บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๗

หน้าที่ ๒๖๑.

สรูเปน วุตฺตานิ, ชาติชรามรณคฺคหเณเนว ปน วิญฺญาณาทีนิ ปญฺจ อนาคตผลานิ คหิตาเนว โหนฺติ. เตสํเยว หิ ชาติชรามรณานีติ เอวํ ทฺวาทสหิ องฺเคหิ วีสติ อาการา คหิตา โหนฺติ. อตีเต เหตโว ปญฺจ อิทานิ ผลปญฺจกํ อิทานิ เหตโว ปญฺจ อายตึ ผลปญฺจกนฺติ คาถาย อยเมวตฺโถ วุตฺโต. อิติเมติ อิติ อิเม. อิติ อิเมติ วา ปาโฐ. จตุสงฺเขเปติ จตุโร ราสี. อตีเต ปญฺจ เหตุธมฺมา เอโก เหตุสงฺเขโป ปจฺจุปฺปนฺเน ปญฺจ ผลธมฺมา เอโก ผลสงฺเขโป, ปจฺจุปฺปนฺเน ปญฺจ เหตุธมฺมา เอโก เหตุสงฺเขโป อนาคเต ปญฺจ ผลธมฺมา เอโก ผลสงฺเขโป. ตโย อทฺเธติ ตโย กาเล. ปฐมปญฺจกวเสน อตีตกาโล, ทุติยตติยปญฺจกวเสน ปจฺจุปฺปนฺนกาโล, จตุตฺถปญฺจกวเสน อนาคตกาโล เวทิตพฺโพ. ติสนฺธินฺติ ตโย สนฺธโย อสฺสาติ ติสนฺธิ, ตํ ติสนฺธึ. อตีตเหตุปจฺจุปฺปนฺน- ผลานมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ, ปจฺจุปฺปนฺนผลอนาคตเหตูนมนฺตรา เอโก ผลเหตุสนฺธิ, ปจฺจุปฺปนฺนเหตุอนาคตผลานมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ. ปฏิจฺจสมุปฺปาทปาฬิยํ สรูปโต อนาคตวเสน ปน อวิชฺชาสงฺขารา เอโก สงฺเขโป, วิญฺญาณนามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา ทุติโย, ตณฺหุปาทานภวา ตติโย, ชาติชรามรณํ จตุตฺโถ. อวิชฺชา สงฺขาราติ เทฺว องฺคานิ อตีตกาลานิ, วิญฺญาณาทีนิ ภวาวสานานิ อฏฺฐ ปจฺจุปฺปนฺนกาลานิ, ชาติ ชรา มรณนฺติ เทฺว อนาคตกาลานิ. สงฺขารวิญฺญาณานํ อนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ, เวทนาตณฺหานมนฺตรา เอโก ผลเหตุ สนฺธิ, ภวชาตีนมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ. วีสติยา อากาเรหีติ วีสติยา โกฏฺฐาเสหิ. จตุสงฺเขเป จ ตโย อทฺเธ จ สนฺธึ ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺจ วีสติยา อากาเรหิ ชานาตีติ สมฺพนฺโธ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๒.

ชานาตีติ สุตานุสาเรน ภาวนารมฺภญาเณน ชานาติ. ปสฺสตีติ ญาตเมว จกฺขุนา ทิฏฺฐํ วิย หตฺถตเล อามลกํ วิย จ ผุฏฺฐํ กตฺวา ญาเณเนว ปสฺสติ. อญฺญาตีติ ทิฏฺฐมริยาเทเนว อาเสวนํ กโรนฺโต ญาเณเนว ชานาติ. มริยาทตฺโถ หิ เอตฺถ อากาโร. ปฏิวิชฺฌตีติ ภาวนาปริปูริยา ทิฏฺฐํ ปาเปนฺโต ญาเณเนว ปฏิวิธํ กโรติ. สลฺลกฺขณวเสน วา ชานาติ, สรสวเสน ปสฺสติ, ปจฺจุปฏฺฐานวเสน อญฺญาติ, ปทฏฺฐานวเสน ปฏิวิชฺฌติ. ตตฺถ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ ปจฺจยธมฺมา เวทิตพฺพา. ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ธมฺมาติ เตหิ เตหิ ปจฺจเยหิ นิพฺพตฺตธมฺมา. กถมิทํ ชานิตพฺพนฺติ เจ? ภควโต วจเนน. ภควตา หิ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺมเทสนาสุตฺเต:- "กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณํ, อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ ฐิตาว สา ธาตุ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตา, ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ, อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ `ปสฺสถา'ติ จาห. ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณํ, ภวปจฺจยา ภิกฺขเว ชาติ ฯเปฯ อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา. อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ ฯเปฯ อุตฺตานีกโรติ `ปสฺสถา'ติ จาห. อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา. อิติ โข ภิกฺขเว ยา ตตฺร ตถตา อวิตถตา อนญฺญถตา อิทปฺปจฺจยตา. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท"ติ. ^๑- เอวํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ เทเสนฺเตน ตถตาทีหิ เจว วจเนหิ ปจฺจยธมฺมาว ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ วุตฺตา. ตสฺมา ชรามรณาทีนํ ปจฺจยลกฺขโณ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, @เชิงอรรถ: ^๑ สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๓.

