ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Sangani.A. (atthasalini)

                          Dukaniddesavannana
                          upadabhajaniyakatha
     [595] Idani duvidhasangahadisu "atthi rupam upada, atthi rupam no
upada"ti evam bhedasabbhavato pucchapubbangamam padabhajanam dassento "katamantam
rupam upada"tiadimaha. Tattha upadiyatiti upada. Mahabhutani gahetva amuncitva
tani nissaya pavattatiti attho. Idani tam pabhedato 7- dassento "cakkhayatanan"ti-
adimaha.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/462/412     2 cha.Ma. bharukacchaka         3 Si. samvaddha, cha.Ma. samvuddha
@4 Si. sanjatatthanena      5 Si.,i.,ka. katamam khandhagananam   6 abhi. 37/471/284
@7 Ma. pabhedam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page365.

[596] Evam tevisatividham upadarupam sankhepato uddisitva puna tadeva vittharato niddisanto "katamantam rupam cakkhayatanan"tiadimaha. Tattha duvidham cakkhu mamsacakkhu pannacakkhu ca. Etesu buddhacakkhu samantacakkhu nanacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhuti pancavidham pannacakkhu. Tattha "addasam kho aham bhikkhave buddhacakkhuna lokam volokento satte apparajakkhe .pe. Duvinnapaye"ti 1- idam buddhacakkhu nama. "samantacakkhu vuccati sabbannutananan"ti 2- idam samantacakkhu nama. "cakkhum udapadi, nanam udapadi"ti 3- idam nanacakkhu nama. "addasam kho aham bhikkhave dibbena cakkhuna visuddhena"ti 4- idam dibbacakkhu nama. "tasmimyevasane virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi"ti 5- idam hetthimamaggattayasankhatam nanam dhammacakkhu nama. Mamsacakkhupi sasambharacakkhu pasadacakkhuti duvidham hoti. Tattha yvayam akkhikupake patitthito hettha akkhikupakatthikena upari bhamukatthikena ubhato akkhikupehi 6- anto matthalungena bahiddha akkhilomehi paricchinno mamsapindo, sankhepato "catasso dhatuyo vanno gandho raso oja sambhavo santhanam jivitam bhavo kayappasado cakkhuppasado"ti cuddasa sambhara, 7- vittharato "catasso dhatuyo tamsannissitavannagandharasaojasanthanasambhava cha iti imani dasa catusamutthanikatta cattalisam honti, jivitam bhavo kayappasado cakkhuppasadoti cattari ekantakammasamutthananeva"ti imesam catucattalisaya rupanam vaseneva catucattalisasambhara, yam loko "setam cakkhum, puthulam, visatam, 8- vitthinnam cakkhun"ti sanjananto na cakkhum sanjanati, vatthum cakkhuto sanjanati, so mamsapindo akkhikupe patitthito 9- naharusuttakena matthalunge abaddho, 9- yattha setampi atthi kanhampi lohitakampi pathavipi apopi tejopi vayopi, yam semhussadatta @Footnote: 1 Ma.mu. 12/283/244 2 khu.cula. 30/85/186 3 sam.Ma. 19/1081/368 @4 Ma.mu. 12/284/245 5 Ma.Ma. 13/395/378 6 cha.Ma. akkhikutehi @7 cha.Ma. cuddasasambharo. evamuparipi 8 ka. visadam @9-9 Ma. nharusuttakena bandho, matthalungena abandho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page366.

Setam, pittussadatta kanham, rudhirussadatta lohitakam, pathavussadatta patthinnam hoti, apussadatta paggharati, tejussadatta paridayhati, vayussadatta sambhavati. Idam sasambharacakkhu nama. Yo pana ettha sito ettha pativuddho catunnam mahabhutanam upadaya pasado, idam pasadacakkhu nama. Tadetam tassa sasambharacakkhuno setamandalaparikkhittassa kanhamandalassa majjhe abhimukhe thitanam sarirasanthanuppattidesabhute ditthamandale sattasu picupatalesu asittatelam picupatalani viya satta akkhipatalani byapetva dharananahapanamandanabijanakiccahi catuhi dhatihi khattiyakumaro viya sandharanabandhana- paripacanasamudiranakiccahi catuhi dhatuhi katupakaram utucittaharehi upatthambhiyamanam ayuna anupaliyamanam vannagandharasadihi parivutam pamanato ukasiramattam cakkhuvinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Vuttampi cetam dhammasenapatina:- "yena cakkhuppasadena rupani samanupassati parittam sukhumam etam 1- ukasirasamupaman"ti. 2- Cakkhunca tam ayatanancati cakkhayatanam. Yam cakkhu catunnam mahabhutanam upadaya pasadoti idhapi upayogattheyeva samivacanam, cattari mahabhutani upadiyitva pavattappasadoti attho. Imina pasadacakkhumeva ganhati, sesacakkhum patikkhipati. Yam pana indriyagocarasutte "ekam mahabhutam upadaya pasado pathavidhatuya tihi mahabhutehi asangahito 3- apodhatuya ca tejodhatuya ca vayodhatuya ca ", catuparivattasutte "dvinnam mahabhutanam upadaya pasado pathavidhatuya ca apodhatuya ca dvihi mahabhutehi asangahito tejodhatuya ca vayodhatuya ca"ti vuttam, tam pariyayena vuttam. Ayam hi suttantikakatha nama pariyayadesana. Yo ca catunnam mahabhutanam upadaya pasado, so tesu ekekassapi @Footnote: 1 Si. cetam, visuddhi 3/14 khandhaniddesa 2 ka. okasira.... @3 cha.Ma. sangahito. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page367.

Dvinnam dvinnampi pasadoyevati imina pariyayena tattha desana agata. Abhidhammo pana nippariyayadesana nama, tasma idha "catunnam mahabhutanam upadaya pasado"ti vuttam. "ayam me atta"ti balajanena pariggahitatta attabhavo vuccati sarirampi khandhapancakampi, tasmim pariyapanno tannissito attabhavapariyapanno. Cakkhuvinnanena passitum na sakkati anidassano. Patighattananighamso ettha jayatiti sappatigho. Yenatiadisu ayam sankhepattho:- yena karanabhutena cakkhuna ayam satto idam vuttappakaram rupam atite passi va, vattamane passati va, anagate passissati va. Sacassa aparibhinnam cakkhum bhaveyya, athanena apathagatam rupam passe va, atitam va rupam atitena cakkhuna passi, paccuppannam paccuppannena passati, anagatam anagatena passissati. "sace tam rupam cakkhussa apatham agaccheyya, cakkhuna tam rupam passeyya"ti idamettha parikappavacanam. Dassanaparinayakatthena cakkhudhatupesa. Dassanalakkhane indattam karetiti cakkhundriyampetam lujjanapalujjanatthena lokopeso. Valanjanatthena dvarapesa. Duppuraniyatthena 1- samuddopeso. Parisuddhatthena pandarampetam. Phassadinam abhijayanatthena khettampetam. Tesamyeva patitthatthena 2- vatthumpetam. Samam visamam dassentam attabhavam netiti nettampetam. Teneva atthena nayanampetam. Sakkayapariyapannatthena orimam tirampetam. Bahusadharanatthena assamikatthena ca sunno gamopesoti. Ettavata "passi va"tiadihi catuhi padehi "cakkhumpetan"tiadini cuddasa namani yojetva cakkhayatanassa cattaro vavatthapananaya vuttati veditabba. Katham? ettha hi yena cakkhuna anidassanena sappatighena rupam sanidassanam sappatigham passi va cakkhumpetam .pe. Sunno gamopeso, idantam rupam cakkhayatananti ayameko nayo. Evam sesapi veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. apuraniyatthena 2 cha.Ma. patitthanatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page368.

