บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๗

หน้าที่ ๑๕๐.

สมาปนฺนสฺส อสฺสาสปสฺสาสา นิรุทฺธา โหนฺติ, อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส รูปสญฺญา นิรุทฺธา โหติ, วิญฺญาณญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส อากาสานญฺจายตน- สญฺญา นิรุทฺธา โหติ, อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส วิญฺญาณญฺจายตสญฺญา นิรุทฺธา โหติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา นิรุทฺธา โหติ, สญฺญาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส สญฺญา จ เวทนา จ นิรุทฺธา โหนฺตี"ติ. ^๑- ทส อเสกฺขา ธมฺมาติ อุปริ สิกฺขิตพฺพาภาวโต น สิกฺขนฺตีติ อเสกฺขา. อถ วา ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขนฺตีติ เสกฺขา, วุทฺธิปฺปตฺตา เสกฺขาติ อเสกฺขา, อรหนฺโต. อเสกฺขานํ อิเม อิติ อเสกฺขา. "กตเม ทส, อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐิ อเสกฺโข สมฺมาสงฺกปฺโป อเสกฺขา สมฺมาวาจา อเสกฺโข สมฺมากมฺมนฺโต อเสกฺโข สมฺมาอาชีโว อเสกฺโข สมฺมาวายาโม อเสกฺขา สมฺมาสติ อเสกฺโข สมฺมาสมาธิ อเสกฺขํ สมฺมาญาณํ อเสกฺขา สมฺมาวิมุตฺตี"ติ. ^๒- อเสกฺขํ สมฺมาญาณนฺติ อรหตฺต- ผลปญฺญํ ฐเปตฺวา เสสโลกิยปญฺญา. สมฺมาวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติ. อฏฺฐกถายํ ^๓- ปน วุตฺตํ:- "อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐีติอาทโย สพฺเพปิ ผลสมฺปยุตฺตธมฺมา เอว. เอตฺถ จ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาญาณนฺติ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ปญฺญาว กถิตา. สมฺมาวิมุตฺตีติ อิมินา ปน ปเทน วุตฺตาวเสสา ผลสมาปตฺติธมฺมา สงฺคหิตา"ติ. สพฺพํ ภิกฺขเว สจฺฉิกาตพฺพนฺติอาทีสุ อารมฺมณสจฺฉิกิริยา เวทิตพฺพา. รูปํ ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรตีติอาทีสุ รูปาทีนิ โลกิยานิ ปสฺสิตพฺพากาเรน ปสฺสนฺโต ตาเนว รูปาทีนิ อารมฺมณสจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกโรติ, รูปาทีนิ วา ปสฺสิตพฺพากาเรน @เชิงอรรถ: ^๑ ที.ปา. ๑๑/๓๔๔/๒๓๕,๒๕๙/๒๗๕, องฺ.นวก. ๒๓/๒๓๕ (๓๑)/๔๒๓ (สฺยา) @^๒ ที.ปา. ๑๑/๓๔๘/๒๔๐,๓๖๐/๒๘๒ ^๓ สุ.วิ. ๓/๓๔๙/๒๕๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๑.

ปสฺสนฺโต เตน เหตุนา สจฺฉิกาตพฺพํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ. ปสฺสนฺโตติ หิ ปทํ เหตุ- อตฺเถปิ อกฺขรจินฺตกา อิจฺฉนฺติ. อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยาทีนิ ปน โลกุตฺตรานิ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปสฺสนฺโต ตาเนว อารมฺมณสจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกโรติ. "อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยคาหนฏฺเฐน สจฺฉิกโรตี"ติ อิทํ ปริญฺเญยฺยปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺพ- ภาเวตพฺเพสุ สจฺฉิกาตพฺพตฺตา อุชุกเมว. เย เย ธมฺมา สจฺฉิกตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ผสฺสิตา โหนฺตีติ อารมฺมณสจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกตา อารมฺมณผสฺเสน ผุฏฺฐา โหนฺติ, ปฏิลาภสจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกตา ปฏิลาภผสฺเสน ผุฏฺฐา โหนฺตีติ. สจฺฉิกาตพฺพนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- หานภาคิยจตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา [๓๐] อิทานิ ยสฺมา หานภาคิยาทิตา เอเกกสฺเสว สมาธิสฺส อวตฺถาเภเทน โหติ, ตสฺมา หานภาคิยจตุกฺกํ เอกโตเยว นิทฺทิฏฺฐํ. ตตฺถ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิโน. สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ. ลาโภ สจฺฉิกิริยา อสฺส อตฺถีติ ลาภีติ วุจฺจติ. กามสหคตาติ เอตฺถ สหคตสทฺทสฺส อารมฺมณตฺโถ อธิปฺเปโต, วตฺถุกามกิเลสกามารมฺมณาติ อตฺโถ. สญฺญามนสิการาติ ชวนสญฺญา จ ตทาวชฺชนมนสิกาโร จ. สญฺญาสมฺปยุตฺตมนสิกาโรปิ วฏฺฏติ. สมุทาจรนฺตีติ ปวตฺตนฺติ. ธมฺโมติ ปฐมชฺฌานธมฺโม. ฌานา ปริหายนฺโต ตีหิ การเณหิ ปริหายติ กิเลสสมุทาจาเรน วา อสปฺปายกิริยาย วา อนนุโยเคน วา. กิเลสสมุทาจาเรน ปริหายนฺโต สีฆํ ปริหายติ, กมฺมารามตาภสฺสารามตานิทฺทารามตาสงฺคณิกา- รามตานุโยควเสน อสปฺปายกิริยาย ปริหายนฺโต ทนฺธํ ปริหายติ, เคลญฺญปจฺจย- เวกลฺลาทินา ปลิโพเธน อภิกฺขณํ อสมาปชฺชนฺโต อนนุโยเคน ปริหายนฺโตปิ ทนฺธํ ปริหายติ. อิธ ปน พลวการณเมว ทสฺเสนฺโต กิเลสสมุทาจารเมวาห.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๒.

