![]() |
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
13. Terasakanipata
380. 1. Sonakolivisattheragathavannana
terasakanipate yahu ratthetiadika ayasmato sonassa kolivisassa gatha.
Ka uppatti?
Ayampi purimabuddhesu katadhikaro tattha tattha bhave pannani upacini. Ayam
kira anomadassissa bhagavato kale mahavibhavo setthi hutva upasakehi saddhim
viharam gantva satthu santike dhammam sutva pasannamanaso satthu cankamanatthane
sudhaya parikammam karetva nanavannehi pupphehi santharitva upari nanaviragavatthehi
vitanam bandhapesi, tatha satthu bhikkhusamghassa ca dighasalam karetva niyyadesi.
So tena punnakammena devamanussesu samsaranto padumuttarassa bhagavato kale hamsavatinagare
setthikule nibbatti, sirivaddhotissa namam ahosi. So vayappatto viharam gantva
satthu santike dhammam sunanto sattharam ekam bhikkhum araddhaviriyanam aggatthane
thapentam disva sayampi tam thanantaram patthento sattaham mahadanam pavattetva
panidhanamakasi, satthapi tassa patthanaya samijjhanabhavam disva byakaritva pakkami.
Sopi yavajivam kusalam katva devamanussesu samsaranto parinibbute kassapadasabale
anuppanne amhakam bhagavati baranasiyam kulagehe nibbattitva vinnutam patto
gangatire pannasalam karitva 1- ekam paccekabuddham temasam catuhi paccayehi sakkaccam
upatthahi. Paccekabuddho vutthavasso paripunnaparikkharo gandhamadanameva gato. Sopi
kulaputto yavajivam tattha punnani katva tato cavitva devamanussesu samsaranto
amhakam bhagavato kale campanagare usabhasetthissa gehe patisandhim ganhi. Tassa
patisandhiggahanato patthaya setthissa mahabhogakkhandho abhivaddhi. Tassa jatadivase
@Footnote: 1 Si.,i. karetva
Sakalanagare mahasakkarasampanno ahosi, tassa pubbe paccekabuddhassa satasahassagghanika-
rattakambalapariccagena suvannavanno sukhumalataro ca attabhavo ahosi,
tenassa sonoti namam akamsu. Mahata parivarena vaddhati, tassa hatthapadatalani
bandhujivakapupphavannani ahesum, satavihatakappasassa viya samphasso padatalesu manikundala-
vattavannani lomani jayimsu. Vayappattassa tassa tinnam utunam anucchavike
tayo pasade karetva natakani upatthapesum. So tattha mahatim sampattim anubhavanto
devakumaro viya pativasati.
Atha amhakam satthari sabbannutam 1- patva pavattitavaradhammacakke rajagaham
upanissaya viharante bimbisararanna pakkosapito asitiya gamikasahassehi saddhim
rajagaham agato satthu santikam gantva dhammam sutva patiladdhasaddho matapitaro
anujanapetva sasane pabbajitva laddhupasampado satthu santike kammatthanam
gahetva janasamsaggapariharanattham sitavane vasanto "mama sariram sukhumalam, na ca sakka
sukheneva sukham adhigantum, kayam kilametva samanadhammam katum vattati"ti thanacankamameva
adhitthaya padhanamanuyunjanto padatalesu photesu utthahitesupi vedanam ajjhupekkhitva
dalham viriyam karonto accaraddhaviriyataya visesam nibbattetum asakkonto "evam
vayamantopi aham maggam va phalam va nibbattetum na sakkomi, kim me pabbajjaya,
hinayavattitva bhoge ca bhunjissami punnani ca karissami"ti cintesi. Sattha
tassa cittacaram natva tattha gantva vinupamovadena ovaditva viriyasamatayojanavidhim
dassento kammatthanam sodhetva gijjhakutam gato. Sonattheropi satthu sammukha
ovadam labhitva viriyasamatam yojetva vipassanam ussukkapetva arahatte patitthasi.
