บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๓

หน้าที่ ๓๘๘.

เภโท, อุปสคฺควเสน ปทํ วฑฺเฒตฺวา เภโทว ปริเภโท. หุตฺวา อภาวฏฺเฐน น นิจฺจนฺติ อนิจฺจํ, ตสฺส ภาโว อนิจฺจตา. อนฺตรธายติ เอตฺถาติ อนฺตรธานํ. มรณํ หิ ปตฺวา รูปํ อนฺตรธายติ, อทสฺสนํ คจฺฉติ. น เกวลญฺจ รูปเมว, สพฺเพป ปญฺจกฺขนฺธา. ตสฺมา ปญฺจนฺนมฺปิ ขนฺธานํ อนิจฺจตาย อิทเมว ลกฺขณนฺติ เวทิตพฺพํ. ลกฺขณาทิโต ปน ปริเภทลกฺขณา รูปสฺส อนิจฺจตา, สํสีทนรสา, ขยวยปจฺจุปฏฺฐานา, ปริภิชฺชมานรูปปทฏฺฐานาติ เวทิตพฺพา. เหฏฺฐา ชาติ คหิตา ชรา คหิตา, อิมสฺมึ วา ฐาเน มรณํ คหิตํ. อิเม ตโย ธมฺมา อิเมสํ สตฺตานํ อุกฺขิตฺตาสิกปจฺจามิตฺตสทิสา. ยถา หิ ปุริสสฺส ตโย ปจฺจามิตฺตา โอตารํ ^๑- คเวสมานา วิจเรยฺยุํ. เตสุ เอโก เอวํ วเทยฺย "เอตํ นีหริตฺวา อฏวีปเวสนํ มยฺหํ ภาโร โหตู"ติ, ทุติโย "อฏวีคตกาเล โปเถตฺวา ปฐวิยํ ปาตนํ มยฺหํ ภาโร"ติ, ตติโย "ปฐวีคตกาลโต ^๒- ปฏฺฐาย อสินา สีสจฺเฉทนํ มยฺหํ ภาโร"ติ, เอวรูปา อิเม ชาติอาทโย. นีหริตฺวา อฏวีปเวสนปจฺจามิตฺตสทิสา เหตฺถ ชาติ ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน นิพฺพตฺตาปนโต. อฏวีคตํ โปเถตฺวา ปฐวิยํ ปาตนปจฺจามิตฺตสทิสา ชรา นิพฺพตฺตกฺขนฺธานํ ทุพฺพลปราธีนมญฺจปรายนภาวกรณโต. อฏวีคตสฺส ^๓- อสินา สีสจฺเฉทนกปจฺจามิตฺตสทิสํ มรณํ ชราปตฺตานํ ขนฺธานํ ชีวิตกฺขยํ ปาปุณโตติ. ^๔- [๖๔๕] กพฬิงฺการาหารนิทฺเทเส กพฬํ กริยตีติ กพฬิงฺกาโร. อาหริยตีติ อาหาโร, กพฬํ กตฺวา อชฺโฌหริยตีติ อตฺโถ. รูปํ วา อาหรตีติปิ อาหาโร. เอวํ วตฺถุวเสน นามํ อุทฺธริตฺวา ปุน วตฺถุวเสเนเวตํ ปเภทโต ทสฺเสตุํ "โอทโน กุมฺมาโส"ติอาทิ วุตฺตํ. โอทนาทีนิ หิ ผาณิตปริยนฺตานิ ทฺวาทส อิธาธิปฺเปตสฺส อาหารสฺส วตฺถูนิ. ปาลิยํ อนาคตานิ มูลผลาทีนิ เยวาปนกํ ปวิฏฺฐานิ. อิทานิ ตานิ มูลผลาทีนิ กตฺตพฺพโต ทสฺเสตุํ "ยมฺหิ ยมฺหิ ชนปเท"ติอาทิมาห. ตตฺถ มุเขน อสิตพฺพํ ภุญฺชิตพฺพนฺติ มุขาสิยํ. ทนฺเตหิ วิขาทิตพฺพนฺติ ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โอกาสํ ^๒ ม. ปถวีปติตกาลโต ^๓ ฉ.ม. ปถวิคตสฺส @^๔ ฉ.ม. ปาปนโตติ ^๕ ม. วิขายิตพฺพนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘๙.

