อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

หน้าที่ ๑๖๙.
ตตฺรายมธิปฺปาโย:- ยมิทํ ชายตีติ วุจฺจติ, ตํ มุญฺชโต อูสิกา วิย วิชฺชมานเมว
นิกฺขมตีติ. "เอสิกฏฺายฏฺิตาติปิ ปาโ, สุนิขาโต เอสิกตฺถมฺโภ นิจฺจโล ติฏฺติ,
เอวํ ิตาติ อตฺโถ. อุภเยนปิ เตสํ วินาสาภาวํ ทีเปติ. น วิปริณาเมนฺตีติ ปกตึ
น ชหนฺติ. น อญฺมญฺ พฺยาพาเธนฺตีติ อญฺมญฺ น อุปหนนฺติ. นาลนฺติ
น สมตฺถา.
      ปวีกาโยติอาทีสุ ปวีเยว ปวีกาโย, ปวีสมูโห วา, ตฺตถาติ เตสุ
ชีวสตฺตเมสุ ๑- กาเยสุ. นตฺถิ หนฺตา วาติ หนฺตุํ วา ฆาเตตุํ วา โสตุํ วา
สาเวตุํ วา ชานิตุํ วา ชานาเปตุํ วา สมตฺโถ นาม นตฺถีติ ทีเปติ. สตฺตนฺนํเยว ๒-
กายานนฺติ ยถา มุคฺคราสิอาทีสุ ปหตํ สตฺถํ มุคฺคราสิอาทีนํ อนฺตเรน ปวิสติ,
เอวํ สตฺตนฺนํ กายานํ อนฺตเรน ฉิทฺเทน วิวเรน สตฺถํ ปวิสติ. ตตฺถ
"อหํ อิมํ ชีวิตา โวโรเปมี"ติ เกวลํ สญฺามตฺตเมว โหตีติ ทสฺเสติ.
โยนิปฺปมุขสตสหสฺสานีติ ปมุขโยนีนํ อุตฺตมโยนีนํ จุทฺทสสตสหสฺสานิ อญฺานิ จ
สฏฺิสตานิ อญฺานิ จ ฉสตานิ. ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานีติ ปญฺจ กมฺมสตานิ จ, เกวลํ
ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกํ ทิฏฺึ ทีเปติ. ปญฺจ จ กมฺมานิ ตีณิ จ กมฺมานีติอาทีสุปิ
เอเสว นโย. เกจิ ปนาหุ "ปญฺจ กมฺมานีติ ปญฺจินฺทฺริยวเสน ภณติ. ๓- ตีณีติ
กายกมฺมาทิวเสนา"ติ. กมฺเม จ อฑฺฒกมฺเม จาติ เอตฺถ ปนสฺส กายกมฺมญฺจ
วจีกมฺมญฺจ กมฺมนฺติ ลทฺธิ, มโนกมฺมํ อุปฑฺฒกมฺมนฺติ. ทฺวฏฺิปฏิปทาติ ทฺวาสฏฺิ
ปฏิปทาติ วทติ. ทฺวฏฺนฺตรกปฺปาติ เอเกกสฺมึ ๔- กปฺเป จตุสฏฺิ อนฺตรกปฺปา
นาม โหนฺติ, อยํ ปน อญฺเ เทฺว อชานนฺโต เอวมาห. ฉฬาภิชาติโย
อปณฺณกสุตฺเต วิตฺถาริตา.
      อฏฺ ปุริสภูมิโยติ มนฺทภูมิ ขิฑฺฑาภูมิ ปทวีมํสกภูมิ อุชุคตภูมิ เสกฺขภูมิ
สมณภูมิ ชินภูมิ ปนฺนภูมีติ อิมา อฏฺ ปุริสภูมิโยติ วทติ. ตตฺถ ชาตทิวสโต
ปฏฺาย สตฺตทิวเส สมฺพาธฏฺานโต นิกฺขนฺตตฺตา สตฺตา มนฺทา โหนฺติ
โมมูหา. อยํ มนฺทภูมีติ วทติ. เย ปน ทุคฺคติโต อาคตา โหนฺติ, เต อภิณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สตฺตสุ  ๒ ฉ.ม. สตฺตนฺนํเตฺวว   ๓ สี. คณติ  ๔ ฉ.ม. เอกสฺมึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
โรทนฺติ เจว วิรวนฺติ จ. สุคติโต ๑- อาคตา ตํ ตํ อนุสฺสริตฺวา ๑- หสนฺติ.