[597] Idani yasma vijjuniccharanadikalesu anoloketukamassapi rupam cakkhuppasadam ghatteti, tasma tam akaram pakasetum 1- dutiyo niddesavaro araddho. Tattha yamhiti 2- yamhi adhikaranabhute cakkhumhi. Rupanti paccattavacanametam. Tattha patihanni vati atitattho. Patihannati vati paccuppannattho. Patihannissati vati anagatattho. Patihanne vati vikappanattho. Atitam hi rupam atite cakkhusmim patihanni nama, paccuppannam paccuppanne patihannati nama, anagatam anagate patihannissati nama. "sace tam rupam cakkhussa apatham agaccheyya, cakkhusmim patihanneyya tam rupan"ti ayamettha vikappanattho. 3- Atthato pana pasadam ghattayamanameva rupam patihannati nama. Idhapi purimanayeneva cattaro vavatthapananaya veditabba. [598] Idani yasma attano icchaya oloketukamassa rupe cakkhum upasamharato cakkhu rupasmim patihannati, tasma tam akaram pakasetum 1- tatiyo niddesavaro araddho. So atthato pakatoyeva. Ettha pana cakkhu arammanam sampaticchannameva 4- rupasmim patihannati nama, idhapi purimanayeneva cattaro vavatthapananaya veditabba. [599] Tato param phassapancakanam uppattidassanavasena panca, tesamyeva arammanapatibandhauppattidassanavasena pancati dasa vara dassita. Tattha cakkhum nissayati cakkhum nissaya paccayam katva. Rupam arabbhati ruparammanam agamma sandhaya paticca. Imina cakkhuppasadavatthukanam phassadinam purejatapaccayena cakkhudvarajavanavithiya pariyapannanam arammanadhipatiarammanupanissayapaccayehi ca 5- rupassa paccayabhavo dassito, itaresu pancasu varesu rupam arammanamassati ruparammanoti evam arammanapaccayamatteneva paccayabhavo dassito. Yatha pana purimesu tisu, evam imesupi dasasu varesu cattaro cattaro vavatthapananaya veditabba. Evam "katamantam rupam cakkhayatanan"ti pucchaya uddhatam cakkhum "idantan"ti @Footnote: 1 cha.Ma. dassetum 2 cha.Ma. yamhi cakkhumhiti 3 cha.Ma. parikappo @4 cha.Ma. sampaticchamanameva 5 cha.Ma. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page369.

Nanappakarato dassetum purima tayo, ime dasati terasa niddesavara dassita. Ekekasmim cettha catunnam catunnam vavatthapananayanam agatatta dvipannasaya nayehi patimanditvava dassitati veditabba. [600-603] Ito paresu sotayatanadiniddesesupi eseva nayo. Visesamattam panettha evam veditabbam. Sunatiti sotam, tam sasambharasotabilassa anto tanutambalomacite angulivethakasanthane 1- padese vuttappakarahi dhatuhi katupakaram utucittaharehi upatthambhiyamanam ayuna anupaliyamanam vannadihi parivutam sotavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. [604-607] Ghayatiti ghanam. Tam sasambharaghanabilassa anto ajapadasanthane padese yathavuttappakaraupakarupatthambhananupalanaparivaram hutva ghanavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. [608-611] Sayanatthena jivha, sa sasambharajivhamajjhassa upari uppaladalaggasanthane padese yathavuttappakaraupakarupatthambhananupalanaparivara hutva jivhavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamana titthati. [612-615] Yavata pana imasmim kaya upadinnakarupam nama atthi, sabbattha kayayatanam kappasapatale sineho viya yathavuttappakaraupakarupatthambhana- nupalanaparivarameva hutva kayavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Ayamettha viseso. Seso palippabhedo ca attho ca cakkhuniddese vuttanayeneva veditabbo. Kevalam hi idha cakkhupadassa thane sotapadadini rupapadassa thane saddapadadini "passi"tiadinam thane "suni"tiadipadani ca agatani. "nettampetam nayanampetan"ti imassa ca padadvayassa abhava dvadasa dvadasa namani honti. Sesam sabbattha vuttasadisameva. @Footnote: 1 cha.Ma. angulivedhakasanthane, visuddhi. 3/14 khandhaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page370.

Tattha siya "yadi yavata imasmim kaye upadinnakarupam nama atthi, sabbattha kayayatanam kappasapatale saneho viya, yadi 1- evam sante lakkhanasammissata apajjati"ti. Napajjati. Kasma? annassa annattha abhavato. Yadi evam na sabbattha kayayatananti, neva paramatthato sabbattha. Vinibbhujitva panassa nanakaranam pannapetum na sakka, tasma evam vuttam. Yatha hi ruparasadayo valikacunnani viya vivecetum asakkuneyyataya annamannabyapinoti vuccanti, na ca paramatthato rupe raso atthi, yadi siya, rupaggahaneneva rasaggahanam gaccheyya, evam kayayatanampi paramatthato neva sabbattha atthi, na ca sabbattha natthi vivecetum asakkuneyyatayati, evamettha na lakkhanasammissata apajjatiti veditabba. Apica lakkhanadivavatthapanatopetesam asammissata veditabba. Etesu hi rupabhighatarahabhutappasadalakkhanam datthukamatanidanakammasamutthanabhutappasadalakkhanam va cakkhu, rupesu avinchanarasam, cakkhuvinnanassa adharabhavapaccupatthanam, datthukamatanidanakammajabhutapadatthanam. Saddabhighatarahabhutappasadalakkhanam sotukamatanidanakammasamutthanabhutappasadalakkhanam va sotam, saddesu avinchanarasam, sotavinnanassa adharabhavapaccupatthanam, sotukamatanidanakammajabhutapadatthanam. Gandhabhighatarahabhutappasadalakkhanam ghayitukamatanidanakammasamutthanabhutappasadalakkhanam va ghanam, gandhesu avinchanarasam, ghanavinnanassa adharabhavapaccupatthanam, ghayitukamatanidanakammajabhutapadatthanam. Rasabhighatarahabhutappasadalakkhana sayitukamatanidanakammasamutthanabhutappasadalakkhana va jivha, rasesu avinchanarasa, jivhavinnanassa adharabhavapaccupatthana, sayitukamatanidanakammajabhutapadatthana. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page371.