Tena vuttam apadane 2-:-
"anomadassissa munino lokajetthassa tadino
sudhaya lepanam katva cankamam karayim aham.
@Footnote: 1 ka. anuttaram sambodhim 2 khu.apa. 32/25/133
Nanavannehi pupphehi cankamam santharim aham
akase vitanam katva bhojayim buddhamuttamam.
Anjalim paggahetvana abhivadetvana subbatam
dighasalam bhagavato niyyadesimaham tada.
Mama sankappamannaya sattha loke anuttaro
patiggahesi bhagava anukampaya cakkhuma.
Patiggahetvana sambuddho dakkhineyyo sadevake
bhikkhusamghe nisiditva ima gatha abhasatha.
Yo so hatthena cittena dighasalam adasi me
tamaham kittayissami sunatha mama bhasato.
Imassa maccukalamhi punnakammasamangino
sahassayuttassaratho upatthissati tavade.
Tena yanenayam poso devalokam gamissati
anumodissare deva sampatte kusale bhave. 1-
Maharaham byamham settham ratanamattikalepanam
kutagaravarupetam byamham ajjhavasissati.
Timsakappasahassani devaloke ramissati
pancavisati kappani devaraja bhavissati.
Sattasattatikhattunca cakkavatti bhavissati
yasodharasanama te sabbepi ekanamaka.
Dve sampatti anubhotva cinitva 2- punnasancayam
atthavisatikappamhi cakkavatti bhavissati.
Tatrapi 3- byamham pavaram vissukammena 4- mapitam
dasasaddavivittam tam puramajjhavasissati.
@Footnote: 1 cha.Ma. kulasambhave 2 cha.Ma. vaddhetva 3 pali. tatthapi 4 cha.Ma. vissakammena
Aparimeyye ito kappe bhumipalo mahiddhiko
okkako nama namena raja ratthe bhavissati.
Solasitthisahassanam sabbasam pavara ca sa 1-
abhijata khattiyani nava putte janessati.
Nava putte janetvana khattiyani marissati
taruni ca piya kanna mahesittam karissati.
Okkakam tosayitvana varam kanna labhissati
varam laddhana sa 2- kanna putte pabbajayissati.
Pabbajita ca te sabbe gamissanti naguttamam
jatibhedabhaya sabbe bhaginihi vasissare.
Eka ca kanna byadhihi bhavissati purakkhata 3-
ma no jati pabhijjiti nikhanissanti khattiya.
Khattiyo niharitvana taya saddhim vasissati
bhavissati tada bhedo okkakakulasambhavo.
Tesam paja bhavissanti koliya nama jatiya
tattha manusakam bhogam anubhossatinappakam.
Tamha kaya cavitvana devalokam gamissati
tatrapi pavaram byamham labhissati manoramam.
Devaloka cavitvana sukkamulena codito
agantvana manussattam sono nama bhavissati.
Araddhaviriyo pahitatto padaham satthu sasane
sabbasave parinnaya nibbayissatyanasavo.
Anantadassi bhagava gotamo sakyapungavo
visesannu mahaviro aggatthane thapessati.
@Footnote: 1 pali. pavaravaya 2 pali. laddha ca sa 3 cha.Ma. parikkhata
Vutthamhi deve caturangulamhi
tine anileritaanganamhi 1-
thatvana yogassa payuttatadino
tatottarim paramata na vijjati.
Uttame damathe danto cittam me supanihitam
bharo me ohito sabbo nibbutomhi anasavo.
Angiraso mahanago abhijatova kesari
bhikkhusamghe nisiditva etadagge thapesi mam.
Patisambhida catasso .pe. Katam buddhassa sasanan"ti.
Arahattam pana patva attano patipattim paccavekkhitva udanavasena annabyakarana-
vasena ca:-
[632] "yahu ratthe samukkattho ranno angassa paddhagu
svajja dhammesu ukkattho sono dukkhassa paragu.
[633] Panca chinde panca jahe panca cuttari bhavaye
pancasangatigo bhikkhu oghatinnoti vuccati.
