อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

หน้าที่ ๗๔.
             โก นุ อญฺญตฺร อริเยภิ    ปทํ สมฺพุทฺธุมรหติ
             ยํ ปทํ สมฺมทญฺญาย       ปรินิพฺพนฺติ อนาสวา"ติ ๑-.
     [๑๔๙] อิทานิ สพฺพาสํ ทิฏฺฐีนํ ทิฏฺฐิทฺวยภาวํ ทิฏฺฐิสมุคฺฆาตญฺจ สมฺมาทิฏฺฐึ
สุตฺตโต ทสฺเสตุกาโม ทฺวีหิ ภิกฺขเวติ สุตฺตํ อาหริ. ตตฺถ เทวาติ พฺรหฺมาโนปิ
วุจฺจนฺติ. โอลียนฺตีติ สงฺกุจนฺติ. อติธาวนฺตีติ อติกฺกมิตฺวา คจฺฉนฺติ.
จกฺขุมนฺโตติ ปญฺญวนฺโต. จสทฺโท อติเรกตฺโถ. ภวารามาติ ภโว อาราโม อภิรมฏฺฐานํ
เอเตสนฺติ ภวารามา. ภวรตาติ ภเว อภิรตา. ภวสมฺมุทิตาติ ภเวน สนฺตุฏฺฐา.
เทสิยมาเนติ ตถาคเตน วา ตถาคตสาวเกน วา เทสิยมาเน. น ปกฺขนฺทตีติ
ธมฺมเทสนํ วา ภวนิโรธํ วา น ปวิสติ. น ปสีทตีติ ตตฺถ ปสาทํ น ปาปุณาติ.
น สนฺติฏฺฐตีติ ตตฺถ น ปติฏฺฐาติ. นาธิมุจฺจตีติ ตตฺถ ฆนภาวํ น ปาปุณาติ
เอตฺตาวตา สสฺสตทิฏฺฐิ วุตฺตา.
     อฏฺฏียมานาติ ทุกฺขํ ปาปุณมานา. หรายมานาติ ลชฺชํ ปาปุณมานา.
ชิคุจฺฉมานาติ ชิคุจฺฉํ ปาปุณมานา. วิภวํ อภินนฺทนฺตีติ อุจฺเฉทํ ปฏิจฺจ
ตุสฺสนฺติ, อุจฺเฉทํ ปตฺถยนฺตีติ วา อตฺโถ. กิราติ อนุสฺสวนตฺเถ นิปาโต. โภติ
อาลปนเมตํ ๒-. สนฺตนฺติ นิพฺพุตํ. ปณีตนฺติ ทุกฺขภาวโต ปณีตํ, ปธานภาวํ นีตนฺติ
วา ปณีตํ. ยาถาวนฺติ ยถาสภาวํ. เอตฺตาวตา อุจฺเฉททิฏฺฐิ วุตฺตา.
     อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน. ภูตนฺติ เหตุโต สญฺชาตํ ขนฺธปญฺจกสงฺขาตํ
ทุกฺขํ. ภูตโต ปสฺสตีติ อิทํ ภูตํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ. นิพฺพิทายาติ วิปสฺสนตฺถาย.
วิราคายาติ อริยมคฺคตฺถาย. นิโรธายาติ นิพฺพานตฺถาย. ปฏิปนฺโน โหตีติ
ตทนุรูปํ ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ. เอวํ ปสฺสนฺตีติ อิมินา ปกาเรน ปุพฺพภาเค
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๖/๑๒๐, ขุ.สุ. ๒๕/๗๖๕-๗๗๒/๔๘๔-๕  ๒ สี. อาลปนมตฺตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๕.
โลกิยญาเณน, ปฏิเวธกาเล โลกุตฺตรญาเณน ปสฺสนฺติ. เอตฺตาวตา สมฺมาทิฏฺฐิ
วุตฺตา.
