ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

page375.

14. Tuvatakasuttaniddesavannana [150] Cuddasame tuvatakasuttaniddese pucchami tanti idampi tasmimyeva mahasamaye "ka nu kho arahattappattiya patipatti"ti uppannacittanam ekaccanam devatanam tamattham pakasetum purimanayeneva nimmitabuddhena attanam pucchapetva vuttam. Tattha adipucchagathaya tava pucchamiti ettha aditthajotanadivasena puccha vibhajita. Adiccabandhuti adiccassa gottabandhu. Vivekam santipadancati vivekanca santipadanca. Katham disvati kena karanena disva, katham pavattadassano hutvati vuttam hoti. Tisso pucchati gananaparicchedo. Aditthajotanati yam na dittham na patividdham, tassa pakatakaranatthaya puccha. Ditthasamsandanati yam nanacakkhuna dittham, tassa ghatanatthaya. Vimaticchedanati ya kankha, tassa chedanattham. 1- Pakatiya lakkhanam annatanti dhammanam tathalakkhanam pakatiya na natam. Aditthanti na dittham. "na ditthan"tipi patho. Atulitanti tulaya tulitam viya na tulitam. Atiritanti tiranaya na tiritam. Avibhutanti na pakatam. Avibhavitanti pannaya na vaddhitam. Tassa nanayati tassa dhammassa lakkhanajananatthaya. Dassanayati dassanatthaya. Tulanayati tulanatthaya. Tiranayati tiranatthaya. Vibhavanayati vibhavakaranatthaya. Annehi panditehiti annehi buddhisampannehi. Samsayapakkhandoti sandeham pavittho. Manussapucchati manussanam puccha. Amanussapucchati nagasupannadinam puccha. Gahatthati avasesagahattha. Pabbajitati lingavasena vutta. Nagati suphassadayo naga. Supannati supannasamyuttavasena. 2- Yakkhati yakkhasamyuttavasena 3- ca veditabba. Asurati paharadadayo. Gandhabbati pancasikhagandhabbaputtadayo. Maharajanoti cattaro @Footnote: 1 cha.Ma. tassacchedanattham 2 sam.kha. 17/-/209 3 sam.sa. 15/-/248

--------------------------------------------------------------------------------------------- page376.

Maharajano. Ahinindriyanti santhanavasena avikalindriyam. So nimmitoti so bhagavata nimmito buddho. Vodanatthapucchati visesadhammapuccha. Atitapucchati atite dhamme arabbha puccha. Anagatadisupi eseva nayo. Kusalapucchati anavajjadhammapuccha. Akusalapucchati savajjadhammapuccha. Abyakatapucchati tadubhayaviparitadhammapuccha. Ajjhesami tanti tam ayacami. 1- Kathayassu meti mayham kathehi. Gottanatakoti gottena natako. Gottabandhuti gottajjhattiko. Ekenakarenati ekena kotthasena. Santipadanti santisankhatam nibbanapadam. Ye dhamma santadhigamayati ye satipatthanadayo dhamma nibbanapatilabhatthaya. Santiphusanayati nanaphassena nibbanaphusanatthaya. Sacchikiriyayati paccakkhakaranatthaya. Mahantam silakkhandhanti mahantam silarasim. Samadhikkhandhadisupi eseva nayo. Silakkhandhadayo lokiyalokuttara, vimuttinanadassanam lokiyameva. Tamokayassa padalananti avijjarasissa viddhamsanam. Vipallasassa bhedananti catubbidhavipallasassa bhedanam. Tanhasallassa abbuhananti tanhakantakassa luncanam. Abhisankharassa vupasamanti punnadiabhisankharassa nibbapanam. Bharassa nikkhepananti pancakkhandhabharassa thapanam. Samsaravattassa upacchedananti samsarappavattassa chedanam. Santapassa nibbapananti kilesasantapassa nibbuti. Parilahassa patipassaddhinti kilesadarathassa sannisidanam. Devadevoti devanam atidevo. [151] Atha bhagava yasma yatha passanto kilese uparundhati, tatha disva tatha pavattadassano hutva parinibbati, tasma tamattham avikaronto nanappakarena @Footnote: 1 cha.Ma. anapemi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page377.

Tam devaparisam kilesappahane niyojento "mulam papancasankhaya"ti arabhitva panca gatha abhasi. Tattha adigathaya tava sankhepattho:- papancasankhati papancati sankhatatta papanca eva papancasankha. Tassa avijjadayo kilesa mulam, tam papancasankhaya mulam asmiti pavattamananca sabbam mantaya uparundhe. Ya kaci ajjhattatanha uppajjeyyum, tasam vinayaya pahanaya sada sato sikkhe upatthitassati hutva sikkheyyati. Ajjhattasamutthana vati citte uppanna va. Purebhattanti divabhattato purekalam. Accantasamyogatthe upayogavacanam, atthato pana bhummameva purebhatteti, esa nayo pacchabhattadisu. Pacchabhattanti divabhattato pacchakalam. Purimayamanti rattiya pathamakotthasam. Majjhimayamanti rattiya dutiyakotthasam. Pacchimayamanti rattiya tatiyakotthasam. Kaleti kalapakkhe. Junheti sukkapakkhe. Vasseti cattaro vassanamase. Hemanteti cattaro hemantamase. Gimheti cattaro gimhanamase. Purime vayokhandheti pathame vayokotthase, pathamavayeti attho. Tisu ca vayesu vassasatayukassa purisassa ekekasmim vaye catumasadhikani tettimsa vassani honti. [152] Evam pathamagathayam tava tihi sikkhahi yuttam 1- desanam arahattanikutena desetva puna manappahanavasena desetum "yam kinci"ti gathamaha. Tattha yam kinci dhammamabhijanna ajjhattanti yam kinci uccakulinatadikam attano gunam janeyya. Atha vapi bahiddhati atha va bahiddhapi acariyupajjhayanam gunam janeyya. Na tena thamam kubbethati tena gunena manam na kareyya. Satananti santagunavantanam. Santananti nibbutasantanam. 2- Na vuttati na kathita. Nappavuttati na vissajjita. @Footnote: 1 ka. tisikkhayuttam 2 ka. nibbutamananam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page378.

[153] Idanissa akaranavidhim dassento "seyyo na tena"ti gathamaha. Tassattho:- tena ca manena "seyyohan"ti va "nicohan"ti va "sarikkhohan"ti va na manneyya. Tehi ca uccakulinatadihi gunehi phuttho anekarupehi "aham ucca kula pabbajito"tiadina nayena attanam vikappento na tittheyyati. [154] Evam manappahanavasenapi desetva idani sabbakilesupasamavasena dasetum "ajjhattameva"ti gathamaha. Tattha ajjhattameva upasameti attaniyeva ragadisabbakilese upasameyya. Na annato bhikkhu santimeseyyati thapetva ca satipatthanadini annena upayena santim na pariyeseyya. Kuto nirattam vati nirattam kutoyeva. 1- Na eseyyati silabbatadihi na maggeyya. Na gaveseyyati na olokeyya. Na pariyeseyyati punappunam na ikkheyya. [155] Idani ajjhattam upasantassa khinasavassa tadibhavam dassento "majjhe yatha"ti gathamaha. Tassattho:- yatha mahasamuddassa uparihetthimabhaganam vemajjhasankhate catuyojanasahassappamane majjhe pabbatantare thitassa va majjhe samuddassa umi no jayati, thitova so hoti avikampamano evam anejo khinasavo labhadisu thito assa avikampamano, so tadiso ragadiussadam bhikkhu na kareyya kuhinciti. Ubbedhenati hetthabhagena. Gambhiroti udakapitthito patthaya caturasiti- yojanasahassani gambhiro. 2- "ubbedho"tipi patho, tam na sundaram. Hetthati antoudakam. Upariti uddhamudakam. Majjheti vemajjhe. Na kampatiti thitatthanato na calati. Na vikampatiti ito cito ca na calati. Na calatiti niccalam hoti. Na vedhatiti na phandati. Nappavedhatiti na parivattati. Na sampavedhatiti na paribbhamati. Aneritoti @Footnote: 1 cha.Ma. kuto niratta vati niratta kutoyeva 2 ka. caturasitiyojanasahassagambhiro

--------------------------------------------------------------------------------------------- page379.

Na erito. Aghattitoti akkhobho. 1- Acalitoti na kampito. Alulitoti na kalalibhuto. Tatra umi no jayatiti tasmim thane vici na uppajjati. Sattannam pabbatanam antarikasuti yugandharadinam sattannam pabbatanam antarantaRa. Sidantarati antamaso simbalitulampi tesu patitam 2- sidatiti sida, pabbatantare jatatta antaRa. 3- "sidantara"tipi 4- patho. [156] Idani evam arahattanikutena desitam dhammadesanam abbhanumodanto tassa ca arahattassa adipatipadam pucchanto nimmitabuddho "akittayi"ti gathamaha. Tattha akittayiti acikkhi. Vivatacakkhuti vivatehi anavaranehi pancahi cakkhuhi samannagato. Sakkhidhammanti sakayattam 5- sayam abhinnatam attapaccakkhadhammam. Parissayavinayanti parissayavinayanam. 6- Patipadam vadehiti idani patipattim vadehi. Bhaddanteti bhaddam tava atthuti bhagavantam alapanto aha. Atha va bhaddam sundaram tava patipadam vadehitipi vuttam hoti. Patimokkham atha vapi samadhinti tameva patipadam bhinditva pucchati. Patipadanti etena va maggam pucchati. Itarehi silam samadhinca pucchati. Mamsacakkhunapiti sasambharikamamsacakkhunapi. Dibbacakkhunapiti dibbasadisatta dibbam. Devanam hi sucaritakammanibbattam pittasemharudhiradihi 7- apalibuddham upakkilesavimuttataya durepi arammanasampaticchanasamattham dibbam pasadacakkhu hoti. Idancapi viriyabhavanabalanibbattam nanacakkhu tadisamevati dibbasadisatta dibbam, dibbaviharavasena patiladdhatta attana ca dibbaviharasannissitattapi dibbam, alokapariggahena mahajutikattapi dibbam, tirokuddadigatarupadassanena mahagatikattapi dibbam. Tam sabbam saddasatthanusarena veditabbam, dassanatthena cakkhu, cakkhukiccakaranena cakkhumivatipi cakkhu, dibbanca tam cakkhu cati dibbacakkhu, tena dibbacakkhunapi vivatacakkhu. Idani @Footnote: 1 Si. akkhobhito 2 cha.Ma. patitapatitam 3 Si. sidantara 4 cha.Ma. antarasidatipi @5 ka. pakasattham 6 Si.,ka. parissayavinayanaya, Ma. arissavinayapatipadam @7 cha.Ma....ruhiradihi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page380.

Pancavidham cakkhum vittharena kathetum "katham bhagava mamsacakkhunapi vivatacakkhu"tiadimaha. Mamsacakkhumhi bhagavato panca vanna samvijjantiti ettha sasambharadikacakkhusmim buddhassa bhagavato panca kotthasa paccekam paccekam upalabbhanti. Nilo ca vannoti umapupphavanno. Pitako ca vannoti kanikarapupphavanno. Lohitako ca vannoti indagopakavanno. Kanho ca vannoti anjanavanno. Odato ca vannoti osadhitarakavanno. Yattha ca akkhilomani patitthitaniti yasmim thane akkhilomani patitthahitva utthitani. Tam nilam hoti sunilanti ettha nilanti sabbasangahakavasena vuttam. Sunilanti antaravirahitam sutthu nilam. Pasadikanti pasadajanakam. Dassaneyyanti dassaniyam. Umapupphasamananti dakasitalapupphasadisam. Tassa paratoti tassa samanta bahirapasse. Pitakanti sabbasangahakam. Supitakanti antaravirahitam sutthu pitakam. Ubhayato ca akkhikutaniti dve ca akkhikotiyo. Lohitakaniti sabbasangahakavasena vuttam. Sulohitakaniti apannayamanavivarani sutthu lohitakani. Majjhe kanhanti akkhinam majjhimatthanam anjanasadisam kanham. Sukanhanti antaravirahitam sutthu kanham. Alukhanti sassirikam. 1- Siniddhanti panitam. Alaritthakasamananti 2- apanitatacaalaritthakaphalasadisam. "addaritthakasamanan"tipi pali. Tassa tintakakasadisanti attho. Odatanti sabbasangahakavasena vuttam. Suodatanti antaravirahitam rajatamandalasadisam sutthu odatam. Setam pandaranti dvihipi atiodatatam dasseti. Pakatikena mamsacakkhunati pakatimamsacakkhuna. Attabhavapariyapannenati attabhavasannissitena. Purimasucaritakammabhinibbattenati purimesu tattha tatthuppannesu attabhavesu kayasucaritadikammuna uppaditena. Samanta yojanam passatiti samantato catugavutappamane yojane tirokuddadigatam rupam avaranavirahitam pakatimamsacakkhuna dakkhati. Diva ceva rattincati divasabhage ca rattibhage ca. Caturangasamannagatoti @Footnote: 1 Si. bhaddakanti sassirikam, cha.Ma. pasadikam 2 Si. bhaddaritthakasamananti, cha.Ma. @bhaddaritthakasamananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page381.