Photthabbabhighatarahabhutappasadalakkhano phusitukamatanidanakamma- samutthanabhutappasadalakkhano va kayo, photthabbesu avinchanaraso, kayavinnanassa adharabhavapaccupatthano, phusitukamatanidanakammajabhutapadatthano. Keci pana 1- "tejadhikanam bhutanam pasado cakkhu, vayupathaviapadhikanam bhutanam pasada sotaghanajivha, kayo sabbesan"ti vadanti. Apare "tejadhikanam pasado cakkhu, vivaravayuapapathavadhikanam pasada sotaghanajivhakaya"ti vadanti. Te vattabba "suttam aharatha"ti. Addha suttameva na dakkhissanti. Keci panettha "tejadinam gunehi rupadihi anugayhabhavato"ti 2- karanam vadanti. Te vattabba "ko panevamaha rupadayo tejadinam guna"ti. Avinibbhogesu hi tesu bhutesu 3- "ayam imassa guno, ayam imassa guno"ti na labbha vattunti. 4- Athapi vadeyyum "yatha tesu tesu sambharesu tassa tassa bhutassa adhikataya pathaviadinam sandharanadini kiccani icchatha, evam tejadiadhikesu sambharesu rupadinam adhikabhavadassanatoicchitabbamevetam rupadayo tesam guna"ti. Te vattabba "iccheyyama, yadi apadhikassa asavassa gandhato pathaviadhike kappase gandho adhikataro siya, tejadhikassa ca unhodakassa vannatopi situdakassa vanno parihayetha. "yasma panetam ubhayampi natthi, tasma pahayetha tametesam 5- nissayabhutanam visesakappanam, "yatha avisesepi ekakalape bhutanam ruparasadayo annamannam visadisa honti, evam cakkhuppasadadayo avijjamanepi annasmim visesakarane"ti gahetabbametam. Kim pana tam, yam annamannassa asadharanam? kammameva nesam visesakaranam, Tasma kammavisesato etesam viseso, na bhutavisesato. Bhutavisese hi sati pasadova na uppajjati. Samananam hi pasado, na visamanananti porana. Evam kammavisesato visesavantesu ca etesu cakkhusotani asampattavisayaggahakani, @Footnote: 1 Si. keci panettha 2 Si. anuggahabhavatoti, cha. anuggayhabhavatoti 3 cha.Ma. rupesu @4 cha.Ma. iti-saddo na dissati 5 cha.Ma. pahayethetam etesam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page372.

Attano nissayam anallinanissayeeva visaye vinnanahetutta. Ghanajivhakaya sampattavisayaggahaka nissayavasena ceva sayanca attano nissayam allineyeva visaye vinnanahetutta. Atthakathayam pana "apathagatattava arammanam sampattam nama. Candamandalasuriyamandalanam hi dvacattalisayojanasahassamatthake thitanam vanno cakkhuppasadam ghatteti. So dure thatva pannayamanopi sampattoyeva nama, tamgocaratta 1- cakkhu sampattagocarameva nama. Dure rukkham chindantanampi rajakananca vattham dhovantanam duratopi 2- kayavikaro pannayati, saddo pana dhatuparamparaya agantva sotam ghattetva sanikam vavatthanam gacchati"ti vuttam. Tattha kincapi apathagatatta arammanam sampattanti vuttam, candamandaladivanno pana cakkhum asampatto dure thitova pannayati. Saddopi sace sanikam agaccheyya, dure uppannopi 3- cirena suyyeyya, 4- paramparaghattanaya ca agantva sotam ghattento asukadisaya namati na pannayeyya. Tasma asampattagocaraneva tani. Ahiadisamananipetani. 5- Yatha hi ahi nama bahi sitasamatthatthane 6- nabhiramati, sankaratthanatinapannagahanavammikaniyeva pana pavisitva nipannakale abhiramati, ekaggatam apajjati, evameva cakkhupetam visamajjhasayam matthesu suvannabhitti- adisu nabhiramati, oloketumpi neva icchati, rupacittapupphalatadicittesuyeva pana abhiramati, tadisesu hi thanesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritva oloketukama honti. @Footnote: 1 Ma. taggocaratta 2 cha.Ma. duratova 3 cha.Ma. uppanno @4 Si. suyeyya 5 cha.Ma. ahiadisamanani cetani @6 cha.Ma. sittasammatthatthane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page373.

Sumsumaropi bahi nikkhanto gahetabbam na passati, akkhini nimmiletva carati. Yada pana byamasatamattam udakam ogahitva bilam pavisitva nipanno hoti, tadassa cittam ekaggam hoti sukham supati, evameva sotampetam bilajjhasayam akasasannissitam kannachiddakupakeyeva ajjhasayam karoti, kannachiddakasoyeva tassa saddasavane paccayo hoti. Ajjatakasopi vattatiyeva. Antolenasmim hi sajjhaye kariyamane na lenacchadanam bhinditva saddo bahi nikkhamati, dvaravatapanachiddehi pana nikkhamitva dhatuparamparayeva ghattento gantva sotappasadam ghatteti. Atha tasmim kale "asuko nama 1- sajjhayati"ti lenapitthe nisinna jananti. Evam sante sampattagocarata hoti, kim panetam sampattagocaranti? ama Sampattagocaranti. Yadi evam dure bheriadisu vajjamanesu "dure saddo"ti jananam na bhaveyyati? no na bhaveyya, 2- sotappasadasmim hi ghattite "dure saddo, asanne saddo, paratire saddo, orimatire saddo"ti tatha tatha jananakaro hoti, dhammata esati, kim etaya dhammataya, yato yato chiddam, tato tato savanam hoti, candimasuriyadinam dassanam viyati asampattagocaramevetam. Pakkhipi rukkhe va bhumiyam va na ramati. Yada pana ekam va dve va leddupate atikkamma ajjatakasam pakkhanto hoti, tada ekaggacittatam apajjati, evameva ghanampi akasajjhasayam vatupanissayagandhagocaram. Tatha hi gavo navavutthe deve bhumim ghayitva 3- akasabhimukha hutva vatam akaddhanti. Angulihi gandhapindam gahetvapi ca upasinghanakale vatam anakaddhanta neva tassa gandham jananti. Kukkuropi bahi vicaranto khematthanam na passati, leddupaharadihi upadduto hoti, antogamam pavisitva uddhanatthane charikam byuhitva nipannassa @Footnote: 1 Si. asukam nama 2 cha.Ma. bhavati 3 cha.Ma. ghayitva ghayitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page374.

Pana phasukam hoti, evameva jivhapi gamajjhasaya aposannissitarasarammana. Tatha hi tiyamarattim samanadhammam katvapi patova pattacivaramadaya gamo pavisitabbo hoti. Sukkhakhadaniyassa hi 1- na sakka khelena atemitassa rasam janitum. Singalopi bahi caranto ratim na vindati, amakasusane manussamamsam khaditva nipannasseva panassa phasukam hoti, evameva kayopi upadinnakajjhasayo pathavisannissitaphotthabbarammano. Tatha hi annam upadinnakam alabhamana satta attanova hatthatale sisam katva nipajjanti. Ajjhattikabahirapissa 2- pathavi arammanaggahane paccayo hoti. Susanthitassapi 3- hi sayanassa pithe thitanampi 4- va phalanam na sakka anisidantena va anippilentena va thaddhamudubhavo janitunti ajjhattikabahira pathavi etassa 5- photthabbajanane paccayo hoti. Evam lakkhanadivavatthanato cetesam asammissata veditabba. Anneyeva hi cakkhuppasadassa lakkhanarasapaccupatthanapadatthanagocarajjhasayanissaya, anne sotappasadadinanti asammissaneva cakkhayatanadini. Apica nesam asammissataya ayam upamapi veditabba. Yatha hi pancavannanam dhajanam ussapitanam kincapi chaya ekabaddha viya hoti, annamannam pana 6- asammissava. Yatha ca pancavannena kappasena vattim katva dipe jalite kincapi jala ekabaddha viya hoti, tassa tassa pana amsuno patiyekka jala annamannam asammissava, evameva kincapi imani pancayatanani ekasmim attabhave samosaritani, 7- annamannam pana asammissaneva. Na kevalanca imaneva panca, sesarupanipi asammissaneva. Imasmim hi sarire hetthimakayo majjhimakayo uparimakayoti tayo kotthasa. Tattha nabhito patthaya hettha hetthimakayo nama. Tasmim kayadasakam bhavadasakam aharasamutthanani attha utusamutthanani attha @Footnote: 1 cha.Ma. ca 2 cha.Ma. ajjhattikabahira cassa @3 Si. suatthatassapi, cha.Ma. susanthatassapi 4 cha.Ma. hatthe thapitanampi @5 cha.Ma. etassa kayapasadassa 6 cha.Ma. tassa tassa pana annamannam @7 cha.Ma. samosatani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page375.

