อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๒)

หน้าที่ ๒๗๓.
สราคาทิกาเลปิ มหาปญฺญภาวเมว โว มาริสา กเถสฺสามี"ติ ภวปฏิจฺฉนฺนํ การณํ
อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต ภูตปุพฺพํ โภติ อาทิมาห.
      ปุโรหิโตติ สพฺพกิจฺจานิ อนุสาสนปุโรหิโต. โควินฺโทติ โควินฺทิยาภิเสเกน
อภิสิตฺโต, ปกติยา ปนสฺส อญฺญเทว นามํ, อภิสิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย "โควินฺโท"ติ
สงฺขฺยํ คโต. โชติปาโลติ โชตนโต จ ปาลนโต จ โชติปาโล.
      ตสฺส กิร ชาตทิวเส สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ, ๑- ราชาปิ ปจฺจูสสมเย อตฺตโน
มงฺคลาวุธํ ปชฺชลิตํ ทิสฺวา ภีโต อฏฺฐาสิ. โควินฺโท ปาโตว ราชูปฏฺฐานํ คนฺตฺวา
สุขเสยฺยํ ปุจฺฉิ, ราชา "กุโต เม อาจริย สุขเสยฺยา"ติ วตฺวา ตํ การณํ
อาโรเจสิ. มา ภายิ มหาราช, มยฺหํ ปุตฺโต ชาโต, ตสฺสานุภาเวน
สกลนคเร อาวุธานิ ปชฺชลึสูติ. ราชา "กึ นุโข เม กุมาโร ปจฺจตฺถิโก
ภเวยฺยา"ติ จินฺเตตฺวา สุฏฺฐุตรํ ภายิ. "กึ วิตกฺเกสิ มหาราชา"ติ จ ปุฏฺโฐ
ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ โควินฺโท "มา ภายิ มหาราช, เนโส กุมาโร ตุมฺหากํ
ทุพฺภิสฺสติ, ๒- สกลชมฺพูทีเป ปน เตน สโม ปญฺญาย น ภวิสฺสติ, มม ปุตฺตสฺส
วจเนน มหาชนสฺส กงฺขา ฉิชฺชิสฺสติ, ตุมฺหากํ จ สพฺพกิจฺจานิ อนุสาสิสฺสตี"ติ
สมสฺสาเสสิ. ๓- ราชา ตุฏฺโฐ "กุมารสฺส ขีรมูลํ โหตู"ติ สหสฺสํ ทตฺวา "กุมารํ
มหลฺลกกาเล มม ทสฺเสถา"ติ อาห. กุมาโร อนุปุพฺเพน วุฑฺฒึ อนุปฺปตฺโต.
โชติตตาย ปนสฺส ปาลนสมตฺถตาย จ โชติปาโลเตฺวว นามํ อกํสุ. เตน วุตฺตํ
"โชตนโต จ ปาลนโต จ โชติปาโล"ติ.
      สมฺมโวสฺสชฺชิตฺวาติ สมฺมา โวสฺสชฺชิตฺวา. อยเมว วา ปาโฐ.
อลมตฺถทสตโรติ สมตฺโถ ปฏิพโล อตฺถทโส อลมตฺถทโส, ตํ อลมตฺถทสํ ติเรตีติ
อลมตฺถทสตโร. โชติปาลสฺเสว มาณวสฺส อนุสาสนิยาติ โสปิ โชติปาลํเยว
ปุจฺฉิตฺวา อนุสาสตีติ ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. อุชฺโชตึสุ  ๒ สี. ทูภิสฺสติ  ๓ ฉ.ม. สมสฺสาเสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๔.
                        มหาโควินฺทวตถุวณฺณนา
      [๓๐๕] ภวมตฺถุ ภวนฺตํ โชติปาลนฺติ โภโต โชติปาลสฺส ภโว วุฑฺฒิ
วิเสสาธิคโม สพฺพํ กลฺยาณํ เจว มหามงฺคลญฺจ โหตูติ อตฺโถ.
      สมฺโมทนียํ กถนฺติ "อลํ มหาราช มา จินฺตยิ, ธุวธมฺโม เอส
สพฺพสตฺตานนฺ"ติ อาทินา นเยน มรณปฏิสํยุตฺตํ โสกวิโนทนํ ปฏิสนฺถารกถํ
ปริโยสาเปตฺวา. มาโน ภวํ โชติปาโล มาณโว อนุสาสนิยา ปจฺจพฺยาหาสีติ
มา ปฏิพฺยาหาสิ, "อนุสาสา"ติ ๑- วุตฺโต "นาหํ อนุสาสามี"ติ เอวํ โน มา
อนุสาสนิยา ปจฺจกฺขาสีติ อตฺโถ. อภิสมฺโภสีติ สํวิทหิ ๒- ปฏฺฐเปสิ.
      มนุสฺสา เอวมาหํสูติ ตํ ปิตรา มหาปญฺญตรํ สพฺพกิจฺจานิ อนุสาสนฺตํ
สพฺพกมฺมนฺเต ๓- อภิสมฺภวนฺตํ ทิสฺวา ตุฏฺฐจิตฺตา โควินฺโท วต โภ พฺราหฺมโณ,
มหาโควินฺโท วต โภ พฺราหฺมโณติ เอวํ อาหํสุ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "โควินฺโท
วต โภ พฺราหฺมโณ อโหสิ เอตสฺส ปิตา, อยํ ปน มหาโควินฺโท วต โภ
พฺราหฺมโณ"ติ.
                          รชฺชสํวิภชนวณฺณนา
      [๓๐๖] เยน เต ฉ ขตฺติยาติ เย เต "สหายา"ติ วุตฺตา ฉ ขตฺติยา,
เต กิร เรณุสฺส เอกปิติกา กนิฏฺฐภาตโร, ตสฺมา มหาโควินฺโท "อยํ อภิสิตฺโต
เอเตสํ รชฺชสํวิภาคํ กเรยฺย วา น วา, ยนฺนูนาหํ เต ปฏิกจฺเจว เรณุสฺส
สนฺติกํ เปเสตฺวา ปฏิญฺญํ ปฏิคฺคณฺหาเปยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ๔- เยน เต ฉ ขตฺติยา
เตนุปสงฺกมิ. ราชกตฺตาโรติ ราชการกา อมจฺจา.
