ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 26 : PALI ROMAN U.A. (paramatthadi.)

                        10. Bahiyasuttavannana
      [10] Dasame bahiyoti tassa namam. Daruciriyoti darumayaciro. Supparaketi 3-
evamnamake pattane vasati. Ko panayam bahiyo, kathanca daruciriyo 4- ahosi,
katham supparake pattane pativasatiti?
      tatrayam anupubbikatha:- ito kira kappasatasahassamatthake
padumuttarasammasambuddhakale eko kulaputto hamsavatinagare dasabalassa dhammadesanam
sunanto sattharam ekam bhikkhum khippabhinnanam etadagge thapentam disva
"maha vatayam 5- bhikkhu, yo satthara evam etadagge thapiyati, aho vatahampi
anagate evarupassa sammasambuddhassa sasane pabbajitva satthara edise
thane etadagge thapetabbo bhaveyyam yathayam bhikkhu"ti tam thanantaram patthetva
tadanurupam adhikarakammam katva yavajivam punnam katva saggaparayano hutva
devamanussesu samsaranto kassapadasabalassa sasane pabbajitva paripunnasilo
samanadhammam karonatova jivitakkhayam patva devaloke nibbatti. So ekam buddhantaram
devaloke vasitva imasmim buddhuppade bahiyaratthe kulagehe patisandhim ganhi,
tam bahiyaratthe jatatta bahiyoti sanjanimsu. So vayappatto gharavasam
vasanto vanijjatthaya bahunam bhandanam navam puretva samuddam pavisitva
aparaparam sancaranto satta vare saddhimyeva parisaya attano 6- nagaram upaganchi.
@Footnote: 1 khu.dha. 25/176/48                2 khu.dha. 25/306/69
@3 Ma. suppadaketi, khu.u. 25/10/101   4 Ma.,ka. daruciradharo
@5 Ma. labha vatayam, ka. ularo vatayam
@6 Si. siddhatthova attano, ka.siddhiyatro ca attano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Atthamavare pana "suvannabhumim gamissami"ti aropitabhando navam abhiruhi. Nava mahasamuddam ajjhogahetva icchitappadesam appatvava samuddamajjhe vipanna. Mahajano macchakacchapabhakkho ahosi. Bahiyo pana ekam navaphalakam gahetva taranto umivegena mandamandam khipamano sattame divase supparakapattanasamipe tiram papuni. So vatthanam bhassitva 1- samudde patitatta jatarupeneva samuddatire nipanno parissamam vinodetva assasamattam labhitva utthaya lajjaya gumbantaram pavisitva acchadanam 2- annam kinci apassanto akkanalani chinditva vakehi palivethetva nivasanaparupanani 3- katva acchadesi. Keci pana "daruphalakani vijjhitva vakena avunitva nivasanaparupanam katva acchadesi"ti vadanti. Evam sabbathapi darumayaciradharitaya "daruciriyo"ti purimavoharena "bahiyo"ti ca pannayittha. Tam ekam kapalam gahetva vuttaniyamena supparakapattane pindaya carantam disva manussa cintesum "sace loke arahanto nama honti, evamvidhehi bhavitabbam, kinnu kho ayam ayyo vattham diyamanam ganheyya, udahu appicchataya na ganheyya"ti vimamsanta nanadisahi vatthani upanesum. So cintesi "sacaham imina niyamena nagamissam, nayime evam mayi pasideyyum, yannunaham imani patikkhipitva iminava niharena vihareyyam, evam me labhasakkaro uppajjissati"ti. So evam cintetva kohanne thatva vatthani na patigganhi. Manussa "aho appiccho vatayam ayyo"ti bhiyyoso mattaya pasannamanasa mahantam sakkarasammanam karimsu. Sopi bhattakiccam katva aviduratthane ekam devayatanam agamasi. Mahajano tena saddhim eva gantva tam devayatanam patijaggitva adasi. So "ime mayham @Footnote: 1 Ma. galitva 2 ka. kopinacchadanam @3 cha.Ma. nivasanapavuranani, evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Ciradharanamatte pasiditva evamvidham sakkarasammanam karonti, etesam maya ukkatthavuttina bhavitum vattati"ti sallahukaparikkharo appicchova hutva vihasi. "araha"ti pana tehi sambhaviyamano "araha"ti attanam amanni, uparupari cassa sakkaragarukaro abhivaddhi, labhi ca ahosi ularanam paccayanam. Tena vuttam "tena kho pana samayena bahiyo daruciriyo supparake pativasati samuddatire sakkato hoti 1- garukato"tiadi. Tattha sakkatoti sakkaccam adarena upatthanavasena sakkato. Garukatoti gunavisesayuttoti adhippayena pasanacchattam viya garukaranavasena garukato. Manitoti manasa sambhavanavasena manito. Pujitoti pupphagandhadihi pujavasena pujito. Apacitoti abhippasannacittehi maggadanaasanabhiharanadivasena apacito. Labhi civara .pe. Parikkharananti panitappanitanam uparupari upaniyamananam civaradinam catunnam paccayanam labhanavasena labhi. Aparo nayo:- sakkatoti sakkarappatto. Garukatoti garukarappatto. Manitoti bahumanito manasa piyayito ca. Pujitoti catupaccayabhipujaya pujito. Apacitoti apacayanappatto. Yassa hi cattaro paccaye sakkatva suabhisankhate panitappanite denti, so sakkato. Yasmim garubhavam paccupatthapetva denti, so garukato, yam manasa piyayanti bahumannanti ca, so manito. Yassa sabbametam 2- pujanavasena karonti, so pujito. Yassa abhivadanapaccutthananjalikammadivasena paramanipaccakaram karonti, so apacito. Bahiyassa pana te sabbametam 2- akamsu. Tena vuttam "bahiyo daruciriyo supparake pativasati sakkato"tiadi. Ettha ca civaram so agganhantopi "ehi bhante imam vattham patigganhahi"ti upanamanavasena civarassapi "labhi"tveva vutto. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. sabbampetam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Rahogatassati rahasi gatassa. Patisallinassati ekibhutassa bahuhi manussehi "araha"ti vuccamanassa tassa idani vuccamanakarena cetaso parivitakko udapadi cittassa micchasankappo uppajji. Katham? ye kho keci loke arahanto va arahattamaggam va samapanna, aham tesam annataroti. Tassattho:- ye imasmim sattaloke kilesarinam hatatta pujasakkaradinanca arahabhavena arahanto, ye kilesarinam 1- hananena arahattamaggam samapanna, tesu aham ekoti. Puranasalohitati purimasmim bhave salohita bandhusadisa 2- ekato katasamanadhamma devata. Keci pana "puranasalohitati puranakale bhavantare salohita matubhuta eka devata"ti vadanti, tam atthakathayam patikkhipitva purimoyevattho gahito. Pubbe kira kassapadasabalassa sasane osakkamane samaneradinam vippakaram disva satta bhikkhu samvegappatta "yava sasanam na antaradhayati, tava attano patittham karissama"ti suvannacetiyam vanditva arannam pavittha ekam pabbatam disva "jivite salaya nivattantu, niralaya imam pabbatam abhiruhantu"ti vatva nissenim bandhitva sabbe tam pabbatam abhiruyha nissenim patetva samanadhammam karimsu. Tesu samghatthero ekarattatikkameneva arahattam papuni. So uttarakuruto pindapatam anetva te bhikkhu aha "avuso ito pindapatam paribhunjatha"ti. Te "tumhe bhante attano anubhavena evam akattha, mayampi sace tumhe viya visesam nibbattessama, sayameva aharitva bhunjissama"ti bhunjitum na icchimsu. Tato dutiyadivase dutiyatthero anagamiphalam papuni, sopi tatheva pindapatamadaya tattha gantva itare nimantesi, tepi tatheva patikkhipimsu. @Footnote: 1 ka. va tesam kilesarinam 2 Si. purimasmim bhave lohitabaddhaparisa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Tesu arahattappatto parinibbayi, anagami suddhavasabhumiyam nibbatti. Itare pana panca jana ghatenta vayamantapi visesam nibbattetum nasakkhimsu. Te asakkonta tattheva parisussitva devaloke nibbatta ekam buddhantaram devesuyeva samsaritva imasmim buddhuppade devalokato cavitva tattha tattha kulaghare nibbattimsu. Tesu hi eko pukkusati 1- raja ahosi, eko kumarakassapo, eko dabbo mallaputto, eko sabhiyo paribbajako, eko bahiyo daruciriyo. Tattha yo so anagami brahmaloke nibbatto, tam sandhayetam vuttam "puranasalohita devata"ti. Devaputtopi hi devadhita viya devo eva devatati katva devatati vuccati "athakho annatara devata"tiadisu viya. Idha pana brahma devatati adhippeto. Tassa hi brahmuno tattha nibbattasamanantarameva attano brahmasampattim oloketva agatatthanam avajjentassa sattannam jananam pabbatam aruyha samanadhammakaranam, tatthekassa parinibbutabhavo, anagamiphalam patva attano ca ettha nibbattabhavo upatthasi. So "kattha nu kho itare panca jana"ti avajjento kamavacaradevaloke tesam nibbattabhavam natva aparabhage kalanukalam "kinnu kho karonti"ti tesam pavattim oloketiyeva. Imasmim pana kale "kaham nu kho"ti avajjento bahiyam supparakapattanam upanissaya daruciradharim kohannena jivikam kappentam disva "ayam maya saddhim pubbe nissenim bandhitva pabbatam abhiruhitva samanadhammam karonto atisallekhavuttiya jivite anapekkho arahatapi abhatam pindapatam aparibhunjitva idani sambhavanadhippayo anarahava arahattam patijanitva vicarati labhasakkarasilokam nikamayamano, dasabalassa ca nibbattabhavam na janati, handa nam samvejetva buddhuppadam @Footnote: 1 cha.Ma. pakkusati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Janapessami"ti tavadeva brahmalokato otaritva rattibhage supparakapattane daruciriyassa 1- sammukhe paturahosi. Bahiyo attano vasanatthane ularobhasam disva "kinnu kho etan"ti bahi nikkhamitva olokento akase thitam mahabrahmanam disva anjalimpaggayha "ke tumhe"ti pucchi. Athassa so brahma "ahante poranakasahayo tada anagamiphalam patva brahmaloke nibbatto, tvampana kinci visesam nibbattetum asakkonto tada puthujjanakalakiriyam katva samsaranto idani titthiyavesadhari anarahava samano `araha ahan'ti imam laddhim gahetva vicarasiti natva agato, neva kho tvam bahiya araha, patinissajjetam papakam ditthigatam, ma te ahosi digharattam ahitaya dukkhaya, sammasambuddho loke uppanno. So hi bhagava araha, gaccha nam payirupasassu"ti aha. Tena vuttam "athakho bahiyassa daruciriyassa puranasalohita devata"tiadi. Tattha anukampikati anuggahasila karunadhika. Atthakamati hitakama mettadhika. Purimapadena cettha bahiyassa dukkhapanayanakamatam tassa devataya dasseti, pacchimena hitupasamharam. Cetasati attano cittena, cetosisena cettha cetopariyananam gahitanti veditabbam. Cetoparivitakkanti tassa cittappavattim. Annayati janitva. Tenupasankamiti veyyathapi nama balava puriso saminjitam va baham pasareyya, pasaritam va baham saminjeyya, evameva