บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

หน้าที่ ๑๓๒.

ตตฺรายํ อาทิโต ปฏฺฐาย สงฺเขปตฺโถ:- ยทิ ปุคฺคโล อุปลพฺภติ สจฺฉิกฏฺฐปรมตฺเถน, เตน วต เร ^๑- โส อุปลพฺภตีติ วตฺตพฺโพ. ยํ ปน ตตฺถ วเทสิ "วตฺตพฺโพ โข ปุริมปเญฺห `สจฺฉิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภตี'ติ, โน จ วตฺตพฺโพ ทุติยปเญฺห `ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภตี"ติ, อิทนฺเต มิจฺฉาติ เอวํ ตาว อนุโลมโต ฐปนาปาปนาโรปนา โหนฺติ. อถ น วตฺตพฺโพ ทุติยปเญฺห "ตโต โส ปุคฺคโล ^๒- อุปลพฺภตี"ติ, ปุริมปเญฺหปิ น วตฺตพฺโพว. ยํ ปน ตตฺถ ^๓- วเทสิ "วตฺตพฺโพ โข ปุริมปเญฺห `สจฺฉิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภตี'ติ, โน จ วตฺตพฺโพ ทุติยปเญฺห `ตโต โส ปุคฺคโล อุปลพฺภตี"ติ, อิทนฺเต มิจฺฉาติ เอวํ ปฏิโลมโต ฐปนาปาปนาโรปนา โหนฺติ. เอวเมตํ นิคฺคหสฺส จ อนุโลมปฏิโลมโต จตุนฺนํ ปาปนาโรปนานญฺจ วุตฺตตฺตา อุปลพฺภตีติอาทิกํ อนุโลมปญฺจกํ นาม. เอตฺถ จ กิญฺจาปิ อนุโลมโต ปาปนาโรปนาหิ เอโก, ปฏิโลมโต ปาปนาโรปนาหิ เอโกติ เทฺว นิคฺคหา กตา, อาชานาหิ นิคฺคหนฺติ เอตสฺเสว ปเนตฺถ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติ ปฐมํ วาทํ นิสฺสาย ปฐมสฺส นิคฺคหสฺส ทฺวีหากาเรหิ อาโรปิตตฺตา เอโกวายํ นิคฺคโหติ ปฐโม นิคฺคโห. [๒] อิทานิ ปจฺจนีกนโย โหติ. ตตฺถ ปุจฺฉา ปรวาทิสฺส. โส หิ "อตฺถิ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน"ติ คหิตตฺตา "นุปลพฺภตี"ติ อสมฺปฏิจฺฉนฺโต เอวํ ปุจฺฉติ. สกวาที ยถา รูปาทิธมฺมา อุปลพฺภนฺติ, เอวํ อนุปลพฺภนียโต อามนฺตาติ ปฏิชานาติ. ปุน อิตโร ปรวาที ^๔- อตฺตนา อธิปฺเปตํ สจฺฉิกฏฺฐํเยว สนฺธาย โย สจฺฉิกฏฺโฐติอาทิมาห. สมฺมติสจฺจปรมตฺถสจฺจานิ วา เอกโต กตฺวาปิ เอวมาห. สกวาที ปุคฺคโลติ อุปาทาปญฺญตฺติสพฺภาวโตปิ ทฺวินฺนํ สจฺจานํ เอกโต กตฺวา ปุจฺฉิตตฺตาปิ น เหวนฺติ ปฏิกฺขิปติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เตน วต โภ ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม. ปเนตฺถ ^๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