      [๓๐๗] มทนียา กามาติ มทกรา ปมาทกรา กามา. คจฺฉนฺเต  คจฺฉนฺเต
กาเล เอส อนุสฺสริตุํปิ น สกฺกุเณยฺย, ตสฺมา อายนฺตุ โภนฺโต, อาคจฺฉนฺตูติ
อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุสาสีติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. สํวิทหิตฺวา  ๓ ฉ.ม.,อิ. สพฺพกมฺเม
@๔ ฉ.ม. อิ. จินฺเตนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๕.
     [๓๐๘] สรามหํ โภติ ตทา กิร มนุสฺสานํ สจฺจวาทิกาโล โหติ,
ตสฺมา "กทา มยา วุตฺตํ, เกน ทิฏฺฐํ, เกน สุตนฺ"ติ อภูตํ อวตฺวา "สรามหํ
โภ"ติ อาห.
     สมฺโมทนียํ กถนฺติ กึ มหาราช, เทวตฺตํ คเต รญฺเญ มา จินฺตยิตฺถ,
ธุวธมฺโม เอส สพฺพสตฺตานํ, เอวํภาวิโน สงฺขาราติ เอวรูปํ ปฏิสนฺถารกถํ.
สพฺพานิ สกฏมุขานิ ปฏฺฐเปสีติ สพฺพานิ ฉ รชฺชานิ ๑- สกฏมุขานิ ปฏฺฐเปสิ.
เอเกกสฺส รญฺโญ รชฺชํ ติโยชนสตํ โหติ, เรณุสฺส รญฺโญ รชฺโชสรณปฺปเทโส
ทสคาวุตํ, มชฺเฌ ปน เรณุสฺส รชฺชํ วิตานสทิสํ  อโหสิ. กสฺมา เอวํ ปฏฺฐเปสีติ.
กาเลน กาลํ ราชานํ ปสฺสิตุํ อาคจฺฉนฺตา อญฺญสฺส รชฺชํ อปีเฬตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน รชฺชปฺปเทเสเนว อาคมิสฺสนฺติ เจว คมิสฺสนฺติ จ. ปรรชฺชํ โอติณฺณสฺส
หิ "ภตฺตํ เทถ, โคณํ เทถา"ติ วทโต มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ "อิเม ราชาโน
อตฺตโน อตฺตโน วิชิเตน น คจฺฉนฺติ, อมฺหากํ ปีฬํ กโรนฺตี"ติ. อตฺตโน วิชิเตน
ปน คจฺฉนฺตสฺส "อมฺหากํ สนฺติกา อิมินา อิทญฺจิทญฺจ ลทฺธพฺพเมวา"ติ
มนุสฺสา ปีฬํ น มญฺญนฺติ. อิทมตฺถํ จินฺตยิตฺวา มหาโควินฺโท "สมฺโมทมานา
ราชาโน จิรํ รชฺชมนุสาสนฺตู"ติ เอวํ ปฏฺฐเปสิ.
              ทนฺตปูรํ กลิงฺคานํ        อสฺสกานญฺจ โปตนํ
              มาหิสฺสติ ๒- อวนฺตีนํ     โสจิรานญฺจ ๓- โรรุกํ ๓-
              มิถิลา จ วิเทหานํ       จมฺปา องฺเค สุมาปิตา
              พาราณสี จ กาสีนํ       เอเต โควินฺทมาปิตาติ.
      เอตานิ สตฺต นครานิ มหาโควินฺเทเนว  เตสํ ราชูนํ อตฺถาย
มาปิตานิ.
              สตฺตภู พรหฺมทตฺโต จ     เวสฺสภู ภรโต สห
              เรณุ เทฺว จ ธตรฏฺฐา    ตทาสุํ สตฺต ภารวาติ- ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. รฏฺฐานิ  ๒ ม. มเหสยํ  ๓-๓ ฉ.ม. โสวีรานญฺจ โรทุกํ,  ๔ ฉ.ม. ภารธาติ,
@  อิ. ภารถาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๖.
      อิมานิ เตสํ สตฺตนฺนํปิ นามานิ. เตสุ หิ เอโก สตฺตภู นาม
อโหสิ, เอโก พฺรหฺมทตฺโต นาม, เอโก เวสฺสภู นาม, เอโก เตเนว สห
ภรโต นาม, เอโก เรณุ นาม, เทฺว ปน ธตรฏฺฐาติ อิเม สตฺต ๑- ภารวาติ ๑-
สตฺต ชมฺพูทีปตเล ภารวา มหาราชาโน อเหสุํ.
                      ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
                       กิตฺติสทฺทอพฺพุคฺคมนวณฺณนา
      [๓๑๑] อุปสงฺกมึสูติ "อมฺหากํ อยํ อิสฺสริยสมฺปตฺติ น อญฺญสฺสานุภาเวน,
มหาโควินฺทสฺสานุภาเวน นิปฺผนฺนา. มหาโควินฺโท  อเมฺห สตฺต ราชาโน
สมคฺเค กตฺวา ชมฺพูทีปตเล ปติฏฺฐาเปสิ, ปุพฺพูปการิสฺส ปน น สุกรา
ปฏิกิริยา กาตุํ. อเมฺห สตฺตปิ ชเน เอโสเยว อนุสาสตุ, เอตํเยว เสนาปตึ
จ ปุโรหิตํ จ กโรม, เอวํ โน วุฑฺฒิ ภวิสฺสตี"ติ จินฺตยิตฺวา ๒- อุปสงฺกมึสุ.
มหาโควินฺโทปิ "มยา เอเต สมคฺคา กตา, สเจ เอเตสํ อญฺโญ เสนาปติ
จ ปุโรหิโต จ ภวิสฺสติ, ตโต อตฺตโน อตฺตโน เสนาปติปุโรหิตานํ วจนํ
คเหตฺวา อญฺญมญฺญํ ภินฺทิสฺสนฺติ, อธิวาเสมิ เนสํ เสนาปติฏฺฐานํ จ
ปุโรหิตฏฺฐานํ จา"ติ จินฺเตตฺวา "เอวํ โภ"ติ ปจฺจสฺโสสิ.
      สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเลติ "อหํ สพฺพฏฺฐาเนสุ สมฺมุโข ภเวยฺยํ
วา น วา, ยถาหํ สมฺมุโข น ภวิสฺสามิ, ตเถเต ๓- กตตพฺพํ กริสฺสนฺตี"ติ สตฺต
อนุปุโรหิเต ฐเปสิ. เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ "สตฺต จ พฺราหฺมณมหาสาเล"ติ.
ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ๔- วา สายํ ปาโต วา นฺหายนฺตีติ นฺหาตกา. วตฺตจริยาปริโยสาเน
วา นฺหาตา, ตโต ปฏฺฐาย พฺราหฺมณา ๕- พฺราหฺมเณหิ สทฺธึ น ขาทนฺติ น ปิวนฺตีติ
นฺหาตกา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. จินฺเตตฺวา  ๓ ฉ.ม.,อิ. ตตฺเถว เต
@๔ ฉ.ม.,อิ. ทฺวิกฺขตฺตุํ        ๕ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๗.
      [๓๑๒] อพฺภุคฺคจฺฉีติ อภิอุคฺคจฺฉิ. ตทา กิร มนุสฺสานํ "น พฺรหฺมุนา
สทฺธึ มนฺเตตฺวา สกฺกา เอวํ สกลชมฺพูทีปํ อนุสาสิตุนฺ"ติ นิสินฺนนิสินฺนฏฺฐาเน
อยเมว กถา ปวตฺติตฺถ. น โข ปนาหนฺติ มหาปุริโส กิร "อยํ มยฺหํ อภูโต
วณฺโณ อุปฺปนฺโน, วณฺณุปฺปตฺติ โข ปน น ภาริยา, อุปฺปนฺนสฺส จ วณฺณสฺส
รกฺขนเมว ภาริยํ, อยํ จ เม อจินฺเตตฺวา อมนฺเตตฺวา กโรนฺตสฺเสว
วณฺโณ อุปฺปนฺโนว, จินฺเตตฺวา มนฺเตตฺวา กโรนฺตสฺส ปน วิตฺถาริกตโร
ภวิสฺสตี"ติ พฺรหฺมทสฺสเน อุปายํ ปริเยสนฺโต ตํ ทิสฺวา สุตํ โข ปน เม ตนฺติ
อาทิเมตํ ๑- ปริวิตกฺเกสิ.
      [๓๑๓] เยน เรณุ ราชา, เตนุปสงฺกมีติ เอวเมว ๒- อนฺตรา ทฏฺฐุกาโม
วา สลฺลปิตุกาโม วา น ภวิสฺสติ, ตโต ๓- ฉินฺนปลิโพโธ สุขํ วิหริสฺสามีติ
ปลิโพธูปจฺเฉทนตฺถํ อุปสงฺกมิ, เอส นโย สพฺพตฺถ.
      [๓๑๖] สาทิสิโยติ สมวณฺณา สมชาติกา.
      [๓๑๗] นวํ สณฺฐาคารํ การาเปตฺวาติ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานจงฺกมนสมฺปนฺนํ
วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส  วสนกฺขมํ พหิ นฬปริกฺขิตฺตํ  วิจิตฺตอาวสถํ กาเรตฺวา.
กรุณํ ฌานํ ฌายีติ กรุณาย ติกฺกจตุกฺกจตุกฺกชฺฌานํ ฌายิ, กรุณามุเขน ปเนตฺถ
อวเสสาปิ ตโย พฺรหฺมวิหารา คหิตาว. อุกฺกณฺฐนา อหุ ปริตสฺสนาติ ฌานภูมิยํ
ฐิตสฺส อนภิรติอุกฺกณฺฐนา วา ภยปริตสฺสนา วา นตฺถิ, พฺรหฺมุโน ปน
อาคมนปฏฺฐนา อาคมนตณฺหา อหูติ อตฺโถ.
                        พฺรหฺมุนาสากจฺฉาวณฺณนา
      [๓๑๘] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยเมว. อชานนฺตาติ อชานมานา. กถํ
ชาเนมุ ตํ มยนฺติ มยํ กินฺติ ตํ ชานาม, อยํ กตฺถ วาสิโก กึนาโม กึโคตฺโตติ
อาทีนํ อาการานํ เกน อากาเรน ตํ ธารยามาติ อตฺโถ.
      มํ เว กุมารํ ชานนฺตีติ มํ "เว กุมาโร"ติ "ทหโร"ติ ชานนฺติ.
พฺรหฺมโลเกติ เสฏฺฐโลเก. สนนฺตนนฺติ จิรตนํ โปราณกํ. อหํ โส โปราณกุมาโร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อาทิอตฺถํ       ๒ ฉ.ม., อิ. เอวํ เม       ๓ ฉ.ม. ยโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๘.
สนงฺกุมาโร นาม พฺรหฺมาติ ทสฺเสติ. เอวํ โควินฺท ชานาหีติ โควินฺท ปณฺฑิต
ตฺวํ เอวํ มํ ชานาหิ เอวํ ธาเรหิ.
              อาสนํ อุทกํ ปชฺชํ     มธุปากญฺจ ๑- พฺรหฺมุโน
              อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม  อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวนฺติ.
      เอตฺถ อคฺฆนฺติ อติถิโน อุปนาเมตพฺพํ วุจฺจติ. เตเนว อิทมาสนํ
ปญฺญตฺตํ, เอตฺถ นิสีทถ, อิทมุทกํ ปริสุทฺธํ, อิโต ปานียํ ปิวถ, ปาเท โธวถ,
อิทํ ปชฺชํ ปาทานํ หิตตฺถาย อภิสงฺขตเตลํ, อิโต ปาเท มกฺเขถ, อิทํ มธุปากนฺติ.