อยํ ขิฑฺฑาภูมิ นาม. มาตาปิตูนํ หตฺถํ วา ปาทํ วา มญฺจํ วา ปี วา
คเหตฺวา ภูมิยํ ปทนิกฺขิปนํ วีมํสกภูมิ นาม. ปทสาว คนฺตุํ สมตฺถกาโล อุชุคตภูมิ
นาม. สิปฺปานํ สิกฺขนกาโล เสกฺขภูมิ นาม. ฆรา นิกฺขมฺม ปพฺพชฺชากาโล ๒-
สมณภูมิ นาม. อาจริยํ เสวิตฺวา ชานนกาโล ชินภูมิ นาม. ภิกฺขุ จ ปนฺนโก
ชิโน น กิญฺจิ  อาหาติ เอวํ อลาภึ สมณํ ปนฺนภูมีติ วทติ.
      เอกูนปญฺาส อาชีวสเตติ เอกูนปญฺาส อาชีววุตฺติสตานิ. ปริพฺพาชกสเตติ
ปริพฺพาชกปพฺพชฺชสตานิ. นาคาวาสสเตติ นาคมณฺฑลสตานิ. วีเส อินฺทฺริยสเตติ วีส
อินฺทฺริยสตานิ. ตึเส นิรยสเตติ ตึส นิรยสตานิ. รโชธาตุโยติ รชโอกิรณฏฺานานิ.
หตฺถปิฏฺิปาทปิฏฺาทีนิ สนฺธาย วทติ. สตฺต สญฺีคพฺภาติ โอฏฺโคณคทฺรภอช-
ปสุมิคมหึเส สนฺธาย วทติ. อสญฺีคพฺภาติ สาลิยวโคธูมมุคฺคกงฺคุวรกกุทฺรูสเก
สนฺธาย วทติ. นิคณฺิคพฺภาติ นิคณฺฑิมฺหิ ชาตคพฺภา, อจฺฉุเวฬุนฬาทโย
สนฺธาย วทติ. สตฺต เทวาติ พหู เทวา, โส ปน สตฺตาติ วทติ. มนุสฺสาปิ
อนนฺตา, โส สตฺตาติ วทติ. สตฺต ปีสาจาติ ปิสาจา มหนฺตา, สตฺตาติ วทติ.
      สราติ มหาสรา. กณฺณมุณฺฑกรถกาฬอโนตตฺตสีหปฺปปาตฉทฺทนฺตมุจฺจลินฺทกุณาลทเห ๓-
คเหตฺวา วทติ. ปวุฏาติ คนฺถิกา. ปปาตาติ มหาปปาตา. ปปาตสตานีติ
ขุทฺทกปปาตสตานิ. สุปินาติ มหาสุปินา. สุปินสตานีติ ขุทฺทกสุปินสตานิ.
มหากปฺปีโนติ ๔- มหากปฺปานํ. เอตฺถ เอกมฺหา สรา วสฺสสเต วสฺสสเต
กุสคฺเคน เอกํ อุทกพินฺทุํ นีหริตฺวา นีหริตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร
นิรุทเก กเต เอโก มหากปฺโปติ วทติ. เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ
เขเปตฺวา พาโล จ ปณฺฑิโต จ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรตีติ ๕- อยมสฺส ลทฺธิ. ปณฺฑิโตปิ
กิร อนฺตรา สุชฺฌิตุํ น สกฺโกติ, พาโลปิ ตโต อุทฺธํ น คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อาคตา ตํ อมุสฺสริตฺวา อนุสฺสริตฺวา            ๒ ฉ.ม. ปพฺพชนกาโล
@๓ ฉ.ม. กณฺณมุณฺฑรถกาฬอโนตตฺตสีหปปาตกุฬิรมุจลินฺทกุณาลทเห ๔ สี. มหากปฺปุโนติ
@๕ ฉ.ม. พาลา จ ปณฺฑิตา ทุกฺขสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
      สีเลนาติ อเจลกสีเลน วา อญฺเน วา เยน เกนจิ. วเตนาติ ตาทิเสน
วเตน. ตเปนาติ ตโปกมฺเมน. อปริปกฺกํ ปริปาเจติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
อนฺตรา วิสุชฺฌติ. ปริปกฺกํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตึ กโรติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
วุตฺตปริมาณํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา ยาติ. เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิ. ตญฺหิ อุภยมฺปิ
น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติ. โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิย. สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํ.
ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺโต. นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ
หายนวฑฺฒนานิ. น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถ.
อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสา, หาปนวฑฺฒนานเมเวตํ เววจนํ. อิทานิ ตมตฺถํ
อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปิ นามาติอาทิมาห. ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเตฺวา
กตสุตฺตคุฬํ. นิพฺเพิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ตฺวา ขิตฺตํ
สุตฺตปมาเณน นิพฺเพิยมานํ คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺถ ติฏฺติ น คจฺฉติ.
