อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๖.
คุณา นาม สนิกํ สนิกํ อาคจฺฉนฺติ, โทสา เอกทิวเสเนว ปตฺถตา โหนฺติ
โสรตโสรโตติ อติวิย โสรโต, โสตาปนฺโน นุโข, สกทาคามี อนาคามี อรหา
นุโขติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ. ผุสนฺตีติ ผุสนฺตา ฆเฏนฺตา วา ๑- อาปาถํ
อาคจฺฉนฺติ.
    อถ ภิกขุ โสรโตติ เวทิตพฺโพติ อถ อธิวาสนขนฺติยํ ฐิโต ภิกฺขุ
โสรโตติ เวทิตพฺโพ. โย จีวร ฯเปฯ ปริกฺขารเหตูติ โย เอตานิ จีวราทีนิ
ปณีตปณีตานิ ลภนฺโต ปาทปริกมฺมปิฏฺฐิปริกมฺมาทีนิ เอกวจเนเนว กโรติ.
อลภมาโนติ ยถา ปุพฺเพ ลภติ, เอวํ อลภนฺโต. ธมฺมํเยว สกฺกโรนฺโตติ ธมฺมํเยว
สกฺการํ สุกตํ การํ กโรนฺโต. ครุกโรนฺโตติ ครุํ ภาริยํ กโรนฺโต. มาเนนฺโตติ
มเนน ปิยํ กโรนฺโต. ปูเชนฺโตติ ปจฺจยปูชาย ปูเชนฺโต. อปจายมาโนติ
ธมฺมํเยว อปจายมาโน อปจิตึ นีจวุตฺตึ ทสฺเสนฺโต.
    [๒๒๗] เอวํ อกฺขนฺติยา โทสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เย อธิวาเสนฺติ, เต
เอวํ อธิวาเสนฺตีติ ปญฺจ วจนปเถ ทสฺเสนฺโต ปญฺจิเม ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ
กาเลนาติ ยุตฺตปฺปตฺตกาเลน. ภูเตนาติ สตา วิชฺชมาเนน. สณฺเหนาติ มฏฺเฐน. ๒-
อตฺถสญฺหิเตนาติ อตฺถนิสฺสิเตน การณนิสฺสิเตน. อกาเลนาติอาทีนิ เตสํเยว
ปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺพานิ. เมตฺตจิตฺตาติ อุปฺปนฺนเมตฺตจิตฺตา หุตฺวา. โทสนฺตราติ
ทุฏฺฐจิตฺตา, อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนโทสา หุตฺวา. ตตฺราปีติ เตสุ วจนปเถสุ.
ผริตฺวาติ อธิมุจฺจิตฺวา. ตทารมฺมณญฺจาติ กถํ ตทารมฺมณํ สพฺพาวนฺตํ โลกํ กโรติ?
ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตํ ปุคฺคลํ เมตฺตจิตฺตสฺส อารมฺมณํ กตฺวา ปุน
ตสฺเสว เมตฺตจิตฺตสฺส อวเสสสตฺเต อารมฺมณํ กโรนฺโต สพฺพาวนฺตํ โลกํ ตทารมฺมณํ
กโรติ นาม. ตตฺรายํ วจนตฺโถ. ตทารมฺมณญฺจาติ ตสฺเสว จ ๓- เมตฺตจิตฺตสฺส
อารมฺมณํ กตฺวา. สพฺพาวนฺตนฺติ สพฺพสตฺตวนฺตํ. โลกนฺติ สตฺตโลกํ. วิปุเลนาติ
อเนกสตฺตารมฺมเณน. มหคฺคเตนาติ มหคฺคตภูมิเกน. อปฺปมาเณนาติ สุภาวิเตน.
อเวเรนาติ นิทฺโทเสน. อพฺยาปชฺเฌนาติ ๔- นิทฺทุกฺเขน. ผริตฺวา วิหริสฺสามาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วา-สทฺโท น ทิสฺสติ            ๒ ฉ.ม. สมฺมฏฺเฐน
@๓ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ             ๔ ฉ.ม. อพฺยาพชฺเฌนาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๗.