โพธิสตฺตสฺส พฺรหฺมจริยํ น อญฺเญสํ พฺรหฺมจริยสทิสํ โหติ, น โส "อิทํ
เสฺว, อิทํ ตติยทิวเส ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิธึ นาม กโรติ. มธุปากํ ปน อโลณํ
อธูปนํ อตกฺกํ อุทเกน เสทิตสากํ, ตํ สนฺธาเยส "อิทํ คเหตฺวา ๒- ปริภุญฺชถา"ติ
วทนฺโต "อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉามา"ติ อาทิมาห. อิเม สพฺเพปิ อคฺฆา พฺรหฺมุโนปิ
อตฺถิ, เต อคฺเฆ ภวนฺตํ ปุจฺฉาม. เอวํ ปุจฺฉนฺตานํ อคฺฆํ กุรุตุ โน ภวํ,
ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภวํ อิทมคฺฆนฺติ วุตฺตํ โหติ.
      กึ ปเนส "อิโต เอกํปิ พฺรหฺมา น ภุญฺชตี"ติ อิทํ น ชานาตีติ.
โน น ชานาติ, ชานนฺโตปิ อตฺตโน สนฺติเก อาคโต อติถิ ปุจฺฉิตพฺโพติ
วตฺตสีเสน ปุจฺฉติ.
      อถโข พฺรหฺมา "กึ นุโข ปณฺฑิโต มม ปริโภคกรณาภาวํ ญตฺวา
ปุจฺฉติ, อุทาหุ โกหญฺเญ ฐตฺวา ปุจฺฉตี"ติ สมนฺนาหรนฺโต "วตฺตสีเส ฐิโต
ปุจฺฉตี"ติ ญตฺวา ปฏิคฺคณฺหิตุํทานิ เม วฏฺฏตีติ ปฏิคฺคณฺหาม เต อคฺฆํ, ยํ ตฺวํ
โควินฺท ภาสสีติ อาห. ยํ ตฺวํ โควินฺท ภาสสิ "อิทมาสนํ ปญฺญตฺตํ, เอตฺถ
นิสีทถา"ติ อาทิ, ตตฺร เต มยํ อาสเน นิสินฺนา นาม โหม, ปานียํ ปีตา
นาม โหม, ปาทาปิ เม โธตา นาม โหนฺตุ, เตเลนปิ มกฺขิตฺตา นาม โหนฺตุ,
อุทกสากํปิ ปริภุตฺตํ นาม โหตุ, ตยา ทินฺนํ อธิวาสิตกาลโต ปฏฺฐาย ยํ ยํ
ตฺวํ ภาสสิ, ตํ ตํ มยา ปฏิคฺคหิตเมว โหติ. เตน วุตฺตํ "ปฏิคฺคณฺหาม เต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มธุสากญฺจ เอวมุปริปิ           ๒ ฉ.ม., อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๙.
อคฺฆํ, ยํ ตฺวํ โควินฺท ภาสสี"ติ. เอวํ ปน อคฺฆํ ปฏิคฺคณฺหิตฺวา ปญฺหสฺส
โอกาสํ กโรนฺโต ทิฏฺเฐ ธมฺเม หิตตฺถายาติ อาทิมาห.
      [๓๑๙] กงฺขี อกงฺขึ ปรเวทิเยสูติ อหํ สวิจิกิจฺโฉ  ภวนฺตํ ปเรน
สยํ อภิสงฺขตตฺตา ปรสฺส ปากเฏสุ ปรเวทิเยสุ ปเญฺหสุ นิพฺพิจิกิจฺฉํ. หิตฺวา
มมตฺตนฺติ อิทํ มม, อิทํ มมาติ อุปกรณตณฺหํ จชิตฺวา. ๑- มนุเชสูติ สตฺเตสุ,
มนุเชสุ โยโกจิ มนุโช มมตฺตํ หิตฺวาติ อตฺโถ. เอโกทิภูโตติ เอกีภูโต, เอโก
ติฏฺฐนฺโต เอโก นิสีทนฺโตติ อตฺโถ. วจนฏฺโฐ ปเนตฺถ เอโก อุเทติ ปวตฺตตีติ
เอโกทิ, ตาทิโส ภูโตติ เอโกทิภูโต. กรุณาธิมุตฺโตติ ๒- กรุณาฌาเน อธิมุตฺโต,
ตํ ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวาติ อตฺโถ. นิรามคนฺโธติ วิสฺสคนฺธวิรหิโต. เอตฺถฏฺฐิโตติ
เอเตสุ ธมฺเมสุ ฐิโต. เอตฺถ จ สิกฺขมาโนติ เอเตสุ ธมฺเมสุ สิกฺขมาโน.
อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อุปริ มหาโควินฺเทน จ พฺรหฺมุนา จ วุตฺโตเยว.
      [๓๒๐] ตตฺถ เอเต อวิทฺวาติ เอเต อามคนฺเธ อหํ อวิทฺธา, ๓- น
ชานามีติ อตฺโถ. อิธ พฺรูหิ ธีราติ เตน ๔- เม ตฺวํ อิธ ธีร ปณฺฑิต พฺรูหิ วท.
เกนานุฏา ๕- วาติ ปชา กุรุรูติ ๖- กตเมน กิเลสาวรเณน อาวุฏา ๗- ปชา ปูติกา
วายติ. อาปายิกาติ อปายูปคา. นิวุตพฺรหฺมโลกาติ นิวุโต ปิหิโต พฺรหฺมโลโก
อสฺสาติ นิวุตพฺรหฺมโลโก. กตเมน กิเลเสน ปชาย พฺรหฺมโลกมคฺโค ๘- นิวุโต
ปิหิโต ปฏิจฺฉนฺโนติ ปุจฺฉติ.
