อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

ตตฺรายมธิปฺปาโย:- ยมิทํ ชายตีติ วุจฺจติ, ตํ มุญฺชโต อูสิกา วิย วิชฺชมานเมว
นิกฺขมตีติ. "เอสิกฏฺฐายฏฺฐิตาติปิ ปาโฐ, สุนิขาโต เอสิกตฺถมฺโภ นิจฺจโล ติฏฺฐติ,
เอวํ ฐิตาติ อตฺโถ. อุภเยนปิ เตสํ วินาสาภาวํ ทีเปติ. น วิปริณาเมนฺตีติ ปกตึ
น ชหนฺติ. น อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺตีติ อญฺญมญฺญํ น อุปหนนฺติ. นาลนฺติ
น สมตฺถา.
      ปฐวีกาโยติอาทีสุ ปฐวีเยว ปฐวีกาโย, ปฐวีสมูโห วา, ตฺตถาติ เตสุ
ชีวสตฺตเมสุ ๑- กาเยสุ. นตฺถิ หนฺตา วาติ หนฺตุํ วา ฆาเตตุํ วา โสตุํ วา
สาเวตุํ วา ชานิตุํ วา ชานาเปตุํ วา สมตฺโถ นาม นตฺถีติ ทีเปติ. สตฺตนฺนํเยว ๒-
กายานนฺติ ยถา มุคฺคราสิอาทีสุ ปหตํ สตฺถํ มุคฺคราสิอาทีนํ อนฺตเรน ปวิสติ,
เอวํ สตฺตนฺนํ กายานํ อนฺตเรน ฉิทฺเทน วิวเรน สตฺถํ ปวิสติ. ตตฺถ
"อหํ อิมํ ชีวิตา โวโรเปมี"ติ เกวลํ สญฺญามตฺตเมว โหตีติ ทสฺเสติ.
โยนิปฺปมุขสตสหสฺสานีติ ปมุขโยนีนํ อุตฺตมโยนีนํ จุทฺทสสตสหสฺสานิ อญฺญานิ จ
สฏฺฐิสตานิ อญฺญานิ จ ฉสตานิ. ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานีติ ปญฺจ กมฺมสตานิ จ, เกวลํ
ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกํ ทิฏฺฐึ ทีเปติ. ปญฺจ จ กมฺมานิ ตีณิ จ กมฺมานีติอาทีสุปิ
เอเสว นโย. เกจิ ปนาหุ "ปญฺจ กมฺมานีติ ปญฺจินฺทฺริยวเสน ภณติ. ๓- ตีณีติ
กายกมฺมาทิวเสนา"ติ. กมฺเม จ อฑฺฒกมฺเม จาติ เอตฺถ ปนสฺส กายกมฺมญฺจ
วจีกมฺมญฺจ กมฺมนฺติ ลทฺธิ, มโนกมฺมํ อุปฑฺฒกมฺมนฺติ. ทฺวฏฺฐิปฏิปทาติ ทฺวาสฏฺฐิ
ปฏิปทาติ วทติ. ทฺวฏฺฐนฺตรกปฺปาติ เอเกกสฺมึ ๔- กปฺเป จตุสฏฺฐิ อนฺตรกปฺปา
นาม โหนฺติ, อยํ ปน อญฺเญ เทฺว อชานนฺโต เอวมาห. ฉฬาภิชาติโย
อปณฺณกสุตฺเต วิตฺถาริตา.
      อฏฺฐ ปุริสภูมิโยติ มนฺทภูมิ ขิฑฺฑาภูมิ ปทวีมํสกภูมิ อุชุคตภูมิ เสกฺขภูมิ
สมณภูมิ ชินภูมิ ปนฺนภูมีติ อิมา อฏฺฐ ปุริสภูมิโยติ วทติ. ตตฺถ ชาตทิวสโต
ปฏฺฐาย สตฺตทิวเส สมฺพาธฏฺฐานโต นิกฺขนฺตตฺตา สตฺตา มนฺทา โหนฺติ
โมมูหา. อยํ มนฺทภูมีติ วทติ. เย ปน ทุคฺคติโต อาคตา โหนฺติ, เต อภิณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สตฺตสุ  ๒ ฉ.ม. สตฺตนฺนํเตฺวว   ๓ สี. คณติ  ๔ ฉ.ม. เอกสฺมึ
โรทนฺติ เจว วิรวนฺติ จ. สุคติโต ๑- อาคตา ตํ ตํ อนุสฺสริตฺวา ๑- หสนฺติ.