Cittasamutthanani atthati catucattalisa rupani. Nabhito uddham yava galavataka majjhimakayo nama. Tattha ca kayadasakam bhavadasakam vatthudasakam aharasamutthanadini tini atthakaniti catupannasa rupani. Galavatakato uddham uparimakayo nama. Tattha cakkhudasakam sotadasakam ghanadasakam jivhadasakam kayadasakam bhavadasakam aharasamutthanadini tini atthakaniti caturasiti rupani. Tattha cakkhuppasadassa paccayani cattari mahabhutani vanno gandho raso oja jivitindriyam cakkhuppasadoti idam ekantato avinibbhutanam 1- dasannam nipphannarupanam vasena cakkhudasakam nama. Imina nayena sesanipi veditabbani. Tesu hetthimakaye rupam majjhimakayauparimakayarupehi saddhim asammissam, sesakayadvayepi rupam itarehi saddhim asammissameva. Yatha hi sayanhasamaye pabbatacchaya ca rukkhacchaya ca kincapi ekabaddha viya honti, annamannam pana asammissava. Evam imesupi kayesu catucattalisa catupannasa caturasiti ca rupani kincapi ekabaddhani viya honti, annamannam pana asammissanevati. [616-619] Rupayatananiddese vannova vannanibha, nibhatiti va nibha, cakkhuvinnanassa pakata hotiti attho, vannova nibha vannanibha. Saha 2- nidassanena sanidassanam, cakkhuvinnanena passitabbanti attho. Saha patighena sappatigham, patighattanam patigham nighamsanajanakanti 3- attho. Niladisu ummarapupphasamanam 4- nilam. Kannikarapupphasamanam pitakam. Bandhujivakapupphasamanam lohitakam. Osadhitarakasamanam odatam. Jhamangarasamanam kalakam. Mandarattam sindhavarakannaviramakulasamanam 5- manjetthakam. "harittaca hemavanna kamam sumukha pakkama"ti 6- ettha pana kincapi "hari"ti suvannam vuttam, parato panassa jatarupaggahanena gahitatta idha samam hari nama. Imani satta vatthuni 7- anamasitva sabhaveneva dassitani. @Footnote: 1 cha.Ma. avinibhuttanam 2 cha.Ma. saddhim. evamuparipi @3 cha.Ma. patighattananighamsanajanakanti 4 cha.Ma. umapupphasamanam @5 Si. sindhavarakanaviramakulasamanam, cha.Ma. sinduvarakaraviramakulasamanam @6 khu.ja. 28/89/64 7 cha.Ma. vatthum. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page376.

Harivannanti haritasaddalavannam. Ambankuravannanti ambankurena samanavannam. Imani dve vatthuni amasitva dassitani. Dighadini dvadasa voharato dassitani. So ca nesam voharo upanidhayasiddho ceva sannivesasiddho ca. Dighadini hi annamannam upanidhayasiddhani. Vattadini sannivesavisesena. Tattha rassam upanidhaya tato uccataram digham, tam upanidhaya tato nicataram rassam. Thulam upanidhaya tato khuddakataram anum, tam upanidhaya tato mahantataram thulam. Cakkasanthanam vattam. Kukkutandasanthanam parimandalam. Catuhi amsehi yuttam caturamsam 1- chalamsadisupi eseva nayo. Ninnanti onatam. Thalanti unnatam. Tattha yasma dighadini phusitvapi sakka janitum, niladini panevam na sakka, tasma na nippariyayena digham rupayatanam, tatha rassadini. Tam tam nissaya pana tatha tatha thitam "digham rassan"ti tena tena voharena rupayatanamevettha bhasitanti veditabbam. Chaya atapoti idam annamannam paricchinnam. Tatha aloko andhakaro ca. Abbha mahikatiadini cattari vatthunava dassitani. Tattha abbhati balahako. Mahikati himam. Imehi catuhi abbhadinam vanna dassita. Candamandalassa vannanibhatiadihi tesam tesam pabhavanna dassita. Tattha candamandaladinam vatthunam evam viseso veditabbo, manimayam rajatapaticchannam ekunapannasayojanayamavittharam candassa devaputtassa vimanam candamandalam nama. Sovannamayam phalikapaticchannam samapannasayojanayamavittharam suriyassa devaputtassa vimanam suriyamandalam nama. Sattaratanamayani sattatthadasadvadasayojanayamavittharani tesam tesam devaputtanam vimanani tarakarupani nama. Tattha hettha cando, suriyo upari, ubhinnam antaram yojanam hoti. Candassa hetthimantato suriyassa uparimanto yojanasatam hoti. Dvisu passesu nakkhattataraka @Footnote: 1 Si., Ma. caturassam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page377.

Gacchanti. Etesu pana tisu cando dandhagamano, suriyo sighagamano, tarakarupa 1- sabbasighagamana. Kalena candimasuriyanam purato honti, kalena pacchato. 2- Adasamandalanti kamsamayam. Maniti thapetva veluriyam seso jotirasadianekappabhedo. Sankhoti samuddiko. Mutta samuddikapi sesapi. Veluriyoti veluvannamani. Jatarupam vuccati satthu vanno. Sattha hi suvannavanno, suvannampi satthuvannam. Rajatam vuccati "kahapano lohamasako darumasako jatumasako, ye voharam gacchanti"ti 3- vuttam, tam sabbampi idha gahitam. "yam va panannampi"ti imina paliagatam thapetva sesam tattikapilotikakannikavannadibhedam rupam gahitam, tam hi sabbam yevapanakesu pavittham. Etameva 4- niladibhedena bhinnampi rupam sabbam lakkhanadihi abhinnameva. Sabbam hetam cakkhupatihananalakkhanam rupam, cakkhuvinnanassa visayabhavarasam, tasseva gocarapaccupatthanam, catumahabhutapadatthanam. 5- Yatha cetam, tatha sabbanipi upadarupani. Yattha pana viseso atthi, tattha vakkhama, sesamettha cakkhayatananiddese vuttanayeneva veditabbam. Kevalanhi tattha cakkhupubbangamo niddeso, idha rupapubbangamo. Tattha "cakkhumpetan"tiadini cuddasa namani, idhapi "rupampetan"tiadini tini, sesam tadisameva. Yatha hi catuhi catuhi nayehi mandetva 6- cakkhum vavatthapetum terasa vara vutta, idhapi te tatheva vuttati. [620-623] Saddayatananiddese bherisaddoti mahabheripahatabherinam saddo. Mudingasankhapanavasaddapi mudingadipaccaya sadda. Gitasankhato saddo gitasaddo. Vuttavasesanam vinadinam tantibaddhanam saddo vaditasaddo. Sammasaddoti kamsatalakatthatalasaddo. Panisaddoti panippaharasaddo. Sattanam nigghosasaddoti bahunnam sannipatitanam apannayamanapadabyanjananigghosasaddo. Dhatunam sannighatasaddoti rukkhanam annamannam nighamsanagandikakottanadisaddo. Vatassa vayato @Footnote: 1 cha.Ma. nakkhattataraka 2 cha.Ma. paccha 3 vinaYu. 2/584/60 @4 cha.Ma. evametam 5 visuddhi. 3/14 khandhaniddesa 6 cha.Ma. patimandetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page378.