brahmaloke antarahito bahiyassa purato patubhavanavasena upasankami. Etadavocati "ye kho keci loke arahanto va"tiadipavattamicchaparivitakkam bahiyam sahodham 2- coram ganamhanto viya "neva kho tvam bahiya araha"tiadikam etam idani vuccamanam vacanam brahma avoca. Neva kho tvam bahiya arahati etena tada bahiyassa asekkhabhavam patikkhipati, napi arahattamaggam va samapannoti etena sekkhabhavam, @Footnote: 1 ka. daruacirikassa 2 Si. sabhandam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Ubhayenapissa anariyabhavameva dipeti. Sapi te patipada natthi, yaya tvam araha va assa arahattamaggam va samapannoti imina panassa kalyanaputhujjanabhavampi patikkhipati. Tattha patipadati silavisuddhiadayo cha visuddhiyo. Patipajjati etaya ariyamaggeti patipada. Assati bhaveyyasi. Ayancassa arahattadhimano kim nissaya uppannoti? "appicchataya Santutthitaya sallekhataya digharattam katadhikaratta tadangappahanavasena kilesanam vihatatta arahattadhimano uppanno"ti keci vadanti. Apare panahu "bahiyo pathamadijjhanacatukkalabhi, tasmassa vikkhambhanappahanena kilesanam asamudacarato arahattadhimano uppajjati"ti. Tadubhayampi tesam matimattameva "sambhavanadhippayo labhasakkarasilokam nikamayamano"ti ca atthakathayam agatatta. Tasma vuttanayenevettha attho veditabbo. Atha bahiyo akase thatva kathentam mahabrahmanam oloketva cintesi "aho bhariyam vata kammam, yamaham arahati cintesim, ayanca `arahattagamini patipadapi te natthi'ti vadati, atthi nu kho loke koci araha"ti. Atha nam pucchi. Tena vuttam "atha ke carahi devate 1- loke arahanto va arahattamaggam va samapanna"ti. Tattha athati puccharambhe nipato. Ke carahiti ke etarahi. Loketi okasaloke ayam hettha adhippayo:- bhajanalokabhute sakalajambudipatale kasmim thane 2- arahanto va arahattamaggam va samapanna etarahi viharanti, yattha mayante upasankamitva tesam ovade thatva vattadukkhato muncissamati. Uttaresuti supparakapattanato pubbuttaradisabhagam sandhaya vuttam. @Footnote: 1 Ma. sadevake 2 Ma. asukasmim thane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Arahanti arakatta araham. Araka hi so sabbakilesehi suviduravidure thito maggena savasananam kilesanam viddhamsitatta. Arinam va hatatta araham. Bhagavata hi kilesarayo anavasesato ariyamaggena hata samucchinnati. Aranam va hatatta araham. Yanca avijjabhavatanhamayanabhi punnadiabhisankhararam jaramarananemi asavasamudayamayena akkhena vijjhitva tibhavarathe samayojitam anadikalappavattam samsaracakkam, tassanena bodhimande viriyapadehi silapathaviyam patitthaya saddhahatthena kammakkhayakarananapharasum gahetva sabbepi ara hata vihata viddhamsitati. Arahatiti va araham. Bhagava hi sadevake loke aggadakkhineyyatta ulare civaradipaccaye pujavisesanca arahati. Rahabhavato va araham. Tathagato hi sabbaso samucchinnaragadikilesatta papakilesassapi asambhavato papakarane rahabhavatopi arahanti vuccati. Samma samanca sabbadhammanam buddhatta sammasambuddho. Bhagava hi abhinneyye dhamme abhinneyyato, parinneyye dhamme parinneyyato, pahatabbe dhamme pahatabbato, sacchikatabbe dhamme sacchikatabbato, bhavetabbe bhavetabbato abhisambujjhi. Vuttanhetam:- "abhinneyyam abhinnatam bhavetabbanca bhavitam pahatabbam pahinamme tasma buddhosmi brahmana"ti 1- apica kusale dhamme anavajjasukhavipakato, akusale dhamme savajjadukkhavipakatotiadina sabbattikadukadivasena 2- ayamattho netabbo. Iti aviparitam sayambhunanena sabbakarato sabbadhammanam abhisambuddhatta sammasambuddhoti ayamettha sankhePo. Vittharo pana visuddhimagge 3- agatanayeneva veditabbo. Arahattayati aggaphalapatilabhaya. Dhammam desetiti adikalyanadigunavisesayuttam @Footnote: 1 khu.su. 25/564/448,Ma.Ma. 13/399/385 2 Si. sabbakaravasena @3 visudadhi. 1/258 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Siladipatipadadhammam samathavipassanadhammameva va veneyyajjhasayanurupam upadisati katheti. Samvejitoti "dhiratthu vata bho puthujjanabhavassa, yenaham anarahava samano arahati amannim, sammasambuddhanca loke uppajjitva dhammam desentam na janim, dujjanam kho panid jivitam, dujjanam maranan"ti samvegamapadito, devatavacanena yathavuttenakarena samviggamanasoti attho. Tavadevati tasmimyeva khane. Supparaka pakkamiti buddhoti namasavanena 1- uppannaya buddharammanaya pitiya samvegena ca codiyamanahadayo supparakapattanato savatthim uddissa pakkanto. Sabbattha ekarattiparivasenati sabbasmim magge ekarattivaseneva agamasi. Supparakapatkanato hi savatthi visayojanasate hoti, tancayam ettakam addhanam ekarattivasena agamasi. Yatha supparakato nikkhanto, tadaheva savatthim sampattoti. Kathampanayam evam agamasi? devatanubhavena, "buddhanubhavena"tipi vadanti. "sabbattha ekarattiparivasena"ti pana vuttatta maggassa ca visayojanasatikatta antaramagge gamanigamarajadhanisu yattha yattha rattiyam vasati, tattha tattha dutiyam arunam anutthapetva sabbattha ekarattivaseneva savatthim upasankamiti ayamattho dipito hotiti. Nayidam evam datthabbam. Sabbasmimpi 2- visayojanasatike magge ekarattivasenati issa atthassa adhippetatta. Ekarattimattam so sakalasmim tasmim magge vasitva pacchimadivase pubbanhasamaye savatthim anuppattoti. Bhagavapi bahiyassa agamanam natva "na tavassa indriyani paripakam gatani. Khanantare pana paripakam gamissanti"ti tassa indriyanam paripakam agamayamano mahabhikkhusamghaparivuto tasmim khane savatthim pindaya pavisi. So ca @Footnote: 1 cha.Ma. namampi savanena 2 cha.Ma. sabbasmim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