[634] Unnalassa pamattassa bahirasassa bhikkhuno
silam samadhi panna ca paripurim na gacchati.
[635] Yam hi kiccam apaviddham akiccam pana kariyati
unnalanam pamattanam tesam vaddhanti asava.
[636] Yesanca susamaraddha niccam kayagata sati
akiccam te na sevanti kicce sataccakarino
satanam sampajananam attham gacchanti asava.
@Footnote: 1 pali.....angulamhi
[637] Ujumaggamhi akkhate gacchatha ma nivattatha
attana codayattanam nibbanamabhiharaye.
[638] Accaraddhamhi viriyamhi sattha loke anuttaro
vinopamam karitva me dhammam deseti cakkhuma
tassaham vacanam sutva vihasim sasane rato.
[639] Samatham 1- patipadesim uttamatthassa pattiya
tisso vijja anuppatta katam buddhassa sasanam.
[640] Nekkhamme adhimuttassa pavivekanca cetaso
abyabajjhadhimuttassa upadanakkhayassa ca.
[641] Tanhakkhayadhimuttassa asammohanca cetaso
disva ayatanuppadam samma cittam vimuccati.
[642] Tassa samma vimuttassa santacittassa bhikkhuno
katassa paticayo natthi karaniyam na vijjati
[643] Selo yatha ekaghano vatena na samirati
evam rupa rasa sadda gandha phassa ca kevala.
[644] Ittha dhamma anittha ca nappavedhenti tadino
thitam cittam visannuttam vayancassanupassati"ti
ima gatha abhasi.
Tattha yahu ratthe samukkatthoti yo ahu ahosi angaratthe asitiya gamika-
sahassehi bhogasampattiya issariyasampattiya ca samma ativiya ukkattho settho.
Ranno angassa paddhaguti catuhi sangahavatthuhi parisaya 2- ranjanatthena ranno
angadhipatino bimbisarassa parivarabhuto gahapativiseso tassa ratthe kutumbiko ahuti
yojetabbam. Svajja dhammesu ukkatthoti so sono ajjetarahi lokuttaradhammesu
ukkattho
@Footnote: 1 Si.,i.,Ma. samatam 2 Si. pajaya
Jato, gihikalepi kehici 1- ukkatthoyeva hutva idani pabbajitakalepi
ukkatthoyeva hotiti 2- attanameva param viya dasseti. Dukkhassa paraguti sakalassa
vattadukkhassa param pariyantam gato, etena dhammesu ukkatthoti avisesena vuttam
ukkatthabhavam viseseti arahattadhigamadipanato.
Idani yaya patipattiya dukkhaparagu jato, annapadesena tam dassento "panca
chinde"ti gathamaha. Tassatatho:- apayakamasugatisampapakani pancorambhagiyani
samyojanani puriso satthena pade baddharajjukam viya hetthimena maggattayena
chindeyya, ruparupabhavasampapakani panca uddhambhagiyani samyojanani puriso givaya
baddharajjukam viya aggamaggena jaheyya chindeyya, tesam pana uddhambhagiyasamyojananam
pahanaya panca saddhadini indriyani uttari bhavaye bhaveyya, evambhuto pana
bhikkhu ragasango dosamohamanaditthisangoti pancannam sanganam atikkamanena panca-
sangatigo hutva kamogho bhavoho ditthogho avijjoghoti catunnam oghanam tinnatta
oghatinnoti vuccati.
Ayanca oghataranapatipattisiladinam paripuriyava hoti, siladayo ca manadippahanena
paripurim gacchanti, na annathati dassento "unnalassa"ti gathamaha. Tattha
unnalassati uggatatucchamanassa. Mano hi unnamanakaravuttiya tucchabhavena
nalo viyati "nalo"ti vuccati. Pamattassati sativossaggena pamadam apannassa.
Bahirasassati bahiresu ayatanesu asavato, 3- kamesu avitaragassati attho.