ทุกฺขานุพนฺธรโส กมฺมคฺคปจฺจุปฏฺฐาโน สยมฺปิ สปจฺจยตฺตา อตฺตโน วิเสสปฺปจฺจยปทฏฺฐาโน. อุปฺปาทา วา อนุปฺปาทา วาติ อุปฺปาเท วา อนุปฺปาเท วา, ตถาคเตสุ อุปฺปนฺเนสุปิ อนุปฺปนฺเนสุปีติ อตฺโถ. ฐิตาว สา ธาตูติ ฐิโตว โส ปจฺจยสภาโว, น กทาจิ ชาติชรามรณสฺส ปจฺจโย น โหตีติ อตฺโถ. ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตาติ ชาติปจฺจโยเยว. ชาติปจฺจเยน หิ ชรามรณสงฺขาโต ปจฺจยสมุปฺปนฺนธมฺโม ตทายตฺตตาย ติฏฺฐติ, ชาติปจฺจโยว ชรามรณํ ธมฺมํ นิยาเมติ, ตสฺมา "ชาติ ธมฺมฏฺฐิตตา ธมฺมนิยามตา"ติ วุจฺจติ ชาติเยว อิมสฺส ชรามรณสฺส ปจฺจโยติ อิทปฺปจฺจโย, อิทปฺปจฺจโยว อิทปฺปจฺจยตา. ตนฺติ ตํ ปจฺจยํ. อภิสมฺพุชฺฌตีติ ญาเณน อภิสมฺพุชฺฌติ. อภิสเมตีติ ญาเณน อภิสมาคจฺฉติ. อาจิกฺขตีติ กเถติ. เทเสตีติ ทสฺเสติ. ปญฺญาเปตีติ ชานาเปติ. ปฏฺฐเปตีติ ญาณมุเข ฐเปติ. วิวรตีติ วิวริตฺวา ทสฺเสติ. วิภชตีติ วิภาคโต ทสฺเสติ. อุตฺตานีกโรตีติ ปากฏํ กโรติ. อิติ โขติ เอวํ โข. ยา ตตฺราติ ยา เตสุ "ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ"ติอาทีสุ. โส ปนายํ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท เตหิ เตหิ ปจฺจเยหิ อนูนาธิเกเหว ตสฺส ตสฺส ธมฺมสฺส สมฺภวโต ตถตาติ, สามคฺคึ อุปคเตสุ ปจฺจเยสุ มุหุตฺตมฺปิ ตโต นิพฺพตฺตนธมฺมานํ อสมฺภาวโต อวิตถตาติ, อญฺญธมฺมปจฺจเยหิ อญฺญธมฺมานุปฺปตฺติโต อนญฺญถตาติ, ยถาวุตฺตานํ เอเตสํ ชรามรณาทีนํ ปจฺจยโต วา ปจฺจยสมูหโต วา อิทปฺปจฺจยตาติ วุตฺโต. ตตฺรายํ วจนตฺโถ อิเมสํ ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยาเยว อิทปฺปจฺจยตา, อิทปฺปจฺจยานํ วา สมูโห อิทปฺปจฺจยตา. ลกฺขณํ ปเนตฺถ สทฺทสตฺถโต เวทิตพฺพนฺติ. ธมฺมฏฺฐิติญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๖๑-๒๖๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=47&A=5829&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=5829&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=94 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1130 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1420 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1420 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31