ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 28 : PALI ROMAN Sutta.A.1 (paramattha.1)

                Paramatthajotika nama khuddakanikayatthakatha
                      suttanipatavannana
                       ---------
            namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                       Gantharambhakatha
         uttamam vandaneyyanam       vanditva ratanattayam
         yo khuddakanikayamhi        khuddacarappahayina.
         Desito lokanathena       lokanissaranesina
         tassa suttanipatassa        karissamatthavannanam.
         Ayam suttanipato ca        khuddakesveva ogadho
         yasma tasma imassapi     karissamatthavannanam.
         Gathasatasamakinno        geyyabyakaranankito
         kasma suttanipatoti       sankhamesa gatoti ce.
         Suvuttato savanato         atthanam sutthu tanato
         sucana sudana ceva        yasma suttam pavuccati.
         Tatharupani suttani        nipatetva tato tato
         samuhato ayam tasma        sankhamevamupagato.
         Sabbani capi suttani      pamanantena tadino
         vacanani ayam tesam         nipato ca 1- yato tato.
         Annasankhanimittanam        visesanamabhavato
         sankham suttanipatoti        evameva samajjhagati.
@Footnote: 1 Ma. nipatova
                            1. Uragavagga
                         1. Uragasuttavannana
      evam samadhigatasankho ca yasma esa vaggato uragavaggo culavaggo
mahavaggo atthakavaggo parayanavaggoti panca vagga honti, tesu
uragavaggo adi. Suttato uragavagge dvadasa suttani, culavagge cuddasa,
mahavagge dvadasa, atthakavagge solasa, parayanavagge solasati sattati
suttani, tesam uragasuttam adi. Pariyattippamanato attha bhanavaRa. Evam
vaggasuttapariyattippamanavato panassa:-
               "yo uppatitam vineti kodham
                visatam sappavisamva osadhehi
                so bhikkhu jahati oraparam
                urago jinnamivattacam puranan"ti
ayam gatha adi. Tasma assa ito pabhuti atthavannanam katum idam vuccati:-
        "yena yattha yada yasma      vutta gatha ayam imam
         vidhim pakasayitvassa 1-     karissamatthavannanan"ti
      kena panayam gatha vutta, kattha, kada, kasma ca vuttati. Vuccate:-
yo so bhagava catuvisatibuddhasantike laddhabyakarano yava vessantarajatakam,
tava paramiyo puretva tusitabhavane uppajji, tatopi cavitva sakyarajakule
uppattim gahetva anupubbena katamahabhinikkhamano bodhirukkhamule sammasambodhim
abhisambujjhitva dhammacakkam pavattetva devamanussanam hitaya dhammam desesi,
tena bhagavata sayambhuna anacariyakena sammasambuddhena vutta. Sa pana
alaviyam. Yada ca bhutagamasikkhapadam pannattam, tada tattha upagatanam
dhammadesanattham vuttati ayamettha sankhepavissajjana. Vittharato pana
@Footnote: 1 Si., ka. pakasayitvassa
Durenidanaavidurenidanasantikenidanavasena veditabba. Tattha durenidanam nama
dipankarato yava paccuppannavatthukatha, avidurenidanam nama tusitabhavanato yava
paccuppannavatthukatha, santikenidanam nama bodhimandato yava paccuppannavatthukathati.
      Tattha yasma avidurenidanam santikenidananca durenidaneyeva samodhanam
gacchanti, tasma durenidanavasenevettha vittharato vissajjana veditabba.
Sa panesa jatakatthakathayam vuttati idha na vittharita, tato tattha
vittharitanayeneva veditabba. Ayam pana viseso:- tattha pathamagathaya savatthiyam
vatthu uppannam, idha alaviyam. Yathaha:-
          tena samayena buddho  bhagava alaviyam  viharati  aggalave
      cetiye,  tena  kho pana  samayena  alavaka  bhikkhu  navakammam
      karonta rukkham chindantipi chedapentipi,  annataropi  alavako
      bhikkhu rukkham chindati,  tasmim rukkhe adhivattha  devata  tam  bhikkhum
      etadavoca  "ma bhante attano bhavanam kattukamo  mayham  bhavanam
      chindi"ti, so bhikkhu anadiyanto chindiyeva,  tassa ca devataya
      darakassa bahum akotesi. Atha kho tassa devataya etadahosi
      "yannunaham imam bhikkhum idheva jivita  voropeyyan"ti.  atha kho
      tassa devataya etadahosi  "na kho metam patirupam,  yaham  imam
      bhikkhum idheva jivita voropeyyam,  yannunaham bhagavato  etamattham
      aroceyyan"ti. Atha kho sa devata yena bhagava tenupasankami,
      upasankamitva bhagavato etamattham arocesi. Sadhu sadhu devate,
      sadhu kho tvam devate  tam  bhikkhum jivita na voropesi.  sacajja
      tvam devate tam bhikkhum jivita voropeyyasi, bahum ca tvam devate
      apunnam pasaveyyasi.  gaccha  tvam  devate  amukasmim  okase
      rukkho vivitto, tasmim upagacchati. 1-
@Footnote: 1 vi. mahavi. 2/89/159
    Evanca pana vatva puna bhagava tassa devataya uppannakodhavinayanattham:-
        "yo ve uppatitam kodham     ratham bhantamva varaye"ti 1-
imam gathamabhasi. Tato "katham hi nama samana sakyaputtiya rukkham chindissantipi
chedapessantipi, ekindriyam samana sakyaputtiya jivam vihethenti"ti evam
manussanam ujjhayitam sutva bhikkhuhi arocito bhagava "bhutagamapatabyataya
pacittiyan"ti 2- imam sikkhapadam pannapetva tattha upagatanam dhammadesanattham:-
               "yo ve uppatitam vineti kodham
                visatam sappavisamva osadhehi"ti
imam gathamabhasi. Evamidam ekamyeva vatthu tisu thanesu sangaham gatam vinaye
dhammapade suttanipateti. Ettavata ca ya sa matika thapita:-
        "yena yattha yada yasma     vutta gatha ayam imam
         vidhim pakasayitvassa        karissamatthavannanan"ti.
      Sa sankhepato vittharato ca pakasita hoti thapetva atthavannanam.
