|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
อนิจจานุปัสสนาเป็นต้น มีเนื้อความได้กล่าวไว้แล้ว. บทว่า สุญฺญโต วิหาโร - สุญญตวิหาร ได้แก่ อรหัตผลสมาบัติอันเป็นไปแล้วโดยอาการแห่งสุญญตะ คือความว่างเปล่าของผู้ตั้งอยู่ในอนัตตานุปัสสนา. บทว่า อนิมิตฺโต วิหาโร - อนิมิตวิหาร ได้แก่ อรหัตผลสมาบัติอันเป็นไปแล้วโดยอาการแห่งอนิมิตตะ คือไม่มีนิมิตของผู้ตั้งอยู่ในอนิจจานุปัสสนา. บทว่า อปฺปณิหิโต วิหาโร - อัปปณิหิตวิหาร ได้แก่ อรหัตผลสมาบัติโดยอาการแห่งอัปปณิหิตะ คือไม่ตั้งอยู่ของผู้ตั้งอยู่ในทุกขานุปัสสนา. บทว่า สุญฺญเต อธิมุตฺตตา - ความที่จิตเป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรมอันว่างเปล่า ได้แก่ ความที่จิตน้อมไปในธรรมชาติอันว่างเปล่า ด้วยสามารถแห่งปัญญาอันเป็นส่วนเบื้องต้นแห่งผลสมาบัติ. แม้ในสองบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน. ด้วยบทมีอาทิว่า ปฐมํ ฌานํ - ปฐมฌาน. ท่าน จริงอยู่ วิปัสสนา ผลสมาบัติ และฌานสมาบัติอันน้อมไปเพื่อความประณีตของพระอรหันต์เท่านั้น ย่อมควรเพื่อกล่าวว่า อรณวิหาร คือความสงบ ความหมดทุกข์ เพราะละกิเลสทั้งปวงได้แล้ว. บทว่า ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณ หรตีติ อรณวิหาโร - ชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่ง อธิบายว่า ปฐมฌานนั้นชื่อว่าอรณวิหาร เพราะองค์ประกอบแห่งปฐมฌาน ย่อมนำออกเสียซึ่งนิวรณ์ด้วยปฐมฌาน. แม้ในบทที่เหลือก็มีนัยนี้เหมือนกัน. พึงทราบว่า ท่านกล่าวถึงปฐมฌานนำออกเสียซึ่งนิวรณ์ เพราะปฐมฌานเป็นปฏิปักษ์ต่อนิวรณ์ แม้พระอรหันต์จะไม่มีนิวรณ์. หากถามว่า เพราะเหตุไร ท่านจึงยกอรณวิหารญาณขึ้นแสดง ๓ อย่างด้วยสามารถแห่งการน้อมไปเพื่อความประณีตแห่งวิปัสสนา ผลและสมาบัติแล้วชี้แจงว่าฌานสมาบัตินั่นแหละเป็น ตอบว่า ๓ อย่างนั้นสำเร็จแล้ว เพราะอรณวิหาร ด้วยสามารถอุทเทส. ความที่ฌานสมาบัติอันเป็นภูมิของผลสมาบัติและวิปัสสนา เมื่อท่านไม่กล่าวไว้ ก็ย่อมไม่สำเร็จ. เพราะฉะนั้น เพื่อยังอรณวิหารที่ไม่สำเร็จนั่นแหละให้สำเร็จ พึงทราบว่า ท่าน จริงอยู่ ความที่ฌานสมาบัติเหล่านั้นเป็นอรณวิหาร แม้ไม่สำเร็จด้วยสามารถแห่งอุทเทสก็เป็นอันสำเร็จได้ เพราะ อีกอย่างหนึ่ง โดยนัยที่ท่านประกอบอรณวิหารไว้แล้ว พึงประกอบแล้วถือเอาดังนี้. อนิจจานุปัสสนาชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งนิจสัญญา. ทุกขานุปัสสนาชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งสุขสัญญา. อนัตตานุปัสนาชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งอัตสัญญา. สุญญตวิหารชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งความไม่ว่างเปล่า. อนิมิตวิหารชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งนิมิต. อัปปณิหิตวิหารชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งความตั้งไว้. สุญฺญาธิมุตฺตตา - ความที่จิตเป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรมอันว่างเปล่า ชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งความน้อมไปในธรรมอันไม่ว่างเปล่า. อนิมิตฺตาธิมุตฺตตา - ความที่จิตเป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรมอันไม่มีนิมิต ชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งความน้อมไปในธรรมอันมีนิมิต. อปฺปณิหิตาธิมุตฺตตา - ความที่จิตเป็นธรรมชาติน้อมไปในธรรมอันไม่มีที่ตั้ง ชื่อว่าอรณวิหาร เพราะนำออกเสียซึ่งความน้อมไปในธรรมอันมีที่ตั้ง. จบอรรถกถาอรณวิหารญาณนิทเทส ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ๑. ญาณกถา อรณวิหารญาณนิทเทส จบ. |