บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๙

หน้าที่ ๒๕๕.

วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ น ภควา อุฏฺฐาย ทฺวารํ วิวริ, วิวรตูติ ปน หตฺถํ ปสาเรสิ. ตโต "ภควา ตุมฺเหหิ อเนเกสุ กปฺปโกฏีสุ ทานํ ททมาเนหิ น สหตฺถา ทฺวารวิวรณกมฺมํ กตนฺ"ติ สยเมว ทวารํ วิวฏํ. ตํ ปน ยสฺมา ภควโต มเนน วิวฏํ, ตสฺมา "วิวริ ภควา ทฺวารนฺ"ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. วิหารํ ปวิสิตฺวาติ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา. ตสฺมึ ปน ปวิฏฺฐมตฺเตเยว การายโน ปญฺจ ราชกกุธภณฺฑานิ คเหตฺวา ขนฺธาวารํ คนฺตฺวา วิฑูฑภํ ^๑- อามนฺเตสิ "ฉตฺตํ สมฺม อุสฺสาเปหี"ติ. มยฺหํ ปิตา กึ คโตติ. ปิตรํ มา ปุจฺฉ, สเจ ตฺวํ น อุสฺสาเปสิ, ตํ คณฺหิตฺวา อหํ อุสฺสาเปมีติ. "อุสฺสาเปมิ สมฺมา"ติ สมฺปฏิจฺฉิ. การายโน รญฺโญ เอกํ อสฺสญฺจ อสิญฺจ เอกเมว จ ปริจาริกํ อิตฺถึ ฐเปตฺวา "สเจ ราชา ชีวิเตน อตฺถิโก, มา อาคจฺฉตู"ติ วตฺวา วิฑูฑภสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ตํ คเหตฺวา สาวตฺถิเมว คโต. [๓๖๗] ธมฺมนฺวโยติ ปจฺจกฺขญาณสงฺขาตสฺส ธมฺมสฺส อนุนโย อนุมานํ, อนุพุทฺธีติ อตฺโถ. อิทานิ เยนสฺส ธมฺมนฺวเยน "สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา"ติอาทิ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ อิธ ปนาหํ ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ อาปาณโกฏิกนฺติ ปาโณติ ชีวิตํ, ตํ มริยาทํ ^๒- อนฺโต กริตฺวา, มรณสมเยปิ จรนฺติเยว, ตํ น วีติกฺกมนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. "อปาณโกฏิกนฺ"ติปิ ปาโฐ, อาชีวปริยนฺตนฺติ ^๓- อตฺโถ. ยถา เอกจฺเจ ชีวิตเหตุ อติกฺกมนฺตา ปาณโกฏิกํ ^๔- กตฺวา จรนฺติ, น เอวนฺติ อตฺโถ. อยํปิ โข เม ภนฺเตติ พุทฺธสุพุทฺธตาย ธมฺมสฺวากฺขาตตาย สํฆสุปฏิปนฺนตาย จ เอตํ เอวํ โหติ, เอวํ หิ เม ภนฺเต อยํ ภควติ ธมฺมนฺวโย โหตีติ ทีเปติ. เอเสว นโย สพฺพตฺถ. [๓๖๙] น วิย มญฺเญ จกฺขุํ พนฺธนฺเตติ จกฺขุํ อพนฺธนฺเต วิย. อปาสาทิกํ หิ ทิสฺวา ปุน โอโลกนกิจฺจํ น โหติ, ตสฺมา โส จกฺขุํ น พนฺธติ นาม. ปาสาทิกํ ทิสฺวา ปุนปฺปุนํ โอโลกนกิจฺจํ โหติ, ตสฺมา โส จกฺขุํ พนฺธติ นาม. อิเม จ อปาสาทิกา, ตสฺมา เอวมาห. พนฺธุกโรโค โนติ กุลโรโค ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. วิฏูฏภํ ^๒ สี.,ก. ปาณโกฏึ ชีวิตมริยาทํ @^๓ ฉ.ม. อาชีวิตปริยนฺตนฺติ ^๔ สี. ก. น ปาณโกฏิกํ @^๕ ม. พนฺธุกโรคิโนติ กุลโรคา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๖.