      [1] Ayam panettha atthavannana:- yoti yo yadiso khattiyakula
va pabbajito brahmanakula va pabbajito navo va majjhimo va thero
va. Uppatitanti uddhamuddham patitam gatam, pavattanti attho, uppannanti
vuttam hoti. Uppannanca nametam vattamanabhutvapagatokasakatabhumiladdhavasena
anekappabhedam. Tattha sabbampi sankhatam uppadadisamangi vattamanuppannam
nama, yam sandhaya "uppanna dhamma, anuppanna dhamma, uppadino
dhamma"ti 3- vuttam. Arammanarasamanubhavitva niruddham anubhutvapagatasankhatam
kusalakusalam, uppadadittayamanuppatva niruddham bhutvapagatasankhatam sesasankhatanca
bhutvapagatuppannam nama. Tadetam "evarupam papakam ditthigatam uppannam hoti"ti 4-
ca "yatha ca uppannassa satisambojjhangassa bhavanaparipuri hoti"ti ca
evamadisu suttantesu datthabbam. "yanissa pubbe papakani kammani
@Footnote: 1 khu. dha. 25/222/56       2 vi. mahavi. 2/90/160
@3 abhi. san. 34/17/3      4 vi. mahavi. 2/417/305, Ma.mu. 12/234/196
Katani"ti evamadina 1- nayena vuttam kammam atitampi samanam annassa vipakam
patibahitva attano vipakassokasam katva thitatta, tatha katokasanca
vipakam anuppannampi evam kate okase avassamuppattito okasakatuppannam
nama. Tasu tasu bhumisu asamuhatamakusalam bhumiladdhuppannam nama.
     Ettha ca bhumiya bhumiladdhassa ca nanattam veditabbam:- seyyathidam?
Bhumi nama vipassanaya arammanabhuta tebhumaka pancakkhandha. Bhumiladdham nama
tesu uppattiraham 2- kilesajatam. Tena hi sa bhumiladdha nama hotiti. Tasma
"bhumiladdhan"ti vuccati. Tanca pana na arammanavasena. Arammanavasena hi sabbepi
atitadibhede parinnatepi ca khinasavanam khandhe arabbha kilesa uppajjanti
mahakaccayanauppalavannadinam khandhe arabbha nandamanavakasoreyyasetthiputtadinam 3-
viya. Yadi cetam bhumiladdham nama siya, tassa appaheyyato na koci bhavamulam
jaheyya. Vatthuvasena pana bhumiladdham nama veditabbam. Yattha hi vipassanaya
aparinnata khandha uppajjanti, tattha tattha uppadato pabhuti tesu vattamulakam
kilesajatam anuseti, tam appahinatthena bhumiladdhuppannam namati veditabbam. Tattha ca
yassa khandhesu appahinanusayita kilesa, tassa te eva khandha tesam kilesanam vatthu,
na itare khandha. Atitakkhandhesu cassa appahinanusayitanam kilesanam atitakkhandha
eva vatthu, na itare. Eseva nayo anagatadisu. Tatha kamavacarakkhandhesu
appahinanusayitanam kilesanam kamavacarakkhandha eva vatthu, na itare. Esa
nayo ruparupavacaresu.
     Sotapannadinam pana yassa yassa ariyapuggalassa khandhesu tam tam vattamulam
kilesajatam tena tena maggena pahinam, tassa tassa te te khandha pahinanam
tesam tesam vattamulakilesanam avatthuto bhumiti sankham na labhanti. Puthujjanassa
pana sabbaso vattamulanam kilesanam appahinatta yankinci kariyamanam kammam
kusalam va akusalam va hoti, iccassa kilesappaccaya 4- vattam vaddhati. Tassetam
@Footnote: 1 Ma. u. 14/248/215         2 cha.Ma. uppattaraham
@3 cha.Ma. soreyyasetthiputtanandamanavakadinam    4 Si. kammakilesapaccaya
Vattamulam rupakkhandhe eva, na vedanakkhandhadisu .pe. Vinnanakkhandhe eva
va, na rupakkhandhadisuti na vattabbam. Kasma? avisesena pancasu khandhesu
anusayitatta. Katham? pathavirasadimiva rukkhe. Yatha hi maharukkhe pathavitalam adhitthaya
pathavirasanca aporasanca nissaya tappaccaya mulakkhandhasakhapasakhapattapallava-
palasapupphaphalehi vaddhitva nabham puretva yavakappavasanam bijaparamparaya
rukkhappavenisantane thite "tam pathavirasadi mule eva, na khandhadisu, phale eva
va, na muladisu"ti na vattabbam. Kasma? avisesena sabbesveva muladisu
anugatatta, evam. Yatha pana tasseva rukkhassa pupphaphaladisu nibbinno koci
puriso catusu disasu mandukakantakam nama rukkhe visam payojeyya, atha so
rukkho tena visasamphassena phuttho pathavirasaaporasapariyadinnena appasavanadhammatam
agamma puna santanam nibbattetum samattho na bhaveyya, evameva khandhappavattiyam
nibbinno kulaputto tassa purisassa catusu disasu rukkhe visappayojanam viya
attano santane catumaggabhavanam arabhati, athassa so khandhasantano tena
catumaggavisasamphassena sabbaso vattamulakilesanam pariyadinnatta kiriyabhavamatta-
mupagatakayakammadisabbakammappabhedo ayatim punabbhavabhinibbattadhammatam agamma
bhavantarasantanam nibbattetum samattho na hoti. Kevalam pana  carimavinnananirodhena
nirindhano viya jatavedo anupadano parinibbati. Evam bhumiya bhumiladdhassa
ca nanattam veditabbam.
      Apica aparampi samudacararammanadhiggahitavikkhambhitasamuhatavasena
catubbidhamuppannam. Tattha vattamanuppannameva samudacaruppannam. Cakkhvadinam pana
apathagate arammane pubbabhage anuppajjamanampi kilesajatam arammanassa
adhiggahitatta eva aparabhage avassamuppattito arammanadhiggahituppannanti
vuccati. Kalyanagame pindaya carato mahatissattherassa visabhagarupadassanena
uppannakilesajatam cettha nidassanam. Tassa "uppannam kamavitakkan"tiadisu 1-
payogo datthabbo. Samathavipassananam annataravasena avikkhambhitam kilesajatam
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/26/15, an. chakka. 22/329/436 (sya)
Cittasantatimanarulhampi uppattinivarakassa hetuno abhava avikkhambhituppannam
nama. Tam "ayampi kho bhikkhave anapanassatisamadhi bhavito bahulikato santo
ceva panito ca asecanako ca sukho ca viharo uppannuppanne papake
akusale dhamme thanaso antaradhapeti"tiadisu 1- datthabbam. Samathavipassanavasena
vikkhambhitampi kilesajatam ariyamaggena asamuhatatta uppattidhammatam anatitanti
katva asamuhatuppannanti vuccati. Akasena gacchantassa atthasamapattilabhino
therassa kusumitarukkhe upavane pupphani ocinantassa madhurassarena gayato
matugamassa gitassaram sutavato uppannakilesajatam cettha nidassanam. Tassa
"ariyam atthangikam maggam bahulikaronto uppannuppanne papake akusale
dhamme antarayeva antaradhapeti"tiadisu 2- payogo datthabbo. Tividhampi
cetam arammanadhiggahitavikkhambhitasamuhatuppannam bhumiladdheneva sangaham gacchatiti
veditabbam.