เอวรูเปน เมตฺตาสหคเตน เจตสา ตญฺจ ปุคฺคลํ สพฺพํ จ โลกํ ตสฺส จิตฺตสฺส
อารมฺมณํ กตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหเรยฺยาม ๑-
    [๒๒๘] อิทานิ ตทตฺถทีปิกํ อุปมํ อาหรนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห.
ตตฺถ อปฐวินฺติ นิปฺปฐวึ กริสฺสามิ, อภาวํ คเมสฺสามีติ อตฺโถ. ตตฺร ตตฺราติ
ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน. วิกิเรยฺยาติ ปจฺฉิยา ปํสุํ อุทฺธริตฺวา พีชานิ วิย วิกิเรยฺย.
โอฏฺฐุเภยฺยาติ เขฬํ ปาเตยฺย. อปฐวึ กเรยฺยาติ เอวํ กาเยน จ วาจาย จ
ปโยคํ กตฺวาปิ สกฺกุเณยฺย อปฐวึ กาตุนฺติ? คมฺภีราติ พหลตฺเตน ทฺวิโยชนสตสหสฺสานิ
จตฺตาริ จ นหุตานิ คมฺภีรา. อปฺปเมยฺยาติ ติริยํ ปน อปริจฺฉินฺนา.
เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ปฐวี วิย หิ เมตฺตจิตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ.
กุทฺทาลปิฏกํ คเหตฺวา อาคตปุริโส วิย ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล.
ยถา โส กุทฺทาลปิฏเกน มหาปฐวึ อปฐวึ กาตุํ น สกฺโกติ, เอวํ โว ๒- ปญฺจ
วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล เมตฺตจิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ กาตุํ น สกฺขิสฺสตีติ.
    [๒๒๙] ทุติยอุปมายํ หลิทฺทินฺติ ยํ กิญฺจิ ปีตกวณฺณํ. นีลนฺติ กํสนีลํ
วา ปลาสนีลํ วา. อรูปีติ อรูโป. นนุ จ ทฺวินฺนํ กฏฺฐานํ วา รุกฺขานํ วา
เสยฺยานํ วา เสลานํ วา อนฺตรํ ปริจฺฉินฺนากาสํ รูปนฺติ อาคตํ, กสฺมา อิธ
อรูปีติ วุตฺโตติ. สนิทสฺสนภาวปฏิกฺเขปโต. เตเนวาห "อนิทสฺสโน"ติ. ตสฺมึ หิ
รูปํ ลิขิตุํ, รูปปาตุภาวํ ทสฺเสตุํ น สกฺกา, ตสฺมา "อรูปี"ติ วุตฺโต. อนิทสฺสโนติ
ทสฺสนสฺส จกฺขุวิญฺญาณสฺส อนาปาโถ. อุปมาสํสนฺทเน ปเนตฺถ อากาโส วิย
เมตฺตจิตฺตํ, ตุลิกปญฺจมา จตฺตาโร รงฺคชาตา วิย ปญฺจ วจนปถา, ตุลิกปญฺจเม
รงฺเค คเหตฺวา อาคตปุริโส วิย ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล. ยถา
โส ตุลิกปญฺจเมหิ รงฺเคหิ อากาเส รูปปาตุภาวํ กาตุํ น สกฺโกติ, เอวํ โว
ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล เมตฺตจิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ กตฺวา โทสุปฺปตฺตึ
ทสฺเสตุํ น สกฺขิสฺสตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วิหริสฺสาม      ๒ ม. เต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘.