Saddo vatasaddo. Udakassa sandamanassa va patihatassa va saddo udakasaddo. Manussanam sallapadisaddo manussasaddo. Tam thapetva seso sabbopi amanussasaddo. Imina padadvayena sabbopi saddo pariyadinno. Evam santepi vamsaphalanapilotikaphalanadisu pavatto paliyam anagatasaddo yevapanakatthanam pavitthoti veditabbo. Evamayam bherisaddadina bhedena bhinnopi saddo lakkhanadihi abhinnoyeva. Sabbo ceso 1- sotapatihananalakkhano saddo, sotavinnanassa visayabhavaraso, tasseva gocarapaccupatthano. Sesam cakkhayatananiddese vuttanayeneva veditabbam. Idhapi hi catuhi catuhi nayehi patimanditva 2- terasa vara vutta. Tesam attho sakka vuttanayeneva janitunti na vittharito. [624-627] Gandhayatananiddese mulagandhoti yankinci mulam paticca nibbatto gandho. Saragandhadisupi eseva nayo. Asiddhadussiddhanam dakadinam gandho amakagandho. Macchasakalikaputimamsakilitthasappiadinam 3- gandho visagandho. Sugandhoti itthagandho. Duggandhoti anitthagandho. Imina padadvayena sabbopi gandho pariyadinno. Evam santepi kannikagandhapilotikagandhadayo 4- paliyam anagata sabbepi gandha yevapanakatthanam pavitthati veditabba. Evamayam mulagandhadina bhedena bhinnopi gandho lakkhanadihi abhinnoyeva. Sabbopi ceso ghanapatihananalakkhano gandho, ghanavinnanassa visayabhavaraso, tasseva gocarapaccupatthano. Sesam cakkhayatananiddese vuttanayeneva veditabbam. Idhapi hi tatheva dvipannasanayapatimandita terasa vara vutta. Te atthato pakatayeva. [628-631] Rasayatananiddese mularasoti yankinci mulam paticca nibbattaraso. Khandharasadisupi eseva nayo. Ambilanti takkambiladi. Madhuranti @Footnote: 1 cha.Ma. hesa. evamuparipi 2 cha.Ma. patimandita @3 cha.Ma. macchasakalikaputimamsasamkilitthasappiadinam 4 cha. kannakagandha....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page379.

Ekantato gosappiadi. Madhu pana kasavayuttam aciranikkhittam 1- kasavam hoti, phanitam khariyuttamaciranikkhittam khariyam hoti. Sappi pana ciranikkhittam vannagandhe jahantampi rasam na jahatiti tadeva ekantamadhuram. Tittakanti nimbapannadi. Katukanti singiveramaricadi. Lonikanti samuddikalonadi. Kharikanti vatinganakaliradi. Lambilanti 2- badarasalavakapitthasalavadi. 3- Kasavanti haritakadi. Ime sabbepi rasa vatthuvasena vutta. Tamtamvatthuto panettha rasova ambiladihi namehi vuttoti veditabbo. Saduti ittharaso. Asaduti anittharaso. Imina padadvayena sabbopi raso pariyadinno. Evam santepi leddurasabhittirasapilotikarasadayo paliyam anagata sabbepi rasa yevapanakatthanam pavitthati veditabba. Evamayam mularasadibhedena bhinnopi raso lakkhanadihi abhinnoyeva. Sabbo ceso jivhapatihananalakkhano raso, jivhavinnanassa visayabhavaraso, tasseva gocarapaccupatthano. 4- Sesam cakkhayatananiddese vuttanayeneva veditabbam. Idhapi hi tatheva dvipannasanayapatimandita terasa vara vutta. [632] Itthindriyaniddese yanti karanavacanam, yena karanena itthiya itthilingadini hontiti ayamettha attho. Tattha linganti santhanam. Itthiya hi hatthapadagivauradinam santhanam na purisassa viya hoti. Itthinam hi hetthimakayo visado hoti, uparimakayo avisado. Hatthapada khuddaka, mukham khuddakam. Nimittanti sanjananam. Itthinam hi uramamsam avisadam hoti, mukham nimmassudathikam, kesabandhavatthaggahanampi na purisanam viya hoti. Kuttanti kiriya. Itthiyo hi daharakale suppamusalehi 5- kilanti, dhitalikaya 6- kilanti, mattikavakena 7- suttakam nama kantanti. Akappoti gamanadiakaro. Itthiyo hi gacchamana avisada gacchanti, titthamana, nipajjamana, @Footnote: 1 cha.Ma. ciranikkhittam. evamuparipi 2 Si. lapilakanti @3 cha. badaramalakapitthasalavadi 4 visuddhi. 3/15 khandhaniddesa @5 cha.Ma. suppakamusalakehi 6 cha.Ma. cittadhitalikaya @7 Ma. mattikavakkena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page380.

Nisidamana, khadamana, bhunjamana avisada bhunjanti. Purisampi hi avisadam disva "matugamo viya gacchati, titthati, nipajjati, nisidati, khadati, bhunjati"ti vadanti. Itthattam itthibhavoti ubhayampi ekattham, itthisabhavoti attho. Ayam pana kammajo patisandhisamutthito. 1- Itthilingadi pana na itthindriyam viya pavatte samutthitam. 1- Yatha hi vije sati vijam paticca vijapaccaya rukkho vaddhitva sakhavitapasampanno hutva akasam puretva titthati, evameva itthibhavasankhate itthindriye sati itthilingadini honti. Vijam viya hi itthindriyam, vijam paticca vaddhitva akasam puretva thitarukkho viya itthindriyam paticca itthilingadini pavatte samutthahanti. Tattha itthindriyam na cakkhuvinneyyam, manovinneyyameva. Itthilingadini cakkhuvinneyyanipi manovinneyyanipi. Idantam rupam itthindriyanti idantam rupam yatha cakkhundriyadini purisassapi honti, na evam. Niyamato pana itthiyaeva indriyanti itthindriyam. [633] Purisindriyepi eseva nayo. Purisalingadini pana itthilingadinam patipakkhato veditabbani. Purisassa hi hatthapadagivauradinam santhanam na itthiya viya hoti, purisanam hi uparimakayo visado hoti, hetthimakayo avisado. Hatthapada mahanta, mukham mahantam, uramamsam avisadam, massudathika uppajjanti, kesabandhavatthaggahanam na itthinam viya hoti, daharakale rathanangaladihi kilanti, valikapalim katva vapim nama khananti, gamanadini visadani honti, itthimpi gamanadini visadani kurumanam disva "puriso viya gacchati"tiadini vadanti. Sesam itthindriye vuttasadisameva. Tattha itthibhavalakkhanam itthindriyam. "itthi"ti pakasanarasam, itthilinganimittakuttakappanam karanabhavapaccupatthanam. 2- Purisabhavalakkhanam purisindriyam, "puriso"ti @Footnote: 1-1 cha.Ma. itthilingadini pana itthindriyam paticca pavatte samutthitani @2 cha.Ma. karanabhavapaccupatthanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page381.