      Evameva tasmim 3- yathavuttappabhede uppanne bhumiladdharammanadhiggahita-
vikkhambhitasamuhatuppannavasenayam kodho uppannoti veditabbo. Kasma? evamvidhassa
vinetabbato. Evamvidhameva hi uppannam yena kenaci vinayena vinetum sakka hoti.
Yam panetam vattamanabhutvapagatokasakatasamudacarasankhatam uppannam, ettha aphalo
ca asakyo ca vayamo. Aphalo hi bhutvapagate vayamo vayamantarenapi tassa
niruddhatta. Tatha okasakate. Asakyo ca vattamanasamudacaruppanne kilesavodananam
ekajjhamanuppattitoti.
      Vinetiti ettha pana:-
         duvidho vinayo nama    ekamekettha pancadha
         tesu atthavidhenesa    vinetiti pavuccati.
      Ayanhi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo, ettha ca duvidhe vinaye
ekameko vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro
@Footnote: 1 vi. mahavi. 1/165/95  2 sam. maha. 19/157/47  3 cha.Ma. evametasmim
Nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho, pahanavinayopi tadangappahanam
vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patippassaddhippahanam nissaranappahananti
pancavidho.
      Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"tiadisu 1- silasamvaro.
"rakkhati cakkhundriyam, cakkhundriye samvaram apajjati"tiadisu 2- satisamvaro.
               "yani sotani lokasmim (ajitati bhagava)
                sati tesam nivaranam
                sotanam samvaram brumi
                pannayete pithiyyare"ti-
adisu 3- nanasamvaro. "khamo hoti sitassa unhassa"tiadisu 4- khantisamvaro.
"uppannam kamavitakkam nadhivaseti pajahati vinodeti"tiadisu 5- viriyasamvaro
veditabbo. Sabbopi cayam samvaro yathasakam samvaritabbanam vinetabbanam ca
kayavaciduccaritadinam samvaranato samvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Evantava
samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo.
      Tatha yam namarupaparicchedadisu vipassanangesu yava attano aparihanavasena
pavatti, tava tena tena nanena tassa tassa anatthasantanassa pahanam. Seyyathidam?
namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam,
tasseva aparabhagena kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham
mama"ti gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena
ucchedaditthiya, vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhayesu abhayasannaya,
adinavadassanena assadasannaya, nibbidanupassanena abhiratisannaya,
muccitukamyatananena amuccitukamyataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomena
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/511/296         2 di. Si. 9/213/70, Ma. mu. 12/295/258,
@  sam. sala. 18/317/220 (sya), an tika. 20/16/108  3 khu. su. 25/1042/532
@4 Ma. mu. 12/24/14, an. catukka. 21/114/134  5 Ma. mu. 12/26/15,
@  an. catukka. 21/114/133
Dhammatthitiyam nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittaggahassa
pahanam, etam tadangappahanam nama. Yam pana upacarappanabhedassa samadhino
yava attano aparihani pavatti, tava tenabhihatanam nivarananam yathasakam
vitakkadipaccanikadhammanam ca anuppattisankhatam padanam, etam vikkhambhanappahanam
nama. Yam pana catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane
yathasakam "ditthigatanam pahanaya"tiadina 1- nayena vuttassa samudayapakkhiyassa
kilesaganassa puna accantaappavattibhavena samucchedasankhatam pahanam, idam
samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane patippassaddhattam kilesanam pahanam,
etam patippassaddhippahanam nama. Yam pana sabbasankhatanissaranatta pahinasabbasankhatam
nibbanam, etam nissaranappahanam nama. Sabbampi cetam pahanam yasma cagatthena
pahanam, vinayanatthena vinayo, tasma "pahanavinayo"ti vuccati, tamtampahanavato
va tassa tassa vinayassa sambhavatopetam "pahanavinayo"ti vuccati. Evam pahanavinayopi
pancadha bhijjatiti veditabbo. Evamekekassa pancadha bhinnatta dasete vinaya
honti.
     Tesu patippassaddhivinayam nissaranavinayanca thapetva avasesena atthavidhena vinayenesa
tena tena pariyayena vinetiti vuccati. 2- Katham? silasamvarena kayavaciduccaritani
vinentopi hi tamsampayuttam kodham vineti, satipannasamvarehi abhijjhadomanassadini
vinentopi domanassasampayuttam kodham vineti, khantisamvarena sitadini khamantopi
tamtamaghatavatthusambhavam kodham vineti, viriyasamvarena byapadavitakkam vinentopi
tamsampayuttam kodham vineti, yehi dhammehi tadangavikkhambhanasamucchedappahanani
honti, tesam dhammanam attani nibbattanena te te dhamme pajahantopi
tadangappahatabbam vikkhambhetabbam samucchinditabbanca kodham vineti. Kamancettha
pahanavinayena vinayo na sambhavati, yehi pana dhammehi pahanam hoti, tehi
vinentopi pariyayato "pahanavinayena vineti"ti vuccati. Patippassaddhippahanakale
pana vinetabbabhavato nissaranappahanassa ca anuppadetabbato na tehi kinaci
@Footnote: 1 abhi. san. 34/277/84       2 cha.Ma. pavuccati
Vinetiti vuccati. Evam tesu patippassaddhivinayam nissaranavinayanca thapetva
avasesena atthavidhena vinayenesa tena tena pariyayena vinetiti vuccati. Ye va:-
         "pancime bhikkhave aghatapativinaya,  yattha  bhikkhuno  uppanno
     aghato  sabbaso  pativinetabbo.  katame  panca,  yasmim  bhikkhave
     puggale aghato jayetha, metta tasmim puggale bhavetabba .pe.
     Karuna,  upekkha,  asatimanasikaro  tasmim  puggale apajjitabbo,
     evam tasmim puggale aghato pativinetabbo.  kammassakata eva  va
     tasmim puggale adhitthatabba `kammassako ayamayasma .pe. Dayado
     bhavissati"ti  1-
evam panca aghatapativinaya vutta, ye ca:-
         "pancime  avuso  aghatapativinaya,  yattha bhikkhuno  uppanno
     aghato sabbaso pativinetabbo.  katame panca,  idhavuso  ekacco
     puggalo aparisuddhakayasamacaro hoti parisuddhavacisamacaro, evarupepi
     avuso puggale aghato pativinetabbo"ti 1-
evamadinapi nayena panca aghatapativinaya vutta, tesu yena kenaci
aghatapativinayena vinentopesa vinetiti vuccati. 2- Apica yasma:-
           "ubhatodandakena  cepi  bhikkhave  kakacena  cora   ocaraka
     angamangani okanteyyum, tatrapi yo mano paduseyya, na me so tena
     sasanakaro"ti 3-
evam satthu ovadam,
        "tasseva tena papiyo       yo kuddham patikujjhati
         kuddham appatikujjhanto        sangamam jeti dujjayam.