Silam samadhi panna ca, paripurim na gacchatiti tassa siladinam patipakkhasevino
lokiyopi tava siladiguno paripurim na gacchati, pageva lokuttaro.
Tattha karanamaha "yam hi kiccan"tiadina. Bhikkhuno hi pabbajitakalato
patthaya aparimanasilakkhandhagopanam arannavaso dhutangapariharanam bhavanaramatati
@Footnote: 1 Si. tehipi 2 Si.,i. ahositi 3 i. asavato, Ma. avahato
Evamadi kiccam nama. Yehi pana idam yathavuttam attano kiccam, tam apaviddham
akaranena chadditam. Akiccanti pattamandanam civarakayabandhanaamsabaddhachattupahana-
talavantadhammakaranamandananti 1- evamadi parikkharamandanam paccayabahuliyanti evamadi
bhikkhuno akiccam nama, tam kayirati, tesam mananalam ukkhipitva caranena unnalanam
sativossaggena pamattanam cattaropi asava vaddhanti.
Yesam pana pannadiguno vaddhati, te dassetum "yesan"tiadi vuttam. Tattha
susamaraddhati sutthu paggahita. Kayagata satiti kayanupassanabhavana. Akiccam teti
te etam pattamandanadiakiccam. Na sevantiti na karonti. Kicceti pabbajitakalato
patthaya kattabbe aparimanasilakkhandhagopanadike. Sataccakarinoti satatakarino, 2- tesam
satiya avippavasena satanam satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam
asammohasampajannanti catuhi sampajannehi sampajananam cattaropi asava attham
gacchanti parikkhayam abhavam gacchantiti attho.
Idani attano santike thitabhikkhunam ovadam dento "ujumaggamhi"ti gathamaha.
Tattha ujumaggamhi akkhateti antadvayaparivajjanena kayavankadippahanena ca ujuke
majjhimapatipadabhute ariyamagge satthara bhasite. Gacchathati patipajjatha. Ma nivattathati
antara vosanam mapajjatha. Attana codayattananti idha atthakamo kulaputto
apayabhayapaccavekkhanadina attanava attanam codento. Nibbanamabhiharayeti attanam
nibbanam abhihareyya upaneyya, yatha nam sacchikaroti, tatha patipajjeyyati attho.
Idani mayapi evameva patipannanti attano patipattim dassetum
"accaraddhamhi"tiadi vuttam. Accaraddhamhi viriyamhiti vipassanam bhaventena
maya samadhina viriyam samarasam akatva ativiya viriye paggahite. Accaraddhaviriyata cassa
hettha vuttayeva. Vinopamam karitva meti ayasmato sonassa "ye kho keci bhagavato
@Footnote: 1 Si....thalakam dhammakarakakamandaluti 2 Si.,i. sataccakarino atthitakarino
Savaka araddhaviriya viharanti, aham tesam annataro, atha ca pana me nanupadaya
asavehi cittam vimuccati, tasmaham vibbhamissami"ti citte uppanne sattha
iddhiya tassa sammukhe attanam dassetva "kasma tvam sona `vibbhamissami'ti
cittam uppadesi, kusalo tvam pubbe agariyabhuto vinaya tantissare"ti pucchitva
tena "evam bhante"ti vutte "tam kim mannasi sona yada te vinaya tantiyo accayata
honti, api nu te vina tasmim samaye saravati va hoti kammanna vati,
so hetam bhante. Tam kim mannasi sona yada te vinaya tantiyo atisithila
honti, api nu te vina tasmim samaye saravati va hoti kammanna vati,
no hetam bhante. Tam kim mannasi sona yada pana te vinaya tantiyo neva
accayata honti natisithila same gune patitthita, api nu te vina tasmim
samaye saravati va hoti kammanna vati, evam bhante. Evameva kho sona
accaraddhaviriyam uddhaccaya samvattati, atilinaviriyam kosajjaya samvattati, tasmatiha
tvam sona viriyasamatam adhitthaha, indriyananca samatam pativijjha"ti evam vinam upamam
katva pavattitena vinopamovadena mayham dhammam desesi. Tassaham vacanam sutvati
tassa bhagavato vacanam vinopamovadam sutva antara uppannam vibbhamitukamatam pahaya
satthu sasane rato abhirato viharim. 1-
Viharanato ca samatham patipadesim viriyasamatam yojento saddhapannanam viya
samadhiviriyanam samarasatam 2- uppadento jhanadhitthanam vipassanasamadhim sampadesim
vipassanam ussukkapesim. Tattha payojanam aha "uttamatthassa pattiya"ti.
