บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๓

ปญฺาวคฺเค มาติกกถา [๗๓๗] นิจฺฉาโต มุจฺจตีติ ^๑- วิโมกฺโข วิชฺชาวิมุตฺติ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺา ปสฺสทฺธิ าณํ ทสฺสนํ สุทฺธิ ^๒- เนกฺขมฺมํ นิสฺสรณํ ปวิเวโก โวสฺสคฺโค จริยา ฌานวิโมกฺโข ภาวนาธิฏฺานชีวิตํ ^๓- ฯ {๗๓๗.๑} นิจฺฉาโตติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต นิจฺฉาโต อพฺยาปาเทน พฺยาปาทโต นิจฺฉาโต ฯเปฯ ปมชฺฌาเนน นีวรเณหิ นิจฺฉาโต ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเสหิ นิจฺฉาโต มุจฺจติ ^๔- ฯ {๗๓๗.๒} วิโมกฺโขติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ วิโมกฺโข อพฺยาปาเทน พฺยาปาทโต มุจฺจตีติ วิโมกฺโข ฯเปฯ ปมชฺฌาเนน นีวรเณหิ มุจฺจตีติ วิโมกฺโข ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. - โมกฺโข วิโมกฺโข ฯ เอวมุปริปิ ฯ นิจฺจโต วิมุตฺตีติ ฯ @^๒ ม. ยุ. วิสุทฺธิ ฯ ^๓ ม. ยุ. ภาวนา อธิฏฺานํ ชีวิตํ ฯ ^๔ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓๘.

สพฺพกิเลเสหิ มุจฺจตีติ วิโมกฺโข ฯ {๗๓๗.๓} วิชฺชาวิมุตฺตีติ เนกฺขมฺมํ วิชฺชตีติ วิชฺชา กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ วิมุตฺติ วิชฺชนฺโต มุจฺจติ มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ อพฺยาปาทํ ^๑- วิชฺชตีติ วิชฺชา พฺยาปาทโต มุจฺจตีติ วิมุตฺติ วิชฺชนฺโต มุจฺจติ มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺโค วิชฺชตีติ วิชฺชา สพฺพกิเลเสหิ มุจฺจตีติ วิมุตฺติ วิชฺชนฺโต มุจฺจติ มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ ฯ [๗๓๘] อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺาติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ โย ตตฺถ สํวรฏฺโ อยํ อธิสีลสิกฺขา โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ โย ตตฺถ สํวรฏฺโ อยํ อธิสีลสิกฺขา โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา ฯ [๗๓๙] ปสฺสทฺธีติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ ฯ {๗๓๙.๑} าณนฺติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ าตฏฺเน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อพฺยาปาโท ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓๙.

าณํ พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท าตฏฺเน าณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค าตฏฺเน าณํ ฯ {๗๓๙.๒} ทสฺสนนฺติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ ทิฏฺตฺตา ทสฺสนํ พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท ทิฏฺตฺตา ทสฺสนํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค ทิฏฺตฺตา ทสฺสนํ ฯ {๗๓๙.๓} วิสุทฺธีติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺเมน วิสุชฺฌติ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาเทน วิสุชฺฌติ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺเคน วิสุชฺฌติ ฯ [๗๔๐] เนกฺขมฺมนฺติ กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมํ รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อารุปฺปํ ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ นิโรโธ ตสฺส เนกฺขมฺมํ พฺยาปาทสฺส อพฺยาปาโท เนกฺขมฺมํ ถีนมิทฺธสฺส อาโลกสญฺา เนกฺขมฺมํ ฯเปฯ ฯ {๗๔๐.๑} นิสฺสรณนฺติ กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมํ รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อารุปฺปํ ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณํ กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ นิสฺสรณํ พฺยาปาทสฺส อพฺยาปาโท นิสฺสรณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ อรหตฺตมคฺโค นิสฺสรณํ ฯ {๗๔๐.๒} ปวิเวโกติ กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ ปวิเวโก พฺยาปาทสฺส อพฺยาปาโท ปวิเวโก ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ อรหตฺตมคฺโค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔๐.

ปวิเวโก ฯ {๗๔๐.๓} โวสฺสคฺโคติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ โวสฺสชฺชติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โวสฺสชฺชติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส โวสฺสชฺชติ ฯ {๗๔๐.๔} จริยาติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺเมน จรติ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาเทน จรติ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺเคน จรติ ฯ {๗๔๐.๕} ฌานวิโมกฺโขติ เนกฺขมฺมํ ชายตีติ ฌานํ กามจฺฉนฺทํ ฌาเปตีติ ฌานํ ชายนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ชายนฺตีติ ธมฺมา ฌาเปนฺตีติ กิเลเส ชาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข อพฺยาปาโท ชายตีติ ฌานํ พฺยาปาทํ ฌาเปตีติ ฌานํ อาโลกสญฺา ชายตีติ ฌานํ ฯเปฯ ถีนมิทฺธํ ฌาเปตีติ ฌานํ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺโค ชายตีติ ฌานํ สพฺพกิเลเส ฌาเปตีติ ฌานํ ชายนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ ฌานวิโมกฺโข ชายนฺตีติ ธมฺมา ฌาเปนฺตีติ กิเลเส ชาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข ฯ [๗๔๑] ภาวนาธิฏฺานชีวิตนฺติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺานสมฺปนฺโน สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔๑.