         Ubhinnamattham carati           attano ca parassa ca
         param sankupitam natva         yo sato upasammati". 4-
@Footnote: 1 an pancaka. 22/161/207 (sya)    2 cha.Ma. pavuccati  3 Ma.mu. 12/232/195
@4 sam.sa. 15/188/195
            "sattime  bhikkhave dhamma sapattakanta sapattakarana kodhanam
      agacchanti itthim va purisam va, katame satta, idha bhikkhave sapatto
      sapattassa evam icchati `aho vatayam dubbanno assa'ti.  tam kissa
      hetu, na bhikkhave sapatto sapattassa vannavataya nandati,  kodhanayam
      bhikkhave  purisapuggalo kodhabhibhuto kodhapareto  kincapi so hoti
      sunhato  suvilitto  kappitakesamassu odatavatthavasano,  atha kho
      so dubbannova hoti kodhabhibhuto,  ayam  bhikkhave  pathamo  dhammo
      sapattakanto sapattakarano kodhanam agacchati itthim va purisam va. 1-
            Puna  caparam  bhikkhave  sapatto  sapattassa  evam  icchati   `aho
      vatayam dukkham sayeyya'ti .pe. `na Pacurattho assa'ti .pe. `na Bhogava
      assa'ti .pe. `na Yasava assa'ti .pe. `ne Mittava assa'ti .pe.
      `kayassa Bheda param marana apayam duggatim vinipatam nirayam  upapajjeyya'ti.
      Tam  kissa  hetu,  na  bhikkhave  sapatto  sapattassa  sugatigamanena nandati,
      kodhanayam   bhikkhave  purisapuggalo  kodhabhibhuto   kodhapareto   kayena
      duccaritam  carati,  vacaya,  manasa  duccaritam carati,  so kayena duccaritam
      caritva  .pe.   vacaya  .pe.   manasa  duccaritam  caritva  kayassa
      bheda param marana .pe.  nirayam upapajjati kodhabhibhuto"ti. 1-
        "kuddho attham na janati    kuddho dhammam na passati
         andhatamam tada hoti       yam kodho sahate naram. 2-
         Yena kodhena kuddhase    satta gacchanti duggatim
         tam kodham sammadannaya      pajahanti vipassino. 3-
                Kodham jahe vippajaheyya manam
                sannojanam sabbamatikkameyya. 4-
@Footnote: 1 an. sattaka. 23/61/96 (sya)    2 an. sattaka. 23/61/99 (sya),
@khu. maha. 29/22/17 (sya)   3 khu. iti. 25/4/235   4 khu. dha. 25/221/56
         Anatthajanano kodho       kodho cittappakopano
         bhayamantarato jatam        tam jano navabujjhati. 1-
                Ekaparadham khama bhuripanna
                na pandita kodhabala bhavanti"ti 2-
evamadina nayena kodhe adinavanca paccavekkhatopi kodho vinayam upeti. Tasma
evam paccavekkhitva kodham vinentopi esa vinetiti vuccati.
     Kodhanti "anattham me acariti aghato jayati"tiadina 3- nayena sutte
vuttanam navannam, "attham me na cari"tiadinanca tappatipakkhato siddhanam
navannamevati attharasannam, khanukantakadina atthanena saddhim ekunavisatiya
aghatavatthunam annataraghatavatthusambhavam aghatam. Visatanti vitthatam. Sappavisanti
sappassa visam. Ivati opammavacanam, ikaralopam katva vaicceva vuttam. Osadhehiti
agadehi. Idam vuttam hoti:- yatha visatikicchako vejjo sappena dattham
sabbakayam pharitva thitam visatam sappavisam mulakkhandhatacappattapupphadinam annatarehi
nanabhesajjehi, payojetva katehi va 4- osadhehi khippameva vineyya, evameva
yo yathavuttenatthena uppatitam cittasantanam byapetva thitam kodham yathavuttesu
vinayanupayesu kenaci upayena vineti nadhivaseti pajahati vinodeti byantikarotiti.
     So bhikkhu jahati oraparanti so evam kodham vinento bhikkhu yasma kodho
tatiyamaggena sabbaso pahiyati, tasma oraparasannitani pancorambhagiyasannojanani
jahatiti veditabbo. Avisesena hi 5- paranti tirassa namam, tasma orani ca
tani samsarasagarassa parabhutani cati katva "oraparan"ti vuccati. Atha va
yo uppatitam vineti kodham visatam sappavisamva osadhehi, so tatiyamaggena sabbaso
kodham vinetva anagamiphale thito bhikkhu jahati oraparam. Tattha oranti
sakattabhavo, paranti parattabhavo. Oram va cha ajjhattikani ayatanani,
@Footnote: 1 an.sattaka. 23/61/99 (sya), khu.dha. 25/88/305   2 khu.ja. 27/2050/412 (sya)
@3 di. pa. 11/340/232 (atthato samanam), an navaka. 23/233/422 (sya)
@4 Si. ayam saddo na dissati          5 Ma. so hi
Param cha bahirayatanani. Tatha oram manussaloko, param devaloko. Oram kamadhatu,
param ruparupadhatu. Oram kamarupabhavo, param arupabhavo. Oram attabhavo.  param
attabhavasukhupakaranani. Evametasmim orapare catutthamaggena chandaragam pajahanto
"jahati oraparan"ti vuccati. Ettha ca kincapi anagamino kamaragassa pahinatta
idhattabhavadisu chandarago eva natthi, apica kho panassa tatiyamaggadinam viya
vannappakasanattham sabbametam oraparabhavam 1- sangahetva tattha chandaragappahanena
"jahati oraparan"ti vuttam.