อยํ ขิฑฺฑาภูมิ นาม. มาตาปิตูนํ หตฺถํ วา ปาทํ วา มญฺจํ วา ปีฐํ วา
คเหตฺวา ภูมิยํ ปทนิกฺขิปนํ วีมํสกภูมิ นาม. ปทสาว คนฺตุํ สมตฺถกาโล อุชุคตภูมิ
นาม. สิปฺปานํ สิกฺขนกาโล เสกฺขภูมิ นาม. ฆรา นิกฺขมฺม ปพฺพชฺชากาโล ๒-
สมณภูมิ นาม. อาจริยํ เสวิตฺวา ชานนกาโล ชินภูมิ นาม. ภิกฺขุ จ ปนฺนโก
ชิโน น กิญฺจิ  อาหาติ เอวํ อลาภึ สมณํ ปนฺนภูมีติ วทติ.
      เอกูนปญฺญาส อาชีวสเตติ เอกูนปญฺญาส อาชีววุตฺติสตานิ. ปริพฺพาชกสเตติ
ปริพฺพาชกปพฺพชฺชสตานิ. นาคาวาสสเตติ นาคมณฺฑลสตานิ. วีเส อินฺทฺริยสเตติ วีส
อินฺทฺริยสตานิ. ตึเส นิรยสเตติ ตึส นิรยสตานิ. รโชธาตุโยติ รชโอกิรณฏฺฐานานิ.
หตฺถปิฏฺฐิปาทปิฏฺฐาทีนิ สนฺธาย วทติ. สตฺต สญฺญีคพฺภาติ โอฏฺฐโคณคทฺรภอช-
ปสุมิคมหึเส สนฺธาย วทติ. อสญฺญีคพฺภาติ สาลิยวโคธูมมุคฺคกงฺคุวรกกุทฺรูสเก
สนฺธาย วทติ. นิคณฺฐิคพฺภาติ นิคณฺฑิมฺหิ ชาตคพฺภา, อจฺฉุเวฬุนฬาทโย
สนฺธาย วทติ. สตฺต เทวาติ พหู เทวา, โส ปน สตฺตาติ วทติ. มนุสฺสาปิ
อนนฺตา, โส สตฺตาติ วทติ. สตฺต ปีสาจาติ ปิสาจา มหนฺตา, สตฺตาติ วทติ.
      สราติ มหาสรา. กณฺณมุณฺฑกรถกาฬอโนตตฺตสีหปฺปปาตฉทฺทนฺตมุจฺจลินฺทกุณาลทเห ๓-
คเหตฺวา วทติ. ปวุฏาติ คนฺถิกา. ปปาตาติ มหาปปาตา. ปปาตสตานีติ
ขุทฺทกปปาตสตานิ. สุปินาติ มหาสุปินา. สุปินสตานีติ ขุทฺทกสุปินสตานิ.
มหากปฺปีโนติ ๔- มหากปฺปานํ. เอตฺถ เอกมฺหา สรา วสฺสสเต วสฺสสเต
กุสคฺเคน เอกํ อุทกพินฺทุํ นีหริตฺวา นีหริตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร
นิรุทเก กเต เอโก มหากปฺโปติ วทติ. เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ
เขเปตฺวา พาโล จ ปณฺฑิโต จ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรตีติ ๕- อยมสฺส ลทฺธิ. ปณฺฑิโตปิ
กิร อนฺตรา สุชฺฌิตุํ น สกฺโกติ, พาโลปิ ตโต อุทฺธํ น คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อาคตา ตํ อมุสฺสริตฺวา อนุสฺสริตฺวา            ๒ ฉ.ม. ปพฺพชนกาโล
@๓ ฉ.ม. กณฺณมุณฺฑรถกาฬอโนตตฺตสีหปปาตกุฬิรมุจลินฺทกุณาลทเห ๔ สี. มหากปฺปุโนติ
@๕ ฉ.ม. พาลา จ ปณฺฑิตา ทุกฺขสฺสนฺติ
      สีเลนาติ อเจลกสีเลน วา อญฺเญน วา เยน เกนจิ. วเตนาติ ตาทิเสน
วเตน. ตเปนาติ ตโปกมฺเมน. อปริปกฺกํ ปริปาเจติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
อนฺตรา วิสุชฺฌติ. ปริปกฺกํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตึ กโรติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
วุตฺตปริมาณํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา ยาติ. เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิ. ตญฺหิ อุภยมฺปิ
น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติ. โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิย. สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํ.
ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺโต. นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ
หายนวฑฺฒนานิ. น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถ.
อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสา, หาปนวฑฺฒนานเมเวตํ เววจนํ. อิทานิ ตมตฺถํ
อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปิ นามาติอาทิมาห. ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเฐตฺวา
กตสุตฺตคุฬํ. นิพฺเพฐิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ฐตฺวา ขิตฺตํ
สุตฺตปมาเณน นิพฺเพฐิยมานํ คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺถ ติฏฺฐติ น คจฺฉติ.
