูโตปาทายสงฺขาตํ รูปญฺจ เอเต
ธมฺมา อุปฺปชฺเชยฺยุํ. เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตีติ เอตสฺมึ โสตาปตฺติมคฺเค เอเต
นามรูปธมฺมา อภพฺพุปฺปตฺติกวเสน นิโรธํ คจฺฉนฺติ. สกทาคามิมคฺคญาเณนาติ
เอตฺถ ปฏิสนฺธิวเสน สกึเยว อิมํ โลกํ อาคจฺฉตีติ สกทาคามี, ตสฺส มคฺโค
สกทาคามิมคฺโค. เตน มคฺเคน สมฺปยุตฺตญาเณน. เทฺว ภเว ฐเปตฺวาติ
กามธาตุยาเยว ปฏิสนฺธิวเสน เทฺว ภเว วชฺเชตฺวา. ปญฺจสุ ภเวสูติ ตทวสิฏฺเฐสุ
ปญฺจสุ ภเวสุ. เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตีติ เอตฺถ สกทาคามิมคฺเค ๒- เอเต ธมฺมา
วุตฺตนเยน นิรุชฺฌนฺติ. เอกํ ภวํ ฐเปตฺวาติ อุกฺกฏฺฐวเสน รูปธาตุยา วา
อรูปธาตุยา วา เอกํ ภวํ วชฺเชตฺวา. รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วาติ ทุติยกภเว
รูปธาตุยา เจว อรูปธาตุยา จ. นามญฺจ รูปญฺจาติ เอตฺถ รูปภเว นามรูปํ,
อรูปภเว นามเมว. เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตีติ เอตฺถ อนาคามิมคฺเค ๒- เอเต
นามรูปธมฺมา วุตฺตนเยน นิรุชฺฌนฺติ.
      อรหโตติ กิเลเสหิ อารกตฺตา "อรหา"ติ ลทฺธนามสฺส ขีณาสวสฺส.
อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยาติ ทุวิธา หิ นิพฺพานธาตุ สอุปาทิเสสา จ
อนุปาทิเสสา จ. ตตฺถ อุปาทียติ "อหํ มมา"ติ ภุสํ คณฺหียตีติ อุปาทิ,
ขนฺธปญฺจกสฺเสตํ อธิวจนํ. อุปาทิเยว เสโส อวสิฏฺโฐ อุปาทิเสโส, สห
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๓/๑๔๕ (สฺยา), อภิ. อ. ๑/๑๑, มโน. ปู. ๒/๔๓๕, อุทาน.
@อ. ๓/๒๘๙, อิติวุตฺตก. อ. ๑๔/๖๖ ปฏิ.สํ.อ. ๒/๑๘ (พม่า)    ๒ ก....มคฺเคน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗.
อุปาทิเสเสน วตฺตตีติ สอุปาทิเสสา. นตฺเถตฺถ อุปาทิเสโสติ อนุปาทิเสสา.
อยํ ปน อนุปาทิเสสา, ๑- ตาย อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา. ปรินิพฺพายนฺตสฺสาติ
นิรินฺธนสฺส วิย ชาตเวทสฺส นิพฺพายนฺตสฺส อปฺปวตฺตํ ปวิสนฺตสฺส. จริมวิญฺญาณสฺส
นิโรเธนาติ เอตฺถ อสฺสาสปสฺสาสานํ นิโรธวเสน. ตโย จริมา ภวจริโม
ฌานจริโม จุติจริโมติ. ภเวสุ หิ กามภเว อสฺสาสปสฺสาสา ปวตฺตนฺติ,
รูปารูปภเวสุ นปฺปวตฺตนฺติ. ตสฺมา โส ภวจริโม. ฌาเนสุ  ปุริมชฺฌานตฺตเยว
ปวตฺตนฺติ, จตุตฺเถ นปฺปวตฺตนฺติ. ตสฺมา โส ฌานจริโม. เย ปน จุติจิตฺตสฺส
ปุรโต โสฬสเมน จิตฺเตน สหุปฺปนฺนา, เต จุติจิตฺเตน สห นิรุชฺฌนฺติ. อยํ ๒-
จุติจริโม นาม. อยํ อิธ จริโมติ อธิปฺเปโต. เย หิ เกจิ พุทฺธา วา
ปจฺเจกพุทฺธา วา อริยสาวกา วา อนฺตมโส กุนฺถกิปิลฺลิกํ อุปาทาย สพฺเพ
ภวงฺคจิตฺเตเนว อพฺยากเตน ทุกฺขสจฺเจน กาลํ กโรนฺติ. ตสฺมา จริมวิญฺญาณสฺส
นิโรเธนาติ จุติจิตฺตสฺส นิโรเธนาติ อตฺโถ.