Jetavanam pavisitva bhuttapatarase kayalasiyavimocanattham abbhokase cankamante sambahule bhikkhu passitva "kaham nu kho etarahi bhagava"ti pucchi. Bhikkhu "bhagava savatthim pindaya pavititho"ti vatva pucchimsu "tvam pana kuto agato"ti. Supparakapattanato agatomhiti. Duratosi agato, nisida tava pade dhovitva makkhetva thokam vissamahi, agatakale sattharam dakkhasiti. "ahambhante attano jivitantarayam na janami, ekarattenevamhi 1- katthacipi ciram atthatva anisiditva visayojanasatikam maggam agato, sattharam passitvava vissamissami"ti vatva taramanarupo savatthim pavisitva anopamaya buddhasiriya virocamanam bhagavantam passi. Tena vuttam "tena kho pana samayena sambahula bhikkhu abbhokase cankamanti. Athakho bahiyo daruciriyo yena te bhikkhu tenupasankami"tiadi. Tattha kahanti kattha. Nuti samsaye, khoti padapurane, kasmim nu kho padeseti attho. Dassanakamamhati datthukama amha. 2- Mayam hi tam bhagavantam andho viya cakkhum, badhiro viya sotam, mugo viya kalyanavakkaranam, hatthapadavikalo viya hatthapade, daliddo viya dhanasampadam, 3- kantaraddhanam patipanno viya khemantabhumim, rogabhibhuto viya arogyam, mahasamudde bhinnanavo viya mahakullam passitum upasankamitunca icchamati dasseti. Taramanarupoti taramanakaro. Pasadikanti battimsamahapurisalakkhanaasitianubyanjanabyamappabhaketumalalankataya samantapasadikaya attano sarirasobhasampattiya rupakayadassanabyavatassa janassa sabbabhagato pasadavaham. Pasadaniyanti dasabalacatuvesarajjachaasadharananana- attharasaavenikabuddhadhammappabhutiaparimanagunaganasamannagataya dhammakayasampattiya sarikkhakajanassa pasadaniyam pasiditabbayuttam pasadaraham va. Santindriyanti @Footnote: 1 ka. katipayadivasehi 2 ka. dassanakamati datthukama 3 Si. ratanasampadam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Cakkhvadipancindriyalolabhavapagamanena vupasantapancindriyam. Santamanasanti chatthassa manindriyassa nibbisevanabhavupagamanena vupasantamanasam. Uttamadamathasamathamanuppattanti lokuttarapannavimutticetovimuttisankhatam uttamam damatham samathanca anuppatva adhigantva thitam. Dantanti suparisuddhakayasamacarataya ceva hatthapadakukkuccabhavato davadiabhavato 1- ca kayena dantam. Guttanti suparisuddhavacisamacarataya ceva niratthakavacabhavato davadiabhavato 2- ca vacaya guttam. Yatindriyanti suparisuddhamanosamacarataya ariyiddhiyogena abyavataappatisankhanupekkhabhavato ca manindriyavasena yatindriyam. Naganti chandadivasena agamanato, pahinanam ragadikilesanam punanagamanato, kassacipi agussa sabbathapi akaranato, punabbhavassa ca agamanatoti imehi karanehi nagam. Ettha ca pasadikanti imina rupakayena bhagavato pamanabhutatam dipeti, pasadaniyanti imina dhammakayena, santindriyantiadina sesehi pamanabhutatam dipeti. Tena catuppamanike lokasannivase anavasesato sattanam bhagavato pamanabhavo pakasitoti veditabbo. Evambhutanca bhagavantam antaravithiyam gacchantam disva "cirassam vata me sammasambuddho dittho"ti hatthatuttho pancavannaya pitiya nirantaram phutthasariro pitivippharitavivataniccalalocano ditthatthanato patthaya onatasariro bhagavato sarirappabhavemajjham ajjhogahetva tattha nimmujjanto bhagavato samipam upasankamitva pancapatitthitena vanditva bhagavato pade sambahanto paricumbanto "desetu me bhante bhagava dhamman"ti aha. Tena vuttam "bhagavato pade sirasa nipatitva bhagavantam etadavoca `desetu me bhante bhagava dhammam, desetu sugato dhammam, yam mamassa digharattam hitaya sukhaya"ti. @Footnote: 1 Si. tadibhavato 2 Si. davaravabhavato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Tattha sugatoti sobhanagamanatta, sundaram thanam gatatta, sammagatatta, sammagadatta sugto. Gamanampi hi gatanti vuccati, tanca bhagavato sobhanam parisuddham anavajjam. Kim pana tanti? ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemam disam asajjamano gato, annepi gametiti sobhanagamanatta sugato. Sundarancesa thanam amatam nibbanam gatoti sundaram thanam gatatta sugato. Samma ca gatatta sugato tena tena maggena pahine kilese puna apaccagamanato. Vuttanhetam:- "sotapattimaggena ye kilesa pahina, te kilese na puneti na pacceti na paccagacchatiti sugato. Sakadagami .pe. Arahattamaggena .pe. Na paccagacchatiti sugato"ti. 1- Athava samma gatattati tisupi avatthasu sammapatipattiya gatatta, supatipannattati attho. Dipankarapadamulato hi patthaya yava mahabodhimanda, tava samatimsaparamipuritaya sammapatittiya natatthacariyaya lokatthacariyaya buddhatthacariyaya kotim papunitva sabbalokassa hitasukhameva paribruhanto sassatam ucchedam kamasukham attakilamathanti ime ante anupagacchantiya anuttaraya bojjhangabhavanasankhataya majjhimaya patipadaya ariyasaccesu tato param samadhigatadhammadhipateyyo 2- sabbasattesu avisayaya sammapatipattiya ca gato patipannoti evampi sammagatatta sugato. Samma cesa gadati yuttatthane yuttameva vacam bhasatiti sugato. Vuttampi cetam:- "kalavadi bhutavadi atthavadi vinayavadi nidhanavatim vacam bhasita kalena sapadesam pariyantavatim atthasanhitan"ti. 3- @Footnote: 1 khu. cula. 30/192/99 2 Si. samadhigatadhammadhipateyyaya 3 di.Si. 9/9/5, @Ma.u. 14/14/13

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Aparampi vuttam:- "ya sa vaca abhuta ataccha anatthasanhita, ya ca paresam appiya amanapa, na tathagato tam vacam bhasati"tiadi. 1- Evam samma gadattapi sugato. Yam mamassa digharattam hitaya sukhayati yam dhammassa upadisanam cirakalam mama jhanavimokkhadihitaya tadadhigantabbasukhaya ca siya. Akalo kho tava bahiyati tava dhammadesanaya na tava kaloti attho. Kim pana bhagavato sattahitapatipattiya akalopi nama atthi, 2- yato bhagava kalavaditi? vuccate:- kaloti cettha veneyyanam indriyaparipakakalo adhippeto. Yasma pana tada bahiyassa attano indriyanam paripakkaparipakkabhavo dubbinneyyo, tasma bhagava tam avatva attano antaravithiyam thitabhavamassa karanam apadisanto "antaragharam pavitthamha"ti aha. Dujjananti dubbinneyyam. Jivitantarayananti jivitassa antarayakaradhammanam vattanam avattanam vati vattukamo sambhamavasena "jivitantarayanan"ti aha. Tatha hi anekapaccayapatibaddhavuttijivam anekarupa ca tadantaraya. 3- Vuttam hi:- "ajjeva kiccamatappam ko janna maranam suve na hi no sangarantena mahasenena maccuna"ti. 4- Kasma panayam jivitantarayameva tava purakkharoti? nimittannutaya aditthakosallena va"ti 5- keci. Apare "devataya santike jivitantarayassa sutatta"ti vadanti. Antimabhavikatta pana upanissayasampattiya codiyamano evamaha. Na hi tesam appattarahattanam jivitakkhayo hoti. Kim pana karana bhagava tassa @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/86/63 2 Ma. natthi 3 Si. badhakantaraya @4 Ma.u. 14/272/241 5 aritthakosallalena cati (?)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Dhammam desetukamova dvikkhattum patikkhipi? evam kirassa ahosi "imassa mam ditthakalato patthaya sakalasariram pitiya nirantaram phuttham, 1- atibalava pitivego, dhammam sutvapi na tava sakkhissati pativijjhitum. Yava pana majjhattupekkha santhati, tava titthatu, visayojanasatam maggam agatatta darathopissa kaye balava, sopi tava patipassambhatu"ti. Tasma dvikkhattum patikkhipi. Keci pana "dhammassavane adarajananattham bhagava evamakasi"ti vadanti. Tatiyavaram yacito pana majjhattupekkham darathapatipassaddhim paccupatthitancassa jivitantarayam disva "idani dhammadesanaya kalo"ti cintetva "tasma tiha"tiadina 2- dhammadesanam arabhi. Tattha tasmati yasma tvam ussukkajato hutva ativiya mam yacasi, yasma va jivitantarayanam dujjanatam vadasi, indriyani ca te paripakam gatani, tasma. Tihati nipatamattam. Teti taya. Evanti idani vattabbakaram vadati. Sikkhitabbanti adhisilasikkhadinam tissannampi sikkhanam vasena sikkhanam katabbam. Yada pana sikkhitabbam, tam dassento "ditthe ditthamattam bhavissati"tiadimaha. Tattha ditthe ditthamattanti rupayatane cakkhuvinnanena ditthamattam. Yatha hi cakkhuvinnanam rupe rupamattameva passati, na aniccadisabhavam, evam sesam. Cakkhudvarikavinnanena hi me ditthamattameva bhavissatiti sikkhitabbanti attho. Athava ditthe dittham nama cakkhuvinnanena rupavijanananti attho. Mattanti pamanam. Dittha matta etassati ditthamattam, cakkhuvinnanamattameva cittam bhavissatiti attho. Idam vuttam hoti:- yatha apathagate rupe cakkhuvinnanam na rajjati na dussati na muyhati, evam ragadivirahena cakkhuvinnanamattameva 3- me javanam bhavissati, cakkhuvinnanappamaneneva javanam thapessamiti. @Footnote: 1 cha.Ma. phutam 2 khu.u. 25/10/102 3 Si..Ma.,ka. cakkhuvinnanena rajjanamattameva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Athava dittham nama cakkhuvinnanena dittham rupam, ditthamattam nama tatheva uppannam sampaticchanasantiranavotthabbanasankhatam cittattayam. Yatha tam na rajjati na dussati na muyhati, evam apathagate rupe teneva sampaticchanadippamanena javanam uppadessami, nahantam pamanam atikkamitva rajjanadivasena uppajjitum dassamiti evamettha attho veditabbo. 