Catuhi angehi samannagato paripunnaandhakaro alokavirahito. Suriyo ca 1- atthangamitoti surabhavam janayanto utthito suriyo vigato. Kalapakkho ca uposathoti kalapakkhe catuddasiuposathadivaso ca. Tibbo ca vanasandoti gahano ca rukkharasi. Maha ca kalamegho 2- abbhutthitoti mahanto kalamegho abbhapatalo ca utthito hoti. Kuddo 3- vati itthakacayo va. Kavatam vati dvaravatapanadikavatam va. Pakaro vati mattikadipakaro va. Pabbato vati pamsupabbatadipabbato va. Gaccham vati tarunagacchadigaccham va. Lata vati karavindadilata va. 4- Avaranam rupanam dassanayati ruparammananam dassanatthaya patisedham natthi. 5- Ekance tilaphalam nimittam katvati sace ekam tilabijam sannanam katva. Tilavahe pakkhipeyyati dve sakate tilarasimhi khipeyya. Keci pana "vaho nama kumbhatirekadvesakatan"ti vadanti. Tanneva tilaphalam uddhareyyati tamnimittakatam tilabijamyeva uddharitva ganheyya. Dibbena cakkhunati idam vuttatthameva. Visuddhenati cutupapatadassanena ditthivisuddhihetutta visuddhena. Yo hi cutimattameva passati na upapatam, so ucchedaditthim ganhati. Yo upapatameva passati na cutim, so navasattapatubhavasassataditthim ganhati. Yo pana tadubhayam passati, so yasma duvidhampi tam ditthigatamativattati, tasmassa tam dassanam ditthivisuddhihetu hoti, ubhayancetam buddhaputta passanti. Tena vuttam "cutupapatadassanena ditthivisuddhihetutta visuddhan"ti. Manussupacaram atikkamitva rupadassanena atikkantamanusakam, manusakam va mamsacakkhum atikkantatta atikkantamanusakanti veditabbam. Tena dibbena cakkhuna visuddhena atikkantamanusakena satte passatiti manussamamsacakkhuna viya satte oloketi. Cavamane upapajjamaneti ettha cutikkhane @Footnote: 1 cha.Ma. va 2 ka. akalamegho 3 cha.Ma. kutto @4 Si. karavinchadilata va, ka. kalavannadilata va 5 ka. patisedhananti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page382.

Upapattikkhane va dibbacakkhuna datthum na sakka. Ye pana asannacutika idani cavissanti, te cavamana. Ye ca gahitapatisandhika sampatinibbattava, te upapajjamanati adhippeta. Te evarupe cavamane upapajjamane ca passatiti dasseti. Hineti mohanissandayuttatta hine. Tabbiparite panite. Suvanneti adosanissandayuttatta itthakantamanapavannayutte. Tabbiparite dubbanne, abhirupe virupeti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttatta va addhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttatta va dalidde appannapane. Yathakammupageti yam yam kammam upacitam, tena tena upagate. Tattha purimehi "cavamane"tiadihi dibbacakkhukiccam vuttam. Imina pana padena yathakammupagananakiccam. Tassa ca nanassa ayamuppattikkamo:- idha bhikkhu hetthanirayabhimukham alokam vaddhetva nerayike satte passati mahadukkhamanubhavamane, tam dassanam dibbacakkhukiccameva. So evam manasi karoti "kinnu kho kammam katva ime satta etam dukkhamanubhavanti"ti, athassa "idannama katva"ti tam kammarammanam nanamuppajjati. Tatha uparidevalokabhimukham alokam vaddhetva nandanavanamissakavanaparusakavanadisu 1- satte passati mahasampattimanubhavamane. Tampi dassanam dibbacakkhukiccameva. So evam manasi karoti "kinnu kho kammam katva ime satta etam sampattim anubhavanti"ti. Athassa "idannama katva"ti tam kammarammanam nanamuppajjati. Idam yathakammupagananam. Nama. Imassa visum parikammam nama natthi. Yatha ca imassa, evam anagatamsananassapi. Dibbacakkhupadakaneva hi imani dibbacakkhuna saheva ijjhanti. Ime vata bhontotiadisu imeti dibbacakkhuna ditthanam nidassanavacanam. Vatati anusocanatthe nipato. Bhontoti bhavanto. Dutthu caritam, duttham va caritam kilesaputikattati duccaritam, kayena duccaritam, kayato va uppannam duccaritanti kayaduccaritam. Itaresupi eseva nayo. Samannagatati samangibhuta. @Footnote: 1 cha.Ma....pharusakavanadisu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page383.

Ariyanam upavadakati buddhapaccekabuddhabuddhasavakanam ariyanam antamaso gihisotapannanampi anatthakama hutva antimavatthuna va gunaparidhamsanena va upavadaka, akkosaka garahakati vuttam hoti. Tattha "natthi imesam samanadhammo, assamana ete"ti vadanto antimavatthuna upavadati. "natthi imesam jhanam va vimokkho va maggo va phalam va"tiadini vadanto gunaparidhamsanena upavadatiti veditabbo. So ca jhanam va upavadeyya ajhanam va, ubhayathapi ariyupavadova hoti, atibhariyam kammam, anantariyakammasadisam, saggavarananca maggavarananca, satekiccham pana hoti. Tasma yo ariyam upavadati, tena gantva sace attana vuddhataro hoti, ukkutikam nisiditva "aham ayasmantam idancidanca avacam, tamme khamahi"ti khamapetabbo. Sace pana navakataro hoti, vanditva ukkutikam nisiditva anjalim paggahetva "aham bhante tumhe idancidanca avacam, tamme khamatha"ti khamapetabbo. Sacepi so nakkhamati, disapakkanto va hoti, sayam va gantva saddhiviharike va pesetva khamapetabbo. Sace napi gantum na pesetum sakka hoti, ye tasmim vihare bhikkhu vasanti, tesam santikam gantva sace navakatara honti, ukkutikam nisiditva sace vuddhatara, vuddhe vuttanayeneva patipajjitva "aham bhante asukannama ayasmantam idancidanca avacam, tam khamatu me so ayasma"ti vatva khamapetabbo. 1- Sammukha akhamantepi etadeva katabbam. Sace ekacarikabhikkhu hoti, neva tassa vasanatthanam na gatatthanam pannayati, ekassa panditassa bhikkhuno santikam gantva "aham bhante asukam nama ayasmantam idancidanca avacam, tamme anussarato anussarato vippatisaro hoti, kim karomi"ti vattabbam. So vakkhati "tumhe ma cintayittha, thero tumhakam khamati, cittam vupasametha"ti. Tenapi ariyassa gatadisabhimukhena anjalim paggahetva "khamatha"ti vattabbam. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamancatthanam gantva yava sivathikam gantvapi khamapetabbo. Evam kate neva saggavaranam na maggavaranam hoti, pakatikameva hotiti. @Footnote: 1 ka. khamapetabbam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page384.

Micchaditthikati viparitadassana. Micchaditthikammasamadanati micchaditthivasena samadinnananavidhakamma, ye ca micchaditthimulakesu kayakammadisu annepi samadapenti. Ettha ca vaciduccaritaggahaneneva ariyupavade, manoduccaritaggahanena ca micchaditthiya sangahitayapi imesam dvinnam puna vacanam mahasavajjabhavadassanatthanti veditabbam. Mahasavajjo hi ariyupavado anantariyasadiso. Vuttampi cetam:- "seyyathapi sariputta bhikkhu silasampanno samadhisampanno panna- sampanno dittheva dhamme annam aradheyya, evam sampadamidam sariputta vadami. Tam vacam appahaya tam cittam appahaya tam ditthim appatinissajjitva yathabhatam nikkhitto evam niraye"ti. 1- Micchaditthito ca mahasavajjataram nama annam natthi. Yathaha:- "naham bhikkhave annam ekadhammampi samanupassami, yam evam mahasavajjam yathayidam bhikkhave micchaditthi. Micchaditthiparamani bhikkhave vajjani"ti. 2- Kayassa bhedati upadinnakkhandhapariccaga. Param maranati tadanantarabhi- nibbattakkhandhaggahane. Atha va kayassa bhedati jivitindriyassupaccheda. Param maranati cuticittato uddham. Apayanti evamadi sabbam nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhuta punnasammata aya apetatta, sukhanam va ayassa abhava apayo. Dukkhassa gati patisarananti duggati, dosabahulataya va dutthena kammuna nibbatta gatiti duggati. Vivasa nipatanti tattha dukkatakarinoti vinipato, vinassanta va ettha nipatanti sambhijjamanangapaccangatipi vinipato. Natthi ettha assadasannito ayoti nirayo. Atha va apayaggahanena tiracchanayonim dipeti, tiracchanayoni hi apayo @Footnote: 1 Ma.mu. 12/149/110 2 cha.Ma. mahasavajjaniti, an.ekaka. 20/310/35

--------------------------------------------------------------------------------------------- page385.

Sugatito 1- apetatta. Na duggati, mahesakkhanam nagarajadinam sambhavato. Duggatiggahanena pettivisayam dipeti, so hi apayo ceva duggati ca sukhato 2- apetatta dukkhassa ca gatibhutatta, na tu vinipato, asurakayasadisam avinipatitatta. Vinipataggahanena asurakayam dipeti. So hi yathavuttena atthena apayo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitatta vinipatoti vuccati. Nirayaggahanena aviciadianekappakaram nirayameva dipetiti. Upapannati upagata, tattha abhinibbattati adhippayo. Vuttavipariyayena sukkapakkho veditabbo. Ayam pana viseso:- tattha sugatiggahanena manussagatipi sangayhati. Saggaggahanena devagatiyeva. Tattha sundara gatiti sugati. Rupadihi visayehi sutthu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanatthena lokoti ayam vacanattho. Iti dibbena cakkhunatiadi sabbam nigamanavacanam. Evam dibbena cakkhuna passatiti ayamettha sankhepattho:- dibbacakkhunanam parittapaccuppannaajjhattabahiddharammanavasena catusu arammanesu pavattati. Yathakammupagananam parittamahaggataatitaajjhattabahiddharammanavasena pancasu arammanesu pavattati. Anagatamsananam parittamahaggataappamanamaggaanagataajjhattabahiddhana- vattabbarammanavasena atthasu arammanesu pavattatiti. Akankhamano ca bhagavati bhagava icchamano. Ekampi lokadhatum passeyyati ekam cakkavalam olokeyya. Sahassimpi culanikanti ettha yavata candimasuriya pariharanti, disa bhanti virocamana, tava sahassadha loko, 3- ettha te vattati vasoti agatatthane 3- esa sahassiculanika nama. Culanikanti khuddakam. Dvisahassimpi majjhimikam lokadhatunti ettha sahassacakkavalanam sahassabhagena ganetva dasasatasahassacakkavalaparimana dvisahassi majjhimika lokadhatu nama. Ettakena buddhanam jatikkhettam nama dassitam. Bodhisattanam hi pacchimabhave devalokato cavitva matukucchiyam @Footnote: 1 Si. sukhato 2 Ma. sugatito 3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page386.

Patisandhiggahanadivase ca matukucchito nikkhamanadivase ca mahabhinikkhamanadivase ca sambodhidhammacakkappavattanaayusankharavossajjanaparinibbanadivasesu ca ettakam thanam kampati. Tisahassimpi. Mahasahassimpi lokadhatunti sahassito patthaya tatiyati tisahassi, pathamasahassim sahassadha katva ganitam majjhimikam sahassadha katva ganitatta mahantehi sahassehi ganitati mahasahasSi. Ettavata kotisatasahassacakkavalaparimano loko dassito hoti. Ganakaputtatissatthero pana evamaha "na hi tisahassimahasahassilokadhatuya etam parimanam. Idam hi acariyanam sajjhayamulakam vacaya parihinatthanam, dasakotisatasahassacakkavalaparimanam pana thanam tisahassimahasahassilokadhatu nama"ti. Ettavata hi bhagavato anakkhettam nama dassitam. Etasmim hi antare atanatiyaparittaisigiliparittadhajaggaparittabojjhangaparittakhandhaparittamoraparitta- mettaparittaratanaparittanam 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- ana pharati. Yavatakam va pana akankheyyati yattakam va iccheyya. Imina visayakkhettam dassitam. Buddhanam hi visayakkhettassa pamanaparicchedo nama natthi, natthikabhave cassa imam upamam aharanti:- kotisatasahassacakkavale hi 9- yava brahmaloka sasapehi puretva sace koci puratthimaya disaya ekacakkavale ekam sasapam pakkhipanto gaccheyya, 10- sabbepi te sasapa parikkhayam gaccheyyum, na tveva puratthimaya disaya cakkavalani. Dakkhinadisupi eseva nayo. Tattha buddhanam avisayo nama natthi. Tavatakam passeyyati tattakam olokeyya. Evam parisuddham bhagavato dibbacakkhuti dibbacakkhukatham nitthapesi. Katham bhagava pannacakkhuna vivatacakkhuti kena pakarena pannacakkhuna apihitacakkhu. Mahapanno puthupannotiadikam tattha atirocati yadidam pannayati pariyosanam hettha vuttatthameva. @Footnote: 1 di.pa. 11/275/169 2 Ma.u. 14/133/117 3 sam.sa. 15/249/263 4 sam.maha. @19/978/270 5 khu.ja. 27/105/56, an.catukka. 21/67/83 6 khu.ja. 27/17/40 @7 khu.su. 25/1/13, khu.su. 25/143/362 8 khu.khu. 25/1/5, khu.su. 25/224/376 @9 cha.Ma....cakkavalamhi 10 cha.Ma. agaccheyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page387.