      ปญฺญา จ สติ จ นามญฺจาติ เอเตหิ จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธานํ คหณํ
ปจฺเจตพฺพํ. รูปญฺจาติ เอเตน จตุนฺนํ มหาภูตานํ จตุวีสติอุปาทายรูปานญฺจ
คหณํ ปจฺเจตพฺพํ. อิทานิ ตสฺส นิรุชฺฌนูปายํ ทสฺเสนฺโต "วิญฺญาณสฺส
นิโรเธน, เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี"ติ อาห. ตตฺถ วิญฺญาณนฺติ จริมวิญฺญาณมฺปิ
อภิสงฺขารวิญฺญาณมฺปิ. อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺส ปหีนนิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ
นิรุชฺฌติ ทีปสิขา วิย อปณฺณตฺติกภาวํ ยาติ, จริมวิญฺญาณสฺส อนุปฺปาทปจฺจยตฺตา
อนุปฺปาทนิโรเธน อนุปฺปาทวเสเนว อุปรุชฺฌตีติ. ๓-
      [๗] เอตฺตาวตา จ "ทุกฺขมสฺส มหพฺภยนฺ"ติ อิมินา ปกาสิตํ ทุกฺขสจฺจํ,
"ยานิ โสตานี"ติ อิมินา สมุทยสจฺจํ, "ปญฺญาเยเต ปิถิยฺยเรติ อิมินา มคฺคสจฺจํ,
"อเสสํ อุปรุชฺฌตี"ติ อิมินา นิโรธสจฺจนฺติ เอวํ จตฺตาริ สจฺจานิ สุตฺวาปิ
อริยภูมึ อนธิคโต. ปุน เสกฺขาเสกฺขปฏิปทํ ปุจฺฉนฺโต "เย จ สงฺขาตธมฺมาเส"ติ
คาถมาห. ตตฺถ สงฺขาตธมฺมาติ อนิจฺจาทิวเสน ปริวีมํสิตธมฺมา, อรหนฺตานเมตํ
อธิวจนํ. เสกฺขาติ สีลาทีนิ สิกฺขมานา อวเสสา อริยปุคฺคลา. ปุถูติ พหู
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปน อนุปาทิเสสาติ น ทิสฺสนฺติ  ๒ ฉ.ม. โส   ๓ สุ.วิ. ๑/๓๒๗
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘.
สตฺตชนา. เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโฐ ปพฺรูหีติ เตสํ เม เสกฺขาเสกฺขานํ
นิปโก ปณฺฑิโต ตฺวํ ปุฏฺโฐ ปฏิปตฺตึ ปพฺรูหิ. ๑-
      เตสํ ขนฺธา สงฺขาตาติ เตสํ ปญฺจกฺขนฺธา อปฺปฏิสนฺธิกํ กตฺวา เทสิตา, ๒-
สงฺเขปํ กตฺวา ฐปิตา วา. ธาตุอาทีสุปิ เอเสว นโย. อิริยนฺติ ปโยคํ. จริยนฺติ
กิริยํ. วุตฺตินฺติ. ปวตฺตึ อาจรนฺติ จรณํ. โคจรนฺติ ปจฺจยํ. วิหารนฺติ
อิริยาปถปฺปวตฺตนํ. ปฏิปทนฺติ วิปสฺสนํ.
      [๘] อถสฺส ภควา ยสฺมา เสกฺเขน กามจฺฉนฺทนีวรณํ อาทึ กตฺวา
สพฺพกิเลสา ปหาตพฺพา เอว, ตสฺมา "กาเมสู"ติ อุปฑฺฒคาถาย เสกฺขปฏิปทํ
ทสฺเสสิ. ๓- ตสฺสตฺโถ:- วตฺถุกาเมสุ กิเลสกาเมน นาภิคิชฺเฌยฺย, กายทุจฺจริตาทโย
จ มนโส  อาวิลภาวกเร ธมฺเม ปชหนฺโต มนสา อนาวิโล สิยาติ. ยสฺมา ปน
อเสกฺโข อนิจฺจาทิวเสน สพฺพสงฺขาราทีนํ ปริตุลิตตฺตา กุสโล สพฺพธมฺเมสุ
กายานุปสฺสนาสติอาทีหิ จ สโต สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ภินฺนตฺตา ภิกฺขุภาวํ ปตฺโต
หุตฺวา สพฺพอิริยาปเถสุ ปริพฺพชติ, ตสฺมา "กุสโล"ติ อุปฑฺฒคาถาย
อเสกฺขปฏิปทํ ทสฺเสติ.