ทนฺตวิขาทนํ. คเลน อชฺโฌหริตพฺพนฺติ คลชฺโฌหรณียํ. อิทานิ ตํ กิจฺจวเสน ทสฺเสตุํ "กุจฺฉิวิตฺถมฺภนนฺ"ติ อาห. ตญฺหิ มูลผลาทิ โอทนกุมฺมาสาทิ วา อชฺโฌหฏํ กุจฺฉึ วิตฺถมฺเภติ, อิทมสฺส กิจฺจํ. ยาย โอชาย สตฺตา ยาเปนฺตีติ เหฏฺฐา สพฺพปเทหิ สวตฺถุกํ อาหารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นิพฺพตฺติตํ โอชเมว ^๑- ทสฺเสตุํ อิทํ วุตฺตํ. กึ ปเนตฺถ วตฺถุสฺส กิจฺจํ, กึ โอชาย? ปริสฺสยหรณปาลนานิ. วตฺถุ หิ ปริสฺสยํ หรติ, ปาเลตุํ น สกฺโกติ. โอชา ปาเลติ, ปริสฺสยํ หริตุํ น สกฺโกติ. เทฺวปิ เอกโต หุตฺวา ปาเลตุมฺปิ สกฺโกนฺติ ปริสฺสยมฺปิ หริตุํ. โก ปเนส ปริสฺสโย นาม? กมฺมชเตโช. อนฺโตกุจฺฉิยญฺหิ โอทนาทิวตฺถุสฺมึ อสติ กมฺมชเตโช อุฏฺฐหิตฺวา อุทรปฏลํ คณฺหาติ, "ฉาโตสฺมิ, อาหารํ เม เทถา"ติ วทาเปติ. ภุตฺตกาเล อุทรปฏลํ มุญฺจิตฺวา วตฺถุํ คณฺหาติ, อถ สตฺโต เอกคฺโค โหติ. ยถา หิ ฉายารกฺขโส ฉายํ ปวิฏฺฐํ คเหตฺวา เทวสงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา อตฺตโน ภวเน โมเทนฺโต ฉาตกาเล อาคนฺตฺวา สีเส ฑํสติ, โส ฑฏฺฐตฺตา วิรวติ, ตํ วิรวํ สุตฺวา "ทุกฺขปฺปตฺโต เอตฺถ อตฺถี"ติ ตโต ตโต มนุสฺสา อาคจฺฉนฺติ, โส อาคตาคเต คเหตฺวา ขาทิตฺวา ภวเน โมทติ, เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. ฉายารกฺขโส วิย หิ กมฺมชเตโช, เทวสงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา ฐปิตสตฺโต วิย อุทรปฏลํ, ปุน อาคตมนุสฺสา วิย โอทนาทิวตฺถุ, โอตริตฺวา สีเส ฑํสนํ วิย กมฺมชเตชสฺส วตฺถุโต มุตฺตสฺส อุทรปฏลคฺคหณํ, ฑฏฺฐสฺส วิรวนกาโล วิย "อาหารํ เทถา"ติ วจนกาโล. ตาย สญฺญาย อาคตาคเต คเหตฺวา ขาทิตฺวา ภวเน โมทนกาโล วิย กมฺมชเตเชน อุทรปฏลํ มุญฺจิตฺวา วตฺถุสฺมึ คหิเต เอกคฺคจิตฺตตา. ตตฺถ โอฬาริเก วตฺถุสฺมึ โอชา มนฺทา โหติ, สุขุเม พลวตี. กุทฺรูสภตฺตาทีนิ หิ ภุญฺชิตฺวา มุหุตฺเตเนว ฉาโต โหติ, สปฺปิอาทีนิ ปิวิตฺวา ฐิตสฺส ทิวสมฺปิ ภตฺตํ น รุจฺจติ. เอตฺถ จ อุปาทายุปาทาย โอฬาริกสุขุมตา เวทิตพฺพา. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. นิพฺพฏฺฏิตโอชเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๐.

กุมฺภิลานํ ^๑- หิ อาหารํ อุปาทาย โมรานํ อาหาโร สุขุโม. กุมฺภิลา กิร ปาสาเณ คิลนฺติ, เต จ เนสํ กุจฺฉิปฺปตฺตา วิลียนฺติ. โมรา สปฺปวิจฺฉิกาทิปาเณ ขาทนฺติ. โมรานํ ปน อาหารํ อุปาทาย ตรจฺฉานํ อาหาโร สุขุโม. เต กิร ติวสฺสฉฑฺฑิตานิ วิสาณานิ เจว อฏฺฐีนิ จ ขาทนฺติ, ตานิ จ เนสํ เขเฬน เตมิตมตฺตาเนว กนฺทมูลํ วิย มุทุกานิ โหนฺติ. ตรจฺฉานมฺปิ อาหารํ อุปาทาย หตฺถีนํ อาหาโร สุขุโม, เต หิ นานารุกฺขสาขาทโย ขาทนฺติ. หตฺถีนํ อาหารโต ควยโคกณฺณมิคาทีนํ อาหาโร สุขุโม, เต กิร นิสฺสารานิ นานารุกฺขปณฺณาทีนิ ขาทนฺติ. เตสมฺปิ อาหารโต คุนฺนํ อาหาโร สุขุโม, เต อลฺลสุกฺขติณานิ ขาทนฺติ. เตสํ อาหารโต สสานํ อาหาโร สุขุโม. สสานํ อาหารโต สกุณานํ อาหาโร สุขุโม. สกุณานํ อาหารโต ปจฺจนฺตวาสีนํ ^๒- อาหาโร สุขุโม. ปจฺจนฺตวาสีนํ อาหารโต คามโภชกานํ อาหาโร สุขุโม. คามโภชกานํ อาหารโต ราชราชมหามตฺตานํ อาหาโร สุขุโม. เตสมฺปิ อาหารโต จกฺกวตฺติโน อาหาโร สุขุโม. จกฺกวตฺติโน อาหารโต ภุมฺมานํ เทวานํ อาหาโร สุขุโม. ภุมฺมานํ เทวานํ อาหารโต จาตุมฺมหาราชิกานํ ^๓- อาหาโร สุขุโม. เอวํ ยาว ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ อาหาโร วิตฺถาเรตพฺโพ. เตสํ ปนาหาโร สุขุโมเตฺวว นิฏฺฐํ ปตฺโต. ลกฺขณาทิโตปิ โอชาลกฺขโณ กพฬิงฺกาโร อาหาโร, รูปาหรณรโส, อุปตฺถมฺภนปจฺจุปฏฺฐาโน, กพฬํ กตฺวา อาหริตพฺพวตฺถุปทฏฺฐาโนติ เวทิตพฺโพ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๓๘๘-๓๙๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=9666&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=9666&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=515 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=4414 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=3925 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=3925 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34