บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๓

หน้าที่ ๓๓๐.

อาจริยวาทํ. สหธมฺเมนาติ สเหตุเกน สการเณน วจเนน. สปฺปาฏิหาริยนฺติ ยาว นิยฺยานิกํ กตฺวา ธมฺมํ เทสิสฺสนฺติ. พฺรหฺมจริยนฺติ สิกฺขตฺตยสงฺคหิตํ สกลสาสนพฺรหฺมจริยํ. อิทฺธนฺติ สมิทฺธํ ฌานสฺสาทวเสน. ผีตนฺติ วุฑฺฒิปฺปตฺตํ สพฺพผาลิผุลฺลํ ^๑- วิย อภิญฺาสมฺปตฺติวเสน. วิตฺถาริตนฺติ ^๒- วิตฺถตํ ตสฺมึ ตสฺมึ ทิสาภาเค ปติฏฺิตวเสน. พาหุชญฺนฺติ พหูหิ าตํ ปฏิวิทฺธํ มหาชนาภิสมยวเสน. ปุถุภูตนฺติ สพฺพากาเรน ปุถุลภาวปฺปตฺตํ. กถํ? ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ, ยตฺตกา วิญฺุชาติกา เทวา เจว มนุสฺสา จ อตฺถิ, สพฺเพหิ สุฏฺุ ปกาสิตนฺติ อตฺโถ. อปฺโปสฺสุกฺโกติ นิราลโย. ตฺวํ หิ ปาปิม อฏฺมสตฺตาหโต ปฏฺาย "ปรินิพฺพาตุ ทานิ ภนฺเต ภควา, ปรินิพฺพาตุ สุคโต"ติ วิรวนฺโต อาหิณฺฑิตฺถ, อชฺช ทานิ ปฏฺาย วิคตุสฺสาโห โหหิ, มา มยฺหํ ปรินิพฺพานตฺถํ วายามํ กโรหีติ วทติ. สโต สมฺปชาโน อายุสงฺขารํ โอสฺสชฺชีติ สตึ สุปติฏฺิตํ กตฺวา าเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อายุสงฺขารํ วิสฺสชฺชิ ปชหิ. ตตฺถ น ภควา หตฺเถน เลฑฺฑุํ วิย อายุสงฺขารํ อุสฺสชฺชิ, เตมาสมตฺตเมว ปน ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ตโต ปรํ น สมาปชฺชิสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "โอสฺสชฺชี"ติ. อุสฺสชฺชีติปิ ปาโ. มหาภูมิจาโลติ มหนฺโต ปวิกมฺโป. ^๓- ตทา กิร ทสสหสฺสิโลกธาตุ อกมฺปิตฺถ. ภึสนโกติ ภยชนโก. เทวทุนฺทุภิโย จ ผลึสูติ เทวเภริโย ผลึสุ, เทโว สุกฺขคชฺชิตํ ^๔- คชฺชิ, อกาลวิชฺชุลตา นิจฺฉรึสุ, ขณิกวสฺสํ วสฺสีติ วุตฺตํ โหติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สพฺพปาลิผุลฺลํ ^๒ ฉ. วิตฺถาริกนฺติ @^๓ ม. ภูมิจาโล ^๔ สี. สุคชฺชิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๑.