     Idani tassatthassa vibhanatthaya upamam aha "urago jinnamivattacam
puranan"ti. Tattha urena gacchatiti urago, sappassetam adhivacanam. So duvidho
kamarupi ca akamarupi ca, kamarupi piduvidho jalajo thalajo ca. Jalajo jale
eva kamarupam labhati, na thale sankhapalajatake sankhapalanagaraja viya. Thalajo
thale eva. Na jale. So jajjarabhavena jinnam, cirakalataya puranancati
sankhagatam tacam jahanto catubbidhena jahati sajatiyam thito, jigucchanto,
nissaya, thamenati. Sajati nama sappajati dighattabhavo. Uraga hi pancasu thanesu
sajatim nativattanti uppattiyam cutiyam vissatthaniddokkamane samanajatiya
methunapatisevane jinnatacapanayane cati. Sappo hi yada tacam jahati, tada
sajatiyamyeva thatva jahati. Sajatiyam thitopi ca jigucchanto jahati. Jigucchanto
nama yada upaddhatthane mutto hoti, upaddhatthane amutto olambati,
tada nam attiyanto jahati. Evam jigucchantopi ca dandantaram va mulantaram
va pasanantaram va nissaya jahati. Nissaya jahantopi ca thamam janetva
ussaham karitva 2- viriyena vankam nanguttham katva passasantova phanam karitva
jahati. Evam jahitva yenakamam pakkamati, evameva ayampi bhikkhu oraparam
jahitukamo catubbidhena jahati sajatiyam thito jigucchanto nissaya thamenati.
Sajati nama bhikkhuno "ariyaya jatiya jato"ti 3- vacanato silam. Tenevaha
"sile patitthaya naro sapanno"ti. 4- Evametissam sajatiyam thito bhikkhu tam
@Footnote: 1 cha. oraparabhedam   2 cha.Ma. katva  3 Ma.Ma. 13/351/335  4 sam.sa. 15/23/16
Sakattabhavadioraparam 1- jinnapuranatacamiva dukkham janentam tattha tattha
adinavadassanena jigucchanto kalyanamitte nissaya adhimattavayamasankhatam
thamam janetva "divasam cankamena nisajjaya avaraniyehi dhammehi cittam
parisodheti"ti 2- vuttanayena rattindivam chadha vibhajitva ghatento vayamanto
urago viya vankam nanguttham pallankam abhujitva urago viya passasanto ayampi
asithilaparakkamataya vayamanto uragova phanam karitva ayampi nanavippharam
janetva uragova tacam oraparam jahati. Jahitva ca urago viya ohitataco
yenakamam ayampi ohitabharo anupadisesanibbanadhatudisam pakkamatiti. Tenaha
bhagava:-
               "yo uppatitam vineti kodham
                visatam sappavisamva osadhehi
                so bhikkhu jahati oraparam
                urago jinnamivattacam puranan"ti.
Evamesa bhagavata arahattanikutena pathamagatha desitati.
      [2] Idani dutiyagathaya atthavannanakkamo anuppatto, tatrapi:-
        "yena yattha yada yasma      vutta gatha ayam imam
         vidhim pakasayitvassa         karissamatthavannanan"ti
     ayameva matika, tato paranca sabbagathasu. Ativittharabhayena pana
ito pabhuti matikam anikkhipitva uppattidassananayeneva tassa tassa attham
dassento atthavannanam karissami. Seyyathidam? yo ragamudacchida asesanti
ayam dutiyagatha.
     Tassuppatti:- ekam samayam bhagava savatthiyam viharati jetavane
anathapindikassa arame, tena kho pana samayena ayasmato sariputtattherassa
upatthako annataro suvannakaraputto therassa santike pabbajito, thero
tassa "daharanam asubham sappayan"ti mantva ragavighatattham asubhakammatthanam
@Footnote: 1 cha.Ma. sakattabhavadibhedam oraparam    2 an. tika. 20/16/100. abhi. vi. 35/519/300
Adasi. Tassa tasmim asevanamattampi cittam na labhati, so "anupakaram
mametan"ti therassa arocesi. Thero "daharanametam sappayan"ti mantva
punapi tadevacikkhi. Evam cattaro masa atita, so kincimattampi visesam na
labhati. Tato nam thero bhagavatopi kathesi, 1- bhagava "avisayo sariputta tuyham
tassa sappayam janitum, buddhaveneyyo eso"ti vatva pabhassaravannam padumam
iddhiya nimminitva tassa hatthe padasi "handa bhikkhu imam viharapacchayayam
valikatale nalena vijjhitva thapehi, abhimukham cassa pallankena nisida
`lohitam lohitan'ti avajjento"ti. Ayam kira pancajatisatani suvannakarova
ahosi, tenassa "lohitakanimittam sappayan"ti natva bhagava lohitakakammatthanam
adasi. So tatha katva muhuttamyeva 2- yathakkamam tattha cattaripi jhanani
adhigantva anulomapatilomadina nayena jhanakilam arabhi. Atha bhagava tam
padumam "milayatu"ti adhitthasi. So jhana vutthito tam milatam kalavannam
disva "pabhassaram rupam jaraya parimadditan"ti aniccasannam patilabhati. 3- Tato nam
ajjhattampi upasamhari. Tato "yadaniccam tam dukkham, yam dukkham tadanatta"ti
tayopi bhave aditte viya passi. Evam passato cassavidure padumasaro atthi,
tattha daraka orohitva padumani bhanjitva 4- rasim karonti, tassa tani
udake padumani nalavane aggijala viya khayimsu, pattani patantani papatam
pavisantani viya khayimsu, thale nikkhittapadumanam aggani milatani aggidaddhani
viya khayimsu. Athassa tadanusarena sabbadhamme upanijjhayato bhiyyoso mattaya
tayo bhava adittamiva agaram appatisarana hutva upatthahimsu. Tato bhagava
gandhakutiyam nisinnova tassa bhikkhuno upari sarirabham munci, sa cassa mukhamyeva
ajjhotthari, tato so "kimetan"ti avajjento bhagavantam agantva samipe
thitamiva disva utthayasana anjalim panamesi. Athassa bhagava sappayam viditva
dhammam desento imam obhasagatham abhasi "yo ragamudacchida asesanti"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. bhagavato santikam nesi     2 cha.Ma. muhutteneva  3 cha.Ma. patilabhi
@4 cha.Ma. bhanjitva bhanjitva
    Tattha ranjanavasena rago, pancakamagunaragassetam adhivacanam. Udacchidati
ucchindati bhanjati vinaseti. Atitakalikanampi hi chindatiti 1- vattamanavacanam
akkharacintaka icchanti. Asesanti sanusayam. Bhisapupphamva saroruhanti sare
virulham padumapuppham viya. Vigayhati ogayha, pavisitvati attho. Sesam
pubbasadisameva. Kim vuttam hoti? yatha nama ete daraka saram oruyha
bhisapuppham saroruham chindanti, evameva yo bhikkhu imam tedhatukalokasannivasam
ogayha:-
          "natthi ragasamo aggi" , 2-
          "kamaragena dayhami cittam me paridayhati". 3-
          "ye ragarattanupatanti sotam
          sayamkatam makkatakova jalam" 4-
            "ratto kho avuso ragena abhibhuto pariyadinnacitto panampi
        hanati"ti 5-
evamadinayamanugantva ragadinavapaccavekkhanena yathavuttappakarehi silasamvaradihi
samvarehi savinnanakavinnanakesu vatthusu asubhasannaya ca thokam thokam ragam
samucchindanto anagamimaggena avasesam arahattamaggena ca tato anavasesampi
ucchindati, pubbe vuttappakareneva so bhikkhu jahati oraparam urago
jinnamiva tacam purananti. Evamesa bhagavata arahattanikutena gatha desita,
desanapariyosane ca so bhikkhu arahatte patitthitoti.