อิทานิ กิญฺจาปิ เตน ปฐมํ ปรมตฺถสจฺจวเสน นุปลพฺภนียตา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ^๑- ปจฺฉา สมฺมติสจฺจวเสน วา ^๒- โวมิสฺสกวเสน วา ปฏิกฺขิตฺตา. ปรวาที ปน นุปลพฺภตีติ วจนสามญฺญมตฺตํ ฉลวาทํ นิสฺสาย ยํ ตยา ปฐมํ ปฏิญฺญาตํ, ตํ ปจฺฉา ปฏิกฺขิตฺตนฺติ ภณฺฑนสฺส ปฏิภณฺฑนํ วิย อตฺตโน กตสฺส นิคฺคหกมฺมสฺส ปฏิกมฺมํ กโรนฺโต อาชานาหิ ปฏิกมฺมนฺติ อาห. อิทานิ ยถาสฺส อนุโลมปญฺจเก สกวาทินา วาทฏฺฐปนํ กตฺวา อนุโลมปฏิโลมโต ปาปนาโรปนาหิ นิคฺคโห ปากโฏ กโต, เอวํ ปฏิกมฺมํ ปากฏํ กโรนฺโต หญฺจิ ปุคฺคโลติอาทิมาห. ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺถโต เวทิตพฺพํ. ยสฺมา ปเนตฺถ ฐปนา นาม ปรวาทีปกฺขสฺส ฐปนโต "อยํ ตว โทโส"ติ ทสฺเสตุํ ฐปนมตฺตเมว โหติ, น นิคฺคหสฺส วา ปฏิกมฺมสฺส วา ปากฏภาวกรณํ, ปาปนาโรปนาหิ ปนสฺส ปากฏกรณํ โหติ, ตสฺมา อิทํ อนุโลมปฏิโลมโต ปาปนาโรปนานํ วเสน จตูหากาเรหิ ปฏิกมฺมสฺส กตตฺตา ปฏิกมฺมจตุกฺกํ นามาติ เอวํ ^๓- จตุกฺกํ เวทิตพฺพํ. [๓] เอวํ ปฏิกมฺมํ กตฺวา อิทานิ ยฺวาสฺส ^๔- อนุโลมปญฺจเก สกวาทินา นิคฺคโห กโต, ตสฺส ตเมว ฉลวาทํ นิสฺสาย ทุกฺกฏภาวํ ทสฺเสนฺโต ตฺวญฺเจ ปน มญฺญสีติอาทิมาห. ตตฺถ ตฺวญฺเจ ปน มญฺญสีติ ยทิ ตฺวํ มญฺญสิ. วตฺตพฺเพ โขติ อิทํ ปจฺจนีเก อามนฺตาติ ปฏิญฺญํ สนฺธาย วุตฺตํ. โน จ วตฺตพฺเพติ อิทํ ปน น เหวนฺติ ^๕- อวชานนํ สนฺธาย วุตฺตํ. เตน ตว ^๖- ตตฺถาติ เตน การเณน ตฺวํเยว ตสฺมึ นุปลพฺภตีติ ปกฺเข "เหวํ ปฏิชานนฺตนฺติ อามนฺตา"ติ เอวํ ปฏิชานนฺโต. เหวํ นิคฺคเหตพฺเพติ ปุน น เหวนฺติ อวชานนฺโต เอวํ นิคฺคเหตพฺโพ. อถ ตํ นิคฺคณฺหามาติ อเถวํ นิคฺคหารหํ ^๗- ตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สมฺปฏิจฺฉิตา ^๒ ฉ.ม. สมฺมุติสจฺจวเสน ^๓ ฉ.ม. เอกํ @^๔ ม. ยฺวายํ ^๕ ฉ.ม. น เหวาติ ^๖ ก. เตน ตฺวํ ^๗ ม. นิคฺคณฺหารหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