ทุติยชฺฌานาทีหิ ปน ปริหายนฺโต เหฏฺฐิมเหฏฺฐิมชฺฌานนิกนฺติสมุทาจาเรนปิ ปริหายติ. กิตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติ? ยทา น สกฺโกติ สมาปชฺชิตุํ เอตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติ. ตทนุธมฺมตาติ อนุปฺปวตฺโต ธมฺโม อนุธมฺโม, ฌานํ อธิกํ กตฺวา ปวตฺตสฺส นิกนฺติธมฺมสฺเสตํ อธิวจนํ. อนุธมฺโม เอว อนุธมฺมตา, ตสฺส ฌานสฺส อนุธมฺมตา ตทนุธมฺมตา. สตีติ นิกนฺติ. สนฺติฏฺฐตีติ ปติฏฺฐาติ. ตํ ปฐมชฺฌานํ อนุวตฺตมานา นิกนฺติ ปวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติ. อวิตกฺกสหคตาติ ทุติยชฺฌานารมฺมณา. ตํ หิ นตฺเถตฺถ วิตกฺโกติ อวิตกฺกนฺติ วุจฺจติ. นิพฺพิทา- สหคตาติ วิปสฺสนารมฺมณา. สา หิ สงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทนโต นิพฺพิทาติ วุจฺจติ, "นิพฺพินฺทํ วิรชฺชตี"ติ ^๑- หิ วุตฺตํ. วิราคูปสํหิตาติ อริยมคฺคปฺปฏิสญฺญุตฺตา วิปสฺสนา. วิปสฺสนา หิ สิขาปฺปตฺตา มคฺควุฏฺฐานํ ปาเปติ. ตสฺมา วิปสฺสนารมฺมณา สญฺญามนสิการา "วิราคูปสํหิตา"ติ วุจฺจนฺติ, "วิราคา วิมุจฺจตี"ติ หิ วุตฺตํ. วิตกฺกสหคตาติ วิตกฺกวเสน ปฐมชฺฌานารมฺมณา. อุเปกฺขาสุขสหคตาติ ตตฺร- มชฺฌตฺตุเปกฺขาย จ สุขเวทนาย จ วเสน ตติยชฺฌานารมฺมณา. ปีติสุขสหคตาติ ปีติยา จ สุขเวทนาย จ วเสน ทุติยชฺฌานารมฺมณา. อทุกฺขมสุขสหคตาติ อุเปกฺขา- เวทนาวเสน จตุตฺถชฺฌานารมฺมณา. สา หิ เวทนา น ทุกฺขา สุขาติ อทุกฺขมสุขาติ วุจฺจติ, มกาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิวเสน วุตฺโต. รูปสหคตาติ รูปชฺฌานารมฺมณา. เนวสญฺญานาสญฺญายตเน ฐิตสฺส หานภาคิยฐิติภาคิยนิพฺเพธภาคิยตฺเตสุ วิชฺชมาเนสุปิ วิเสสภาคิยตฺตาภาวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ น นิทฺทิฏฺฐํ. สพฺโพปิ เจส โลกิโย สมาธิ ปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส หานภาคิโย โหติ, อปฺปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส ฐิติภาคิโย โหติ, ตณฺหาจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส วิเสสภาคิโย โหติ, ทิฏฺฐิจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส นิพฺเพธภาคิโย โหตีติ วุจฺจติ. หานภาคิยจตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ^๑ วิ.มหา. ๔/๒๓/๑๙, สํ.ข. ๑๗/๕๙/๕๖

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๑๕๐-๑๕๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=47&A=3354&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=3354&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=77 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=721 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=973 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=973 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31