       [3] Yo tanhamudacchidati ka uppatti? bhagava savatthiyam viharati,
Annataro bhikkhu gaggaraya pokkharaniya tire viharanto tanhavasena akusalavitakkam
vitakketi, bhagava tassajjhasayam viditva imam obhasagathamabhasi.
       Tattha tasatiti 6- tanha, visayehi tittim na upetiti attho,
kamabhavavibhavatanhanametam adhivacanam. Saritanti gatam pavattam, yava bhavagga ajjhottharitva
thitanti vuttam hoti. Sighasaranti sighagaminim, sanditthikasamparayikam adinavam
@Footnote: 1 cha. chindasi  2 khu.dha. 25/251/60   3 sam.sa. 15/212/227  4 khu.dha. 25/347/77
@5 an. tika. 20/55.72/153,210 (thokam visadisam)   6 cha.Ma. tassatiti
Aganayitva muhutteneva paracakkavalampi bhavaggampi sampapunitum samatthanti vuttam
hoti. Evametam saritam sighasaram sabbappakarampi tanham:-
        "uparivisala duppura      iccha visatagamini
         ye ca tam anugijjhanti      te honti cakkadharino"ti, 1-
        "tanhadutiyo puriso       dighamaddhanasamsaram
         itthabhavannathabhavam       samsaram nativattati"ti 2- ,
      "uno loko atitto tanhadasoti kho maharaja"ti 3- ca
evamadinavapaccavekkhanena vuttappakarehi silasamvaradihi ca yo thokam thokam visosayitva
arahattamaggena asesam ucchijjati, so bhikkhu tasmimyeva khane sabbappakarampi
jahati oraparanti. Desanapariyosane so bhikkhu arahatte patitthitoti.
      [4] Yo manamudabbadhiti ka uppatti? bhagava savatthiyam viharati,
Annataro bhikkhu gangaya tire viharanto gimhakale appodake sote
katanalasetum paccha agatena mahoghena vuyhamanam disva "anicca sankhara"ti
samviggo atthasi, tassajjhasayam viditva bhagava imam obhasagathamabhasi.
      Tattha manoti jatiadivatthuko cetaso unnamano. 4- So "seyyohamasmi"ti
mano, "sadisohamasmi"ti mano, "hinohamasmi"ti manoti evam tividho hoti.
Puna "seyyassa seyyohamasmiti, seyyassa sadiso, seyyassa hino, sadisassa
seyyo, sadisassa sadiso, sadisassa hino, hinassa seyyo, hinassa sadiso,
hinassa hinohamasmi"ti manoti evam navavidho hoti. Tam sabbappakarampi manam:-
      "yena manena mattase satta gacchanti duggatin"tiadina 5-
nayena tattha adinavapaccavekkhanena vuttappakarehi silasamvaradihi ca yo thokam
thokam vadhento kilesanam abaladubbalatta 6- nalasetusadisam lokuttaradhammanam
atibalatta mahoghasadisena arahattamaggena asesam udabbadhi, anavasesappahanavasena
@Footnote: 1 khu.ja. 27/797/180 (sya)        2 khu. iti. 25/15,105/241,324,
@  khu. maha. 29/891/558 (sya), khu. cula. 30/595/291 (sya)  3 Ma.Ma. 13/305/281
@4 cha.Ma. unnamo  5 khu.dha. 25/6/236  6 Si. abalatidubbalatta
Ucchindanto vadhetiti vuttam hoti. So bhikkhu tasmimyeva khane sabbappakarampi
jahati oraparanti. Desanapariyosane so bhikkhu arahatte patitthitoti.
      [5] Yo najjhagamati ka uppatti? imissa gathaya ito
Parananca dvadasannam ekayeva uppatti:- ekam samayam bhagava savatthiyam
viharati, tena kho pana samayena annataro brahmano attano dhitaya
vareyye paccupatthite cintesi "kenaci vasalena aparibhuttapubbehi pupphehi
darikam alankaritva patikulam pesessami"ti. So santarabahiram savatthim
vicinanto kinci tinapupphampi aparibhuttapubbam naddasa. Atha sambahule
dhuttakajatiye brahmanadarake sannipatite disva "ete pucchissami, avassam
sambahulesu koci janissati"ti upasankamitva pucchi. Te tam brahmanam
upphandenta ahamsu "udumbarapuppham nama brahmana loke na kenaci
paribhuttapubbam, tena dhitaram alankaritva dehi"ti. So dutiyadivase kalasseva
utthaya 1- bhattavissaggam katva aciravatiya nadiya tire udumbaravanam gantva
ekamekam rukkham vicinanto pupphassa vantamattampi naddasa. Atha vitivatte
majjhantike dutiyatiram agamasi, tatra ca annataro bhikkhu annatarasmim
manunne rukkhamule divaviharam nisinno kammatthanam manasikaroti. So tattha
upasankamitva amanasikaritva sakim nisiditva sakim ukkutiko hutva sakim thatva
tam rukkham sabbasakhavitapapattantaresu vicinanto kilamati. Tato nam so bhikkhu
aha "brahmana kim maggasi"ti. Udumbarapuppham bhoti. Udumbarapuppham nama
brahmana loke natthi, musa etam vacanam, ma kilamati. Atha bhagava tassa
bhikkhuno ajjhasayam viditva obhasam muncitva samuppannasamannaharabahumanassa
ima obhasagathayo abhasi "yo najjhagama bhavesu saran"ti. Sabba
vattabba.
     Tattha pathamagathaya tava najjhagamati nadhigacchi, nadhigacchati va. Bhavesuti
kamaruparupasanniasanninevasanninasanniekavokaracatuvokarapancavokarabhavesu.
@Footnote: 1 cha.Ma. vutthaya
Saranti niccabhavam attabhavam va. Vicinanti pannaya gavesanto. Pupphamiva
udumbaresuti yatha udumbararukkhesu puppham vicinanto esa brahmano
najjhagama, evam yo yogavacaropi pannaya vicinanto sabbabhavesu kinci saram
najjhagama, so asarakatthena 1- te dhamme aniccato anattato ca vipassanto
anupubbena lokuttaradhamme adhigacchanto jahati oraparam urago jinnamiva
tacam purananti ayamattho yojana ca. Avasesagathasu panassa yojanam avatva
visesatthamattameva vakkhama.