      โกโธ โมสวชฺชํ นิกติ จ โทพฺโภติ ๙- กุชฺฌนลกฺขโณ โกโธ จ,
ปรวิสํวาทนลกฺขโณ มุสาวาโท จ, สทิสํ ทสฺเสตฺวา วญฺจนลกฺขณา นิกติ จ,
มิตฺตทุพฺภนลกฺขโณ โทพฺโภ จ. กทริยตา อติมาโน อุสุยาติ ถทฺธมจฺฉริยลกฺขณา
กทริยตา จ, อติกฺกมิตฺวา มญฺญนลกฺขโณ อติมาโน จ, ปรสมฺปตฺติขียนลกฺขณา
อุสุยา จ. อิจฺฉา วิวิจฺฉา ปรเหฐนา ๑๐- จาติ ตณฺหาลกฺขณา อิจฺฉา จ, มจฺฉริยลกฺขณา
วิวิจฺฉา จ, วิหึสาลกฺขณา ปรเหฐนา จ. โลโภ จ โทโส จ มโท จ โมโหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วชฺเชตฺวา  ๒ ฉ.ม. กรุเณธิมุตฺโต  ๓ ฉ.ม.,อิ. อวิทฺวา  ๔ ฉ.ม. เต
@๕ ฉ.ม. สี. เกนาวฏา  ๖ ฉ.ม. กุรุตูติ  ๗ ฉ.ม.,อิ. อาวริตา  ๘ ฉ.ม.,อิ.
@  พฺรหฺมโลกูปโค มคฺโค   ๙ ฉ.ม.,อิ. ทุพฺโภติ   ๑๐ ม. ปรวิเหฐนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๐.
ยตฺถ กตฺถจิ ลุพฺภนลกฺขโณ โลโภ จ, ทุสฺสนลกฺขโณ โทโส จ, มชฺชนลกฺขโณ
มโท จ, มุยฺหนลกฺขโณ โมโห จ. เอเตสุ ยุตฺตา อนิรามคนฺธาติ เอเตสุ
จุทฺทสสุ กิเลเสสุ ยุตฺตา ปชา นิรามคนฺธา น โหติ, อามคนฺธา สกุณปคนฺธา
ปูติคนฺธาเยวาติ วทติ. อปายิกา นีวุตพฺรหฺมโลกาติ เอสา ปน อาปายิกา เจว
โหติ ปฏิจฺฉนฺนพฺรหฺมโลกมคฺคา จาติ ทสฺเสติ. ๑- อิทํ ปน สุตฺตํ กเถนฺเตน
อามคนฺธสุตฺเตน ทีเปตฺวา กเถตพฺพํ, อามคนฺธสุตฺตมฺปิ อิมินา ทีเปตฺวา กเถตพฺพํ.
      เต น สุนิมฺมทยาติ เต อามคนฺธา สุนิมฺมทยา สุเขน นิมฺมเทตพฺพา
ปหาตพฺพา น โหนฺติ, ทุปฺปชหา ทุชฺชหาติ ๒- อตฺโถ. ยสฺส ทานิ ภวํ โควินฺโท
กาลํ มญฺญตีติ "ยสฺสา ปพฺพชฺชาย ภวํ โควินฺโท กาลํ มญฺญติ, อยเมว โหตุ,
เอวํ สติ มยฺหํปิ ตว สนฺติเก อาคมนํ สฺวาคมนํ ภวิสฺสติ, กถิตธมฺมกถา สุกถิตา
ภวิสฺสติ, ตฺวํ ตาต สกลชมฺพูทีเป อคฺคปุริโส ทหโร ปฐมวเย ฐิโต, เอวํ
มหนฺตํ นาม สมฺปตฺติสิริวิลาสํ ปหาย ตว ปพฺพชฺชนํ นาม คนฺธหตฺถิโน
อยพนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา คมนํ วิย อติอุฬารํ, พุทฺธตนฺติ นาเมสา"ติ มหาปุริสสฺส
ทฬฺหีกมฺมํ กตฺวา พฺรหฺมา สนงฺกุมาโร พฺรหฺมโลกเมว คโต.
                       เรณุราชอามนฺตนาวณฺณนา
      [๓๒๑] มหาปุริโสปิ "มม อิโตว นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชฺชนํ นาม
น ยุตฺตํ, อหํ ราชกุลสฺส อตฺถํ อนุสาสามิ. ตสฺมา รญฺโญ อาโรเจสฺสามิ. สเจ
โสปิ ปพฺพชิสฺสติ, สุนฺทรเมว. โน เจ ปพฺพชิสฺสติ, ปุโรหิตฏฺฐานํ นิยฺยาเทตฺวา ๓-
อหํ ปพฺพชิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ราชานํ อุปสงฺกมิ, เตน วุตฺตํ "อถโข โภ
มหาโควินฺโท ฯเปฯ นาหํ โปโรหจฺเจ รเม"ติ.
      ตตฺถ ตฺวํ ปชานสฺสุ รชฺเชนาติ ตว รชฺเชน ตฺวเมว ปฏิชานาหิ. ๔-
นาหํ โปโรหิจฺเจ รเมติ อหํ ปุโรหิตภาเว น รมามิ, อุกฺกณฺฐิโตสฺมิ, อญฺญํ
อนุสาสกํ ชานาหิ, นาหํ โปโรหิจฺเจ รเมติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ          ๒ ฉ.ม., อิ. ทุชฺชยาติ
@๓ ฉ.ม., อิ. นิยฺยาเตตฺวา. เอวมุปริปิ       ๔ ฉ.ม., อิ. ชานาหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๑.
      อถ ราชา "ธุวํ จตฺตาโร มาเส ปฏิสลฺลีนสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห
โภคา มนฺทา ชาตา"ติ จินฺเตนฺโต ธเนน นิมนฺเตนฺโต "สเจ เต อูนํ กาเมหิ,
อหํ ปริปูรยามิ เต"ติ วตฺวา ปุน "กึ นุ โข เอส เอกโก วิหรนฺโต เกนจิ
วิหึสิโต ภเวยฺยา"ติ จินฺเตตฺวา
              "โย ตํ หึสติ วาเรมิ,   ภูมิเสนาปตี อหํ.
              ตฺวํ ปิตา อหํ ปุตฺโต,     มา โน โควินฺท ปาชหี"ติ อาห.
