อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๑๖๙.
มุทุตา, กมฺมญฺญตา, อุปจโย, สนฺตติ, ชรตา, รูปสฺส อนิจฺจตา, กวฬิงฺกาโร
อาหาโร"ติ เอวํ ปาลิยํ อาคตา ปญฺจวีสติ รูปโกฏฺฐาสาติ น ชานาติ. เสยฺยถาปิ
โส โคปาลโก คณนโต คุนฺนํ รูปํ น ชานาติ, ตถูปโม อยํ ภิกฺขุ. โส
คณนโต รูปํ อชานนฺโต รูปํ ปริคฺคเหตฺวา อรูปํ ววตฺถเปตฺวา รูปารูปํ
ปริคฺคเหตฺวา ปจฺจยํ สลฺลกฺเขตฺวา ลกฺขณํ อาโรเปตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มตฺถกํ ปาเปตุํ
น สกฺโกติ. โส ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ อิมสฺมึ
สาสเน สีลสมาธิวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพาเนหิ น วฑฺฒติ, ยถา จ โส โคปาลโก
ปญฺจหิ โครเสหิ ปริพาหิโร โหติ, เอวํ อเสกฺเขน สีลกฺขนฺเธน, อเสกฺเขน
สมาธิปญฺญาวิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธนาติ ปญฺจหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิโร โหติ.
    สมุฏฺฐานโต น ชานาติ นาม "เอตฺตกํ รูปํ เอกสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ
ทฺวิสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ ติสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ จตุสมุฏฺฐานํ, เอตฺตกํ น กุโตจิ
สมุฏฺฐาตี"ติ น ชานาติ. เสยฺยถาปิ โส โคปาลโก วณฺณโต คุนฺนํ รูปํ น
ชานาติ, ตถูปโม อยํ ภิกฺขุ. โส สมุฏฺฐานโต รูปํ อชานนฺโต รูปํ ปริคฺคเหตฺวา
อรูปํ ววตฺถเปตฺวา ฯปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ลกฺขณฺกุสโล โหตีติ กมฺมลกฺขโณ พาโล, กมฺมลกฺขโณ ปณฺฑิโตติ
เอวํ วุตฺตํ กุสลากุสลกมฺมํ ปณฺฑิตพาลลกฺขณนฺติ น ชานาติ. โส เอวํ อชานนฺโต
พาเล วชฺเชตฺวา ปณฺฑิเต น เสวติ, พาเล วชฺเชตฺวา ปณฺฑิเต อเสวนฺโต
กปฺปิยากปฺปิยํ กุสลากุสลํ สาวชฺชานวชฺชํ ครุกลหุกํ สเตกิจฺฉาเตกิจฺฉํ
การณาการณํ น ชานาติ, ตํ อชานนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ.
โส ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ อิมสฺมึ สาสเน
ยถาวุตฺเตหิ สีลาทีหิ น วฑฺฒติ, โคปาลโก วิย จ ปญฺจหิ โครเสหิ ปญฺจหิ
ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิโร โหติ.
    น อาสาฏิกํ หาเรตา โหตีติ อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกนฺติ เอวํ
วุตฺตกามวิตกฺกาทโย ๑- น วิโนเทติ, โส อิมํ อกุสลวิตกฺกํ อาสาฏิกํ
อหาเรตฺวา ๒- วิตกฺกวสิโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุตฺเต กามวิตกฺกาทิเก    ๒ สี. อสาเฏตฺวา,
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
หุตฺวา วิจรนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ, โส ยถา ตสฺส
โคปาลกสฺส ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น วณํ ปฏิจฺฉาเทตา โหตีติ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี
โหตีติอาทินา นเยน สพฺพารมฺมเณสุ นิมิตฺตํ คณฺหนฺโต ยถา โส โคปาลโก
วณํ น ปฏิจฺฉาเทติ, เอวํ สํวรํ น สมฺปาเทติ, โส วิวฏทฺวาโร วิจรนฺโต
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ธูมํ กตฺตา โหตีติ โส โคปาลโก ธูมํ วิย ธมฺมเทสนาธูมํ น กโรติ,
ธมฺมกถํ วา สรภญฺญํ วา อุปนิสินฺนกถํ วา อนุโมทนํ วา น กโรติ, ตโต
นํ มนุสฺสา พหุสฺสุโต คุณวาติ น ชานนฺติ, เต คุณาคุณํ อชานนฺตาว ๑- จตูหิ
ปจฺจเยหิ สงฺคหํ น กโรนฺติ, โส ปจฺจเยหิ กิลมมาโน พุทฺธวจนํ สชฺฌายํ กาตุํ
วตฺตปฏิปตฺตึ ปูเรตุํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร
โหติ.