อุทานํ อุทาเนสีติ กสฺมา อุทาเนสิ? โกจิ นาม วเทยฺย "ภควา ปจฺฉโต ปจฺฉโต อนุพนฺธิตฺวา, `ปรินิพฺพายถ ภนฺเต ปรินิพฺพายถ ภนฺเต'ติ อุปทฺทุโต ภเยน อายุสงฺขารํ วิสฺสชฺเชสี"ติ. ตสฺโสกาโส มา โหตูติ. ภีตสฺส หิ อุทานํ นาม นตฺถีติ ปีติเวควิสฏฺ อุทาเนสิ. ตตฺถ สพฺเพสํ โสณสิงฺคาลาทีนมฺปิ ปจฺจกฺขภาวโต ตุลิตํ ปริจฺฉินฺนนฺติ ตุลํ. กินฺตํ? กามาวจรกมฺมํ. น ตุลํ, น วา อสฺส ตุลํ สทิสมญฺ ^๑- โลกิยกมฺมํ อตฺถีติ อตุลํ. กินฺตํ? มหคฺคตกมฺมํ. อถวา กามาวจรํ รูปาวจรํ จ ตุลํ, อรูปาวจรํ อตุลํ. อปฺปวิปากํ ตุลํ, พหุวิปากํ อตุลํ. สมฺภวนฺติ สมฺภวเหตุภูตํ, ^๒- ปิณฺฑการกํ ราสิการกนฺติ อตฺโถ. ภวสงฺขารนฺติ ปุนพฺภวสฺส สงฺขารํ. อวสฺสชีติ วิสฺสชฺเชสิ. มุนีติ พุทฺธมุนิ. อชฺฌตฺตรโตติ นิยกชฺฌตฺตรโต. สมาหิโตติ อุปจารปฺปนาสมาธิวเสน สมาหิโต. อภินฺทิ กวจมิวาติ กวจํ วิย อภินฺทิ. อตฺตสมฺภวนฺติ อตฺตนิ ชาตํ กิเลสํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สวิปากฏฺเน สมฺภวํ ภวาภิสงฺขรณฏฺเน ^๓- ภวสงฺขารนฺติ จ ลทฺธนามํ ตุลาตุลสงฺขาตํ โลกิยกมฺมญฺจ โอสฺสชิ, สงฺคามสีเส มหาโยโธ กวจํ วิย อตฺตสมฺภวํ กิเลสญฺจ อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต หุตฺวา อภินฺทีติ. อถวา ตุลนฺติ ตุเลนฺโต ตีเรนฺโต. อตุลญฺจ สมฺภวนฺติ นิพฺพานญฺเจว ภวญฺจ. ภวสงฺขารนฺติ ภวคามิกมฺมํ. อวสฺสชิ มุนีติ "ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจา, ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิพฺพานํ นิจฺจนฺ"ติอาทินา นเยน ตุลยนฺโต พุทฺธมุนิ ภเว อาทีนวํ นิพฺพาเน จานิสํสํ ทิสฺวา ตํ ขนฺธานํ มูลภูตํ ภวสงฺขารํ "กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตี"ติ เอวํ วุตฺเตน กมฺมกฺขยกเรน อริยมคฺเคน อวสฺสชิ. กถํ? อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภวํ. โส หิ วิปสฺสนาวเสน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. น วา ตุลํ สทิสมสฺส อญฺ ^๒ สี.,ก. เตสํ ภวเหตุภูตํ @^๓ ม. ภวกรณฏฺเน. ฉ. ภวภิสงฺขณฏฺเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๒.

อชฺฌตฺตรโต, สมถวเสน สมาหิโตติ เอวํ ปุพฺพภาคโต ปฏฺาย สมถวิปสฺสนาพเลน กวจมิว อตฺตภาวํ ปริโยนทฺธิตฺวา ^๑- ิตํ, อตฺตนิ สมฺภวตฺตา อตฺตสมฺภวนฺติ ลทฺธนามํ สพฺพกิเลสชาตํ อภินฺทิ. กิเลสาภาเวน จ กมฺมํ อปฺปฏิสนฺธิกตฺตา อวสิฏฺ ^๒- นาม โหตีติ เอวํ กิเลสปฺปหาเนน กมฺมํ ชหิ. ปหีนกิเลสสฺส จ ^๓- ภยํ นาม นตฺถิ. ตสฺมา อภีโตว อายุสงฺขารํ อุสฺสชฺชิ. อภีตภาวํ าปนตฺถํ จ อุทานํ อุทาเนสีติ เวทิตพฺโพ. จาปาลวคฺโค ปโม. ------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๓๐-๓๓๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=13&A=7201&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=7201&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=1123 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=6549 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=6451 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=6451 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19