      ตสฺสตฺโถ:- โย ตํ หึสติ, ตํ วาเรมิ, เกวลํ ตุเมฺห "อสุโก"ติ
อาจิกฺขถ, อหเมตฺถ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ. ภูมิเสนาปติ อหนฺติ อถวา อหํ
ปฐวิยา สามิ, สฺวาหํ อิมํ รชฺชํ ตุเมฺหเยว ปฏิจฺฉาเปสฺสามิ. ตฺวํ ปิตา อหํ
ปุตฺโตติ ตฺวํ ปิติฏฺฐาเน ฐสฺสสิ, อหํ ปุตฺตฏฺฐาเน. โส ตฺวํ มม มนํ หริตฺวา
อตฺตโนเยว ๑- มา โน โควินฺท ๑- ปาชหีติ, ๒- ยถา อิจฺฉสิ, ตถา ปวตฺตย ๓-
อหํ ปน ตว มนํเยว อนุวตฺตนฺโต ตยา ทินฺนํ ปิณฺฑํ ปริภุญฺชนฺโต ตํ อสิจมฺมหตฺโถ
วา อุปฏฺฐหิสฺสามิ, รถํ วา เต ปาเชสฺสามิ. "มา โน โควินฺท ปาชหี"ติปิ ๔-
ปาโฐ. ตสฺสตฺโถ:- ตฺวํ ปิติฏฺฐาเน ติฏฺฐ, อหํ ปุตฺตฏฺฐาเน ฐสฺสามิ. มา โน
ตฺวํ โภ โควินฺท ปาชหิ มา ปริจฺจชีติ. อถ มหาปุริโส ยํ ราชา จินฺเตสิ,
ตสฺส อตฺตนิ อภาวํ ทสฺเสนฺโต
              "น มตฺถิ อูนํ กาเมหิ,     หึสิตา ๕- เม น วิชฺชติ.
              อมนุสฺสวโจ สุตฺวา,        ตสฺมาหํ น คเห รเม"ติ อาห.
         ตตฺถ น มตฺถีติ น เม อตฺถิ. คเหติ เคเห.
         อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ:-
              "อมนุสฺโส กถํวณฺโณ,   กนฺเต ๖- อตฺถํ อภาสถ.
              ยญฺจ สุตฺวา ชหาสิ โน,  เคเห อเมฺห จ เกวเล"ติ. ๗-
      ตตฺถ ชหาสิ โน, เคเห อเมฺห จ เกวเลติ พฺราหฺมณสฺส สมฺปตฺติภริเต
เคเห สงฺคหวเสน อตฺตโน เคเห กโรนฺโต ยํ สุตฺวา อมฺหากํ เคเห จ
อเมฺห จ เกวเล จ สพฺเพ อปริเสเส ชมพูทีปวาสิโน ชหาสีติ วทติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อตฺตโนเยว มนํ โควินฺท...   ๒ ฉ.ม.,อิ. ปาเชหีติ
@๓ ฉ.ม. ปวตฺตสฺสุ. อิ. ปวตฺตสุ   ๔ ฉ.ม.,อิ. ปชหีติปิ   ๕ ก. หึสา จ
@๖ ฉ.ม. กึ เต               ๗ ฉ.ม. เกวลีติ เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๒.
              อถสฺส อาจิกฺขนฺโต มหาปุริโส อุปวุตฺถสฺส เม ปุพฺเพติ อาทิมาห.
              ตตฺถ อุปวตฺถสฺสาติ จตฺตาโร มาเส เอกีภาวํ อุปคนฺตฺวา วุตฺถสฺส.
ยิฏฺฐกามสฺส เม สโตติ ยชิตุกามสฺส เม สมานสฺส. อคฺคิ ปชฺชลิโต อาสิ,
กุสปตฺตปริตฺถโตติ กุสปตฺเตหิ ปริตฺถโต สปฺปิทธิมธุอาทีนิ ปกฺขิปิตฺวา อคฺคิ
ปชฺชลยิตุมารทฺโธ ๑- อาสิ, เอวํ อคฺคึ  ชาเลตฺวา "มหาชนสฺส ทานํ ทสฺสามา"ติ ๒-
เอวํ จินฺเตตฺวา ฐิตสฺส มมาติ อยเมตฺถ อตฺโถ. สนนฺตโนติ สนงฺกุมาโร
พฺรหฺมา. ตโต ราชา สยํปิ ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา สทฺทหามีติ อาทิมาห.
      ตตฺถ กถํ วตฺเตถ อญฺญถาติ กถํ ตุเมฺห อญฺญถา วตฺติสฺสถ. เต ตํ
อนุวตฺติสฺสามาติ เต มยํปิ ตุเมฺหเยว อนุวตฺติสฺสาม, อนุปพฺพชิสฺสามาติ อตฺโถ.
"อนุวชิสฺสามา"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส อนุคจฺฉิสฺสามาติ อตฺโถ. อกาโสติ ๓- นิกฺกาโส ๓-
อกกฺกโส. โควินฺทสฺสานุสาสเนติ ตว โควินฺทสฺส สาสเน. ภวนฺตํ โควินฺทเมว
สตฺถารํ กตฺวา ๔- จริสฺสามาติ วทติ.
                        ฉขตฺติยอามนฺตนาวณฺณนา
      [๓๒๒] เยน เต ฉ ขตฺติยา, เตนุปสงฺกมีติ เรณุราชานํ "สาธุ
มหาราช รชฺชํ นาม มาตรํปิ ปิตรํปิ ภาตรํปิ ภคินิอาทโยปิ มาเรตฺวา คณฺหนฺเตสุ
สตฺเตสุ เอวํ มหนฺตํ รชฺชสิรึ ปหาย ปพฺพชิตุกาเมน อุฬารํ มหาราเชน กตนฺ"ติ
อุปตฺถมฺเภตฺวา ทฬฺหตรมสฺส อุสฺสาหํ กตฺวา อุปสงฺกมิ. เอวํ สมจินฺเตสุนฺติ
รญฺโญ จินฺติตนเยเนว กทาจิ พฺราหฺมณสฺส โภคา ปริหีนา ภเวยฺยุนฺติ
มญฺญมานา สมจินฺเตสุํ. ธเนน สิกฺเขยฺยามาติ อุปลาเปยฺยาม สงฺคเณฺหยฺยาม.