Buddhacakkhunati indriyaparopariyattananena ca asayanusayananena ca. Imesam dvinnam nananam buddhacakkhuti namam, sabbannutannanassa samantacakkhuti, tinnam magganananam dhammacakkhuti. Lokam volokento addasa satteti satte addakkhi. Apparajakkhetiadisu yesam vuttanayeneva pannacakkhumhi ragadirajam appam, te apparajakkha. Yesam tam mahantam, te maharajakkha. Yesam saddhadini indriyani tikkhani, te tikkhindriya. Yesam tani muduni, te mudindriya. Yesam teyeva saddhadayo akara sundara, te svakaRa. Ye kathitakaranam sallakkhenti, sukhena sakka honti vinnapetum, te suvinnapaya. Ye paralokanceva vajjanca 1- bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassavino nama. Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Anto nimuggaposiniti yani antonimugganeva posiyanti. Udakam accuggamma titthantiti udakam atikkamitva titthanti. Tattha yani yani accuggamma thitani, tani tani suriyarasmisamphassam agamayamanani thitani ajja pupphanakani. Yani samodakam thitani, tani sve pupphanakani. Yani udaka anuggatani antonimuggaposini, tani tatiyadivaseva pupphanakani. Udaka pana anuggatani annanipi sarogauppalani nama atthi, yani neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhaneva bhavissanti, tani palim narulhani, aharitva pana dipetabbaniti dipitani. Yatheva hi tani catubbidhapupphani, evameva ugghatitannu vipancitannu neyyo padaparamoti cattaro puggala. Yassa puggalassa udahatavelaya dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo ugghatitannu. Yassa puggalassa sankhittena bhasitassa vittharena atthe vibhajiyamane dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo vipancitannu. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyanamitte sevato bhajato @Footnote: 1 ka. vattanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page388.

Payirupasato dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi sunato bahumpi bhanato bahumpi dharayato bahumpi vacato na tassam jatiyam 1- dhammabhisamayo hoti, ayam vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagava uppalavanadisadisam dasasahassilokadhatum olokento ajja pupphanakani ugghatitannu, sve pupphanakani vipancitannuti evam sabbakaratova 2- addasa. Tattha tinnam puggalanam imasminneva attabhave bhagavato dhammadesana attham sadheti, padaparamanam anagatatthaya vasana hoti. Ragacaritotiadisu rajjanavasena arammane caranam etassa atthiti ragacarito. Dussanavasena arammane caranam etassa atthiti dosacarito. Muyhanavasena arammane caranam etassa atthiti mohacarito. Vitakkanavasena uhanavasena arammane caranam etassa atthiti vitakkacarito. Okappanasaddhavasena arammane caranam etassa atthiti saddhacarito. Nanameva caranam, nanena 3- va caranam, nanassa va caranam, nanato va caranam etassa atthiti nanacarito. Ragacaritassati ragussadassa ragabahulassa. Paratopi eseva nayo. Asubhakatham kathetiti uddhumatakadidasavidham asubhapatisamyuttam katham acikkhati. Vuttanhetam "asubha bhavetabba ragassa pahanaya"ti. 4- Mettabhavanam acikkhatiti mettabhavanam cittasinehanam katheti. Vuttanhetam "metta bhavetabba byapadassa pahanaya"ti. 4- Uddeseti sajjhayane. Paripucchayati atthakathaya. Kalena dhammassavaneti yuttappattakale uttarim pariyattidhammassavane. Dhammasakacchayati annehi saddhim sakacchaya. Garusamvaseti garunam payirupasane. Nivesetiti acariyanam santike patitthapeti. Anapanassatim acikkhatiti anapanassatisampayuttam kammatthanam katheti. Vuttanhetam "anapanassati bhavetabba vitakkupacchedaya"ti. 4- Pasadaniyam nimittam @Footnote: 1 cha.Ma. taya jatiya 2 cha.Ma. sabbakarato ca 3 ka. nanato 4 an.navaka. 23/1/292

--------------------------------------------------------------------------------------------- page389.

Acikkhatiti culavedallamahavedalladipasadajanakam 1- 2- suttam katheti. Buddhasubodhinti buddhassa bhagavato buddhattapativedham. Dhammasudhammatanti navavidhalokuttaradhammassa svak- khatatam. Samghasuppatipattinti atthavidhaariyasamghassa suppatipannatadisutthupatipattim. Silani ca attanoti attano santakasilani ca. Acikkhati vipassananimittanti udayabbayadipatisamyuttam katheti. Aniccakaranti hutva abhavakaram. Dukkhakaranti udayabbayapatipilanakaram. Anattakaranti avasavattanakaram. Sele yatha pabbatamuddhanitthitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani thitova, na hi tattha thitassa dassanattham abhimukhe givukkhipanapasaranadikiccam 3- atthi. Tathupamanti tappatibhagam selapabbatupamam. Ayampanettha sankhepattho:- yatha selapabbatamuddhani thito cakkhuma puriso samantato janatam passeyya. Sumedha sundarapanna sabbannutannanena samantacakkhu bhagava dhammamayam pannamayam pasadamaruyha sayam apetasoko sokavakinnam jatijarabhibhutanca janatam avekkhassu upadharaya upaparikkhati. 4- Ayampanettha adhippayo:- yatha hi pabbatapadasamanta mahantam khettam katva tattha kedarapalisu kutiyo katva rattim aggim jaleyyum, 5- caturangasamannagatanca andhakaram assa, atha tassa pabbatassa matthake thatva cakkhumato purisassa bhumim olokayato neva khettam na kedarapaliyo na kutiyo na tattha sayitamanussa pannayeyyum, kutikasu pana aggijalamattameva pannayeyya. Evam dhammapasadam abhiruyha sattakayam olokayato tathagatassa ye te akatakalyana satta, te ekavihare dakkhinajanupasse nisinnapi buddhacakkhussa apatham nagacchanti, rattim khittasara viya honti. Ye pana katakalyana veneyyapuggala, te evassa durepi thita apatham agacchanti, te eva aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetam:- @Footnote: 1 Ma.mu. 12/460/410 2 Ma.mu. 12/449/401 3 ka. rukkhe ca abhiruhanadikiccam, Ma. @sampasaranadikiccam 4 cha.Ma. upadharayatu upaparikkhatu 5 cha.Ma. jaleyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page390.

"dure santo pakasenti himavantova pabbato asantettha na dissanti rattikhitta yatha sara"ti. 1- Sabbannutannananti ettha pancaneyyapathappabhedam sabbam annasiti sabbannu. Sankhatasankhatadibheda sabbadhamma hi sankharo vikaro lakkhanam nibbanam pannattiti panceva neyyapatha honti. Sabbannussa bhavo sabbannuta, sabbannuta eva nanam "sabbannutananan"ti vattabbe "sabbannutannanan"ti vuttam. Sabbannuti ca kamasabbannu sakimsabbannu satatasabbannu sattisabbannu natasabbannuti pancavidha sabbannuno siyum. Tesu kamena sabbajananakalasambhavato kamasabbannuta na hoti. Sakim sabbarammanaggahanabhavato sakimsabbannuta na hoti, cakkhuvinnanadi- niyatarammanacittasambhavato 2- bhavangacittavirodhato yuttiabhavato ca satatasabbannuta na hoti, parisesato sabbajananasamatthataya sattisabbannuta va siya, viditasabbadhammatta natasabbannuta va, sattisabbannuno sabbajananattam 3- natthiti tampi na yujjati, "na tassa additthamidhatthi kinci .pe. Samantacakkhu"ti vuttatta natasabbannuta eva yujjati. Evam hi sati kiccato asammohato karanasiddhito avajjanapatibaddhato sabbannutameva hotiti. Tena nanenati tena sabbajananananena. Puna aparena pariyayena sabbannubhavasadhanattham 4- "na tassa"ti gathamaha. Tattha na tassa additthamidhatthi kinciti tassa tathagatassa idha imasmim tedhatuke loke imasmim paccuppannakale va pannacakkhuna adittham nama kinci appamattakampi na atthi na samvijjati. Atthiti idam vattamanakalikam akhyatapadam, imina paccuppannakalikassa sabbadhammassa natabhavam dasseti. Gathabandhasukhattham panettha dakaro payutto. 5- Atho avinnatanti ettha athoti vacanopadane nipato. Avinnatanti atitakalikam avinnatam nama kinci dhammajatam nahositi pathaseso. Abyayabhutassa @Footnote: 1 khu.dha. 25/304/69 2 cha.Ma. cakkhuvinnanadinam yatharammanacittasambhavato @3 ka. sattisabbannutte sabbajananam 4 Ma. sabbannutananabhavasadhanattham 5 ka. dhakaro @samyutto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page391.

Atthisaddassa gahane pathasesam vinapi yujjatiyeva. Imina atitakalikassa sabbadhammassa natabhavam dasseti. Ajanitabbanti anagatakalikam ajanitabbam nama dhammajatam na bhavissati natthi va. 1- Imina anagatakalikassa sabbadhammassa natabhavam dasseti. Jananakiriyavisesamattameva va ettha akaro. Sabbam abhinnasi yadatthi neyyanti ettha yam tekalikam va kalavinimuttam va neyyam janitabbam kinci dhammajatam atthi, tam sabbam tathagato abhinnasi adhikena sabbannutannanena jani pativijjhi, ettha atthisaddena tekalikassa kalavinimuttassa ca gahane 2- atthisaddo abyayabhutoyeva datthabbo. Tathagato tena samantacakkhuti kalavasena okasavasena ca nippadesatta samanta sabbato pavattam nanacakkhu assati samantacakkhu, tena yathavuttena karanena tathagato samantacakkhu sabbannuti vuttam hoti. Imissa gathaya puggaladhitthanaya desanaya sabbannutannanam sadhitam. Na itihitihanti "evam kira asi, evam kira asi"ti na hoti. Na itikirayati "evam kira etan"ti na hoti. Na paramparayati paramparakathayapi na hoti. Na pitakasampadayati amhakam pitakatantiya saddhim sametiti 3- na hoti. Na takkahetuti takkaggahenapi na hoti. Na akaraparivitakkenati "sundaramidam karanan"ti evam karanaparivitakkenapi na hoti. Na ditthinijjhanakkhantiyati amhakam nijjhayitva khamitva gahitaditthiya saddhim sametitipi na hoti. Atha vapi samadhinti ettha samadhinti kusalacittekaggata samadhi. Kenatthena samadhiti? samadhanatthena. Kimidam samadhanam nama? ekarammane cittacetasikanam samam samma ca adhanam, thapananti vuttam hoti. Tasma yassa dhammassa anubhavena ekarammane cittacetasika samam samma ca avikkhippamana avippakinna ca hutva titthanti, idam samadhananti veditabbam. Tassa kho pana samadhissa:- @Footnote: 1 cha.Ma. natthiti 2 cha.Ma. gahana 3 ka. sametanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page392.

Lakkhanam tu avikkhepo vikkhepaddhamsanam raso akampanamupatthanam padatthanam sukham pana. 1- Samadhi anavilaacalabhavena arammane titthatiti thiti. Parato padadvayam upasaggavasena vaddhitam. Api ca sampayuttadhamme arammanamhi sampindetva titthatiti santhiti. Arammanam ogahetva anupavisitva titthatiti avatthiti. Kusalapakkhe hi cattarova dhamma arammanam ogahanti saddha sati samadhi pannati. Teneva saddha "okappana"ti vutta, sati "apilapanata"ti, samadhi "avatthiti"ti, panna "pariyogahana"ti. Akusalapakkhe pana tayo dhamma arammanam ogahanti tanha ditthi avijjati. Tenevete "ogha"ti vutta. Cittekaggata panettha na balavati hoti. Yatha hi rajutthanatthane udakena sincitva sammatthe thokameva kalam rajo sannisidati, sukkhe sukkhe 2- puna pakatibhaveneva vutthati, evameva akusalapakkhe cittekaggata na balavati hoti. Uddhaccavicikicchavasena pavattassa visaharassa patipakkhato avisaharo. Uddhaccavicikicchavaseneva gacchantam cittam vikkhipati nama. Ayam pana tathavidho vikkhepo na hotiti avikkhePo. Uddhaccavicikicchavaseneva cittam visahatam nama hoti, ito cito ca sariyati, 3- ayam pana evam avisahatamanasassa bhavoti avisahatamanasata. Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaranasamatho sabbasankharasamathoti. Tattha atthasu samapattisu cittekaggata cittasamatho nama. Tam hi agamma cittacalanam cittavipphanditam sammati vupasammati, tasma so "cittasamatho"ti vuccati. Sammukhavinayadisattavidho samatho adhikaranasamatho nama. Tam hi agamma tani tani adhikaranani sammanti vupasammanti, tasma so "adhikaranasamatho"ti vuccati. Yasma pana sabbe sankhara nibbanam agamma sammanti vupasammanti, tasma tam "sabbasankharasamatho"ti vuccati. @Footnote: 1 patisam.A. 1/19 2 cha.Ma. sukkhante sukkhante 3 cha.Ma. hariyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page393.