               "yassantarato na santi kopa
                itibhavabhavatanca vitivatto"ti 2-
ettha tava ayam antarasaddo:-
        "naditiresu santhane 3-       sabhasu rathiyasu ca
         jana sangamma mantenti       manca tanca kimantaran"ti 4-
           "appamattakena visesadhigamena antara vosanamapadi" 5-
        "anatthajanano kodho          kodho cittappakopano
         bhayamantarato jatam           tam jano navabujjhati"ti 6-
evam karanavemajjhacittadisu sambahulesu atthesu dissati. Idha pana citte.
Tato yassantarato na santi kopati tatiyamaggena samuhatatta yassa citte
na santi kopati attho. Yasma pana bhavoti sampatti, vibhavoti vipatti.
Tatha bhavoti vuddhi, 7- vibhavoti hani. Bhavoti sassato vibhavoti ucchedo.
Bhavoti punnam, vibhavoti papam. Vibhavo abhavoti ca atthato ekameva, tasma
itibhavabhavatanca vitivattoti ettha ya esa sampattivipattivuddhihani
sassatucchedapunnapapavasena iti anekappakara bhavabhavata vuccati, catuhi
maggehi yathasambhavam tena tena nayena tam itibhavabhavatanca vitivattoti
evamattho natabbo.
@Footnote: 1 Si. asarakattena  2 khu.u. 25/20/119  3 Si. panthane  4 sam.sa. 15/228/242
@5 an. dasaka. 24/84/126  6 an. sattaka. 23/61/99, khu.dha. 25/88/305  7 cha.Ma. vuddhi
       [7] Yassa vitakkati ettha pana yassa bhikkhuno tayo kamabyapadavihimsavitakka,
tayo natijanapadamaravitakka, tayo paranuddayatapatisamyuttalabhasakkara-
silokaanavannattipatisamyuttavitakkati ete nava vitakka samantabhadrake 1-
vuttanayena tattha tattha adinavam paccavekkhitva patipakkhavavatthanena tassa tassa
pahanasamatthehi tihi hetthimamaggehi ca vidhupita bhusam dhupita santapita
daddhati attho. Evam vidhupetva ca ajjhattam suvikappita asesa,
niyakajjhattabhute attano khandhasantane ajjhattajjhattabhute citte ca yatha na
puna sambhavanti, evam arahattamaggena asesa chinna. Chinnanhi kappitanti
vuccati. Yathaha "kappitakesamassu"ti. 2- Evamattho datthabbo. 3-
       [8] Idani yo naccasariti ettha yo naccasariti yo natidhavi.
Na paccasariti na ohiyi. Kim vuttam hoti? accaraddhaviriyena hi uddhacce
Patanto accasarati, atisithilena kosajje patanto paccasarati. Tatha
bhavatanhaya attanam kilamento accasarati, kamatanhaya kamasukhamanuyunjanto
paccasarati, kamatanhaya kamasukhamanuyunjanto paccasarati. Sassatahitthiya
accasarati, ucchedaditthiya paccasarati. Atitam anusocanto accasarati, anagatam
patikankhanto paccasarati. Pubbantanuditthiya accasarati, aparantanuditthiya
paccasarati. Tasma yo ete ubho ante vajjetva majjhimam patipadam
patipajjanto naccasari na paccasariti evam vuttam hoti. Sabbam accagama
imam papancanti taya ca pana arahattamaggavosanaya majjhimaya patipadaya
sabbam imam vedanasannavitakkappabhavam tanhamanaditthisankhatam tividham papancam
accagama atikkanto, samatikkantoti attho.
       [9] Tadanantaragathaya pana sabbam vitathamidanti natva loketi ayameva
viseso. Tassattho:- sabbanti anavasesam, sakalamanunanti vuttam hoti. Evam
santepi pana vipassanupagam lokiyakkhandhayatanadhatuppabhedam sankhatameva idhadhippetam.
@Footnote: 1 cha.Ma. samantabhaddake     2 sam.sa. 15/122/95, sam. sala. 18/660/426 (sya)
@3 cha.Ma. evamettha attho datthabbo
Vitathanti vitathabhavam, 1- niccanti va dhuvanti va sukhanti va subhanti va attati
va yatha yatha kilesavasena balajanehi gayhati, tathatathabhavato vitathanti vuttam
hoti. Idanti tameva sabbam paccakkhabhavena dassento aha. Natvati
maggapannaya janitva, tanca pana asammohato na visayato ca. 2- Loketi
okasaloke sabbam khandhadibhedam dhammajatam "vitathamidan"ti natvati sambandho.
       [10-13] Idani ito parasu catusu gathasu vitalobho vitarago
vitadoso vitamohoti ete visesa. Ettha lubbhanavasena lobho, sabbasangahikametam
pathamassa akusalamulassa adhivacanam visamalobhassa va, yo so "appekada
matumattisupi lobhadhamma uppajjanti, bhaginimattisupi lobhadhamma uppajjanti,
dhitumattisupi lobhadhamma uppajjanti"ti 3- evam vutto. Rajjanavasena rago,
pancakamagunaragassetam adhivacanam. Dussanavasena doso, pubbe vuttakodhassetam
adhivacanam. Muyhanavasena moho, catusu ariyasaccesu annanassetam adhivacanam. Tattha
yasma ayam bhikkhu lobham jigucchanto vipassanam arabhi "kudassu namaham lobham
vinetva vigatalobho vihareyyan"ti, tasma tassa lobhappahanupayam sabbasankharanam
vitathabhavadassanam 4- lobhappahananisamsanca oraparappahanam 5- dassento imam
gathamaha. Esa nayo ito parasupi. Keci panahu "yathavutteneva nayena
ete dhamme jigucchitva vipassanamaraddhassa tassa tassa bhikkhuno ekamekava
etka gatha vutta"ti. Yam ruccati, tam gahetabbam. Esa nayo ito parasu
catusu gathasu.