1- Eseva nayo sutamute. Mutanti ca tadarammanavinnanehi saddhim gandharasaphotthabbayatanam veditabbam. Vinnate vinnatamattanti ettha pana vinnatam nama manodvaravajjanena vinnatarammanam. Tasmim vinnate vinnatamattanti avajjanappamanam. Yatha avajjanam na rajjati na dussati na muyhati, evam rajjanadivasena ca uppajjitum adatva avajjanappamaneneva cittam thapessamiti ayamettha attho. Evanhi te bahiya sikkhitabbanti evam imaya patipadaya taya bahiya tissannam sikkhanam anuvattanavasena sikkhitabbam. Iti bhagava bahiyassa sankhittarucitaya 2- chahi vinnanakayehi saddhim chalarammanabhedabhinnam vipassanaya visayam ditthadihi catuhi kotthasehi vibhajitva tatthassa natatiranaparinnam dasseti. Katham? ettha hi rupayatanam passitabbatthena dittham nama, cakkhuvinnanam pana saddhim tamdvarikavinnanehi dassanatthena, tadubhayampi yathapaccayam pavattamanam dhammamattameva, na ettha koci katta va kareta va, yato tam hutva abhavatthena aniccam, udayabbayapatipilanatthena dukkham, avasavattanatthena anattati kuto tattha panditassa rajjanadinam okasoti. Ayam hettha 3- adhippayo sutadisupi. Idani natatiranaparinnasu patitthitassa upari saha maggamalena 4- pahanaparinnam dassetum "yato kho te bahiya"tiadi araddham. Tattha yatoti yada, @Footnote: 1 cha.Ma. datthabbo 2 Si. cittarucitaya @3 cha.Ma. ayamettha 4 Si. uparibhagena, ka. upari saha malena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Yasma va. Teti tava. Tatoti tada, tasma va. Tenati tena ditthadina, ditthadipatibaddhena ragadinava. Idam vuttam hoti:- bahiya tava yasmim kale yena va karanena ditthadisu maya vuttavidhim patipajjantassa aviparitasabhavavabodhena ditthadimattam bhavissati, tasmim kale tena va karanena ditthadipatibaddhena ragadina saha na bhavissasi, ratto va duttho va mulho va na bhavissasi, pahinaragadikatta tena va ditthadina saha patibaddho na bhavissasiti. Tato tvam bahiya na tatthati yada yasma va tvam tena ragena va ratto dosena va duttho mohena va mulho na bhavissasi, tada tasma va tvam tattha ditthadike na bhavissasi, tasmim ditthe va sutamutavinnate va "etam mama, esohamasmi, eso me atta"ti tanhamanaditthihi allino patitthito na bhavissasi. Ettavata pahanaparinnam matthakam papetva khinasavabhumi dassita. Tato tvam bahiya nevidha na huram na ubhayamantarenati yada tvam bahiya tena ragadina tattha ditthadisu patibaddho na bhavissasi, tada tvam neva idhaloke na paraloke na ubhayatthapi. Esevanto dukkhassati kilesadukkhassa ca vattadukkhassa ca ayameva hi anto ayam paricchedo 1- parivatumabhavoti ayameva hi ettha attho. Ye pana "ubhayamantarena"ti padam gahetva antarabhavam nama icchanti, tesam tam miccha. Antarabhavassa hi bhavo abhidhamme patikkhittoyeva. Antarenati vacanam pana vikappantaradipanam, tasma ayamettha attho "neva idha na huram aparo vikappo na ubhayan"ti. Athava antarenati vacanam pana vikappantarabhavadipanam, tassattho "neva idha na huram ubhayamantare pana na annam thanam atthi"ti. Yepi ca @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

"antaraparinibbayi sambhavesi"ti ca imesam suttapadanam attham ayoniso gahetva "atthiyeva antarabhavo"ti vadanti, tepi yasma avihadisu tattha tattha ayuvemajjham anatikkamitva antara aggamaggadhigamena anavasesakilesaparinibbanena parinibbayatiti antaraparinibbayi, na antarabhavabhutoti purissa suttapadassa attho. Pacchimassa ca ye bhuta eva, na bhavissanti, te khinasava purimapade bhutati vutta. Tabbiruddhataya sambhavamesantiti sambhavesino, appahinabhavasamyojanatta sekkha puthujjana ca. Catusu va yonisu andajajalabujasatta yava andakosam vatthikosanca na bhindanti, tava sambhavesi nama, andakosato vatthikosato ca bahi nikkhanta bhuta nama. Samsedaja opapatika ca pathamacittakkhane sambhavesi nama, dutiyacittakkhanato patthaya bhuta nama. Yena va iriyapathena jayanti, yava tato annam na papunanti, tava sambhavesino, tato param bhutati attho. Tasma natthiti patikkhipitabba. Sati hi ujuke palianugate atthe kim aniddharitasamatthiyena antarabhavena parikappitena payojananti. Ye pana "santanavasena pavattamananam dhammanam avicchedena desantaresu patubhavo dittho, yatha tam vihiadiavinnanakasantane, evam savinnanakasantanepi avicchedena desantaresu patubhavena bhavitabbam. Ayanca nayo sati antarabhave yujjati, na annatha"ti yuttim vadanti. Tena hi iddhimato cetovasippattassa cittanugatikam kayam adhitthahantassa khanena brahmalokato idhupasankamanena ito va brahmalokagamanena yutti vattabba. Yadi sabbattheva avicchinnadese dhammanam pavatti icchita, yadipi siya iddhimantanam iddhivisayo acinteyyoti. Tam idhapi samanam 1- "kammavipako acinteyyo"ti vacanato. 2- Tasma tam tesam matimattameva. Acinteyyasabhava hi sabhavadhamma, te katthaci paccayavasena @Footnote: 1 Ma. pamanam 2 ana. catukka. 21/77/91