ตาวตกํ อาหริยตนฺติ ตาวตกํ อาหราเปยฺยตุ ๕- คณฺหาเปยฺยตุ, ๕- ยตฺตกํ อิจฺฉถ,
ตตฺตกํ คเณฺหยฺยาติ วุตฺตํ โหติ ภวนฺตานํเยว วาหสาติ ๖- ภวนฺเต ปจฺจยํ กตฺวา,
ตุเมฺหหิ ทินฺนตฺตาเยว ปหูตํ สาปเตยฺยํ ชาตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ชลยิตุมารทฺโธ        ๒ ฉ.ม. ทสฺสามีติ, อิ. นสฺสามิ
@๓-๓ ฉ.ม.,อิ. อกาโจติ นิกฺกาโจ   ๔ ฉ.ม.,อิ. กริตฺวา
@๕-๕ ฉ.ม. อาหราปิยตุ คณฺหิยตุ,    ๖ ก. ตถา สาปเตยฺยนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๓.
      [๓๒๓] สเจ ชหถ กามานีติ สเจ วตฺถุกาเม จ กิเลสกาเม จ
ปริจฺจชถ. ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโนติ เยสุ กาเมสุ ปุถุชฺชโน สตฺโต ลคฺโค
ลคฺคิโต. อารมฺภโวฺห ทฬฺหา โหถาติ เอวํ สนฺเต วิริยํ อารภถ, อสิถิลปรกฺกมนํ
อธิฏฺฐาย ทฬฺหา ภวถ. ขนฺติพลสมาหิตาติ  ขนฺติพเลน สมนฺนาคตา ภวถาติ
ราชูนํ อุสฺสาหํ ชเนติ.
      เอส มคฺโค อุชุมคฺโคติ เอส กรุณาฌานมคฺโค อุชุมคฺโค นาม.
เอส มคฺโค อนุตฺตโรติ เอเสว พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา อสทิสมคฺโค อุตฺตมมคฺโค
นาม. สทฺธมฺโม สพฺภิ รกฺขิโตติ โสเอว จ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวเกหิ สพฺภิ
รกฺขิตธมฺโม นาม. อิติ กรุณาฌานสฺส วณฺณเนนาปิ เตสํ อนิวตฺตนตฺถาย
ทฬฺหีกมฺมเมว กโรติ.
      โก นุโข ปน โภ ชานาติ ชีวิตานนฺติ โภ ชีวิตํ นาม อุทกพุพฺพุฬูปมํ ๑-
ติณคฺเค อุสฺสาวพินฺทูปมํ ตํขณํ วิทฺธํสนธมฺมํ, ตสฺส โก คตึ ชานาติ กิสฺมึ ๒-
ขเณ ภิชฺชิสฺสติ. คมนีโย สมฺปราโยติ ปรโลโก ปน อวสฺสํ คนฺตพฺโพว, ตตฺถ
ปณฺฑิเตน กุลปุตฺเตน มนฺตาย ๓- โพทฺธพฺพํ. มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา, ตาย
มนฺเตตพฺพํ พุชฺฌิตพฺพํ, อุปปริกฺขิตพฺพญฺจ ชานิตพฺพญฺจาติ อตฺโถ. กรณฏฺเฐ
วา ภุมฺมํ. มนฺตาย โพทฺธพฺพนฺติ มนฺตาย พุชฺฌิตพฺพํ, ญาเณน ชานิตพฺพนฺติ
อตฺโถ. กึ พุชฺฌิตพฺพํ? ชีวิตสฺส ทุชฺชานตา สมฺปรายสฺส จ อวสฺสํ คมนียตา,
พุชฺฌิตฺวา จ ปน สพฺพปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา กตฺตพฺพํ กุสลํ, จริตพฺพํ พฺรหฺมจริยํ.
กสฺมา? ยสฺมา นตฺถิ ชาตสฺส อมรณํ.
                  พฺราหฺมณมหาสาลาทีนํ อามนฺตนาวณฺณนา
      [๓๒๔] อปฺเปสกฺขา จ อปฺปลาภา จาติ โภ ปพฺพชฺชา นาม อปฺปยสา
เจว, ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย หิ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตํ วิเหเฐตฺวา วิเหเฐตฺวา
ลามกํ อนาถํ กตฺวาว กเถนฺติ. อปฺปลาภา จ, สกลคามํ วิจริตฺวาปิ อชฺโฌหรณียํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. อุทกปุปฺผุฬูปมํ         ๒ อิ. กิสฺมิญฺจ    ๓ ฉ.ม., อิ. มนฺตายํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๔.
ทุลฺลภเมว. อิทํ ปน พฺรหฺมญฺญํ มเหสกฺขญฺจ มหายสตฺตา, มหาลาภญฺจ
มหาลาภสกฺการสมฺปนฺนตฺตา. ๑- ภวํ หิ เอตรหิ สกลชมฺพูทีเป อคฺคปุโรหิโต
สพฺพตฺถ อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคภตฺตํ อคฺคคนฺธํ อคฺคมาลํ ลภตีติ.
      ราชาว รญฺญนฺติ อหํ หิ โภ เอตรหิ ปกติรญฺญํ มชฺเฌ จกฺกวตฺติราชา
วิย. พฺรหฺมาว พฺราหฺมณานนฺติ ๒- ปกติพฺราหฺมณานํ ๓- มชฺเฌ มหาพฺรหฺมสทิโส.
เทวตาว คหปติกานนฺติ อวเสสคหปติกานํ ปนมฺหิ สกฺกเทวราชสทิโส.
                       ภริยานํ อามนฺตนาวณฺณนา
      [๓๒๕] จตฺตาลีสา ภริยา สาทิสิโยติ สาทิสิโย จตฺตาลีสาว ภริยา,
อญฺญา ปนสฺส ตีสุ วเยสุ นาฏกิตฺถิโย พหุกาเยว.