เอวเมวํ วุตฺตกาลโต อุทฺธํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติ.
      [๒๒๙] กิมิทนฺติ กิมิทํ ตว อญฺญาณํ, กึ สพฺพญฺญู นาม ตฺวนฺติ
เอวํ ปุฏฺโฐ สมาโน นิยติวาเท ปกฺขิปนฺโต สุญฺญํ เม อคารนฺติอาทิมาห.
      [๒๓๐] อนุสฺสวิโก โหตีติ อนุสฺสวนิสฺสิโต โหติ. อนุสฺสวสจฺโจติ สวนํ
สจฺจโต คเหตฺวา ฐิโต. ปีฏกสมฺปทายาติ วคฺคปณฺณาสกาย ปิฏกคนฺถสมฺปตฺติยา.
      [๒๓๒] มนฺโทติ มนฺทปญฺโญ. โมมูโหติ อติมูโฬฺห. วาจาวิกฺเขปํ
อาปชฺชตีติ วาจาย วิกฺเขปํ อาปชฺชติ. กีทิสํ? อมราวิกฺเขปํ อปริยนฺตวิกฺเขปนฺติ
อตฺโถ. อถวา อมรา นาม มจฺฉชาติ. สา อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนาทิวเสน อุทเก
สนฺธาวมานา คเหตุํ น สกฺกาติ ๑- เอวเมว อยมฺปิ วาโท อิโต จิโต จ สนฺธาวติ,
คาหํ น อุปคจฺฉตีติ อมราวิกฺเขโปติ วุจฺจติ. ตํ อมราวิกฺเขปํ.
      เอวนฺติปิ เม โนติอาทีสุ อิทํ กุสลนฺติ ปุฏฺโฐ "เอวนฺติปิ เม โน"ติ
วทติ, ตโต กึ อกุสลนฺติ วุตฺเต "ตถาติปิ เม โน"ติ วทติ, กึ อุภยโต
อญฺญถาติ วุตฺเต "อญฺญถาติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต ติวิเธนาปิ น โหตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น สกฺโกติ
เต ลทฺธีติ วุตฺเต "โนติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต กึ โน โนติ เต ลทฺธีติ วุตฺเต
"โน โนติปิ เม โน"ติ วิกฺเขปมาปชฺชติ, เอกสฺมิมฺปิ ปกฺเข น ติฏฺฐติ. นิพฺพิชฺช
ปกฺกมตีติ อตฺตโนปิ เอส สตฺถา อวสฺสโย ภวิตุํ น สกฺโกติ, มยฺหํ กึ สกฺขิสฺสตีติ
นิพฺพินฺทิตฺวา ปกฺกมติ. ปุริเมสุปิ อนสฺสาสิเกสุ เอเสว นโย.
      [๒๓๔] สนฺนิธิการกํ กาเม ปริภุญฺชิตุนฺติ ยถา ปุพฺเพ คิหิภูโต สนฺนิธึ
กตฺวา วตฺถุกาเม ปริภุญฺชติ, เอวํ ติลตณฺฑุลสปฺปินวนีตาทีนิ สนฺนิธึ กตฺวา
อิทานิ ปริภุญฺชิตุํ อภพฺโพติ อตฺโถ. นนุ จ ขีณาสวสฺส วสนฏฺฐาเน ติลตณฺฑุลาทโย
ปญฺญายนฺตีติ. โน น ปญฺญายนฺติ, น ปเนส เต อตฺตโน อตฺถาย ฐเปติ,
อผาสุกปพฺพชิตาทีนํ อตฺถาย ฐเปติ. อนาคามิสฺส กถนฺติ. ตสฺสาปิ ปญฺจ
กามคุณา สพฺพโสว ปหีนา, ธมฺเมน ปน สเมน ๑- ลทฺธํ วิจาเรตฺวา
ปริภุญฺชติ.
      [๒๓๖] ปุตฺตมตาย ปุตฺตาติ โส กิร อิมํ ธมฺมํ สุตฺวา อาชีวกา มตา
นามาติ สญฺญี หุตฺวา เอวมาห. อยญฺเจตฺถ อตฺโถ:- อาชีวกา มตา นาม,
เตสํ มาตา ปุตฺตมตา โหติ, อิติ อาชีวกา ปุตฺตมตาย ปุตฺตา นาม โหนฺติ.
สมเณ โคตเมติ สมเณ โคตเม พฺรหฺมจริยวาโส อตฺถิ, อญฺญตฺถ นตฺถีติ ทีเปติ.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                       สนฺทกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ฉฏฺฐํ.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๖๙-๑๗๒.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=4254&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4254&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=293
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=5062
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=5909
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=5909
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13