Imasmim atthe cittasamatho adhippeto. Samadhilakkhane indattham karetiti samadhindriyam. Uddhacce na kampatiti samadhibalam. Sammasamadhiti yathavasamadhi niyyanikasamadhi. [157] Atha 1- bhagava yasma indriyasamvaro silassa rakkha, yasma va iminanukkamena desiyamana ayam desana tasam devatanam sappaya, tasma indriyasamvarato pabhuti patipadam dassento "cakkhuhi"tiadimaraddho. 2- Tattha cakkhuhi neva lolassati aditthadakkhitabbadivasena cakkhuhi lolo neva assa. Gamakathaya avaraye sotanti tiracchanakathaya sotam avareyya. Cakkhuloliyenati cakkhudvare uppannalolavasena cakkhuloliyena. Adittham dakkhitabbanti aditthapubbam ruparammanam passitum yuttam. Dittham samatikkamitabbanti ditthapubbam ruparammanam atikkamitum yuttam. Aramena aramanti puppharamadiaramena phalaramadim va puppharamadim va. Dighacarikanti dighacaranam. Anavatthitacarikanti asannitthanacaranam. Anuyutto hoti rupadassanayati ruparammanadassanatthaya punappunam yutto hoti. Antaragharam pavitthoti ummarabbhantaram pavittho. Vithim patipannoti antaravithim otinno. Gharamukhani olokentoti gharadvarani avalokento. Uddham ullokentoti uparidisam uddhammukho hutva vilokento. Cakkhuna rupam disvati karanavasena cakkhuti laddhavoharena rupadassanasamatthena cakkhuvinnanena rupam disva. Porana panahu:- "cakkhu rupam na passati acittakatta, cittam na passati acakkhukatta. Dvararammanasanghatte pana 3- pasadavatthukena cittena passati. Idisi panesa `dhanuna vijjhati'tiadisu viya sasambharakatha nama hoti. Tasma cakkhuvinnanena rupam disvati ayamettha attho"ti. Nimittaggahiti @Footnote: 1 cha.Ma. athassa 2 cha.Ma....adi araddho 3 Ma. dvararammanasanghattanena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page394.

Itthipurisanimittam va subhanimittadikam va kilesavatthubhutam nimittam chandaragavasena ganhati, ditthamatteyeva na santhati. Anubyanjanaggahiti kilesanam anubyanjanato 1- pakatabhavakaranato anubyanjananti laddhavoharam hatthapadahasitakathitaalokitavilokitadibhedam 2- akaram ganhati. Yatvadhikaranamenantiadimhi yamkarana yassa cakkhundriyasamvarassa hetu etam puggalam satikavatena cakkhundriyam asamvutam apihitacakkhudvaram hutva viharantam ete abhijjhadayo dhamma anvassaveyyum anuppabandheyyum ajjhotthareyyum. Tassa samvaraya na patipajjatiti tassa cakkhundriyassa satikavatena pidahanatthaya na patipajjati. Evambhutoyeva ca na rakkhati cakkhundriyam. Na cakkhundriye samvaram apajjatitipi vuccati. Tattha kincapi cakkhundriye samvaro va asamvaro va natthi. Na hi cakkhuppasadam nissaya sati va mutthassaccam va uppajjati. Api ca yada ruparammanam cakkhussa apatham agacchati, tada bhavange dvikkhattum uppajjitva niruddhe kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam, tato vipakamanodhatu 3- sampaticchanakiccam, tato vipakahetukamanovinnanadhatu santiranakiccam, tato kiriyahetukamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana uppajjitva nirujjhati, tadanantaram javanam javati. Tatrapi neva bhavangasamaye na avajjanadinam annatarasamaye samvaro va asamvaro va atthi. Javanakkhane pana sace dussilyam va mutthassaccam va annanam va akkhanti va kosajjam va uppajjati, asamvaro hoti. Evam honto pana so "cakkhundriye asamvaro"ti vuccati. Kasma? yasma tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Yatha kim? yatha nagare catusu dvaresu asamvutesu kincapi antogharadvarakotthakagabbhadayo samvuta, tathapi antonagare sabbam bhandam arakkhitam agopitameva hoti. Nagaradvarena hi pavisitva @Footnote: 1 cha.Ma. anuanubyanjanato 2 cha.Ma....sitahasita... 3 cha.Ma. manodhatu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page395.

Cora yadicchanti tam kareyyum, evameva javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Saddhadeyyaniti kammanca phalanca idhalokanca paralokanca saddahitva dinnani. "ayam me natiti va, mittoti va, idam va patikarissati, idam vanena katapubban"ti va evam na dinnaniti attho. Evam dinnani hi na saddhadeyyani nama honti. Bhojananiti ca desanasisamattametam, atthato pana saddhadeyyani bhojanani bhunjitva civarani parupitva senasanani sevamana gilanapaccayabhesajjam paribhunjamanati sabbametam vuttameva hoti. Seyyathidanti nipato. Tassattho, katamo soti. Naccam nama yam kinci naccam, tam maggam gacchantenapi givam pasaretva datthum na vattati. Gitanti yam kinci gitam. Vaditanti yam kinci vaditam. Pekkhanti natasamajjam. Akkhananti bharataramayanadikam. Yasmim thane kathiyati, tattha gantumpi na vattati. Panissaranti kamsatalam, "panitalan"tipi vadanti. Vetalanti ghanatalam, "mantena matasarirutthapanan"tipi eke. Kumbhathunanti caturassaambanakatalam, "bhumbhasaddan"tipi eke. Sobhanakanti natanam abbhokiranam, sobhanakaram va, 1- patibhanacittanti vuttam hoti. Candalanti ayogulakila, "candalanam sanadhovanakila"tipi vadanti. Vamsanti venum ussapetva kilanam. Dhovananti atthidhovanam, ekaccesu kira janapadesu kalakate natake na jhapenti, nikhanitva thapenti. Atha tesam putibhutam kayam natva niharitva atthini dhovitva gandhehi makkhetva thapenti. Te nakkhattakale ekasmim thane atthini thapetva ekasmim thane suradini thapapetva 2- rodanta paridevanta suram pivanti. Vuttampi cetam "atthi bhikkhave dakkhinesu janapadesu dhovanam nama, tattha hoti annampi @Footnote: 1 Ma. sobhanakarakatam va 2 cha.Ma. thapetva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page396.

Panampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gitampi vaditampi. Atthetam bhikkhave dhovanam, netam natthiti vadami"ti. 1- Ekacce pana "indajalena atthidhovanam dhovanan"ti vadanti. Hatthiyuddhadisu bhikkhuno neva hatthiadihi saddhim yujjhitum, na te yujjhapetum, na yujjhante datthum vattati. Nibbuddhanti mallayuddham. Uyyodhikanti yattha sampaharo diyyati. Balagganti balagananatthanam. Senabyuhanti senaniveso, sakatabyuhadivasena senaya nivesanam. Anikadassananti "tayo hatthi pacchimam hatthanikan"tiadina 2- nayena vuttassa anikassa dassanam. Na nimittaggahi hotiti chandaragavasena vuttappakaram nimittam na ganhati. Evam sesapadanipi vuttapatipakkhanayena veditabbani. Yatha ca hettha javane dussilyadisu uppannesu tasmim asamvare sati dvarampi aguttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittaniti vuttam, evamidha tasmim siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Yatha kim? yatha nagaradvaresu samvutesu kincapi antogharadayo asamvuta honti, tathapi antonagare sabbam bhandam surakkhitam sugopitameva hoti, nagaradvaresu pihitesu coranam paveso natthi. Evameva javane siladisu uppannesu dvarampi guttam hoti, bhavangampi avajjanadinipi vithicittani. Tasma javanakkhane uppajjamanopi "cakkhundriye samvaro"ti vutto. Ito param hettha ca upari ca vuttavipariyayena attho veditabbo. Visukadassanati patanidassanato. Gamakathati gamavasinam katha. Battimsati dvattimsa. Aniyyanikatta saggamokkhamagganam tiracchanabhuta kathati tiracchanakatha. Tattha rajanam arabbha "mahasammato mandhata dhammasoko evam mahanubhavo"tiadina nayena pavatta katha rajakatha. Esa nayo corakathadisu. Tesu "asuko raja abhirupo dassaniyo"tiadina nayena gehasitakathava tiracchanakatha hoti. "sopi @Footnote: 1 an.dasaka. 24/107/175 2 vi.mahavi. 2/324/268

--------------------------------------------------------------------------------------------- page397.

Nama evam mahanubhavo khayam gato"ti evam pavatta pana kammatthanabhave titthati. Coresupi "muladevo evam mahanubhavo, meghamalo evam mahanubhavo"ti tesam kammam paticca "aho sura"ti gehasitakathava tiracchanakatha. Yuddhepi bharatayuddhadisu "asukena asuko evam marito evam viddho"ti kamassadavaseneva katha tiracchanakatha. "tepi nama khayam gata"ti evam pavatta pana sabbattha kammatthanameva hoti. Api ca annadisu "evam vannavantam gandhavantam rasavantam phassasampannam khadimha bhunjimha pivimha paribhunjimha"ti kamassadavasena kathetum na vattati, satthakam pana katva "pubbe evam vannadisampannam annam panam vattham sayanam malam gandham silavantanam adamha, cetiyapujam akarimha"ti kathetum vattati. Natikathadisu pana "amhakam nataka sura samattha"ti va, "pubbe mayam evam vicitrehi yanehi vicarimha"ti va assadavasena vattum na vattati, satthakam pana katva "tepi no nataka khayam gata"ti va, "pubbe mayam evarupa upahana samghassa adamha"ti va kathetum vattati. Gamakathapi sunivitthadunnivitthasubhikkhadubbhikkhadivasena "asukagamavasino sura samattha"ti va evam assadavasena vattum na vattati, satthakam pana katva "saddha pasanna"ti va, "khayavayam gata"ti va vattum vattati. Nigamanagarajanapadakathasupi eseva nayo. Itthikathapi vannasanthanadini paticca assadavasena na vattati, "saddha pasanna, khayavayam gata"ti evameva vattati. Surakathapi "nandimitto nama yodho suro ahosi"ti assadavasena na vattati. "saddho ahosi, khayavayam gato"ti evameva vattati. Visikhakathapi "asuka visikha sunivittha dunnivittha sura samattha"ti assadavasena na vattati. "saddha pasanna, khayavayam gata"icceva vattati. Kumbhatthanakathati udakatthanakatha, 1- "udakatitthakatha"tipi vuccati, kumbhadasikatha @Footnote: 1 Si. kutatthanakatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page398.

Va, sapi "pasadika, naccitum gayitum cheka"ti assadavasena na vattati, "saddha pasanna"tiadina nayena vattati. Pubbapetakathati atitanatikatha. Tattha vattamananatikathasadisova vinicchayo. Nanattakathati purimapacchimakathahi vimutta avasesa nanasabhava niratthakakatha. Lokakkhayikati ayam loko kena nimmito? asukena nama nimmito. Kako seto Atthinam setatta, balaka ratta lohitassa rattattati evamadika lokayatavitandasallapakatha. Samuddakkhayika nama kasma samuddo sagaro? sagaradevena khatatta sagaro, "khato me"ti hatthamuddhaya sayam niveditatta samuddoti evamadika niratthaka samuddakkhanakatha. Bhavoti vuddhi. Abhavoti hani. Iti bhavo iti abhavoti yam va tam va niratthakakaranam vatva pavattitakatha itibhavabhavakatha. Avareyyati avaranam kareyya. Nivareyyati arammanato vareyya. Samvareyyati samma nissesam katva vareyya. Rakkheyyati rakkham kareyya. Gopeyyati sangopeyya. Pidaheyyati pidahanam kareyya. Pacchindeyyati sotam chindeyya. Tena tena na tussantiti tena tena ambiladirasena 1- na santosam apajjanti. Aparaparam pariyesantiti uparupari gavesanti. [158] Phassenati rogaphassena. Bhavanca nabhijappeyyati tassa phassassa vinodanatthaya kamabhavadibhavanca na pattheyya. Bheravesu ca na sampavedheyyati tassa phassassa paccayabhutesu sihabyagghadisu bheravesu ca na sampavedheyya, avasesesu va ghanindriyamanindriyavisayesu na sampavedheyya. Evam paripuro indriyasamvaro ca vutto 2- hoti. Purimehi va indriyasamvaram dassetva imina "aranne vasata bheravam disva va sutva va nappavedhitabban"ti dasseti. @Footnote: 1 cha.Ma. ambiladina rasena 2 Si.,ka. gutto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page399.