      นาภิคิชฺเฌยฺยาติ เคธํ นาปชฺเชยฺย. น ปลิคิชฺเฌยฺยาติ โลภํ นาปชฺเชยฺย.
น ปลิพุชฺเฌยฺยาติ ๔- โลภวเสน น อลฺลีเยยฺย.
      อาวิลกเร กิเลเส ปชเหยฺยาติ จิตฺตาลุฬกเร อุปตาปสงฺขาเต กิเลเส
ปชเหยฺย.
      สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ นิพฺพานํ อนฺโตกริตฺวา วุตฺตํ. ยํ กิญฺจิ
สมุทยธมฺมนฺติ ยํ กิญฺจิ สปฺปจฺจยสภาวํ.
      สห คาถาปริโยสานาติ คาถาวสาเนเนว สทฺธึ. เย เต พฺราหฺมเณน
สทฺธึ เอกจฺฉนฺทาติ เย เอเต อชิตมาณเวน กลฺยาณจฺฉนฺเทน เอกชฺฌาสยา.
เอกปฺปโยคาติ กายวจีมโนปโยเคหิ เอกปฺปโยคา. เอกาธิปฺปายาติ เอโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พฺรูหิ   ๒ ก. เขปิตา    ๓ ฉ.ม. ทสฺเสติ   ๔ ฉ.ม. น ปลิพุนฺเธยฺยาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙.
อธิปฺปาโย รุจิ เอเตสนฺติ เอกาธิปฺปายา, เอกรุจิกาติ อตฺโถ. เอกวาสนวาสิตาติ
อตีตพุทฺธสาสเน เตน สทฺธึ ภาวิตภาวนา. อเนกปาณสหสฺสานนฺติ อเนเกสํ
เทวมนุสฺสสงฺขาตานํ ปาณสหสฺสานํ. วิรชํ วีตมลนฺติ ราคาทิรชวิรหิตํ
ราคาทิมลวิรหิตญฺจ.
      ธมฺมจกฺขุนฺติ อิธ โสตาปตฺติมคฺโค อธิปฺเปโต. อญฺญตฺถ เหฏฺฐามคฺคตฺตยํ.
ตสฺส อุปฺปตฺติการณทสฺสนตฺถํ "ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺ"ติ
อาห. ตํ หิ นิโรธํ อารมฺมณํ กตฺวา กิจฺจวเสน เอวํ สพฺพสงฺขตํ ปฏิวิชฺฌนฺตํ
อุปฺปชฺชติ. ตสฺส จ ๑- พฺราหฺมณสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจีติ
ตสฺส จ อชิตพฺราหฺมณสฺส อนฺเตวาสิกสหสฺสสฺส จ ๒- ตณฺหาทีหิ อคฺคเหตฺวา
กามาสวาทีหิ มคฺคกฺขเณ จิตฺตํ วิมุจฺจมานํ ผลกฺขเณ วิมุจฺจิ.  สห อรหตฺตปฺปตฺตาติ
อรหตฺตปฺปตฺติยา จ สเหว อายสฺมโต อชิตสฺส จ อนฺเตวาสิกสหสฺสสฺส
อชินชฏาวากจีรติทณฺฑกมณฺฑลุอาทโย อนฺตรธายึสุ. สพฺเพว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา
ทฺวงฺคุลเกสา เอหิภิกฺขู หุตฺวา ภควนฺตํ นมสฺสมานา ปญฺชลิกา นิสีทึสุ.
ปาฬิยํ ปน อชิตตฺเถโรว ปญฺญายติ. ตตฺถ อนฺวตฺถปฏิปตฺติยาติ สยํ
ปจฺจาสีสิตลทฺธปฏิปตฺติยา, ๓- นิพฺพานํ ลทฺธภาเวนาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ
ปากฏเมว. เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสีติ.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถาย
                   อชิตมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ปฐมํ.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๖-๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=46&A=121&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=121&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=57
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=170
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=143
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=143
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30