Pakasanarasam, purisalinganimittakuttakappanam karanabhavapaccupatthanam. Ubhayampetam pathamakappikanam pavatte samutthati, aparabhage patisandhiyam. Patisandhisamutthitampi 1- pavatte calati parivattati. Yathaha:- "tena kho pana samayena annatarassa bhikkhuno itthilingam patubhutam hoti. Tena kho pana samayena annatarissa bhikkhuniya purisalingam patubhutam hoti"ti. 2- Imesu ca dvisu purisalingam uttamam, itthilingam hinam, tasma purisalingam balavaakusalena antaradhayati, itthilingam dubbalakusalena patitthati. Itthilingam pana antaradhayantam dubbalaakusalena antaradhayati, purisalingam balavakusalena patitthati. Evam ubhayampi akusalena antaradhayati, kusalena patitthatiti veditabbam. Ubhatobyanjanakassa pana kim ekam indriyam, udahu dveti. Ekam. Tanca kho itthiubhatobyanjanakassa itthindriyam, purisaubhatobyanjanakassa purisindriyam. Evam sante dutiyabyanjanassa abhavo apajjati, indriyam hi byanjanakaranam vuttam, tancassa natthiti. Na tassa indriyam byanjanakaranam. Kasma? sada abhavato. Itthiubhatobyanjanakassa hi yada itthiya ragacittam uppajjati, tadava purisabyanjanam pakatam hoti, itthilingabyanjanam 3- paticchannam guyham 4- hoti. Tatha itarassa itaram. Yadi ca tesam indriyam dutiyabyanjanakaranam bhaveyya, sadapi byanjanadvayam tittheyya, na pana titthati. Tasma veditabbametam na tassa tam byanjanakaranam. Kammasahayam pana ragacittamevettha karanam. Yasma cassa ekameva indriyam hoti, tasma itthiubhatobyanjanako sayampi gabbham ganhati, parampi ganhapeti. Purisaubhatobyanjanako parampi gabbham ganhapeti, sayam pana na ganhatiti. @Footnote: 1 Ma. patisandhisamutthitampi pavatte samutthitanca 2 vinaYu. 1/69/46 @3 cha.Ma. itthibyanjanam 4 cha.Ma. gulham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page382.

[634] Jivitindriyaniddese yam vattabbam, tam hettha arupajivitindriye vuttameva. Kevalam hi tattha "yo tesam arupinam dhammanan"ti vuttam, idha rupajivitindriyatta "yo tesam rupinam dhammanan"ti, ayameva viseso. Lakkhanadini panassa evam veditabbani. Sahajatarupanupalanalakkhanam jivitindriyam, tesam pavattanarasam, tesamyeva thapanapaccupatthanam, yapayitabbabhutapadatthananti. 1- [635] Kayavinnattiniddese kayavinnattiti ettha tava kayena attano bhavam vinnapentanam tiracchanehipi purisanam purisehi va tiracchananampi kayagahananusarena gahitaya etaya bhavo vinnayatiti vinnatti. Sayam kayagahananusarena vinnayatitipi vinnatti. "kayena samvaro sadhu"tiadisu 2- agato copanasankhato kayoeva vinnatti kayavinnatti. Kayavipphandanena adhippayavinnapanahetutta, sayanca tatha vinneyyatta kayena vinnattitipi kayavinnatti. Kusalacittassa vatiadisu atthahi kamavacarehi, abhinnacittena cati navahi cittehi 3- kusalacittassa va dvadasahipi akusalacittehi akusalacittassa va atthahi mahakiriyahi dvihi ahetukakiriyahi 4- abhinnapattaya ekaya rupavacarakiriyayati 4- ekadasahi kiriyacittehi abyakatacittassa va. Ito annani hi cittani vinnattim na janenti, sekkhasekkhaputhujjananam pana ettakeheva cittehi vinnatti hotiti etesam kusaladinam vasena tihi padehi hetuto dassita. Idani chahi padehi phalato dassetum "abhikkamantassa va"tiadi vuttam. Abhikkamadayo hi vinnattivasena pavattatta vinnattiphalannama. Tattha abhikkamantassati purato kayam abhiharantassa, patikkamantassati pacchato paccaharantassa. Alokentassati ujukam pekkhantassa. Vilokentassati ito cito ca pekkhantassa. Samminjentassati sandhiyo 5- sankocentassa. Pasarentassati sandhiyo patipanamentassa. @Footnote: 1 visuddhi. 3/15 khandhaniddesa 2 khu.dha. 25/361/80 3 cha.Ma. kusalacittehi @4-4 cha.Ma. abhinnappattena ekena rupavacarakiriyenati 5 cha.Ma. sandhayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page383.

Idani chahi padehi sabhavato dassetum "kayassa thambhana"tiadi vuttam, tattha kayassati sarirassa. Kayam thambhetva thaddham karotiti thambhana. Tameva upasaggena vaddhetva santhambhanati aha. Balavatara va thambhana santhambhana. Santhambhitattanti santhambhitabhavo. Vinnapanavasena vinnatti. Vinnapanati vinnapanakaro vinnapitabhavo vinnapitattam. Sesamettha yam vattabbam, tam hettha dvarakathaya vuttameva. Tatha vacivinnattiyam. [636] "vacivinnatti"ti padassa pana niddesapadananca attho tattha na vutto, so evam veditabbo. Vacaya attano bhavam vinnapentanam tiracchanehipi purisanam purisehi va tiracchananampi vacigahananusarena gahitaya etaya bhavo vinnayatiti vinnatti. Sayam vacigahananusarena vinnayatitipi vinnatti. "sadhu vacaya samvaro"tiadisu 1- agata copanasankhata vacieva vinnatti vacivinnatti. Vacighosena adhippayavinnapanahetutta sayanca tathavinneyyatta vacaya vinnattitipi vacivinnatti. Vaca giratiadisu vuccatiti vaca. Giriyatiti giRa. Byappathoti vakyabhedo. Vakyanca tam patho ca attham natukamanam napetukamanam catipi byappatho. Udiriyatiti udiranam. Ghusiyatiti 2- ghoso. Kariyatiti kammam. Ghosova kammam ghosakammam, nanappakarehi kato ghosoti attho. Vaciya bhedo vacibhedo. So pana na bhango, pabhedagata vacaevati napanattham vaca vacibhedoti vuttam. Imehi sabbehipi padehi saddavacava dassita. Idani taya vacaya saddhim yojetva hettha vuttatthanam vinnattiadinam padanam vasena tihakarehi sabhavato tam dassetum "ya taya vacaya vinnatti"tiadi vuttam, tam hettha vuttanayatta uttanatthameva. Idani vinnattisamutthapakacittesu asammohattham dvattimsa chabbisa ekunavisa solasa pacchimaniti idam pakinnakam veditabbam. Dvattimsa cittani hi rupam samutthapenti, iriyapatham upatthambhenti, duvidhampi vinnattim janenti. Chabbisati vinnattimeva na @Footnote: 1 khu.dha. 25/361/80 2 cha.Ma. ghussatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page384.