Ekenakarenati ekena karanena. Bhayampi bheravampi tannevati bhayanti ca bheravanti ca khuddakampi mahantampi uttasanimittameva. Tamevattham dassetum "vuttanhetan"tiadimaha. Bhayanti tappaccaya uppannabhayam. Bhayanakanti akaraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanam. Lomahamsoti lomanam hamsanam uddhaggabhavo. Imina padadvayena kiccato bhayam dassetva puna "cetaso ubbego utraso"ti sabhavato dasseti. Ubbegoti bhiruko. 1- Utrasoti cittakkhobho. Jatibhayanti jatim paticca uppannabhayam. Sesesupi eseva nayo. Rajato uppannam bhayam rajabhayam. Sesesupi eseva nayo. Attanuvadabhayanti papakammino attanam anuvadantassa uppajjanakabhayam. Paranuvadabhayanti parassa anuvadato uppajjanakabhayam. Dandabhayanti agarikassa ranna pavattitadandam, anagarikassa vinayadandam paticca uppajjanakabhayam. Duggatibhayanti cattaro apaye paticca uppajjanakabhayam. Umibhayanti mahasamudde udakam orohantassa pattabhayam. 2- Mahasamudde kira mahindavici nama satthiyojanani uggacchati, tarangavici 3- nama pannasa yojanani, rohanavici nama cattalisayojanani uggacchati. Evarupa umiyo paticca pavattabhayam umibhayam. Kumbhilato pavattam bhayam bhumbhilabhayam. Udakavattato bhayam avattabhayam. Susuka vuccati candamaccho, tato bhayam susukabhayam. Ajivikabhayanti jivitavuttito bhayam ajivikabhayam. Asilokabhayanti garahato bhayam. [159] Laddha na sannidhim kayirati etesam annadinam yam kinci dhammena labhitva "aranne ca senasane vasata dullabhan"ti cintetva sannidhim na kareyya. Odanoti sali vihi yavo godhumo kangu varako kudrusakoti sattannam dhannanam dhannanulomananca tandulehi nibbatto. Kummasoti yavehi nibbatto. Sattuti saliadihi katasattu. Maccho dakasambhavo. Mamsam pakatameva. Ambapananti amehi @Footnote: 1 Si. ubbegoti turito 2 cha.Ma. pavattabhayam 3 Si.,ka. gangavici

--------------------------------------------------------------------------------------------- page400.

Va pakkehi va ambehi katapanam. Tattha amehi karontena ambatarunani bhinditva udake pakkhipitva atape adiccapakena pacitva parissavetva tadahu patiggahitehi madhusakkarakappuradihi yojetva katabbam. Jambupananti jambuphalehi katapanam. Cocapananti atthikakadaliphalehi katapanam. Mocapananti anatthikehi kadaliphalehi katapanam. Madhukapananti madhukanam jatirasena katapanam. Tampana udakasambhinnam vattati, suddham na vattati. Muddikapananti muddika udake madditva ambapanam viya katapanam. Salukapananti rattuppalaniluppaladinam saluke madditva katapanam. Pharusakapananti pharusakehi ambapanam viya katapanam. Kosambapananti kosambaphalehi katapanam. Kolapananti kolaphalehi katapanam. Badarapananti mahakolaphalehi ambapanam viya katapanam. Imani ekadasa panani, tanipi adiccapakkanipi vattanti. Ghatapananti sappipanam. Telapananti tilateladipanam. Payopananti khirapanam. Yagupananti ambiladiyagupanam. 1- Rasapananti sakadirasapanam. Pitthakhajjakanti sattannam tava dhannanam dhannanulomanam aparannananca pittham panasapittham labujapittham ambatakapittham salapittham khiravallipitthancati evamadinam pitthehi katam pitthakhajjakam. Puvakhajjakampi etehiyeva katam. Mulakhajjakanti mulakamulam kharakamulam cuccumulanti evamadi. Tacakhajjakanti ucchutacadayo. Pattakhajjakanti nimbapannakutajapannapatolapannasulasapannadayo. Pupphakhajjakanti mulakapupphakharakapupphasetavaranasigguuppalapadumakadayo. Phalakhajjakanti panasalabujatalanalikeraambatakatintinikamatulungakapitthaphalaalabukumbhanda- pussaphalatimbarusakatipusavatinganacocamocamadhukadinam phalanam khajjakam. Na kuhanayati na vimhapanaya. Na lapanayati paccayattham na lapanaya. Viharam agate manusse disva "kimatthaya bhonto agata"ti bhikkhu nimantetunti. "yadi evam gacchatha, aham pacchato gahetva agacchami"ti evam na lapanaya. Atha @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. sitaladiyagupanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page401.

Va attanam upanetva "aham tisso, mayi raja pasanno, mayi asuko raja asuko ca rajamahamatto pasanno"ti evam na lapanaya. Na nemittikatayati yena kenaci paresam paccayadanasannajanakena kayavacikammena na nemittikataya. Na nippesikatayati ya paresam akkosanadikiriya yasma velupesika viya abbhangam parassa gunam nippeseti nipunchati, yasma va gandhajatam nipisitva gandhamaggana viya paragune nipisitva vicunnetva esa labhamaggana hoti, tasma "nippesikata"ti vuccati. Na evarupaya nippesikataya. Na labhena labham nijigimsanatayati 1- ettha nijigimsanatati maggana, annato laddham hi annattha haranavasena labhena labhamaggana nama hoti. Na evarupaya labhena labhamagganaya. Na darudanenati na paccayahetukena darudanena vihare utthitam hi arannato 2- va aharitva rakkhitagopitam darum "evam me paccayam dassanti"ti upatthakanam datum na vattati. Evam hi jivikam kappento anesanaya micchajivena jivati, so dittheva dhamme garaham papunati, samparaye ca apayaparipurako hoti. Attano puggalikam darum kulasangahatthaya dadanto kuladusakadukkatam apajjati, parapuggalikam theyyacittena dadamano 3- bhandagghena karetabbo. Samghikepi eseva nayo. Sace pana tam issarataya deti, garubhandavissajjanam apajjati. Kataram pana daru garubhandam hoti, kataram na hotiti? yam tava aropimam sayam jatam, tam samghena paricchinnatthaneyeva garubhandam, tato param na garubhandam. Ropimatthane ca sabbena sabbam garubhandam, pamanato sucidandakappamanam garubhandam. Na veludanenatiadisupi na veludanenati na paccayahetukena veludanenatiadi sabbam na darudanenati ettha vuttanayeneva veditabbam. Velu pana pamanato telanalippamano garubhandam, na tato hettha. Manussa viharam gantva velum @Footnote: 1 cha.Ma. nijigisanatayati. evamuparipi 2 Si.,ka. annato 3 cha.Ma. dadanto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page402.

Yacanti, bhikkhu "samghiko"ti datum na visahanti, manussa punappunam yacanti va tajjenti va, tada bhikkhuhi "dandakammam katva ganhatha"ti vattum vattati, veludanam nama na hoti. Sace te dandakammatthaya vasipharasuadini va khadaniyam va bhojaniyam va denti, gahetum na vattati. Vinayatthakathayam pana "daddhageha manussa ganhitva gacchanta na varetabba"ti vuttam. Sace samghassa velugumbe veludusika uppajjati, tam akottapentanam velu nassati. "kim katabban"ti bhikkhacare manussanam acikkhitabbam. Sace kottetum na icchanti, "sambhagam labhissatha"ti vattabba. Na icchantiyeva, "dve kotthase labhissatha"ti vattabba. Evampi anicchantesu natthena attho natthi, "tumhakam khane sati dandakammam karissatha, kottetva ganhatha"ti vattabba, veludanam nama na hoti. Velugumbe aggimhi utthitepi udakena vuyhamanavelusupi eseva nayo. Pattadane garubhandataya ayam vinicchayo:- pattampi hi yattha vikkayati, gandhakaradayo 1- gandhapalivethanadinam atthaya ganhanti, tadise dullabhatthaneyeva garubhandam hoti. Esa tava kimsukapattakannapilandhanatalapattadisu vinicchayo. Talapannampi imasmimyeva thane kathetabbam:- talapannampi hi sayam jate talavane samghena paricchinnatthaneyeva garubhandam, na tato param, ropimatalesu sabbampi garubhandam, tassa pamanam hetthimakotiya atthangulappamanopi rittapotthako. Tinampi ettheva pakkhipitva kathetabbam. Yattha pana tinam natthi, tattha talanalikerapannadihipi chadenti. Tasma tanipi tineneva sangahitani. Iti munjapalaladisu yam kinci mutthippamanam tinam. Nalikerapannadisu ca ekapannampi samghassa dinnam va tattha jatam va bahiarame samghassa tinavatthumhi jatatinam va rakkhitagopitam va garubhandam @Footnote: 1 Si.,ka. gandhikadayo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page403.

Hoti. Tam pana samghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekam puggalikakamme datum vattati. Hettha vuttadaruvelusupi eseva nayo. Pupphadane "ettakesu rukkhesu pupphani vissajjitva yagubhattatthaya upanentu, ettakesu senasanapatisankharane upanentu"ti evam niyamitatthaneyeva pupphani garubhandani honti. Yadi samanera pupphani ocinitva rasim karonti, pancangasamannagato pupphabhajako bhikkhu bhikkhusamgham ganetva kotthase karoti. So sampattaparisaya samgham anapucchitvava datum labhati. Asammatena pana apucchitvava databbam. Bhikkhuno pana kassa pupphani datum labbhati, kassa na labbhatiti? matapitunam geham haritvapi gehato pakkosapetvapi "vatthupujam karotha"ti datum labbhati, pilandhanatthaya 1- na labbhati. Sesanatinam pana haritva na databbam, pakkosapetva pujanatthaya databbam. Sesajanassa pujanatthanam sampattassa apaccasimsantena databbam, pupphadanam nama na hoti. Vihare bahuni pupphani pupphanti, bhikkhuna pindaya carantena manusse disva "vihare bahuni pupphani pujetha"ti vattabbam, vacanamatte doso natthi, "manussa khadaniyabhojaniyam adaya agamissanti"ti cittena pana na vattabbam. Sace vadati, khadaniyabhojaniyam na paribhunjitabbam. Manussa attano dhammataya "vihare pupphani atthi"ti pucchitva "asukadivase viharam agamissama, samaneranam pupphani ocinitum ma detha"ti vadanti. Bhikkhu samaneranam kathetum pamuttho, samanerehi pupphani ocitani, manussa bhikkhu 2- upasankamitva mayam tumhakam asukadivase evam arocayimha "samaneranam pupphani ocinitum ma detha"ti, kasma na varayitthati? "sati me pamuttha, pupphani ocinitamattaneva, na tava puja kata"ti vattabbam, "ganhatha pujetha"ti na vattabbam. Sace vadati, amisam na paribhunjitabbam. Aparo bhikkhu @Footnote: 1 ka. sivalingakhandhatthaya 2 cha.Ma. bhikkhum

--------------------------------------------------------------------------------------------- page404.

Samaneranam acikkhati "asukagamavasino `pupphani ma ocinittha'ti ahamsu"ti manussapi amisam aharitva danam datva vadanti "amhakam manussa na bahuka, samanere amhehi saha pupphani ocinitum anapetha"ti. "samanerehi bhikkha laddha. Ye bhikkhacaram na gacchanti, te sayameva janissanti upasaka"ti vattabbam. Ettakam nayam labhitva samanere putte va bhatike va katva pupphani ocinapetum doso natthi, pupphadanam nama na hoti. Phaladane phalampi puppham viya niyamitameva garubhandam hoti. Vihare bahukamhi phalaphale sati aphasukamanussa agantva yacanti, bhikkhu "samghikan"ti datum na ussahanti, manussa vippatisarino akkosanti paribhasanti, tattha kim katabbanti? phalehi va rukkhehi va paricchinditva katika katabba "asuke ca rukkhe asuke ca rukkhe ettakani phalani ganhanta, ettakesu va rukkhesu phalani ganhanta na varetabba"ti. Cora va issara va balakkarena ganhanta na varetabba. Kuddha hi te sakalaviharampi naseyyum, adinavo pana kathetabboti. Sinanadane sinanacunnani kottitani na garubhandani, akottito rukkhe thitova rukkhataco garubhandam, cunnam pana agilanassa rajananipakkam vattati. Gilanassa yam kinci cunnam datum vattatiyeva. Na cunnadanenati vuttanayena na 1- sirisacunnadinam danena. Mattikadane mattika hi yattha dullabha hoti, tattheva garubhandam. Sapi hetthimakotiya timsapalagulapindappamanava, tato hettha na garubhandanti. Dantakatthadane dantakattham acchinnakameva garubhandam. Yesam samaneranam samghato dantakatthavaro papunati, te attano acariyupajjhayanam patiyekkam datum na @Footnote: 1 cha.Ma. nasaddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page405.