                       มหาโควินฺทปพฺพชฺชาวณฺณนา
      [๓๒๖] จาริกํ จรตีติ คามนิคมปฏิปาฏิยา จาริกํ จรติ, คตคตฏฺฐาเน
พุทฺธโกลาหลํ วิย โหติ. มนุสฺสา "มหาโควินฺทปณฺฑิโต กิร อาคจฺฉตี"ติ สุตฺวา
ปุเรตรเมวมณฺฑปํ กาเรตฺวา มคฺคํ อลงฺการาเปตฺวา ๔- ปจฺจุคฺคนฺตฺวา คณฺหิตฺวา
เอนฺติ, มหาลาภสกฺกาโร มโหโฆ วิย อชฺโฌตฺถรนฺโต อุปฺปชฺชิ. สตฺตปุโรหิตสฺสาติ
สตฺตนฺนํ ราชูนํ ปุโรหิตสฺส. อิติ ยถา เอตรหิ เอวรูเปสุ วา ฐาเนสุ
กิสฺมิญฺจิเทว ทุกฺเข อุปฺปนฺเน "นโม พุทฺธสฺสา"ติ วทนฺติ, เอวํ ตทา "นมตฺถุ
มหาโควินฺทสฺส พฺราหฺมณสฺส, นมตฺถุ สตฺตปุโรหิตสฺสา"ติ วทนฺติ.
      [๓๒๗] เมตฺตาสหคเตนาติ อาทินา นเยน ปาลิยํ พฺรหฺมวิหาราว
อาคตา, มหาปุริโส ปน สพฺพาปิ อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ อภิญฺญาโย
นิพฺพตฺเตสิ. สาวกานญฺจ พฺรหฺมโลกสหพฺยตาย มคฺคํ เทเสสีติ พฺรหฺมโลเก
พฺรหฺมุนา สหภาวาย มคฺคํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ลาภสกฺการสมฺปนฺนตฺตา          ๒ ฉ.ม., สี., อิ. พฺรหฺมานนฺติ
@๓ ฉ.ม. สี., อิ. ปกติพฺรหฺมา นํ       ๔ ฉ.ม., อิ. อลงฺกริตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๕.
      [๓๒๘] สพฺเพน สพฺพนฺติ เย อฏฺฐ จ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ
อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตสุํ. เย น สพฺเพน สพฺพํ สาสนํ อาชานึสูติ เย อฏฺฐสุ
สมาปตฺตีสุ เอกํ สมาปตฺตึปิ น ชานึสุ, นาสกฺขึสุ นิพฺพตฺเตตุํ. อโมฆาติ
สวิปากา, อวญฺฌาติ อนวญฺฌา, ๑- สพฺพนิหีนํ ปสวนฺติ คนฺธพฺพกายํ ปสวึสูติ
อตฺโถ. สผลาติ ๒- อวเสสเทวโลกูปปตฺติยา สผลา สหิตา. ๒- สอุทฺรยาติ
พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา สวุฑฺฒิ.
      [๓๒๙] สรามหนฺติ สรามิ อหํ ปญฺจสิข, อิมินา กิร ปเทน อยํ
สุตฺตนฺโต พุทฺธภาสิโต นาม ชาโต. น นิพฺพิทายาติ น วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย.
น วิราคายาติ น วฏฺเฏ วิราคตฺถาย. น นิโรธายาติ น วฏฺฏสฺส นิโรธนตฺถาย.
น อุปสมายาติ น วฏฺฏสฺส อุปสมตฺถาย. น อภิญฺญายาติ น วฏฺฏสฺส อภิญฺญาณตฺถาย. ๓-
น สมฺโพธายาติ น กิเลสนิทฺทาวิคเมน วฏฺฏโต ปพุชฺฌนตฺถาย. น นิพฺพานายาติ
น อมตมหานิพฺพานตฺถาย.
      เอกนฺตนิพฺพิทายาติ เอกนฺตเมว วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย. เอตฺถ ปน
นิพฺพิทายาติ วิปสฺสนา. วิราคายาติ มคฺโค. นิโรธาย อุปสมายาติ นิพฺพานํ.
อภิญฺญาย สมฺโพธายาติ มคฺโค. นิพฺพานายาติ นิพฺพานเมว. เอวํ เอกสฺมึ ฐาเน
วิปสฺสนา, ตีสุ มคฺโค, ตีสุ นิพฺพานํ วุตฺตนฺติ เอวํ วิวฏฺฏกถา ๔- เวทิตพฺพา.
ปริยาเยน ปน สพฺพานิ เปตานิ มคฺคเววจนานิปิ นิพฺพานเววจนานิปิ โหนฺติเยว.
สมฺมาทิฏฺฐีติ อาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺเค สจฺจวณฺณนายํ วุตฺตเมว.
      [๓๓๐] เย น สพฺเพน สพฺพนฺติ เย จตฺตาโรปิ อริยมคฺเค ปริปูเรตุํ
น ชานนฺติ, ตีณิ วา เทฺว วา เอกํ วา นิพฺพตฺเตนฺติ. สพฺเพสญฺเญว
อิเมสํ กุลปุตฺตานนฺติ พฺรหฺมจริยาจิณฺณกุลปุตฺตานํ. อโมฆา ฯเปฯ สอุทฺรยาติ
อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฐเปสิ. ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. น วญฺฌา     ๒-๒ ฉ.ม., อิ. อวเสสเทวโลกูปปตฺตีหิ สาตฺถา
@๓ ฉ.ม., อิ. น วฏฺฏํ อภิชานนตฺถาย      ๔ ฉ.ม. ววตฺถานกถา, อิ. อวฏฺฐานกถา
@๕ ฉ.ม., อิ. นิฏฺฐาเปสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๘๖.
      ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวาติ ภควโต ธมฺมเทสนํ จิตฺเตน
สมฺปฏิจฺฉนฺโต อภินนฺทิตฺวา วาจาย ปสํสมาโน อนุโมทิตฺวา มหนฺตํ อญฺชลึ สิรสฺมึ
ปติฏฺฐเปตฺวา ปสนฺนลาขารเส นิมุชฺชมาโน วิย ทสพลสฺส ฉพฺพณฺณรสฺมิชาลนฺตรํ
ปวิสิตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ภควนฺตํ อภิตฺถวนฺโต
อภิตฺถวนฺโต สตฺถุ ปุรโต อนฺตรธายิตฺวา อตฺตโน เทวโลกเมว อคมาสีติ.
                     มหาโควินฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้า ๒๗๓-๒๘๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=7017&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=7017&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=209
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=4871
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=5310
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=5310
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_10