     อิทานิ ทฺวีหิ คาถาหิ ตสฺสา สมฺมาทิฏฺฐิยา อานิสํสํ ทสฺเสติ. ตตฺถ
โย ภูตํ ภูตโต ทิสฺวาติ ทุกฺขํ ปริญฺญาภิสมเยน อภิสเมตฺวาติ อตฺโถ. ภูตสฺส
จ อติกฺกมนฺติ นิโรธํ สจฺฉิกิริยาภิสมเยน อภิสเมตฺวาติ อตฺโถ. ยถาภูเต'-
ธิมุจฺจตีติ มคฺคภาวนาภิสมยวเสน ยถาสภาเว นิโรเธ "เอตํ สนฺตํ, เอตํ ปณีตนฺ"ติ
อธิมุจฺจติ. ภวตณฺหา ปริกฺขยาติ สมุทยสฺส ปหาเนนาติ อตฺโถ. อสติปิ เจตฺถ
สจฺจานํ นานาภิสมยตฺเต "ทิสฺวา"ติ ปุพฺพกาลิกวจนํ สทฺธึ ปุพฺพภาคปฏิปทาย
โวหารวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. น หิ ปุพฺพํ ปสฺสิตฺวา ปจฺฉา อธิมุจฺจติ.
จตุสจฺจาภิสมโย สมานกาลเมว โหติ. สมานกาเลปิ วา ปุพฺพกาลิกานิ ปทานิ ภวนฺตีติ
น โทโส. ส เวติ เอกํเสน โส อรหํ. ภูตปริญฺญาโตติ ทุกฺขํ ปริญฺญาตวา.
วีตตโณฺหติ วิคตตโณฺห. ภวาภเวติ  ขุทฺทเก จ มหนฺเต จ ภเว. วุทฺธิอตฺเถปิ
หิ อการสฺส สมฺภวโต อภโวติ มหาภโว. โส ปน ขุทฺทกมหนฺตภาโว
อุปาทายุปาทาย เวทิตพฺโพ. อถ วา ภเวติ สสฺสเต. อภเวติ อุจฺเฉเท. ตทุภเยปิ
ทิฏฺฐิราคาภาเวน วีตตโณฺห. ภูตสฺส วิภวาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส สมุจฺเฉทา. นาคจฺฉติ
ปุนพฺภวนฺติ อรหโต ปรินิพฺพานํ วุตฺตํ.
     [๑๕๐] ตโย ปุคฺคลาติอาทิ มิจฺฉาทิฏฺฐิกครหณตฺถํ สมฺมาทิฏฺฐิกปสํสนตฺถํ
วุตฺตํ. ตตฺถ วิรูปภาวํ ปนฺนา คตา ทิฏฺฐิ เอเตสนฺติ วิปนฺนทิฏฺฐี. สุนฺทรภาวํ
ปนฺนา คตา ทิฏฺฐิ เอเตสนฺติ สมฺปนฺนทิฏฺฐี. ติตฺถิโยติ ติตฺถํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิ, ตํ
ปฏิปนฺนตฺตา ติตฺเถ สาธุ, ติตฺถํ ยสฺส อตฺถีติ วา ติตฺถิโย. อิโต พหิทฺธา
ปพฺพชฺชูปคโต. ติตฺถิยสาวโกติ เตสํ ทิฏฺฐานุคติมาปนฺโน คหฏฺโฐ. โย จ
มิจฺฉาทิฏฺฐิโกติ ตทุภยภาวํ อนุปคนฺตฺวา ยาย กายจิ ทิฏฺฐิยา มิจฺฉาทิฏฺฐิโก.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๖.
     ตถาคโตติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ปจฺเจกพุทฺโธปิ เอตฺเถว สงฺคหิโต.
ตถาคตสาวโกติ มคฺคปฺปตฺโต ผลปฺปตฺโต จ. โย จ สมฺมาทิฏฺฐิโกติ ตทุภยวินิมุตฺโต
โลกิยสมฺมาทิฏฺฐิยา สมฺมาทิฏฺฐิโก.
     คาถาสุ โกธโนติ โย อภิณฺหํ กุชฺฌติ, โส. อุปนาหีติ ตเมว โกธํ
วฑฺเฒตฺวา อุปนนฺธนสีโล. ปาปมกฺขีติ ลามกภูตมกฺขวา. มายาวีติ
กตปาปปฏิจฺฉาทนวา. วสโลติ หีนชจฺโจ. วิสุทฺโธติ ญาณทสฺสนวิสุทธิยา วิสุทฺโธ.
สุทฺธตํ คโตติ มคฺคผลสงฺขาตํ สุทฺธภาวํ คโต. เมธาวีติ ปญฺญวา. อิมาย คาถาย
โลกุตฺตรสมฺมาทิฏฺฐิสมฺปนฺโน เอว โถมิโต.