Labhanti. Yehi pana "ettakani dantakatthani aharitabbani"ti paricchinditva vara gahita, te atirekani acariyupajjhayanam datum labhanti. Ekena bhikkhuna dantakatthamalakato bahuni dantakatthani na gahetabbani, devasikam ekekameva gahetabbam. Patiyekkam vasantenapi bhikkhusamgham ganayitva 1- yattakani attano papunanti, tattakaneva gahetva gantabbam. Antara agantukesu va agatesu disam va pakkamantesu aharitva gahitatthaneyeva thapetabbani. Na mukhodakadanenati na mukhadhovanaudakadanena. Na catukamyatayatiadisu catukamyata vuccati attanam dasam viya nicatthane thapetva parassa khalitavacanampi santhapetva piyakamataya paggayhavacanam. Na muggasupatayati 2- na muggasupasamanataya. Muggasupasamanatati saccalikena jivikam kappanataya etam adhivacanam. Yatha hi muggasupe paccante bahu mugga pakam gacchanti thoka na gacchanti, evameva saccalikena jivikakappake puggale bahum alikam hoti, appakam saccam. Yatha va muggasupassa apavisanatthanam nama natthi, evameva saccalikavuttino puggalassa appatitthanam nama natthi. Singhatakam viya icchiticchitatthanassa patitthati. Tenassa sa musavadita "muggasupata"ti vutta. Na paribhatyatayati na paribhatakammabhavena. Paribhatassa hi kammam paribhatyam, tassa bhavo paribhatyata, alankarakaranadihi darakakilapanassetam adhivacanam. Na pithamaddikatayati na sahasa gharam pavisitva pithake nisidanakataya. Na vatthuvijjayatiadisu vatthuvijja nama gamanigamanagaradinam sunivitthadunnivitthajananasattham. Tiracchanavijja nama aniyyanikatta saggamokkhamagganam tiracchanabhuta angasatthanimittadika avasesa vijja. Angavijja nama itthipurisanam subhagadubbhagalakkhanajananam. Nakkhattavijja nama nakkhattanam yogajananasattham. @Footnote: 1 Si. gahayitva 2 cha.Ma. na muggasupyatayati. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page406.

Na dutagamanenati na duteyyam katva gamanena. Na pahinagamanenati na gihinam 1- sasanam gahetva ghara gharam pahitassa gamanena. Na janghapesaniyenati na 2- gamantaradesantaradisu tesam tesam gihinam sasanapatisasanam haranena. Idam hi janghapesaniyam nama attano matapitunam, ye cassa matapitaro upatthahanti, tesam sasanam gahetva katthaci gamanavasena vattati. Cetiyassa va samghassa va attano va kammam karontanam vaddhakinampi sasanam haritum vattati. Manussa "danam dassama, pujam karissama, bhikkhusamghassa acikkhatha"ti ca vadanti, "asukattherassa nama detha"ti pindapatam va bhesajjam va civaram va denti, "vihare pujam karotha"ti malagandhavilepanadini va dhajapatakadini va niyyatenti. Sabbam haritum vattati, janghapesaniyam nama na hoti. Sesasasanam gahetva gacchantassa padavare padavare dukkatam. 3- Na vejjakammenati na vejjena hutva kayatikicchanadibhesajjakaranena. Bhesajjam pana pancannam sahadhammikanam katabbam bhikkhussa bhikkhuniya sikkhamanaya samanerassa samaneriya. Samasilasaddhapannanam hi etesam tisu sikkhasu yuttanam bhesajjam akatum na labbhati. Matapitunam tadupatthakanam attano veyyavaccakarassa pandupalasassati etesam pancannampi katum vattati. Jetthabhatu kanitthabhatu jetthabhatujetthabhaginiya kanitthabhaginiya culamatuya mahamatuya culapituno mahapituno pitucchaya matucchayati etesam pana dasannampi karontena tesamyeva santakam bhesajjam gahetva kevalam yojetva databbam. Sace nappahoti, attano santakam tavakalikam databbam. Etesam puttaparampara yava sattama kulaparivatta, tava cattaro paccaye aharapentassa akatavinnatti va bhesajjam karontassa vejjakammam va kuladusakapatti va na hoti. Na pindapatipindakenati ettha pindapato kassa databbo, kassa na databbo? matapitunam tadupatthakanam veyyavaccakarassa pandupalasassa sampattassa @Footnote: 1 ka. na gihino 2 cha.Ma. nasaddo na dissati 3 Si.,cha.Ma. doso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page407.

Damarikacorassa issarassapi databbo. Etesam datva paccha laddhampi pindapatipindam nama na hoti. Na dananuppadanenati attano dinnakanam na puna danena. Dhammenati dhammena uppannam. Samenati kayasucaritadina. Laddhati kayena laddha. Labhitvati cittena papunitva. Adhigantvati sampapunitva. Vinditvati nanena vinditva. Patilabhitvati punappunam labhitva. Annasannidhinti ettha duvidha annakatha vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tava yam kinci annam ajja patiggahitam aparajju sannidhikaranam 1- hoti, tassa paribhoge pacittiyam. Attana laddham pana samaneranam datva tehi laddham thapapetva dutiyadivase bhunjitum vattati, sallekho pana na hoti. Panasannidhimhipi eseva nayo. Ettha panam nama ambapanadini attha panani, yani ce tesam anulomani. Vatthasannidhintiadimhi anadhitthitavikappitam sannidhi ca hoti sallekhanca kopeti. Ayam pariyaya kathava, nippariyayato pana ticivarasantutthena bhavitabbam, catuttham labhitva annassa databbam. Sace yassa kassaci datum na sakkoti, yassa pana datukamo hoti, so uddesatthaya va paripucchatthaya va gato, agatamatte databbam, adatum na vattati. Civare pana appahonte satiya paccasaya anunnatakalam thapetum vattati. Sucisuttacivarakarakanam alabhena tato parampi vinayakammam katva thapetum vattati. "imasmim jinne puna idisam kuto labhissami"ti pana thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca vikopeti. Yanasannidhimhi yanam nama vayham ratho sakatam sandhamanika 2- sivika patankiti netam pabbajitassa yanam. Upahana pana pabbajitassa yanamyeva. Ekabhikkhussa hi @Footnote: 1 cha.Ma. sannidhikarakam 2 cha.Ma. sandamanika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page408.

Eko arannatthaya, eka dhotapadakatthayati ukkamsato dve upahanasanghata vattanti, tatiyam labhitva annassa databbo, "imasmim jinne annam kuto labhissami"ti hi thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca vikopeti. Sayanasannidhimhi sayananti manco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe eko divatthaneti ukkamsato dve manca vattanti, tato uttari labhitva annassa bhikkhuno va ganassa va databbo, adatum na vattati, sannidhi ceva hoti, sallekhanca kuppati. Gandhasannidhimhi bhikkhuno kandukacchuchavidosadiabadhe sati gandho vattati. Tena gandhena tasmim roge vupasante annesam va abadhikanam databbo. Dvare pancangulagharadhupanadisu va upanetabbo. "puna roge sati bhavissati"ti thapetum na vattati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti. Amisantiadi annadivuttavasesamva datthabbam. Seyyathidam? idhekacco bhikkhu "tatharupe kale upakaraya bhavissanti"ti tilatandulamuggamasanalikeralonamacchamamsa- vallurasappitelagulabhajanadini aharapetva thapeti. So vassakale kalasseva samanerehi yagum pacapetva paribhunjitva "samanera udakakaddame dukkham gamam pavisitum, gaccha asukakulam gantva mayham vihare nisinnabhavam arocehi, asukakulato dadhiadini ahara"ti peseti. Bhikkhuhi "kim bhante gamam pavisatha"ti vuttepi "duppaveso avuso idani gamo"ti vadati. Te "hotu bhante acchatha tumhe, mayam bhikkham pariyesitva aharissama"ti gacchanti. Atha samaneropi dadhiadini aharitva bhattanca byanjananca sampadetva upaneti, tam bhunjantasseva upatthaka bhattam pahinanti, tatopi manapam manapam bhunjati. Atha bhikkhu pindapatam gahetva agacchanti, tatopi manapam manapam givayamakam bhunjatiyeva. Evam catumasampi vitinameti. Ayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page409.

Vuccati bhikkhu "mundakutumbikajivikam jivati, na samanajivikan"ti. Evarupo amisasannidhi nama hoti. Bhikkhuno pana vasanatthane eka tandulanali eko gulapindo catubhagamattam sappiti ettakam nidhetum vattati akale sampattacoranam atthaya. Tehi ettakampi amisapatisantharam alabhanta jivitapi voropeyyum, tasma sacepi ettakam natthi, aharapetvapi thapetum vattati. Aphasukakale ca yadettha kappiyam, tam attanapi paribhunjitum vattati. Kappiyakutiyam pana bahum thapentassapi sannidhi nama natthi. [160] Jhayi na padalolassati jhanabhirato ca na ca padalolo assa. Virame kukkucca nappamajjeyyati hatthakukkuccadikukkuccam vinodeyya, sakkaccakaritaya cettha nappamajjeyya. Ekaggamanuyuttoti 1- ekibhavam anuyutto. Sadatthagarukoti 2- uttamatthagaruko. "sakatthagaruko"ti va patho. Patisallanaramoti aramanam aramo, tato tato arammanato patisamharitva ekibhave patisallane aramo yassa so patisallanaramo. Assati bhaveyya. Tasmim ratoti patisallanarato. Etehi silesu paripurakaritam dasseti. Tam kissa hetu? Silavipannassa ekaggatapi na sampajjati. Ajjhattam cetosamathamanuyuttoti attano cittasamathe yutto. Ettha hi ajjhattanti va attanoti va etam ekattham, byanjanameva nanam. Bhummatthe panetam upayogavacanam. Anuti imina upasaggena yoge siddham. Anirakatajjhanoti bahi anihatajjhano avinasitajjhano va. Niharanavinasattham hi idam nirakaranam nama. "thambham nirankatva 3- nivatavutti"tiadisu 4- cassa payogo datthabbo. Vipassanaya samannagatoti sattavidhaya anupassanaya yutto. Sattavidha @Footnote: 1 cha.Ma. ekattamanuyuttoti 2 cha.Ma. paramatthagarukoti 3 Si. nirakatva 4 khu.su. @25/329/396

--------------------------------------------------------------------------------------------- page410.

Anupassana nama aniccanupassana dukkhanupassana anattanupassana nibbidanupassana viraganupassana nirodhanupassana patinissagganupassanati. Ta visuddhimagge 1- vittharita. Bruheta sunnagarananti vaddheta sunnagaranam. Ettha ca samathavipassanavasena kammatthanam gahetva rattindivam sunnagaram pavisitva nisidamano bhikkhu "bruheta sunnagaranan"ti veditabbo. Ekabhumakadibhede pasade kurumanopi sunnagaranam bruhetati datthabbo. Sakkaccakaritiadisu danadinam kusaladhammanam bhavanaya puggalassa va deyyadhammassa va sakkaccakaritavasena sakkaccakari. Assati bhaveyya. Satatabhavo sataccam, sataccakaritavasena sataccakari. Nirantarakaritaya atthitakari. Yatha nama kakantako thokam gantva thokam titthati, na nirantaram gacchati, evameva yo puggalo ekadivasam danam datva pujam va katva dhammam va sutva samanadhammam va katva puna cirassam karoti, tam na nirantaram pavatteti. So "asataccakari, thitakari"ti vuccati. Yo pana evam na hoti, so atthitakari. Anolinavuttikoti nirantarakaranasankhatassa vippharassa atthitaya na olinavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakiriyaya viriyacchandassa anikkhittabhavena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti viriyadhurassa anoropako, anosakkitamanasoti attho. Appativaniti anivattanam. Adhitthananti kusalakarane patitthabhavo. Anuyogoti anuyunjanam. Appamadoti satiya avippavaso. [161] Tandim mayam hasam 2- khiddanti alasiyanca mayanca hasanca kayikam vacasikam khiddanca. Savibhusanti saddhim vibhusaya. Rattindivam chakotthasam karitvati purimayamamajjhimayamapacchimayamavasena rattim tayo @Footnote: 1 visuddhi. 3/261 (sya) 2 cha.Ma. hassam. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page411.

Tatha divati chabbidham kotthasam katva. Pancakotthasam jaggeyyati 1- rattim majjhimayamam vissajjitva avasesapancakotthasesu na niddam okkameyya. Ekakotthasam nipajjeyyati ekam majjhimayamakotthasam sato sampajano nipajjitva niddam okkameyya. Idha bhikkhu divasampi pubbanhe majjhanhe sayanheti tayopi divasakotthasa gahita. Cankamena nisajjayati sakalam divasam imina iriyapathadvayena viharanto cittassa avaranato avaraniyehi dhammehi pancahi nivaranehi sabbakusaladhammehi va. Cittam parisodheyyati tehi dhammehi cittam visodheyya parisodheyya. 2- Thanam panettha kincapi na gahitam, cankamanisajjasannissitam pana katva gahetabbameva. Pathamam yamanti sakalasmimpi pathamayame. Seyyanti ettha kamabhogiseyya petaseyya sihaseyya tathagataseyyati catasso seyya. Tattha "yebhuyyena bhikkhave kamabhogi vamena passena senti"ti 3- ayam kamabhogiseyya. Tesu hi yebhuyyena dakkhinapassena sayano nama natthi. "yebhuyyena bhikkhave peta uttana senti"ti 3- ayam petaseyya. Appamamsalohitatta hi atthisanghataghattita ekena passena sayitum na sakkonti, uttanava senti. "siho bhikkhave migaraja dakkhinapassena seyyam kappeti .pe. Attamano hoti"ti 3- ayam sihaseyya. Tejussadatta hi siho migaraja dve purimapade ekasmim pacchimapade ekasmim thane thapetva nanguttham antarasatthimhi pakkhipitva purimapadapacchimapada- nangutthanam thitokasam sallakkhetva dvinnam purimapadanam matthake sisam thapetva sayati. Divasampi sayitva pabujjhamano na utrasto pabujjhati, sisam pana ukkhipitva purimapadadinam thitokasam sallakkheti. Sace kinci thanam vijahitva thitam hoti, "nayidam tuyham jatiya, na surabhavassa anurupan"ti anattamano hutva tattheva sayati, na gocaraya pakkamati. Avijahitva thite pana "tuyham jatiya ca surabhavassa ca @Footnote: 1 cha.Ma. patijaggeyyati 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 an.catukka. 21/246/272

--------------------------------------------------------------------------------------------- page412.

