มิลินทปัญหา

ตติยวรรค อัทธานปัญหา ที่ ๑ ราชา สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นธรณี มีพระราชโองการถามพระนาคเสนว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่พระนาคเสนผู้เจริญ ธรรมสิ่งไรเล่าเป็นมูลแห่งกาลอันเป็นอดีต ธรรมสิ่งใด เล่าเป็นมูลแห่งกาลอันเป็นปัจจุบัน ธรรมสิ่งไรเล่าเป็นมูลแห่งกาลอันเป็นอนาคต นิมนต์วิสัชนา ให้แจ้งก่อน พระนาคเสนถวายพระพรว่า มหาราช ดูรานะมหาบพิตรพระราชสมภาร ธรรมที่จะ เป็นมูลแห่งกาลทั้ง ๓ คือ อดีต อนาคต ปัจจุบันนั้น ได้แก่พระปฏิจจสมุปปาทธรรมคือบทว่า อวิชฺชาปจฺจยา นี้ ตลอดจนจบ นี่แหละเป็นมูลแห่งกาลทั้ง ๓ นั้น ปุริมโกฏิ ที่สุดเบื้องต้นแห่งกาล ทั้ง ๓ จะได้ปรากฏหามิได้ ก็ที่สุดเบื้องต้นแห่งมูลแห่งกาลทั้ง ๓ ไม่ปรากฏนั้น ได้แก่เราท่าน บังเกิดมานี้ก็อาศัยตัวอวิชชาตกแต่งด้วยกัน จะหาที่สุดเดิมนั้นว่า เป็นรูป เป็นกาย เป็นจิต เป็นใจนี้แต่เมื่อไรมาก็ไม่ปรากฏ ถึงสมเด็จพระศรีสุคตทศพลญาณเจ้า เมื่อเปล่งพระญาณ สอดส่องไปดูเวไนยสรรพสัตว์ทั้งปวง ว่าที่สุดเดิมเมื่อแรกจะตั้งเป็นรูปเป็นนามมานี้แต่ครั้งไรมา จะเล็งเห็นที่สุดเดิมหามิได้ มาทรงทราบเข้าพระทัยแต่ว่า อิเม สพฺพสตฺตา บรรดาสัตว์ทั้งหลาย เหล่านี้ คือเทพามนุษย์และสรรพสัตว์อื่นๆ นอกกว่านั้นก็ดี บังเกิดมานี้อาศัยอวิชชาบังปัญญา ไว้มิให้เห็นทางพระนิพพาน ที่จะหาเดิมว่าตั้งรูปตั้งนามตั้งสังขารมาช้านานเท่าใดนั้นก็สุดสำคัญ ที่พระพุทธญาณจะกำหนดได้ เหตุดังนั้นพระองค์จึงตรัสพระธรรมเทศนาสอนไว้ว่า ที่สุดต้นเดิม แห่งสังขารนานกว่านานเหลือที่จะพระญาณจะกำหนดได้ ขอบพิตรพระราชสมภารพึงสันนิฐาน เข้าพระทัยด้วยประการดังนี้ ฝ่ายสมเด็จพระเจ้ามิลินท์บรมกษัตริย์ ได้ทรงฟังพระนาคเสนถวายวิสัชนาว่า อวิชฺชา ปจฺจยา เป็นกาล ๓ คืออดีต อนาคต ปัจจุบัน ปัจจุบันจะมีนั้นก็อาศัยแก่อวิชชา เมื่อทรงทราบ ด้วยพระปรีชาญาณดังนี้แล้วก็สาธุการแก่พระนาคเสนว่าพระผู้เป็นเจ้าพยากรณ์แก้ปัญหานี้สมควร ในกาลบัดนี้ อัทธานปัญหา คำรบ ๑ จบเท่านี้

เนื้อความมิลินทปัญหา หน้าที่ ๘๓. http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=29 สารบัญมิลินทปัญหา http://84000.org/tipitaka/milin/milin.php?i=0#item_29