Uttamatthassa pattiyati arahattadhigamayati attho.
Idani yatha patipannassa samathavipassana sampajjimsu, tam annapadesena
dassento "nekkhamme"tiadimaha. Tattha nekkhammeti pabbajjadike kamanissarane.
@Footnote: 1 Ma. viharami 2 Ma. samatam
Adhimuttassati tattha ninnaponapabbharabhavena yuttappayuttassa, pathamam tava
pabbajjabhimukho hutva kame pahaya pabbajitva ca silavisodhanam arannavaso
dhutangapariharanam bhavanabhiyogoti evamadisu anavajjadhammesu yuttappayuttassati attho.
Pavivekanca cetasoti cetaso pavivekanca adhimuttassa evam nekkhammadhimuttassa
sato catukkapancakajjhananam nibbattanena viveke yuttassa payuttassa.
Abyabajjhadhimuttassati abyabajjhe nidukkhataya 1- adhimuttassa jhanasamapattiyo
nibbattetva samathasukhe 2- yuttappayuttassa. Upadanakkhayassa cati catunnampi
upadananam khayante arahatte adhimuttassa. Bhummatthe hi etam samivacanam. Tam
yathadhigatam jhanam padakam katva arahattadhigamaya vipassanam anuyunjantassati attho.
Tanhakkhayadhimuttassati tanha khiyati etthati tanhakkhayo, nibbanam, tasmim
adhimuttassa upadim 3- bhayato anupadinca khemato dassanena nirodhe ninnaponapabbharassa.
Asammohanca cetasoti asammohasampajannavasena cittassa asammohapavattim
sammohasamucchindanena va cittassa asammohabhutam ariyamaggam adhimuttassa. Disva
ayatanuppadanti cakkhadinam ayatananam yathasakapaccayehi khane khane uppadam
tappatipakkhato nirodhanca vipassanapannasahitaya maggapannaya disva dassanahetu.
Samma cittam vimuccatiti samma hetuna nayena maggapatipatiya sabbasavato
cittam vimuccati.
"tassa samma vimuttassa"tiadisu ayam sankhepattho:- tassa vuttanayena sammadeva
sabbasankilesato vimuttassa, tato eva accantupasamena santacittassa khinasavabhikkhuno
katassa kusalassa akusalassa va upacayo natthi maggeneva samugghatitatta, parinnadibhedam
karaniyam na vijjati katakiccatta. Evambhutassa yatha ekaghano selo pabbato
pakativatena na samirati na sankampati, evam ittha ca anittha ca rupadayo
@Footnote: 1 Si.,i. abyapajjo nidukkhata tam 2 Si.,i. samathamukhe 3 Si. upadadim va
Arammanadhamma tadino tadibhavappattassa thitam anejam pahinasabbasokataya 1- visamyuttam
cittam nappavedhenti na calenti, assa ca arammanadhammassa kalena kalam phalasamapattim
samapajjitva vipassanto vayam nirodham khane khane bhijjanasabhavam anupassatiti annam
byakasi.
Sonakolivisattheragathavannana nitthita.
Paramatthadipaniya theragathasamvannanaya
terasakanipatassa atthavannana nitthita.
------------------
@Footnote: 1 Si.,i. sabbayogataya
The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 253-263.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=5818&modeTY=2
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=5818&modeTY=2
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=380
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7178
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7328
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7328
Contents of The Tipitaka Volume 26
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
![]() ![]() ![]() ![]() |
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]