สมํ ชีวติ โน วิสมํ สมฺมา ชีวติ โน มิจฺฉา วิสุทฺธํ ชีวติ โน กิลิฏฺนฺติ อาชีวสมฺปนฺโน สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน ยญฺเทว ปริสํ อุปสงฺกมติ ยทิ ขตฺติยปริสํ ยทิ พฺราหฺมณปริสํ ยทิ คหปติปริสํ ยทิ สมณปริสํ วิสารโท อุปสงฺกมติ อมงฺกุภูโต ตํ กิสฺสเหตุ ตถา หิ โส ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน ถีนมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน อุทฺธจฺจํ ปชหนฺโต อวิกฺเขปํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน วิจิกิจฺฉํ ปชหนฺโต ธมฺมววตฺถานํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน {๗๔๑.๑} อวิชฺชํ ปชหนฺโต าณํ ^๑- ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน อรตึ ปชหนฺโต ปามุชฺชํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน นีวรณํ ^๒- ปชหนฺโต ปมชฺฌานํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคํ ภาเวตีติ ภาวนาสมฺปนฺโน อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺานสมฺปนฺโน สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน สมํ ชีวติ โน วิสมํ สมฺมา ชีวติ โน มิจฺฉา วิสุทฺธํ ชีวติ โน กิลิฏฺนฺติ อาชีวสมฺปนฺโน สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน ยญฺเทว ปริสํ อุปสงฺกมติ ยทิ ขตฺติยปริสํ ยทิ พฺราหฺมณปริสํ ยทิ คหปติปริสํ ยทิ สมณปริสํ วิสารโท อุปสงฺกมติ อมงฺกุภูโต ตํ กิสฺสเหตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิชฺชํ ฯ ^๒ ม. นีวรเณ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔๒.

ตถา หิ โส ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโนติ ฯ มาติกกถา นิฏฺิตา ฯ ปฏิสมฺภิทาปกรณํ สมตฺตํ ฯ ตตฺรุทฺทานํ ภวติ าณํ ทิฏฺิ จ อสฺสาสํ ^๑- อินฺทฺริยํ วิโมกฺเขน ปญฺจมํ คติกมฺมํ วิปลฺลาโส มคฺโค มณฺเฑน ^๒- เต ทส ยุคนทฺธํ สจฺจโพชฺฌงฺคา เมตฺตา วิราเคน ปญฺจมํ ปฏิสมฺภิทา ธมฺมจกฺกํ โลกุตฺตรํ พลํ สุญฺโต เต ทส ^๓- ปญฺา อิทฺธิ อภิสมโย วิเวกํ จริเยน ^๔- ปญฺจมํ ปาฏิหิริยญฺจ สมสีสญฺจ ^๕- สติปฏฺานํ วิปสฺสนา ^๖- ตติเย ปญฺวคฺคมฺหิ มาติกาย จ เต ทสาติ ฯ ^[๗]- ติวคฺโค ยสฺส วิกฺเขโป ^๘- ปฏิสมฺภิทาปกรเณ อนนฺตนยมคฺเคสุ คมฺภีโร สาครูปโม นภํ จ ตารกากิณฺณํ ถูโล ชาตสฺสโร ยถา กถิกานํ วิลาสาย โยคินํ าณโชตนนฺติ ฯ อิติ ปฏิสมฺภิทา นิฏฺิตา ฯ ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อานาปานํ ฯ ^๒ ยุ. มณฺโฑติ ฯ ^๓ ม. าณํ ... เต ทสาติ อิเม ปาา @นตฺถิ ฯ ยุ. เต ทสาติ อิทํ ปาทฺวยํ นตฺถิ ฯ ^๔ ม. ยุ. วิเวโก จริยปญฺจโม ฯ @^๕ ม. ปาฏิหาริ สมสีสิ ฯ ยุ. ปฏิหาริยญฺจ ... ฯ ^๖ ยุ. สติ วิปสฺสนมาติกาติ ฯ @^๗ ม. มหาวคฺโค ยุคนทฺโธ ปญฺาวคฺโค จ นามโก ฯ ^๘ ม. ตโยว วคฺโค อิมมฺหิ ฯ