     วิปนฺนทิฏฺฐิโย สมฺปนฺนทิฏฺฐิโยติ ปุคฺคลโวหารํ ปหาย ธมฺมเมว ครหนฺโต
โถเมนฺโต จ อาห. เอตํ มมาติ ตณฺหามญฺญนวเสน ทิฏฺฐิ. เอโสหมสฺมีติ
มานมญฺญนมูลิกา ทิฏฺฐิ. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺฐิมญฺญนเมว.
     เอตํ มมาติ กา ทิฏฺฐีติอาทีหิ ติสฺสนฺนํ วิปนฺนทิฏฺฐีนํ วิภาคญฺจ คณนญฺจ
กาลสงฺคหญฺจ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํ. ตตฺถ กา ทิฏฺฐีติ อเนกาสุ ทิฏฺฐีสุ กตมา
ทิฏฺฐีติ อตฺโถ. กตมนฺตานุคฺคหิตาติ ปุพฺพนฺตาปรนฺตสงฺขาตกาลทฺวเย กตเมน
กาเลน อนุคฺคหิตา. อนุพทฺธาติ อตฺโถ. ยสฺมา "เอตํ มมา"ติ ปรามสนฺโต "เอตํ
มม อโหสิ, เอวํ มม อโหสิ, เอตฺตกํ มม อโหสี"ติ อตีตํ วตฺถุํ อปทิสิตฺวา
ปรามสติ, ตสฺมา ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิ โหติ. ปุพฺพนฺตานุคฺคหิตา จ ตา ทิฏฺฐิโย
โหนฺติ. ยสฺมา "เอโสหมสฺมี"ติ ปรามสนฺโต "อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา
ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เอโสสฺมิ วิสุชฺฌิสฺสามี"ติ อนาคตผลํ อุปาทาย
ปรามสติ, ตสฺมา อปรนฺตานุทิฏฺฐิ โหติ. อปรนฺตานุคฺคหิตา จ ตา ทิฏฺฐิโย
โหนฺติ. ยสฺมา "เอโส เม อตฺตา"ติ ปรามสนฺโต อตีตานาคตํ อุปาทินฺนสนฺตตึ
อุปาทาย "เอโส เม อตฺตา"ติ ปรามสติ, สกฺกายทิฏฺฐิวเสน จ ปรามสติ, ตสฺมา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๗.
สกฺกายทิฏฺฐิ โหติ, ปุพฺพนฺตาปรนฺตานุคฺคหิตา จ ตา ทิฏฺฐิโย โหนฺติ. ยสฺมา ปน
สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขาเยว ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย โหนฺติ, สกฺกายทิฏฺฐิสมุคฺฆาเตเนว จ
ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุเขน ทฺวาสฏฺฐิ
ทิฏฺฐิคตานีติ วุตฺตา, สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุเขน สกฺกายทิฏฺฐิทฺวาเรน ทฺวาสฏฺฐิ
ทิฏฺฐิคตานิ โหนฺตีติ อตฺโถ. สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขานีติ ปาโฐ สุนฺทรตโร.
สกฺกายทิฏฺฐิ ปมุขา อาทิ เอเตสนฺติ สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขานิ. กานิ ตานิ?
ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ.
     "กา ทิฏฺฐี"ติ ปุจฺฉาย วีสติวตฺถุกา อตฺตานุทิฏฺฐิ, วีสติวตฺถุกา
สกฺกายทิฏฺฐีติ วิสฺสชฺชนํ. "กติ ทิฏฺฐิโย"ติ ปุจฺฉาย สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขานิ
ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐคตานีติ วิสฺสชฺชนํ. สาเยว ปน สกฺกายทิฏฺฐิ "เอโส มม อตฺตา"ติ
วจนสามญฺเญน อตฺตานุทิฏฺฐีติ วุตฺตา. ตสฺสา วุตฺตาย อตฺตวาทปฏิสญฺญุตฺตา ๑-
ทิฏฺฐิปิ วุตฺตาเยว โหติ.