นิคฺคณฺหาม. สุนิคฺคหิโตว ^๑- โหสีติ สเกน มเตน นิคฺคหิตตฺตา สุนิคฺคหิโตว ภวสิ. เอวํ ปนสฺส ^๒- นิคฺคเหตพฺพภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตํ นิคฺคณฺหนฺโต หญฺจีติอาทิมาห. ตตฺถ ฐปนาปาปนาโรปนา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. ปริโยสาเน ปน อิทํ เต มิจฺฉาติ อิทํ ตว วจนํ มิจฺฉา โหตีติ อตฺโถ. อิทํ ฉลวาเทน จตูหิ อากาเรหิ นิคฺคหสฺส กตตฺตา นิคฺคหจตุกฺกํ นาม. [๔] เอวํ นิคฺคหํ กตฺวาปิ อิทานิ "ยทิ อยํ มยา ตว มเตน กโต นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโห, โย มม ตยา เหฏฺฐา อนุโลมปญฺจเก กโต นิคฺคโห, โสปิ ทุนฺนิคฺคโห"ติ ทสฺเสนฺโต เอเส เจ ทุนฺนิคฺคหิเตติอาทิมาห. ตตฺถ เอเส เจ ทุนฺนิคฺคหิเตติ เอโส เจ ตว วาโท มยา ทุนฺนิคฺคหิโต, อถวา เอโส เจ ตว มยา กโต นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโห. เหวเมวํ ตตฺถ ทกฺขาติ ตตฺราปิ ^๓- ตยา มม เหฏฺฐา กเต นิคฺคเห เอวเมวํ ปสฺส. อิทานิ ยฺวาสฺส ^๔- เหฏฺฐา สกวาทินา นิคฺคโห กโต, ตํ "วตฺตพฺเพ โข"ติอาทิวจเนน ทสฺเสตฺวา ปุน ตํ นิคฺคหํ อนิคฺคหภาวํ อุปเนนฺโต โน จ มยํ ตยาติอาทิมาห. ตตฺถ โน จ มยํ ตยา ตตฺถ เหตาย ปฏิญฺญายาติอาทีสุ อยมตฺโถ:- ยสฺมา โส ตยา มม กโต นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโห, ตสฺมา มยํ ตยา ตตฺถ อนุโลมปญฺจเก อามนฺตาติ เอตาย ปฏิญฺญาย เอวํ ปฏิชานนฺตา ปุน น เหวนฺติ ปฏิกฺเขเป กเตปิ "อาชานาหิ นิคฺคหนฺ"ติ เอวํ น นิคฺคเหตพฺพาเยว, ^๕- เอวํ อนิคฺคเหตพฺพมฺปิ มํ นิคฺคณฺหาสิ, อีทิเสน ปน นิคฺคเหน ทุนฺนิคฺคหิตา มยํ โหม. อิทานิ ยํ นิคฺคหํ สนฺธาย "ทุนฺนิคฺคหิตา จ โหมา"ติ อโวจ, ตํ ทสฺเสตุํ หญฺจิ ปุคฺคโล ฯเปฯ อิทํ เต มิจฺฉาติอาทิมาห. เอวมิทํ อนุโลมปฏิโลมโต จตูหิ ปาปนาโรปนาหิ นิคฺคหสฺส อุปนีตตฺตา อุปนยนจตุกฺกํ นาม โหติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สุนิคฺคหิโต จ ^๒ ฉ.ม. เอวมสฺส ^๓ ฉ.ม. ตตฺถาปิ @^๔ ม. ยฺวายํ ^๕ ฉ.ม. น นิคฺคเหตพฺโพเยว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

[๕] อิทานิ "น เหวํ นิคฺคเหตพฺเพ"ติอาทิกํ นิคฺคมจตุกฺกํ ^๑- นาม โหติ. ตตฺถ น เหวํ นิคฺคเหตพฺเพติ ยถาหํ ตยา นิคฺคหิโต, น หิ เอวํ นิคฺคเหตพฺโพ. เอตสฺส หิ นิคฺคหสฺส ทุนฺนิคฺคหภาโว มยา สาธิโต. เตน หีติ เตน การเณน, ยสฺมา เอส นิคฺคโห ทุนฺนิคฺคโห, ตสฺมา ยํ มํ นิคฺคณฺหาสิ หญฺจิ ปุคฺคโล ฯเปฯ อิทนฺเต มิจฺฉาติ, อิทํ นิคฺคณฺหนํ ตว มิจฺฉาติ อตฺโถ. เตน หิ เย กเต นิคฺคเหติ เยน การเณน อิทํ มิจฺฉา, เตน การเณน โย ตยา นิคฺคโห กโต, โส ทุกฺกโฏ. ยํ มยา ปฏิกมฺมํ กตํ, ตเทว สุกตํ. ยาปิ เจสา ปฏิกมฺมจตุกฺกาทิวเสน กถามคฺคสมฺปฏิปาทนา กตา, สาปิ สุกตาติ. ^๒- เอวเมตํ ปุคฺคโล อุปลพฺภตีติอาทิกสฺส อนุโลมปญฺจกสฺส นุปลพฺภตีติอาทิกานํ ปฏิกมฺม- นิคฺคโหปนยนนิคฺคมจตุกฺกานํ วเสน อนุโลมปจฺจนีกปญฺจกํ นาม นิทฺทิฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํ. เอตฺตาวตา สกวาทิโน ปุพฺพปกฺเข สติ ปรวาทิโน วจนสามญฺญมตฺเตน ฉลวาเทน ชโย โหติ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๑๓๒-๑๓๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=55&A=2939&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=2939&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=1 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=1 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=1 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_37