    น ติตฺถํ ชานาตีติ ติตฺถภูเต พหุสฺสุตภิกฺขูน อุปสงฺกมติ, อุปสงฺกมนฺโต
"อิทํ ภนฺเต พฺยญฺชนํ กถํ โรเปตพฺพํ, อิมสฺส ภาสิตสฺส โก อตฺโถ, อิมสฺมึ
ปาลิฏฺฐาเน ปาลิ กึ วทติ, อิมสฺมึ ฐาเน อตฺโถ กึ ทีเปตี"ติ เอวํ น
ปริปุจฺฉติ น ปริคฺคณฺหาติ ๒- น ปริปญฺหติ, น ชานาเปตีติ อตฺโถ. ตสฺส เต
เอวํ อปริปุจฺฉโต อวิวฏญฺเจว น วิวรนฺติ, ภาเชตฺวา น ทสฺเสนฺติ,
อนุตฺตานีกตญฺจ น อุตฺตานีกโรนฺติ, อปากฏํ น ปากฏํ กโรนฺติ. อเนกวิหิเตสุ จ
กงฺขาฏฺฐานีเยสุ ธมฺเมสูติ อเนกวิธาสุ กงฺขาสุ เอกํ กงฺขํปิ น ปฏิวิโนเทนฺติ.
กงฺขาเอว หิ กงฺขาฏฺฐานียา ธมฺมา นาม. ตตฺถ เอกํ กงฺขํปิ น นีหรนฺตีติ อตฺโถ. โส
เอวํ พหุสฺสุตติตฺถํ อนุปสงฺกมิตฺวา สกงฺโข กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น
สกฺโกติ. ยถา จ โส โคปาลโก ติตฺถํ น ชานาติ, เอวํ อยํปิ ภิกฺขุ ธมฺมติตฺถํ
น ชานาติ, อชานนฺโต อวิสเย ปญฺหํ ปุจฺฉติ, อาภิธมฺมิกํ อุปสงฺกมิตฺวา
กปฺปิยากปฺปิยํ ปุจฺฉติ, วินยธรํ อุปสงฺกมิตฺวา รูปารูปปริจฺเฉทํ ปุจฺฉติ, เต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อชานนฺตา     ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
อวิสเย ปุฏฺฐา กเถตุํ น สกฺโกนฺติ, โส อตฺตนา สกงฺโข กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น ปีตํ ชานาตีติ ยถา โส โคปาลโก ปีตาปีตํ น ชานาติ, เอวํ
ธมฺมูปสญฺหิตํ ปาโมชฺชํ น ชานาติ น ลภติ, สวนมยํ ปุญฺญกิริยาวตฺถุํ นิสฺสาย
อานิสํสํ น วินฺทติ, ธมฺมสฺสวนคฺคํ คนฺตฺวา สกฺกจฺจํ น สุณาติ, นิสินฺโน
นิทฺทายติ, กถํ กเถติ, อญฺญวิหิตโก โหติ, โส สกฺกจฺจํ ธมฺมํ อสุณนฺโต
กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น วีถึ ชานาตีติ โส โคปาลโก มคฺคามคฺคํ วิย "อยํ โลกิโย อยํ
โลกุตฺตโร"ติ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อชานนฺโต โลกิยมคฺเค
อภินิวิสิตฺวา โลกุตฺตรํ นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    น โคจรกุสโล โหตีติ โส โคปาลโก ปญฺจาหสตฺตาหวาเร วิย ๑-
จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน "อิเม โลกิยา อิเม โลกุตฺตรา"ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ,
อชานนฺโต สุขุมฏฺฐาเนสุ อตฺตโน ญาณํ จราเปตฺวา โลกิยสติปฏฺฐาเนสุ ๒-
อภินิวิสิตฺวา โลกุตฺตรํ นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
    อนวเสสโทหี จ โหตีติ ปฏิคฺคหเณ มตฺตํ อชานนฺโต อนวเสสํ ทุหติ.