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Vicchinnadese patubhavanti, katthaci avicchinnadese. Tathahi mukhaghosadihi paccayehi annasmim dese adasapabbatadesadike patibimbapatighosadikam paccayuppannam nibbattamanam dissati, tasma na sabbam sabbattha upanetabbanti ayamettha sankhePo. Vittharo pana patibimbassa udaharanabhavasadhanadiko antarabhavakathavicaro kathavatthupakaranassa 1- tikayam gahetabbo. Apare pana "idhati kamabhavo, huranti arupabhavo, ubhayamantarenati rupabhavo vutto"ti. Anne "idhati ajjhattikayatanani, huranti bahirayatanani, ubhayamantarenati cittacetasika"ti. "idhati va paccayadhamma, huranti paccayuppannadhamma, ubhayamantarenati pannattidhamma vutta"ti vadanti. Tam sabbam atthakathasu natthi. Evam tava "ditthe ditthamattam bhavissati"tiadina ditthadivasena catudha tebhumakadhamma sangahetabba. Tattha subhasukhaniccaattaggahaparivajjanamukhena asubhadukkhaniccanattanupassana dassitati hetthimahi visuddhihi saddhim sankhepeneva vipassana kathita. "tato tvam bahiya na tena"ti imina ragadinam samucchedassa adhippetatta maggo. "tato tvam bahiya na tattha"ti imina phalam. "nevidha"tiadina anupadisesa nibbanadhatu kathitati datthabbam. Tena vuttam "athakho bahiyassa .pe. Asavehi cittam vimucci"ti. Imaya sankhittapadaya desanaya tavadevati tasmimyeva khane, na kalantare. Anupadayati aggahetva. Asavehiti abhavaggam agotrabhum savanato pavattanato ciraparivasiyatthena madiradiasavasadisataya ca "asava"ti laddhanamehi kamaragadihi. Vimucciti samucchedavimuttiya ca patipassaddhivimuttiya ca vimucci nissajji. So hi satthu dhammam sunanto eva silani sodhetva yathaladdham cittasamadhim nissaya vipassanam patthapetva khippabhinnataya tavadeva sabbasave khepetva saha @Footnote: 1 abhi. 37/505/305

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Patisambhidahi arahattam papuni. So samsarasotam chinditva katavattapariyanto antimadehadharo hutva ekunavisatiya paccavekkhanasu pavattasu dhammataya codiyamano bhagavantam pabbajjam yaci. "paripunnante pattacivaran"ti puttho "na paripunnan"ti aha. Atha nam sattha "tenahi pattacivaram pariyesa"ti vatva pakkami. Tena vuttam "athakho bhagava .pe. Pakkami"ti. So kira kassapadasabalassa sasane visavassasahassani samanadhammam karonto "bhikkhuna nama attana paccaye labhitva yathadanam karontena attanava paribhunjitum vattati"ti ekassa bhikkhussapi pattena va civarena va sangaham nakasi, tenassa ehibhikkhuupasampadaya upanissayo nahosi. Keci panahu "so kira buddhasunne loke coro hutva dhanukalapam sannayhitva aranne corikam karonto ekam paccekabuddham disva pattacivaralobhena tam usuna vijjhitva pattacivaram ganhi, tenassa iddhimayapattacivaram na uppajjissatiti, sattha tam natva ehibhikkhubhavena pabbajjam na adasi"ti. Tampi pattacivarapariyesanam caramanam eka dhenu vegena apatanti paharitva jivitakkhayam papesi. Tam sandhaya vuttam "athakho acirapakkantassa bhagavato bahiyam daruciriyam gavi tarunavaccha adhipatitva jivita voropesi"ti. Tattha acirapakkantassati na ciram pakkantassa bhagavato. Gavi tarunavacchati eka yakkhini tarunavacchadhenurupa. Adhipatitvati abhibhavitva madditva. Jivita voropesiti purimasmim attabhave laddhaghatataya ditthamatteneva vericittam uppadetva singena paharitva jivita voropesi. Sattha pindaya caritva katabhattakicco sambahulehi bhikkhuhi saddhim nagarato nikkhamanto bahiyassa sariram sankaratthane patitam disva bhikkhu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Anapesi "bhikkhave ekasmim gehadvare thatva mancakam aharapetva idam sariram nagarato niharitva jhapetva thupam karotha"ti, bhikkhu tatha akamsu. Katva ca pana viharam gantva sattharam upasankamitva attana katakiccam arocetva tassa abhisamparayam pucchimsu. Atha nesam bhagava tassa parinibbutabhavam acikkhi. Bhikkhu "tumhe bhante `bahiyo daruciriyo arahattam patto'ti vadatha, kada so arahattam patto"ti pucchimsu "mama dhammam sutakale"ti ca vutte "kada panassa tumhehi dhammo kathito"ti. Pindaya carantena ajjeva antaravithiyam thatvati. Appamattako so bhante tumhehi antaravithiyam thatva kathitadhammo, katham so tavatakena visesam nibbattesiti. "kim bhikkhave mama dhammam `appam va bahum va'ti paminatha, anekani gathasahassanipi anatthasanhitani na seyyo, atthanissitampana ekampi gathapadam seyyo"ti dassento:- "sahassampi ce gatha anatthapadasanhita ekam gathapadam seyyo yam sutva upasammati"ti 1- dhammapade imam gatham vatva "na kevalam so parinibbanamattena, athakho mama savakanam bhikkhunam khippabhinnanam aggabhavenapi pujaraho"ti dassento "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam khippabhinnanam, yadidam bahiyo daruciriyo"ti 2- tam ayasmantam etadagge thapesi. Tam sandhaya vuttam "athakho bhagava savatthiyam pindaya caritva .pe. Parinibbuto bhikkhave bahiyo daruciriyo"ti. Tattha pacchabhattanti bhattakiccato paccha. Pindapatapatikkantoti pinda- patapariyesanato patinivatto. Padadvayenapi katabhattakiccoti vuttam hoti. Niharitvati nagarato bahi netva. Jhapethati dahatha. Thupancassa karothati assa bahiyassa @Footnote: 1 khu.dha. 25/101/35 2 an. ekaka. 20/216/25