     [๑๕๑] เย เกจิ ภิกฺขเวติอาทิสุตฺตาหรณํ สมฺปนฺนทิฏฺฐิปุคฺคลสมฺพนฺเธน
สมฺปนฺนทิฏฺฐิปุคฺคลวิภาคทสฺสนตฺถํ ๒- กตํ. ตตฺถ นิฏฺฐํ คตาติ มคฺคญาณวเสน
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควาติ นิจฺฉยํ คตา. นิพฺเพมติกาติ อตฺโถ. นิฏฺฐาคตาติ ปาโฐ ๓-
สมาสปทํ โหติ, อตฺโถ ปน โสเยว. ทิฏฺฐิสมฺปนฺนาติ ทิฏฺฐิยา สุนฺทรภาวํ
คตา. อิธ นิฏฺฐาติ อิมิสฺสา กามธาตุยา ปรินิพฺพานํ. อิธ วิหาย นิฏฺฐาติ อิมํ
กามภวํ วิชหิตฺวา สุทฺธาวาสพฺรหฺมโลเก ปรินิพฺพานํ. สตฺตกฺขตฺตุปรมสฺสาติ
สตฺตกฺขตฺตุปรมา สตฺตวารปรมา ภวูปปตฺติ อตฺตภาวคฺคหณํ อสฺส, ตโต ปรํ
อฏฺฐมํ ภวํ นาทิยตีติ สตฺตกฺขตฺตุปรโม. ตสฺส สตฺตกฺขตฺตุปรมสฺส โสตาปนฺนสฺส.
โกลํโกลสฺสาติ กุลโต กุลํ คจฺฉตีติ โกลํโกโล. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยโต หิ ปฏฺฐาย
นีเจ กุเล อุปปตฺติ นาม นตฺถิ, มหาโภคกุเลสุเยว นิพฺพตฺตตีติ อตฺโถ. ตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ก....ปฏิสํยุตฺตา  ๒ อิ. สมฺมปนฺนทิฏฺฐิปุคฺคลวิเสสทสฺสนตฺถํ  ๓ ม. ปาเฐ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๘.
โกลํโกลสฺส โสตาปนฺนสฺส. เอกพีชิสฺสาติ ขนฺธพีชํ นาม กถิตํ. ยสฺส หิ
โสตาปนฺนสฺส เอกํเยว ขนฺธพีชํ อตฺถิ, เอกํ อตฺตภาวคฺคหณํ, โส เอกพีชี นาม.
ตสฺส เอกพีชิสฺส โสตาปนฺนสฺส. ภควตา คหิตนามวเสเนเวตานิ ๑- เอเตสํ นามานิ.
เอตฺตกํ หิ ฐานํ คโต สตฺตกฺขตฺตุปรโม นาม โหติ, เอตฺตกํ โกลํโกโล, เอตฺตกํ
เอกพีชีติ ภควตา เอเตสํ นามํ คหิตํ. ภควา หิ "อยํ เอตฺตกํ ฐานํ คมิสฺสติ,
อยํ เอตฺตกํ ฐานํ คมิสฺสตี"ติ ญตฺวา เตสํ ตานิ ตานิ นามานิ อคฺคเหสิ. มุทุปญฺโญ
หิ โสตาปนฺโน สตฺต ภเว นิพฺพตฺเตนฺโต สตฺตกฺขตฺตุปรโม นาม, มชฺฌิมปญฺโญ
ปรํ ฉฏฺฐํ ภวํ นิพฺพตฺเตนฺโต โกลํโกโล นาม, ติกฺขปญฺโญ เอกํ ภวํ นิพฺพตฺเตนฺโต
เอกพีชี นาม. ตํ ปเนตํ เตสํ มุทุมชฺฌิมติกฺขปญฺญตํ ปุพฺพเหตุ นิยเมติ. อิเม
ตโยปิ โสตาปนฺนา กามภววเสน วุตฺตา, รูปารูปภเว ปน พหุกาปิ ปฏิสนฺธิโย
คณฺหนฺติ. สกทาคามิสฺสาติ ปฏิสนฺธิวเสน สกึ กามภวํ อาคจฺฉตีติ สกทาคามี.
ตสฺส สกาทาคามิสฺส. ทิฏฺเฐว ธมฺเม อรหาติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว อรหา.