อมฺหากํ กุเล ชาตา เอวรูปา โหนฺตีติ วทนฺติ. อุฬารนฺติ มเหสกฺขํ. ปุพฺเพนาปรนฺติ ปุพฺพโต อปรํ วิเสสํ. ตตฺถ จ ^๑- กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตนฺโต อุฬารํ ปุพฺเพ ^๒- วิเสสํ สญฺชานาติ นาม, สมาปตฺตึ ปทฏฺฐานํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ คณฺหนฺโต อุฬารํ ปุพพโต อปรํ วิเสสํ สญฺชานาติ นาม. [๓๗๐] ฆาเตตายํ วา ฆาเตตุนฺติ ฆาเตตพฺพยุตฺตกํ ฆาเตตุํ. ชาเปตายํ วา ชาเปตุนฺติ ธเนน วา ชาเปตพฺพยุตฺตกํ ชาเปตุํ ชานิตุํ อธนํ กาตุํ. ปพฺพาเชตายํ วา ปพฺพาเชตุนฺติ รฏฺฐโต วา ปพฺพาเชตพฺพยุตฺตกํ ปพฺพาเชตุํ. [๓๗๓] อิสิทตฺตปุราณาติ ^๓- อิสิทตฺโต จ ปุราโณ จ. เตสุ เอโก พฺรหฺมจารี, เอโก สทารสนฺตุฏฺโฐ. มมภตฺตาติ มม สนฺตกํ ภตฺตํ เอเตสนฺติ มมภตฺตา. มมยานาติ มม สนฺตกํ ยานํ เอเตสนฺติ มมยานา. ชีวิตํ ^๔- ทาตาติ ชีวิตวุตฺตึ ทาตา. วีมํสมาโนติ อุปปริกฺขมาโน. ตทา กิร ราชา นิทฺทํ อโนกฺกนฺโตว โอกฺกนฺโต วิย หุตฺวา นิปชฺชิ. อถ เต ถปตโย "กตรสฺมึ ทิสาภาเค ภควา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อสุกสฺมึ นามา"ติ สุตฺวา มนฺตยึสุ "เยน สมฺมาสมฺพุทฺโธ, เตน สีเส กเต ราชา ปาทโต โหติ. เยน ราชา, เตน สีเส กเต สตฺถา ปาทโต โหติ, กึ กริสฺสามา"ติ. ตโต เนสํ เอตทโหสิ "ราชา กุปฺปมาโน ยํ อมฺหากํ เทติ, ตํ อจฺฉินฺเทยฺย. น โข ปน มยํ สกฺโกม ชานมานา สตฺถารํ ปาทโต กาตุนฺ"ติ ราชานํ ปาทโต กตฺวา นิปชฺชึสุ. ตํ สนฺธาย อยํ ราชา เอวมาห. [๓๗๔] ปกฺกามีติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา การายนสฺส ฐิตฏฺฐานํ คโต, ตํ ตตฺถ อทิสฺวา ขนฺธาวารฏฺฐานํ คโต, ตตฺถาปิ อญฺญํ อทิสฺวา ตํ อิตฺถึ ปุจฺฉิ. สา สพฺพํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขิ. ราชา "น อิทานิ มยา เอกเกน ตตฺถ คนฺตพฺพํ, ราชคหํ คนฺตฺวา ภาคิเนยฺเยน สทฺธึ อาคนฺตฺวา มยฺหํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามี"ติ ราชคหํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กณาชกภตฺตญฺเจว ภุญฺชิ, พหลอุทกญฺจ ปิวิ. ตสฺส สุขุมาลปกติกสฺส อาหาโร น สมฺมาปริณามิ โส ราชคหํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ม. ปุพฺเพน @^๓ ม.,ก. อิสิทนฺตปุราณาติ ^๔ ฉ. ชีวิกาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.

ปาปุณนฺโตปิ วิกาเล ทฺวาเรสุ ปิหิเตสุ ปาปุณิ. "อชฺช สาลายํ สยิตฺวา เสฺว มยฺหํ ภาคิเนยฺยํ ปสฺสิสฺสามี"ติ พหินคเร สาลาย นิปชฺชิ. ตสฺส รตฺติภาเค อุฏฺฐานานิ ปวตฺตึสุ, กติปยวาเร พหิ นิกฺขมิ. ตโต ปฏฺฐาย ปทสา คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺสา อิตฺถิยา องฺเก นิปชฺชิตฺวา พลวปจฺจูเส กาลมกาสิ. สา ตสฺส มตภาวํ ญตฺวา "ทฺวีสุ รฏฺเฐสุ ^๑- รชฺชํ กาเรตฺวา อิทานิ ปรสฺส พหินคเร อนาถสาลาย อนาถกาลกิริยํ กตฺวา นิปนฺโน มยฺหํ สามิ โกสลราชา"ติอาทีนิ วทมานา อุจฺจาสทฺเทน ปริเทวิตุํ อารภิ. มนุสฺสา สุตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา อาคนฺตฺวา ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา อาคตการณํ ญตฺวา มหาปริหาเรน สรีรกิจฺจํ กริตฺวา "วิฑูฑภํ คณฺหิสฺสามี"ติ เภริญฺจาราเปตฺวา ^๒- พลกายํ สนฺนิปาเตสิ. อมจฺจา ปาเทสุ นิปติตฺวา "สเจ เทว ตุมฺหากํ มาตุโล อโรโค อสฺส, ตุมฺหากํ คนฺตุํ ยุตฺตํ ภเวยฺย, อิทานิ ปน วิฑูฑโภปิ ตุเมฺห นิสฺสาย ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุํ อรหติเยวา"ติ สญฺญาเปตฺวา นิวาเรสุํ. ธมฺมเจติยานีติ ธมฺมสฺส จิตฺตีการวจนานิ. ตีสุ หิ รตเนสุ ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตีกาเร กเต สพฺพตฺถ กโตเยว โหติ, ตสฺมา ภควติ จิตฺตีกาเร กเต ธมฺโมปิ กโตว โหตีติ ภควา "ธมฺมเจติยานี"ติ อาห. อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ, ปุพฺพภาคปฏิปตฺติภูตานีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. รชฺเชสุ ^๒ ฉ.ม. เภรึ จราเปตฺวา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๕๕-๒๕๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=6420&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=6420&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=559 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=8789 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=10362 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=10362 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13