Anurupamidan"ti hatthatuttho utthaya sihavijambhitam vijambhitva kesarabharam vidhunitva tikkhattum sihanadam naditva gocaraya pakkamati. Catutthajjhanaseyya pana tathagataseyyati vuccati. Tasu idha sihaseyya agata. Ayam hi tejussadairiyapathatta uttamaseyya nama. Pade padanti dakkhinapade vamapadam. Accadhayati atiadhaya isakam atikkamma thapetva. Gopphakena hi gopphake, januna va janumhi sanghattiyamane abhinham vedana uppajjati, cittam ekaggam na hoti, seyya aphasu hoti. Yatha pana na sanghatteti, evam atikkamma thapite vedana nuppajjati, cittam ekaggam hoti, seyya phasu hoti. Tena vuttam "pade padam accadhaya"ti. Sato sampajanoti satiya ceva sampajanapannaya ca samannagato hutva. Imina supariggahitasatisampajannam 1- kathitam. Utthanasannam manasikaritvati "asukavelaya nama utthahissami"ti evam utthanavelaparicchedakam utthanasannam citte thapetva. Evam katva nipanno hi yathaparicchinnakaleyeva utthati. Viriyindriyaniddese cetasikoti idam viriyassa niyamato cetasikabhavadipanattham vuttam, idam hi viriyam "yadapi bhikkhave kayikam viriyam, tadapi viriyasambojjhango, yadapi cetasikam viriyam, tadapi viriyasambojjhangoti. Itihidam uddesam gacchati"ti evamadisu suttesu 2- cankamadini karontassa uppajjanataya kayikanti vuccamanampi kayavinnanam viya kayikam nama natthi, cetasikameva panetanti dipetum "cetasiko"ti vuttam. Viriyarambhoti viriyasankhato arambho. Ayam hi arambhasaddo kamme apattiyam kiriyaya viriye himsayam vikopaneti anekesu atthesu agato. "yam kinci dukkham sambhoti sabbam arambhapaccaya arambhanam nirodhena natthi dukkhassa sambhavo"ti 3- @Footnote: 1 cha.Ma. supariggahakam satisampajannam 2 sam.maha. 19/233/99 3 khu.su. 25/750/481

--------------------------------------------------------------------------------------------- page413.

Ettha hi kammam arambhoti agatam. "arambhati ca vippatisari ca hoti"ti 1- ettha apatti. "mahayanna maharambha, na te honti mahapphala"ti 2- ettha yupussapanadikiriya. "arambhatha nikkamatha, yunjatha buddhasasane"ti 3- ettha viriyam. "samanam gotamam uddissa panam arambhanti"ti 4- ettha himsa. "bijagamabhutagamasamarambha pativirato hoti"ti 5- ettha chedanabhanjanadikam vikopanam. Idha pana viriyameva adhippetam. Tenaha "viriyarambhoti viriyasankhato arambho"ti. Viriyam hi arambhanavasena arambhoti vuccati. Idamassa sabhavapadam. Kosajjato nikkhamanavasena nikkamo. Param param thanam akkamanavasena parakkamo. Uggantva yamanavasena uyyamo. Vayamanavasena vayamo. Ussahanavasena ussaho. Adhimattussahanavasena ussolhi. Thirabhavatthena thamo. Cittacetasikanam dharanavasena avicchedato va pavattanavasena kusalasantanam dharetiti dhiti. Aparo nayo:- nikkamo ceso kamanam panudanaya. Parakkamo ceso bandhanacchedaya. Uyyamo ceso oghassa nittharanaya. Vayamo ceso param gamanatthena. Ussaho ceso pubbangamatthena. Ussolhi ceso adhimattatthena. Thamo ceso palighugghatanataya. Dhiti cesa 6- atthitakaritayati. "kamam taco ca nharu ca, atthi ca avasissatu"ti 7- evam pavattikale asithilaparakkamavasena asithilaparakkamata, thiraparakkamo dabhaparakkamoti attho. Yasma panetam viriyam kusalakammakaranatthane chandam na nikkhipati, dhuram na nikkhipati, na otareti na vissajjeti, anosakkitamanasatam avahati, tasma "anikkhittacchandata anikkhittadhurata"ti vuttam. Yatha pana tajjatike gangatire 8- udakasambhinnatthane dhuravahagonam "ganhatha"ti vadanti, so januna bhumim uppiletvapi dhuram vahati, bhumiyam patitum na deti, evameva viriyam kusalakammakaranatthane dhuram na nikkhipati 9- pagganhati, @Footnote: 1 an.pancaka. 22/142/185 (sya), abhi.pu. 36/191/179 2 sam.sa. 15/120/92, @an.catukka. 21/39/47 3 sam.sa. 15/185/188, abhi.ka. 37/333/175 4 Ma.Ma. 13/51/34 @5 di.Si. 9/10/5, Ma.mu. 12/293/257 6 cha.Ma. ceso 7 an.duka. 20/5/50 8 cha.Ma. @ayam patho na dissati 9 Ma. dhuram ukkhipati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page414.

Tasma "dhurasampaggaho"ti vuttam. Paggahalakkhane indattham karetiti viriyindriyam. Kosajje na kampatiti viriyabalam. Yathavaniyyanikakusalavayamataya sammavayamo. Tanditi jatialasiyam. Tandiyanati tandiyanakaro. Tandimanakatati tandiya abhibhutacittata. Alasassa bhavo alasyam, alasyayanakaro alasyayana. Alasyayitassa bhavo alasyayitattam. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kayalasiyam kathitam. Vancanika cariyati vancanika kiriya. Ma mam jannati vacam bhasatiti janamyeva pannattim vitikkamanto bhikkhu bhariyam karoti, amhakam pana vitikkamatthanam nama natthiti upasanto viya bhasati. Kayena parakkamatiti "maya katam idam papakammam, ma keci janimsu"ti kayena vattam karoti. Vijjamanadosapaticchadanato cakkhumohanamaya viyati maya, mayavino bhavo mayavita. Katva papam puna paticchadanato ati assarati etaya sattoti accasaRa. Kayavacakiriyahi 1- annatha dassanato vancetiti vancana. Etaya satta nikarontiti nikati, miccha karontiti attho. "naham evam karomi"ti papanam nikkhipanato 2- nikirana. "naham evam karomi"ti parivajjanato pariharana. Kayadihi samvaranato guhana. Sabbato bhagena guhana pariguhana. Tinapannehi viya gutham kayavacikammehi papam chadiyatiti chadana. Sabbato bhagena chadana paricchadana. Na uttanam katva dassetiti anuttanikammam. Na pakatam katva dassetiti anavikammam. Sutthu chadana vocchadana. Katapapapaticchadanavasena punapi papassa karanato papakiriya. Ayam vuccatiti ayam katapaticchadanalakkhana maya nama vuccati. Yaya samannagato puggalo bhasmapaticchanno viya angaro, udakapaticchanno viya khanu, pilotikapalivethitam viya ca sattham hoti. Ativelam dantavidamsakam hasatiti pamanatikkantam dantam vivaritva paresam dassetva hasam somanassam uppadetva hasati. @Footnote: 1 Ma. tathakiriyahi 2 Ma. vikkhipanato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page415.

Kayika ca khiddati kayena pavatta kila. Eseva nayo vacasikayapi. Hatthihipi kilantiti hatthihi kilitatthaya purato dhavanaadhavanapitthanisidanadikilaya kilanti. Esa 1- nayo assarathesupi. Atthapadepi kilantiti ekekaya pantiya attha attha padani assati atthapadam, tasmim atthapade. Dasapadepi eseva nayo. Akasepiti atthapadadasapadesu viya akaseyeva kilanti. Pariharapathepiti bhumiyam nanapathamandalam katva tattha pariharitabbapatham pariharanta kilanti. Santikayapi kilantiti santikakilaya kilanti, ekajjham thapita sariyo va pasanasakkharayo va acalenta nakheneva apanenti ca upanenti ca. Sace tattha kaci calati, parajayo hoti. 2- Khalikayati jutaphalake pasakakilaya kilanti. Ghatikayati ghatika vuccati dighadandakena rassadandakam paharanakila, taya kilanti. Salakahatthenati lakhaya va manjatthiya va pitthodakena va salakahattham temetva "kim hotu"ti bhumiyam va bhittiyam va tam paharitva hatthiassadirupani dassenta kilanti. Akkhenati gulena. Pankacirenati pankaciram vuccati pannanalika, tam dhamanta kilanti. Vankakenati gamadarakanam kilanakena khuddakanangalena. Mokkhacikayati samparivattakakilaya, akase va dandakam gahetva bhumiyam va sisam thapetva hetthupariyabhavena parivattanta kilantiti vuttam hoti. Cingulakenati cingulakam vuccati talapannadihi katam vatappaharena paribbhamanacakkam, tena kilanti. Pattalhakenati pattalhakam vuccati pannanali, taya valikadini minanta kilanti. Rathakenati khuddakarathena. Dhanukenati khuddakadhanuna. Akkharikayati akkharika vuccati akase va pitthiyam va akkharajananakila, taya kilanti. Manesikayati manesika vuccati manasa cintitajananakila, taya kilanti. Yathavajjenati yathavajjam vuccati kanakunikhanjadinam 3- yam yam vajjam, tam tam payojetva dassanakila, taya kilanti. Mukhabherikanti mukhasaddena bheri viya vadanam. Mukhalambaranti @Footnote: 1 cha.Ma. eseva 2 cha.Ma. hotiti 3 cha.Ma....khujjadinam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page416.

Mukhanulittabherisaddakaranam. Mukhadendimakanti 1- mukhena pahatabherisaddakaranam. Mukhavalimakanti otthamamsam 2- jivham 3- katva saddakaranam. "mukhatalikan"tipi 4- patho, mukham parivattetva dhamnam. Mukhabherulakanti mukhena bherivadanam. Natakanti abhinayam dassetva ugganhapanam. "nattakan"tipi patho. Lapanti 5- ukkutthitakaranam. Gitanti gayanam. Davakammanti hassakilakaranam. Ayam vacasika khiddati ayam kila vacaya jata vacidvare uppanna. Kesa ca massu catiadisu kesanam kattarikaya thanatirittani akatva kattarikaya chedanam massunam dathikam thapetva kappasananca ekatovandikadimala ca mulagandhadigandha ca chaviragakaranavilepana 6- ca. Givadisu pilandhanaabharana ca sise patimuncanapasadhanapilandhana ca sariranivasanavicitravattha ca samvelliyabandhanapasadhananca. "parasanan"tipi 7- patho. Sisavethanapatasankhatavethananca. Ucchadanadisu matukucchito nikkhantadarakanam sariragandho dvadasamattavassakale nassati, tesam sariragandhaharanatthaya haliddacunnadihi 8- ucchadenti, evarupam ucchadanam na vattati. Punnavante pana darake urusu nipajjapetva telena makkhetva hatthapadaurunabhiadinam santhanasampadanattham parimaddanti, evarupam parimaddanam na vattati. Nhapananti tesamyeva darakanam gandhadihi nhapanam. Sambahananti mahamallanam viya hatthapade muggaradihi paharitva bahuvaddhanam. Adasanti yam kinci adasam pariharitum na vattati. Anjanam alankaranjanameva. Malati baddhamala va abaddhamala va. 9- Vilepananti yam kinci chaviragakaranam. Mukhacunnakam mukhalepananti mukhe kalapilakadinam haranatthaya mattikakakkam denti. Tena lohite calite sasapakakkam denti, @Footnote: 1 cha.Ma. mukhadindimakanti 2 Si.,ka. otthamamse 3 cha.Ma. jimham @4 Si.,ka. mukhacalikantipi 5 ka. lasanti 6 cha.Ma. chavikaranavilepana @7 Si. rasanantipi 8 Si.,cha.Ma. gandhacunnadihi 9 Si. ganthitamala va aganthitamala @va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page417.