อรหนฺติปิ ปาโฐ. อิธ นิฏฺฐาติ กามภวํ สํสรนฺเตเยว สนฺธาย วุตฺตํ. รุปารูปภเว
อุปฺปนฺนา ปน อริยา กามภเว น อุปฺปชฺชนฺติ, ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺติ.
     อนฺตราปรินิพฺพายิสฺสาติ อายุเวมชฺฌสฺส อนฺตราเยว กิเลสปรินิพฺพาเนน
ปรินิพฺพายนโต อนฺตราปรินิพฺพายี. โส ปน  อุปฺปนฺนสมนนฺตรา ปรินิพฺพายี,
อายุเวมชฺฌํ อปฺปตฺวา ปรินิพฺพายี, อายุเวมชฺฌํ ปตฺวา ปรินิพฺพายีติ ติวิโธ โหติ.
ตสฺส อนฺตราปรินิพฺพายิสฺส อนาคามิโน. อุปหจฺจปรินิพฺพายิสฺสาติ อายุเวมชฺฌํ
อติกฺกมิตฺวา วา กาลกิริยํ อุปคนฺตฺวา วา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพาเนน
ปรินิพฺพายนฺตสฺส อนาคามิโน. อสงฺขารปรินิพฺพายิสฺสาติ อสงฺขาเรน อปฺปโยเคน
อธิมตฺตปฺปโยคํ อกตฺวาว กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายนธมฺมสฺส อนาคามิโน.
สสงฺขารปรินิพฺพายิสฺสาติ สสงฺขาเรน ทุกฺเขน กสิเรน อธิมตฺตปฺปโยคํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. คหิตนามวเสเนว ตานิ, อิ. คหิตนามวเสน เจตานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗๙.
กตฺวาว กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายนธมฺมสฺส อนาคามิโน. อุทฺธํโสตสฺส
อกนิฏฺฐคามิโนติ อุทฺธํวาหิภาเวน อุทฺธมสฺส ตณฺหาโสตํ วฏฺฏโสตํ วาติ
อุทฺธํโสโต, อุทฺธํ วา คนฺตฺวา ปฏิลภิตพฺพโต อุทฺธมสฺส มคฺคโสตนฺติ อุทฺธํโสโต,
อกนิฏฺฐํ คจฺฉตีติ อกนิฏฺฐคามี. ตสฺส อุทฺธํโสตสฺส อกนิฏฺฐคามิโน อนาคามิสฺส.
อยมฺปน อนาคามี จตุปฺปเภโท:- โย อวิหโต ปฏฺฐาย จตฺตาโร พฺรหฺมโลเก
โสเธตฺวา อกนิฏฺฐํ คนฺตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยํ อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี นาม.
โย เหฏฺฐา ตโย พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา สุทสฺสีพฺรหฺมโลเก ฐตฺวา ปรินิพฺพายติ,
อยํ อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามี นาม. โย อิโต อกนิฏฺฐเมว คนฺตฺวา ปรินิพฺพายติ,
อยํ น อุทฺธํโสโต อกนิฏฺฐคามี นาม. โย เหฏฺฐา จตูสุ พฺรหฺมโลเกสุ ตตฺถ
ตตฺเถว ปรินิพฺพายติ, อยํ น อุทฺธํโสโต น อกนิฏฺฐคามี นามาติ. อิเม ปญฺจ
อนาคามิโน สุทฺธาวาสํ คเหตฺวา วุตฺตา อนาคามิโน ปน รูปราคารูปราคานํ
อปฺปหีนตฺตา อากงฺขมานา เสสรูปารูปภเวสุปิ นิพฺพตฺตนฺติ. สุทฺธาวาเส
นิพฺพตฺตา ปน อญฺญตฺถ น นิพฺพตฺตนฺติ. อเวจฺจปฺปสนฺนาติ อริยมคฺควเสน
ชานิตฺวา พุชฺฌิตฺวา อจลปฺปสาเทน ปสนฺนา. โสตาปนฺนาติ อริยมคฺคโสตํ
อาปนฺนา. อิมินา สพฺเพปิ อริยผลฏฺฐา ปุคฺคลา คหิตาติ ๑-.
                 สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถาย
                       ทิฏฺฐิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. สงฺคหิตาติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๗๔-๗๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=48&A=1651&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1651&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=294
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3332
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3907
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3907
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31