Janenti, itaradvayam karonti. Ekunavisati rupameva samutthapenti, itaradvayam na karonti. Solasa imesu tisu ekampi na karonti. Tattha dvattimsati hettha vuttaneva kamavacarato attha kusalani, dvadasa akusalani, kiriyato dasa cittani, sekkhaputhujjananam abhinnacittam, khinasavanam abhinnacittanti. Chabbisati rupavacarato panca kusalani, panca kiriyani, arupavacarato cattari kusalani, cattari kiriyani, cattari maggacittani, cattari phalacittaniti. Ekunavisati kamavacarakusalavipakato ekadasa, akusalavipakato dve, kiriyato kiriyamanodhatu, rupavacarato panca vipakacittaniti. Solasati dve pancavinnanani, sabbasattanam patisandhicittam, khinasavanam cuticittam, aruppe cattari vipakacittaniti imani solasa rupairiyapathavinnattisu ekampi na karonti, annanipi bahuni arupe uppannani anokasagatatta rupam na samutthapenti. 1- Yani pana kayavinnattim samutthapenti, taneva vacivinnattimpiti. 1- [637] Akasadhatuniddese na kasati na nikasati 2- kasitum 3- va chinditum va bhinditum va na sakkati akaso. Akasova akasagatam khelagatadini viya, akasoti va gatanti akasagatam. Na hannatiti agham. Aghattaniyanti attho. Aghameva aghagatam. Chiddatthena vivaro. Vivarova vivaragatam. Asamphuttham catuhi mahabhutehiti etehi asamphuttham nijjatakasamva kathitam. Lakkhanadito pana rupaparicchedalakkhana akasadhatu, rupapariyantappakasanarasa, rupamariyadapaccupatthana asamphutthabhavachiddavivarabhavapaccupatthana va paricchinnarupapadatthana, yaya paricchinnesu rupesu "idamito uddham, adho, tiriyan"ti ca hoti. [638-640] Ito pare rupassa lahutadinam niddesa cittassa lahutadisu vuttanayeneva veditabba. Lakkhanadito panettha adandhatalakkhana rupassa lahuta, rupanam garubhavavinodanarasa, lahuparivattitapaccupatthana, lahurupapadatthana. @Footnote: 1-1 cha. na taneva, kayavacivinnattiyopi 2 cha.Ma. na kassati na nikassati @3 Si. kassitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page385.

Athaddhatalakkhana rupassa muduta, rupanam thaddhabhavavinodanarasa, sabbakiriyasu avirodhitapaccupatthana, mudurupapadatthana. Sarirakiriyanukulakammannabhavalakkhana rupassa kammannata, akammannabhavavinodanarasa, adubbalabhavapaccupatthana, kammannarupapatthana. Eta pana tisso na annamannam vijahanti. Evam santepi yo arogino viya rupanam lahubhavo adandhatalahuparivattippakaro rupadandhattakaradhatukkhobha- patipakkhapaccayasamutthano, so rupavikaro rupassa lahuta. Yo suparimadditacammasseva rupanam mudubhavo sabbakiriyavisesesu sarasavattanabhavo vasavattanabhavamaddavappakaro rupathaddhattakaradhatukkhobhapatipakkhapaccayasamutthano, so rupavikaro rupassa muduta. Yo pana sudhantasuvannasseva rupanam kammannabhavo sarirakiriyanukulabhavappakaro sarirakiriyanam ananukulakaradhatukkhobhapatipakkhapaccayasamutthano, 1- so rupavikaro rupassa kammannatati evameva tasam viseso veditabbo. Eta pana tissopi kammam katum na sakkonti, aharadayova karonti. Tatha hi yogino "ajja amhehi bhojanasappayam laddham, kayo no lahumudukammanno"ti vadanti. "ajja utusappayam laddham. Ajja amhakam cittam ekaggam, kayo no lahumudukammanno"ti vadantiti. [641] Upacayasantatiniddesesu ayatanananti addhekadasannam rupayatananam. Acayoti nibbatti. So rupassa upacayoti yo ayatananam acayo punappunam nibbattamananam, sova rupassa upacayo nama hoti, vaddhiti attho. [642] Yo rupassa upacayo, so 2- rupassa santatiti ya evam upacitanam rupanam vaddhi, tato uttaritaram pavattikale sa rupassa santati nama hoti, pavattiti attho. "naditire khatakupasmim hi udakuggamanakalo viya acayo nibbatti, paripunnakalo viya upacayo vaddhi, ajjhottharitva gamanakalo viya santati pavatti"ti veditabba. @Footnote: 1 Si. ananukulabhavakara.... 2 cha.Ma. sa. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page386.

Evam kim kathitam hotiti? ayatanena acayo kathito, acayena ayatanam kathitam. Acayo ca kathito, ayatanameva kathitam. Evampi kim kathitam hotiti? catusantatirupanam acayo upacayo nibbatti vaddhi kathita. Atthato hi ubhayampetam jatirupassevadhivacanam. Akarananattena pana veneyyavasena ca "upacayo santati"ti uddesaniddesanam 1- katva yasma ettha atthato nanattam natthi, tasma niddese "yo ayatananam acayo, so rupassa upacayo. Yo rupassa upacayo, so rupassa santati"ti vuttam. Yasma ca ubhayampetam jatirupassevadhivacanam, tasma ettha acayalakkhano rupassa upacayo. Pubbantato rupanam ummujjapanaraso, niyyatanapaccupatthano paripunnabhavapaccupatthano va, upacitarupapadatthano. Pavattilakkhana rupassa santati, anuppabandhanarasa, anupacchedapaccupatthana, anuppabandharupapadatthanati veditabba. [643] Jarataniddese jiranakavasena jaRa. Ayamettha sabhavaniddeso. Jiranakaro jiranata. "khandiccan"tiadayo tayo kalatikkameva kiccaniddesa, pacchima dve pakatiniddesa. Ayam hi "jara"ti imina padena sabhavato dipita, tenassayam sabhavaniddeso, "jiranata"ti imina akarato, tenassayam akaraniddeso. "khandiccan"ti imina kalatikkamena 2- dantanakhanam khanditabhavakaranakiccato, "paliccan"ti imina kesalomanam palitabhavakaranakiccato, "valittacata"ti imina mamsam milapetva tace valibhavakaranakiccato dipita, tenassa ime "khandiccan"tiadayo tayo kalatikkame kiccaniddesa. Tehi imesam vikaranam dassanavasena pakatibhuta 3- pakatajara dassita. Yatheva hi udakassa va vatassa 4- va aggino va tinarukkhadinam sambhaggapatibhaggataya 5- va jhamataya va gatamaggo pakato hoti, na ca so gatamaggo taneva udakadinipi, evameva jaraya @Footnote: 1 cha.Ma. uddesadesanam 2 cha. kalatikkame 3 Si. pakatabhuta @4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. sambhaggapalibhaggataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page387.