       [14] Ayam panettha atthavannana:- appahinatthena santane
anusayantiti 6- anusaya, kamaragapatighamanaditthivicikicchabhavaragavijjanam etam
adhivacanam. Sampayuttadhammanam attano akaranuvidhanatthena mula, akhematthena
akusala. Tampatitthabhutatipi 7- mula, savajjadukkhavipakatthena akusala. Ubhayametam
@Footnote: 1 cha.Ma. vigatatathabhavam  2 Si.,ka. asammohato ca visayato ca  3 sam.sala. 18/196/140 (sya)
@4 Si.,Ma. vitathavadassanattham  5 Si. oraparappahanattham  6 cha.Ma. sayantiti
@7 cha.Ma. dhammanam patitthabhutatipi
Lobhadosamohanam adhivacanam. Te hi "lobho bhikkhave akusalanca akusalamulanca"tiadina
nayena evam niddittha. Evamete anusaya tena tena maggena
pahinatta yassa keci na santi, ete ca akusalamula tatheva samuhatase,
samuhata icceva attho. Paccattabahuvacanassa 1- hi sekaragamam icchanti
saddalakkhanakovida. Atthakathacariya pana "seti nipato"ti vannayanti. Yam
ruccati, tam gahetabbam. Ettha pana kincapi so evamvidho bhikkhu khinasavo
hoti, khinasavo ca neva adiyati, na pajahati, pajahitva thitoti vutto,
tathapi vattamanasamipe vattamanavacanalakkhanena "jahati oraparan"ti vuccati.
Atha va anupadisesaya ca nibbanadhatuya parinibbayanto attano
ajjhattikabahirayatanasankhatam jahati oraparanti veditabbo.
       Tattha kilesapatipatiya maggapatipatiya cati dvidha anusayanam abhavo
veditabbo. Kilesapatipatiya hi kamaraganusayapatighanusayanam tatiyamaggena
abhavo hoti, mananusayassa catutthamaggena, ditthanusayavicikicchanusayanam
pathamamaggena, bhavaraganusayavijjanusayanam catutthamaggena. Maggapatipatiya pana
pathamamaggena ditthanusayavicikicchanusayanam abhavo hoti, dutiyamaggena
kamaraganusayapatighanusayanam tanubhavo, tatiyamaggena sabbaso abhavo, catutthamaggena
mananusayabhavaraganusayaavijjanusayanam abhavo hoti. Tattha yasma na sabbe
anusaya akusalamula. Kamaragabhavaraganusaya eva hi lobhakusalamulena sangaham
gacchanti, patighanusayavijjanusaya ca "doso akusalamulam moho akusalamula"micceva
sankhyam gacchanti, ditthimanavicikicchanusaya pana na kinci akusalamulam honti.
Yasma va anusayabhavavasena ca akusalamulasamugghatavasena ca kilesappahanampatthesi, 2-
tasma:-
               "yassanusaya na santi keci
                mula ca akusala samuhatase"
iti bhagava aha.
@Footnote: 1 Ma. paccattabahuvacanassante         2 Ma. patthesi patthapesi
       [15] Yassa darathajati ettha pana pathamuppanna 1- kilesa paribahatthena
daratha nama, aparaparanca uppanna tehi darathehi jatatta darathaja nama.
Oranti sakkayo vuccati. Yathaha "orimam tiranti kho bhikkhu sakkayassetam
adhivacanan"ti. 2- Agamanayati uppattiya. Paccayaseti paccaya eva. Kim vuttam
hoti? yassa pana upadanakkhandhaggahanaya paccayabhuta ariyamaggena pahinatta
keci darathajavevacana kilesa na santi pubbe vuttanayeneva so bhikkhu jahati
oraparam. 3-
       [16] Yassa vanathajati etthapi darathaja viya vanathaja veditabba.
Vacanatthe pana ayam viseso:- vanute, vanotiti va vanam, yacati sevati bhajatiti
attho, tanhayetam adhivacanam. Sa hi visayanam patthanato sevanato ca "vanan"ti
vuccati. Tampariyutthanavasena vanam tharati tanotiti vanatho, tanhanusayassetam
adhivacanam. Vanatha jatati vanathajati. Keci panahu "sabbepi kilesa gahanatthena
vanathoti vuccanti, aparaparuppanna pana vanathaja"ti. Ayameva cettha uragasutte
attho adhippeto, itaro pana dhammapadagathayam. Vinibandhaya bhavayati
bhavavinibandhaya, atha va cittassa visayesu vinibandhaya ayatim uppattiya cati
attho. Hetuyeva hetukappa.
       [17] Yo nivaraneti ettha nivaranati cittam hitapatipattim va
nivarantiti nivarana paticchadentiti attho. Pahayati chaddetva. Pancati tesam
sankhaparicchedo. Ighabhavato anigho. Kathamkathaya tinnatta tinnakathankatho.
Vigatasallatta visallo. Kim vuttam hoti? yo bhikkhu kamacchandadini panca
Nivaranani samantabhadrake vuttanayena samannato visesato ca nivaranesu
adinavam disva tena tena maggena pahaya tesanca pahinatta eva
kilesadukkhasankhatassa ighassa abhavena anigho, "ahosim nu kho aham
atitamaddhanan"tiadina 4- nayena pavattaya kathamkathaya tinnatta tinnakathankatho,
"tattha katame panca salla, ragasallo dosasallo mohasallo manasallo
@Footnote: 1 Si. pathamuppanna pathamuppanna     2 sam. sala. 18/316/219 (sya)   3 oraparanti
@4 Ma.mu. 12/18/11, sam.ni. 16/20/27
Ditthisallo"ti vuttanam pancannam sallanam vigatatta visallo, so bhikkhu pubbe
vuttanayeneva jahati oraparanti.
       Atrapi ca kilesapatipatiya maggapatipatiya cati dvidha eva
nivaranappahanam veditabbam. Kilesapatipatiya hi kamacchandanivaranassa
byapadanivaranassa ca tatiyamaggena pahanam hoti, thinamiddhanivaranassa uddhaccanivaranassa
ca catutthamaggena, "akatam vata me kusalan"tiadina 1- nayena pavattassa
vippatisarasankhatassa kukkuccanivaranassa vicikicchanivaranassa ca pathamamaggena.
Maggapatipatiya pana kukkuccanivaranassa vicikicchanivaranassa ca pathamamaggena
pahanam hoti, kamacchandanivaranassa byapadanivaranassa ca dutiyamaggena tanubhavo
hoti, tatiyena anavasesappahanam, thinamiddhanivaranassa uddhaccanivaranassa ca
catutthamaggena pahanam hotiti. Evam:-
               "yo nivarane pahaya panca
                anigho tinnakathankatho visallo
                so bhikkhu jahati oraparam
                urago jinjhamivattacam puranan"ti
arahattanikuteneva bhagava desanam nitthapesi. Desanapariyosane so bhikkhu
arahatte patitthito. "ekacce yena yena tesam bhikkhunam ya gatha desita,
tena tena tassa tassa gathaya pariyosane so so bhikkhu arahatte
patitthito"ti vadanti.
                     Paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                          suttanipatatthakathaya
                       uragasuttavannana nitthita.
                         ---------------
@Footnote: 1 Ma. u. 14/248/215



             The Pali Atthakatha in Roman Book 28 page 1-24. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=294              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6835              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6720              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6720              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]