นิทฺเทสวาเร ปนสฺส อภิหฏฺฐุํ ปวาเรนฺตีติ อภิหริตฺวา ปวาเรนฺติ. เอตฺถ เทฺว
อภิหารา วาจาภิหาโร จ ปจฺจยาภิหาโร จ. วาจาภิหาโร นาม มนุสฺสา ภิกฺขุสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา "วเทยฺยาถ ภนฺเต เยนตฺโถ"ติ ปวาเรนฺติ. ปจฺจยาภิหาโร
นาม วตฺถาทีนิ วา เตลผาณิตาทีนิ วา คเหตฺวา ภิกฺขุสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
"คณฺหถ ภนฺเต ยาวตเกน อตฺโถ"ติ วทนฺติ. ตตฺร ภิกฺขุ มตฺตํ น ชานาตีติ ภิกฺขุ
เตสุ ปจฺจเยสุ ปมาณํ น ชานาติ, "ทายกสฺส วโส เวทิตพฺโพ, เทยฺยธมฺมสฺส วโส
เวทิตพฺโพ, อตฺตโน ถาโม เวทิตพฺโพ"ติ รถวินีเต วุตฺตนเยน ปมาณยุตฺตํ
อคฺคเหตฺวา ยํ อาหรนฺติ, ตํ สพฺพํ คณฺหาตีติ อตฺโถ. มนุสฺสา วิปฺปฏิสาริโน
น ปุน อภิหริตฺวา ปวาเรนฺติ, โส ปจฺจเยหิ กิลมนฺโต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา
วฑฺเฒตุํ น สกฺโกติ ฯเปฯ ปริพาหิโร โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจาหิกวาเร สตฺตาหิกวาเร วิย         ๒ ฉ.ม. โลกิยสติปฏฺฐาเน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
    เต น อติเรกปูชาย ปูชิตา ๑- โหตีติ โส โคปาลโก มหาอุสเภ วิย เต
เถเร ภิกฺขู อิมาย อาวิ เจว รโห จ เมตฺตากายกมฺมาทิกาย อติเรกปูชาย น
ปูเชสิ. ๒- ตโต เถรา "อิเม อเมฺหสุ ครุจิตฺตีการํ น กโรนฺตี"ติ นวเก ภิกฺขู
ทฺวีหิ สงฺคเหหิ น สงฺคณฺหนฺติ, ๓- เนว ธมฺมสงฺคเหน สงฺคณฺหนฺติ ๓- น
อามิสสงฺคเหน จีวเรน วา ปตฺเตน วา ปตฺตปริยาปนฺเนน วา วสนฏฺฐาเนน วา.
กิลมนฺเต มิลายนฺเตปิ นปฺปฏิชคฺคนฺติ. ปาลึ วา อฏฺฐกถํ วา ธมฺมกถาพนฺธํ วา
คุยฺหคนฺถํ วา น สิกฺขาเปนฺติ. นวกา เถรานํ สนฺติกา สพฺพโส อิเม เทฺว สงฺคเห
อลภมานา อิมสฺมึ สาสเน ปติฏฺฐาตุํ น สกฺโกนฺติ. ยถา ตสฺส โคปาลกสฺส
โคคโณ น วฑฺฒติ, เอวํ สีลาทีนิ น วฑฺฒนฺติ. ยถา จ โส โคปาลโก ปญฺจหิ
โครเสหิ ปริพาหิโร โหติ, เอวํ ปญฺจหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ ปริพาหิรา โหนฺติ.
สุกฺกปกฺโข กณฺหปกฺเข วุตฺตวิปลฺลาสวเสน โยเชตฺวา เวทิตพฺโพติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    มหาโคปาลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๖๙-๑๗๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=4319&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4319&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=383
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=7106
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8286
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8286
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12