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Sariradhatuyo gahetva cetiyanca karotha. Tattha karanamaha "sabrahmacari vo bhikkhave kalakato"ti. Tassattho:- yam tumhe setthatthena brahmam adhisiladipatipattidhammam sandittham caratha, tam so tumhehi samanam brahmam acariti sabrahmacari maranakalassa pattiyava kalakato, tasma tam mancakena niharitva jhapetha, thupancassa karothati. Tassa ka gatiti pancasu gatisu tassa katama gati upapattibhavabhuta, gatiti va nibbatti, ariyo puthujjano vati ka nitthati attho. Abhisamparayoti pecca bhavasampatti 1- bhavanirodho va. Kincapi tassa thupakarananattiyava parinibbutabhavo atthato pakasito hoti, ye pana bhikkhu tattakena na janimsu, te "tassa ka gati"ti pucchimsu. Pakatataram va karapetukama tatha bhagavantam pucchimsu. Panditoti aggamaggapannaya adhigatatta pandena ito gato pavattoti pandito. Paccapaditi patipajji. Dhammassati lokuttaradhammassa. Anudhammanti silavisuddhiadipatipadadhammam. Athava dhammassati nibbanadhammassa. Anudhammanti ariyamaggaphaladhammam. Na ca mam dhammadhikarananti dhammadesanahetu na ca mam vihesesi yathanusittham patipannatta. Yo hi satthu santike dhammam sutva kammatthanam va gahetva yathanusittham na patipajjati, so sattharam viheseti nama. Yam sandhaya vuttam "vihimsasanni pagunam na bhasim, dhammam panitam manujesu brahme"ti. 2- Athava na camam dhammadhikarananti na ca imam dhammadhikaranam. Idam vuttam hoti:- vattadukkhato niyyanahetubhutam imam mama sasanadhammam supatipannatta na viheseti. Duppatipanno hi sasanam bhindanto satthu dhammasarire paharam deti nama. @Footnote: 1 Si. pancabhavuppatti, cha.Ma. pecca bhavuppatti @2 vi.maha. 4/9/9, Ma.mu. 12/283/244, Ma.Ma. 13/339/321

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Ayampana sammapatipattim matthakam papetva anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi. Tena vuttam "parinibbuto bhikkhave bahiyo daruciriyo"ti. Etamattham viditvati etam therassa bahiyassa anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbutabhavam, tatha parinibbutananca khinasavanam gatiya pacurajanehi 1- dubbinneyyabhavam sabbakarato viditva. Imam udananti imam patitthitaparinibbananubhavadipakam udanam udanesi. Tattha yatthati yasmim nibbane 2- apo ca na gadhati, pathavi ca tejo ca vayo ca na gadhati na patitthati. Kasma? nibbanassa asankhatasabhavatta. Na hi tattha sankhatadhammanam lesopi sambhavati. Sukkati sukkavannataya 3- sukkati laddhanama gahanakkhattaraka. Na jotantiti na bhasanti. Adicco nappakasatiti tisu dipesu ekasmim khane alokapharanasamattho adiccopi abhavasena 4- na dippati. 5- Na tattha candima bhatiti satipi bhasurabhave 6- kantasitalakirano candopi tasmim nibbane abhavato eva attano junhaviddhamsanena 7- na virocati. Yadi tattha candimasuriyadayo natthi, lokantaro viya niccandhakarameva tam bhaveyyati asankam sandhayaha "tamo tattha na vijjati"ti. Sati hi rupagate 8- tamo nama na siya. Yada ca attana vedi, muni monena brahmanoti catusaccamunanato monanti laddhanamena maggananena kayamoneyyadihi ca samannagatatta "muni"ti laddhanamo ariyasavakabrahmano teneva monasankhatena pativedhananena yada yasmim kale aggamaggakkhane attana sayameva anussavadike pahaya @Footnote: 1 Si. puthujjanehi 2 Si. yassam nibbanadhatuyam 3 ka. sukkabharataya @4 Si. abhavena 5 cha.Ma. na dibbati 6 Si. satabhave @7 cha.Ma. junhavibhasanena 8 Si.,cha.Ma. rupabhave

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Attapaccakkham katva nibbanam vedi pativijjhi. "avedi"tipi patho, annasiti attho. Atha rupa arupa ca, sukhadukakha pamuccatiti athati tassa nibbanassa jananato paccha. Rupati rupadhamma, tena pancavokarabhavo ekavokarabhavo ca gahito hoti. Arupati arupadhamma, tena rupenamissikato arupabhavo gahito hoti. So "catuvokarabhavo"tipi vuccati. Sukhadukkhati sabbattha uppajjanakasukhadukkhatopi vattato. Athava rupati rupalokapatisandhito. Arupati arupalokapatisandhito. Sukhadukkhati kamavacarapatisandhito. Kamabhavo hi byamissasukhadukkho. Evametasma sakalatopi vattato accantameva muccatiti gathadvayenapi bhagava "mayham puttassa evarupa nibbanagati"ti dasseti. Dasamasuttavannana nitthita. Nitthita ca bodhivaggavannana. ---------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 26 page 81-103. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=1814&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=1814&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=47              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1607              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1604              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1604              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]