Dantadisu khandiccadivasena gatamaggo pakato, cakkhum ummiletvapi gayhati, na ca khandiccadineva jaRa. Na hi jara cakkhuvinneyya hoti. "ayuno samhani indriyanam paripako"ti imehi pana pabhedehi 1- kalatikkameyeva abhibyattaya ayukkhayacakkhadiindriyaparipakasannitaya pakatiya dipita, tenassime pacchima dve pakatiniddesati veditabba. Tattha yasma jarapattassa ayu samhaniyati, 2- tasma jara "ayuno samhani"ti phalupacarena vutta. Yasma ca daharakale supasannani sukhumampi attano visayam sukheneva ganhanasamatthani cakkhadini indriyani jarapattassa paripakkani alulitani avisadani olarikampi attano visayam gahetum asamatthani honti, tasma "indriyanam paripako"tipi phalupacareneva vutta. Sa panayam evam niddittha sabbapi jara pakata, paticchannati duvidha hoti. Tattha dantadisu khandabhavadidassanato rupadhammesu jara pakatajara nama, arupadhammesu pana jara tadisassa vikarassa adassanato paticchannajara nama. Puna avici saviciti evampi duvidha hoti. Tattha manikanakarajatapavalacandimasuriyadinam viya mandadasakadisu paninam viya ca pupphaphalapallavadisu ca apaninam viya antarantara vannavisesadinam duvinneyyatta jara avicijara nama, nirantarajarati attho. Tato annesu pana yathavuttesu antarantara vannavisesadinam suvinneyyatta jara savicijara namati veditabba. Lakkhanaditopi rupaparipakalakkhana rupassa jarata, upanayanarasa, sabhavanapagamepi navabhavapagamapaccupatthana vihipuranabhavo viya, paripaccamanarupapadatthanati veditabba. [644] Aniccataniddese khayagamanavasena khayo. Vayagamanavasena vayo. Bhijjanavasena bhedo. Athava yasma tam patva rupam khiyyati veti bhijjati ca, tasma khiyyati etasminti khayo, veti etasminti vayo, bhijjati etasminti @Footnote: 1 cha.Ma. padehi 2 cha.Ma. hayati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page388.

Bhedo, upasaggavasena padam vaddhetva bhedova paribhedo. Hutva abhavatthena na niccanti aniccam, tassa bhavo aniccata. Antaradhayati etthati antaradhanam. Maranam hi patva rupam antaradhayati, adassanam gacchati. Na kevalanca rupameva, sabbepa pancakkhandha. Tasma pancannampi khandhanam aniccataya idameva lakkhananti veditabbam. Lakkhanadito pana paribhedalakkhana rupassa aniccata, samsidanarasa, khayavayapaccupatthana, paribhijjamanarupapadatthanati veditabba. Hettha jati gahita jara gahita, imasmim va thane maranam gahitam. Ime tayo dhamma imesam sattanam ukkhittasikapaccamittasadisa. Yatha hi purisassa tayo paccamitta otaram 1- gavesamana vicareyyum. Tesu eko evam vadeyya "etam niharitva atavipavesanam mayham bharo hotu"ti, dutiyo "atavigatakale pothetva pathaviyam patanam mayham bharo"ti, tatiyo "pathavigatakalato 2- patthaya asina sisacchedanam mayham bharo"ti, evarupa ime jatiadayo. Niharitva atavipavesanapaccamittasadisa hettha jati tasmim tasmim thane nibbattapanato. Atavigatam pothetva pathaviyam patanapaccamittasadisa jara nibbattakkhandhanam dubbalaparadhinamancaparayanabhavakaranato. Atavigatassa 3- asina sisacchedanakapaccamittasadisam maranam jarapattanam khandhanam jivitakkhayam papunatoti. 4- [645] Kabalinkaraharaniddese kabalam kariyatiti kabalinkaro. Ahariyatiti aharo, kabalam katva ajjhohariyatiti attho. Rupam va aharatitipi aharo. Evam vatthuvasena namam uddharitva puna vatthuvasenevetam pabhedato dassetum "odano kummaso"tiadi vuttam. Odanadini hi phanitapariyantani dvadasa idhadhippetassa aharassa vatthuni. Paliyam anagatani mulaphaladini yevapanakam pavitthani. Idani tani mulaphaladini kattabbato dassetum "yamhi yamhi janapade"tiadimaha. Tattha mukhena asitabbam bhunjitabbanti mukhasiyam. Dantehi vikhaditabbanti 5- @Footnote: 1 Ma. okasam 2 Ma. pathavipatitakalato 3 cha.Ma. pathavigatassa @4 cha.Ma. papanatoti 5 Ma. vikhayitabbanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page389.

Dantavikhadanam. Galena ajjhoharitabbanti galajjhoharaniyam. Idani tam kiccavasena dassetum "kucchivitthambhanan"ti aha. Tanhi mulaphaladi odanakummasadi va ajjhohatam kucchim vitthambheti, idamassa kiccam. Yaya ojaya satta yapentiti hettha sabbapadehi savatthukam aharam dassetva idani nibbattitam ojameva 1- dassetum idam vuttam. Kim panettha vatthussa kiccam, kim ojaya? parissayaharanapalanani. Vatthu hi Parissayam harati, paletum na sakkoti. Oja paleti, parissayam haritum na sakkoti. Dvepi ekato hutva paletumpi sakkonti parissayampi haritum. Ko panesa parissayo nama? kammajatejo. Antokucchiyanhi odanadivatthusmim asati kammajatejo utthahitva udarapatalam ganhati, "../../bdpicture/chatosmi, aharam me detha"ti vadapeti. Bhuttakale udarapatalam muncitva vatthum ganhati, atha satto ekaggo hoti. Yatha hi chayarakkhaso chayam pavittham gahetva devasankhalikaya bandhitva attano bhavane modento chatakale agantva sise damsati, so datthatta viravati, tam viravam sutva "dukkhappatto ettha atthi"ti tato tato manussa agacchanti, so agatagate gahetva khaditva bhavane modati, evam sampadamidam veditabbam. Chayarakkhaso viya hi kammajatejo, devasankhalikaya bandhitva thapitasatto viya udarapatalam, puna agatamanussa viya odanadivatthu, otaritva sise damsanam viya kammajatejassa vatthuto muttassa udarapatalaggahanam, datthassa viravanakalo viya "aharam detha"ti vacanakalo. Taya sannaya agatagate gahetva khaditva bhavane modanakalo viya kammajatejena udarapatalam muncitva vatthusmim gahite ekaggacittata. Tattha olarike vatthusmim oja manda hoti, sukhume balavati. Kudrusabhattadini hi bhunjitva muhutteneva chato hoti, sappiadini pivitva thitassa divasampi bhattam na ruccati. Ettha ca upadayupadaya olarikasukhumata veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. nibbattitaojameva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page390.

Kumbhilanam 1- hi aharam upadaya moranam aharo sukhumo. Kumbhila kira pasane gilanti, te ca nesam kucchippatta viliyanti. Mora sappavicchikadipane khadanti. Moranam pana aharam upadaya taracchanam aharo sukhumo. Te kira tivassachadditani visanani ceva atthini ca khadanti, tani ca nesam khelena temitamattaneva kandamulam viya mudukani honti. Taracchanampi aharam upadaya hatthinam aharo sukhumo, te hi nanarukkhasakhadayo khadanti. Hatthinam aharato gavayagokannamigadinam aharo sukhumo, te kira nissarani nanarukkhapannadini khadanti. Tesampi aharato gunnam aharo sukhumo, te allasukkhatinani khadanti. Tesam aharato sasanam aharo sukhumo. Sasanam aharato sakunanam aharo sukhumo. Sakunanam aharato paccantavasinam 2- aharo sukhumo. Paccantavasinam aharato gamabhojakanam aharo sukhumo. Gamabhojakanam aharato rajarajamahamattanam aharo sukhumo. Tesampi aharato cakkavattino aharo sukhumo. Cakkavattino aharato bhummanam devanam aharo sukhumo. Bhummanam devanam aharato catummaharajikanam 3- aharo sukhumo. Evam yava paranimmitavasavattinam aharo vittharetabbo. Tesam panaharo sukhumotveva nittham patto. Lakkhanaditopi ojalakkhano kabalinkaro aharo, rupaharanaraso, upatthambhanapaccupatthano, kabalam katva aharitabbavatthupadatthanoti veditabbo.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 364-390. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=9084&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=9084&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=515              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=4414              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=3925              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=3925              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]