เอวเมวํ วุตฺตกาลโต อุทฺธํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติ.
      [๒๒๙] กิมิทนฺติ กิมิทํ ตว อญฺาณํ, กึ สพฺพญฺู นาม ตฺวนฺติ
เอวํ ปุฏฺโ สมาโน นิยติวาเท ปกฺขิปนฺโต สุญฺ เม อคารนฺติอาทิมาห.
      [๒๓๐] อนุสฺสวิโก โหตีติ อนุสฺสวนิสฺสิโต โหติ. อนุสฺสวสจฺโจติ สวนํ
สจฺจโต คเหตฺวา ิโต. ปีฏกสมฺปทายาติ วคฺคปณฺณาสกาย ปิฏกคนฺถสมฺปตฺติยา.
      [๒๓๒] มนฺโทติ มนฺทปญฺโ. โมมูโหติ อติมูโฬฺห. วาจาวิกฺเขปํ
อาปชฺชตีติ วาจาย วิกฺเขปํ อาปชฺชติ. กีทิสํ? อมราวิกฺเขปํ อปริยนฺตวิกฺเขปนฺติ
อตฺโถ. อถวา อมรา นาม มจฺฉชาติ. สา อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนาทิวเสน อุทเก
สนฺธาวมานา คเหตุํ น สกฺกาติ ๑- เอวเมว อยมฺปิ วาโท อิโต จิโต จ สนฺธาวติ,
คาหํ น อุปคจฺฉตีติ อมราวิกฺเขโปติ วุจฺจติ. ตํ อมราวิกฺเขปํ.
      เอวนฺติปิ เม โนติอาทีสุ อิทํ กุสลนฺติ ปุฏฺโ "เอวนฺติปิ เม โน"ติ
วทติ, ตโต กึ อกุสลนฺติ วุตฺเต "ตถาติปิ เม โน"ติ วทติ, กึ อุภยโต
อญฺถาติ วุตฺเต "อญฺถาติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต ติวิเธนาปิ น โหตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น สกฺโกติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
เต ลทฺธีติ วุตฺเต "โนติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต กึ โน โนติ เต ลทฺธีติ วุตฺเต
"โน โนติปิ เม โน"ติ วิกฺเขปมาปชฺชติ, เอกสฺมิมฺปิ ปกฺเข น ติฏฺติ. นิพฺพิชฺช
ปกฺกมตีติ อตฺตโนปิ เอส สตฺถา อวสฺสโย ภวิตุํ น สกฺโกติ, มยฺหํ กึ สกฺขิสฺสตีติ
นิพฺพินฺทิตฺวา ปกฺกมติ. ปุริเมสุปิ อนสฺสาสิเกสุ เอเสว นโย.
      [๒๓๔] สนฺนิธิการกํ กาเม ปริภุญฺชิตุนฺติ ยถา ปุพฺเพ คิหิภูโต สนฺนิธึ
กตฺวา วตฺถุกาเม ปริภุญฺชติ, เอวํ ติลตณฺฑุลสปฺปินวนีตาทีนิ สนฺนิธึ กตฺวา
อิทานิ ปริภุญฺชิตุํ อภพฺโพติ อตฺโถ. นนุ จ ขีณาสวสฺส วสนฏฺาเน ติลตณฺฑุลาทโย
ปญฺายนฺตีติ. โน น ปญฺายนฺติ, น ปเนส เต อตฺตโน อตฺถาย เปติ,
อผาสุกปพฺพชิตาทีนํ อตฺถาย เปติ. อนาคามิสฺส กถนฺติ. ตสฺสาปิ ปญฺจ
กามคุณา สพฺพโสว ปหีนา, ธมฺเมน ปน สเมน ๑- ลทฺธํ วิจาเรตฺวา
ปริภุญฺชติ.
      [๒๓๖] ปุตฺตมตาย ปุตฺตาติ โส กิร อิมํ ธมฺมํ สุตฺวา อาชีวกา มตา
นามาติ สญฺี หุตฺวา เอวมาห. อยญฺเจตฺถ อตฺโถ:- อาชีวกา มตา นาม,
เตสํ มาตา ปุตฺตมตา โหติ, อิติ อาชีวกา ปุตฺตมตาย ปุตฺตา นาม โหนฺติ.
สมเณ โคตเมติ สมเณ โคตเม พฺรหฺมจริยวาโส อตฺถิ, อญฺตฺถ นตฺถีติ ทีเปติ.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                       สนฺทกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ฉฏฺ.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๖๙-๑๗๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=4254&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4254&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=293
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=5062
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=5909
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=5909
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13