    [๒๓๐] ตติยอุปมายํ อาทิตฺตนฺติ ปชฺชลิตํ. คมฺภีรา อปฺปเมยฺยาติ
อิมิสฺสา คงฺคาย คมฺภีรฏฺฐานํ คาวุตํปิ อตฺถิ, อฑฺฒโยชนํปิ, โยชนํปิ. ปุถุลํ
ปนสฺสา เอวรูปํเยว, ทีฆโต ปน ปญฺจ โยชนสตานิ, สา กถํ คมฺภีรา
อปฺปเมยฺยาติ. เอเตน ปโยเคน ปริวตฺเตตฺวา อุทฺธเนน ๑- อุทกํ วิย ตาเปตุํ
อสกฺกุเณยฺยโต. ฐิโตทกํ ปน เกนจิ อุปาเยน องฺคุลมตฺตํ ๒- วา อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ
วา เอตํ ๓- ตาเปตุํ สกฺกา ภเวยฺย, อยํ ปน น สกฺกา, ตสฺมา เอวํ วุตฺตํ.
อุปมาสํสนฺทเน ปเนตฺถ คงฺคา วิย เมตฺตจิตฺตํ, ติณุกฺกํ อาทาย อาคตปุริโส
วิย ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล. ยถา โส อาทิตฺตาย ติณุกฺกาย
คงฺคํ ตาเปตุํ น สกฺโกติ, เอวํ โว ปญฺจ ปจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล
เมตฺตจิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ กาตุํ น สกฺขิสฺสตีติ.
    [๒๓๑] จตุตฺถอุปมายํ วิฬารภสฺตาติ วิฬารจมฺมปสิพฺพกา. สุมทฺทิตาติ สุฏฺฐุ
มทฺทิตา. สุปริมทฺทิตาติ อนฺโต จ พหิ จ สมนฺตโต สุปริมทฺทิตา. ตูลินีติ
สิมฺพลีตูลลตาตูลสมานา. ฉินฺนสสฺสราติ ฉินฺนสสฺสรสทฺทา. ๔- ฉินฺนปพฺภราติ
ฉินฺนปพฺภรสทฺทา. ๔- อุปมาสํสนฺทเน ปเนตฺถ วิฬารภสฺตา วิย เมตฺตจิตฺตํ,
กฏฺฐกถลํ ๕- อาทาย อาคตปุริโส วิย ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล. ยถา
โส กฏฺเฐน วา กถเลน วา วิฬารภสฺตํ  สรสรํ ภรภรํ สทฺทํ กาตุํ น สกฺโกติ,
เอวํ โว ปญฺจ วจนปเถ คเหตฺวา อาคตปุคฺคโล เมตฺตจิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ กตฺวา
โทสานุคตภาวํ กาตุํ น  สกฺขิสฺสตีติ
    [๒๓๒] โอจรกาติ อวจรกา เหฏฺฐาจรกา, นีจกมฺมการกาติ อตฺโถ. โย
มโน ปโทเสยฺยาติ โย ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา มโน ปโทเสยฺย, ตํ กกเจน
โอกฺกนฺตนํ นาธิวาเสยฺย. น เม โส เตน สาสนกโรติ โส เตน อนธิวาสเนน
มยฺหํ โอวาทกโร น โหติ. อาปตฺติ ปเนตฺถ นตฺถิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุทฺธเน     ๒ ม. องฺคุลิมตฺตํ   ๓ ฉ.ม. อฑฺฒงฺคุลมตฺตํ วา เอวํ
@๔-๔ ฉ.ม. ฉินฺนภพฺภราติ ฉินฺนภพฺภรสทฺทา   ๕ ฉ.ม. กฏฺฐกฐลํ, เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙.
    [๒๓๓] อณุํ วา ถูลํ วาติ อปฺปสาวชฺชํ วา มหาสาวชฺชํ วา.
ยํ ตุเมฺห นาธิวาเสยฺยาถาติ โย ตุเมฺหหิ อธิวาเสตพฺโพ น ภเวยฺยาติ อตฺโถ.
โน เหตํ ภนฺเตติ ภนฺเต อนธิวาเสตพฺพํ นาม วจนปถํ น ปสฺสามาติ อธิปฺปาโย.
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ อิติ ภควา อรหตฺเตน กูฏํ คณฺหนฺโต ยถานุสนฺธินา
เทสนํ นิฏฺฐเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      กกจูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๖-๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=132&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=132&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=263
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4208
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5012
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5012
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12