Tena dose khadite tilakakkam denti, tena lohite sannisinne haliddikakkam denti, tena chavivanne arulhe mukhacunnakena mukham cunnenti, tam sabbam na vattati. Hatthabandhadisu hatthe vicitrasankhakapaladini bandhitva vicaranti, tam va annam va sabbampi hatthabharanam na vattati. Apare sikham bandhitva vicaranti, suvannacirakamuttavaliadihi ca tam parikkhipanti, tam sabbam na vattati. Apare catuhatthadandam va annam va pana alankatadandam gahetva vicaranti, tatha itthipurisarupadivicittam bhesajjanalikam suparikkhittam vamaamseyeva 1- olaggenti, apare anekacitrakosam atitikhinam asim, pancavannasuttasibbitam makaradantakadivicittam chattam, suvannarajatadivicitra morapinchadiparikkhitta upahana, keci ratanamattayamam caturangulavitthatam kesantaparicchedam dassetva meghamukhe vijjulatam viya nalate unhisapattam bandhitva culamanim dharenti, camaravalavijanim dharenti, tam sabbam na vattati. Imassa va putikayassati imassa catumahabhutamayassa kunapasarirassa. Kelanati kilapana. Parikelanati sabbato bhagena kilapana. Gedhitatati abhikankhitata. Gedhitattanti giddhabhavo abhikankhitabhavo. Capalatati alankarakaranam. Capalyanti capalabhavam. Savibhusantiadisu vibhusaya saha savibhusam. Chaviragakaranasankhatena parivarena saha saparivaram. Paribhandena saha saparibhandam. Parikkharena saha saparikkharam. [162] Athabbananti athabbanikamantappayogam. Supinanti supinasattham. Lakkhananti manilakkhanadim. No vidaheti nappayojeyya. Virutancati migadinam vattetva vassitam. Athabbanikati parupaghatamantajananaka. Athabbanam payojentiti athabbanika kira sattaham alonakam bhunjitva dabbe attharitva pathaviyam sayamana tapam caritva @Footnote: 1 cha.Ma. vamapasse

--------------------------------------------------------------------------------------------- page418.

Sattame divase susanabhumim sajjetva sattame pade thatva hattham vattetva vattetva mukhena vijjam parijappanti, atha tesam kammam samijjhati. Evarupam sandhaya "athabbanam payojenti"ti aha. Tattha payojentiti yuttappayutta honti. Nagare va ruddheti nagare samantato rundhitva avaritva gahite. Sangame va paccupatthiteti rane va upagantva thite. Paccatthikesu paccamittesuti paccanikabhutesu 1- verisu. Itim uppadentiti sariracalanam kampanam, tassa uppadanam karonti. Upaddavanti kayapilanam karonti. Roganti byadhim. Pajjarakanti jaram. Sulanti uddhumatakam. Visucikanti vijjhanam. Pakkhandikanti lohitapakkhandikam. Karontiti uppadenti. Supinapathakati supinabyakaranaka. Adisantiti byakaronti. Yo pubbanhasamayam supinam passatitiadisu accantasamyoge upayogavacanam, pubbanhasamayeti attho. Evam vipako hotiti itthanitthavasena evarupo vipako hoti. Avakujja nipannoti adhomukho hutva nipanno passati. Evam supinapathaka supinam adisanti. Tanca pana supinam passanto catuhi karanehi passati dhatukkhobhato va anubhutapubbato va devatopasamharato va pubbanimittato vati. Tattha pittadinam khobhakaranapaccayayogena khubhitadhatuko dhatukkhobhato supinam passati, passanto ca nanavidham supinam passati. Anubhutapubbato passanto pubbe anubhutapubbam arammanam passati. Devatopasamharato passanto devatanam anubhavena arammanani passati. Punnanimittato 2- passanto punnapunnavasena uppajjitukamassa atthassa va anatthassa va pubbanimittabhutam supinam passati. Tattha yam dhatukkhobhato anubhutapubbato ca supinam passati, na tam saccam hoti. Yam devatopasamharato passati, tam saccam va hoti alikam va. Kuddha hi devata upayena vinasetukama viparitampi katva dassenti. Yam pana pubbanimittato passati, tam ekantasaccameva hoti. Etesam @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. patanibhutesu 2 ka. pubbanimittato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page419.

Catunnam mulakarananam samsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tanca panetam catubbidham supinam sekkhaputhujjana passanti appahinavipallasatta. Asekkha na passanti pahinavipallasatta. Kim panetam passanto sutto passati, udahu patibuddho, udahu neva sutto na patibuddhoti? kincettha:- yadi tava sutto passati, abhidhammavirodho apajjati. Bhavangacittena hi supati, tam rupanimittadiarammanam ragadisampayuttam va na hoti, supinam passantassa ca idisani cittani uppajjanti. Atha patibuddho passati, vinayavirodho apajjati. Yam hi patibuddho passati, tam sabboharikacittena passati, sabboharikacittena ca kate vitikkame anapatti nama natthi, supinam passantena pana kate vitikkame ekantamanapatti eva. Atha neva sutto na patibuddho passati, ko 1- nama passati. Evanca sati supinassa abhavova apajjati, na abhavo. Kasma? yasma kapiniddapareto passati. Vuttanhetam "majjhupagato maharaja kapiniddapareto supinam passati"ti. Kapiniddaparetoti makkataniddayutto. Yatha hi makkatassa nidda lahuparivatta hoti, evam ya nidda punappunam kusaladicittavokinnatta lahuviparivatta. Yassa pavattiyam punappunam bhavangato uttaranam hoti, taya yutto supinam passati. Tenayam supino kusalopi hoti akusalopi abyakatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanadini karontassa kusalo, panatipatadini karontassa akusalo, dvihi antehi mutto avajjanatadarammanakkhane abyakatoti veditabbo. Svayam dubbalavatthukatta cetanaya patisandhim akaddhitum asamattho, pavatte pana annehi kusalakusalehi upatthambhito vipakam deti. @Footnote: 1 Si.,ka. na koci

--------------------------------------------------------------------------------------------- page420.

Manilakkhanadisu evarupo mani pasattho, evarupo appasattho, samino arogyaissariyadinam hetu hoti, na hotiti evam vannasanthanadivasena maniadinam lakkhanam adisantiti attho. Tattha avudhalakkhananti thapetva asiadini avasesam avudham. Itthilakkhanadinipi yamhi kule itthipurisadayo vasanti, tassa vuddhihanivaseneva veditabbani. Ajalakkhanadisu pana "evarupanam ajadinam mamsam khaditabbam, evarupanam na khaditabban"ti ayampi viseso veditabbo. Api cettha godhalakkhane cittakammapilandhanadisupi "evarupaya godhaya sati idam nama hoti"ti ayampi viseso veditabbo. Kannikalakkhanam pilandhanakannikayapi gehakannikayapi vasena veditabbam. Kacchapalakkhanampi godhalakkhanasadisameva. Migalakkhanam sabbasangahikam sabbacatuppadanam lakkhanavasena vuttam. Evam lakkhanapathaka lakkhanam adisantiti evam lakkhanasatthavacaka lakkhanam adisanti kathenti. Nakkhattaniti kattikadini atthavisati nakkhattani. Imina nakkhattena gharappaveso katabboti gehappavesamangalam katabbam. Makutam bandhitabbanti pasadhanamangalam katabbam. Vareyyanti "imassa darakassa asukakulato asukanakkhattena darikam anetha"ti avahakarananca "imam darikam asukassa nama darakassa asukanakkhattena detha, evam etesam vuddhi bhavissati"ti vivahakarananca vatva vareyyasankhatam avahavivahamangalam katabbanti adisanti. Bijaniharoti bijanam vappatthaya bahi niharanam. "niharo"tipi 1- pali. Migacakkanti 2- idam sabbasangahikanamam, sabbasakunacatuppadanam rutananavaseneva vuttam. Migacakkapathakati 3- sakunacatuppadanam saddabyakaranaka. Migacakkam adisantiti tesam saddam sutva byakaronti. Rutanti saddam. "rudan"ti va pali. Vassitanti vacam. Gabbhakaraniyati vinassamanassa gabbhassa puna avinasaya osadhadanena gabbhasanthanakaraka. Gabbho hi vatena panakehi kammuna cati @Footnote: 1 Si.,ka. niharoti 2 cha.Ma. migavakkanti. evamuparipi 3 cha.Ma. migavakkapathakati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page421.

Tihi karanehi vinassati. Tattha vatena vinassante vatavinasanam sitalam bhesajjam deti. Panakehi vinassante panakanam patikammam karoti. Kammuna vinassante pana buddhapi patibahitum na sakkonti. Tasma na tam idha gahitam. Salakiyanti salakavejjakammam. Sallakattiyanti sallakattavejjakammam. Kayatikicchanti mulabhesajjadini yojetva kayatikicchavejjakammam. Bhutiyanti bhutavejjakammam. Komarakavejjanti 1- komarakavejjakammam. Kuhati vimhapaka. Thaddhati darukkhandam viya thaddhasariRa. Lapati paccayapatibaddhavacanaka. Singiti mandanapakatika. Unnalati uggatamananala. Asamahitati upacarappanasamadhivirahita. Na ganheyyatiadisu uddesaggahanavasena na ganheyya. Sajjhayavasena na ugganheyya. Citte thapanavasena na dhareyya. Samipam katva thapanavasena na upadhareyya. Upaparikkhavasena na upalakkheyya. Annesam vacanavasena nappayojeyya. [163] Pesuneyyanti 2- pesunnam. Sesaniddeso ca vuttatthoyeva. [164] Kayavikkayeti pancahi sahadhammikehi saddhim vancanavasena va udayapatthanavasena va na tittheyya. Upavadam bhikkhu na kareyyati upavadakare kilese anibbattento attani parehi samanabrahmanehi upavadam na janeyya. Game ca nabhisajjeyyati game ca gihisamsaggadihi nabhisajjeyya. Labhakamya janam na lapayeyyati labhakamyataya 3- janam na lapayeyya. Ye kayavikkaya vinaye patikkhittati ye danapatiggahanavasena kayavikkayasikkhapade 4- na vattatiti patikkhitta, idhadhippetam kayavikkayam dassetum "pancannam saddhim pattam va civaram va"tiadimaha. Tattha pancannam saddhinti pancahi sahadhammikehi saha. Panca sahadhammika nama bhikkhubhikkhunisikkhamanasamanerasamaneriyo. Vancaniyam @Footnote: 1 cha.Ma. komarabhaccanti 2 cha.Ma. pesuniyanti 3 cha.Ma. labhakamataya 4 vi.mahavi. @2/593/65

--------------------------------------------------------------------------------------------- page422.

Vati patirupakam dassetva vancaniyam va. Udayam va patthayantoti vuddhim patthento va. Parivattetiti parivattanam karoti. Iddhimantoti ijjhanappabhavavanto. Dibbacakkhukati dibbasadisananacakkhuka. Atha va dibbaviharasannissayena laddhananacakkhuka. Paracittavidunoti attano cittena paresam cittajananaka. Te duratopi passantiti ekayojanatopi 1- yojanasatatopi yojanasahassatopi 2- yojanasatasahassatopi cakkavalatopi dvetinicattaripancadasavisati- cattalisasahassatopi tato atirekatopi cakkavalato passanti dakkhanti. Asannapi na dissantiti samipe thitapi nisinnapi na pannayanti. Cetasapi cittam pajanantiti attano cittenapi paresam cittam pajananti. Devatapi kho santi iddhimantiniyoti devatapi evam samvijjanti ijjhanappabhavavantiniyo. Paracittaviduniyoti paresam cittam janantiyo. Olarikehi va kilesehiti kayaduccaritadikehi va upatapehi. Majjhimehi vati kamavitakkadikehi va. Sukhumehi vati nativitakkadikehi va. Kayaduccaritadayo kammapathavasena, kamavitakkadayo vattamulakakilesavasena veditabba. Nativitakkadisu "mayham natayo sukhajivino sampattiyutta"ti evam pancakamagunasannissitena gehasannissitapemena natake arabbha uppannavitakko nativitakko. "mayham natayo khayam gata vayam gata saddha pasanna"ti evam pavatto pana nativitakko nama na hoti. "amhakam janapado subhikkho sampannasasso"ti tutthamanasassa gehassitapemavaseneva uppannavitakko janapadavitakko nama. "amhakam janapade manussa saddha pasanna khayam gata vayam gata"ti evam pavatto pana janapadavitakko nama na hoti. @Footnote: 1 Ma. ekayojanatopi dasayojanatopi 2 Ma. yojanasahassatopi yojanadasasahassatopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page423.

Amarattaya vitakko, amaro va vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkutikappadhanadihi dukkhe nijinne 1- samparaye atta sukhi hoti. Amaroti dukkarakarikam karontassa taya dukkarakarikaya patisamyutto vitakko amarattaya vitakko nama. Ditthigatiko pana "sassatam vadesi"tiadini puttho "evantipi me no, tathatipi me no, annathatipi me no, notipi me no, no notipi me no"ti vikkhepam apajjati, tassa so ditthigatapatisamyutto vitakko, yatha amaro nama maccho udake gahetva maretum na sakka, ito cito ca dhavati gaham na gacchati, evameva ekasmim pakkhe asanthahanato na maratiti amaro nama hoti, tam duvidhampi ekato katva "amaravitakko"ti vuttam. Paranuddayatapatisannuttoti anuddayatapatirupakena gehassitapemena patisamyutto. Upatthakesu nandakesu socantesu ca tehi saddhim dvigunam 2- nandati dvigunam socati, tesu sukhitesu dvigunam sukhito hoti, dukkhitesu dvigunam dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraniyesu attana voyogam apajjati. Tani tani kiccani sadhento pannattim vitikkamati, sallekham kopeti. Yo tasmim samsatthavihare tasmim va voyogapajjane gehassito vitakko, ayam paranuddayatapatisamyutto vitakko nama. Labhasakkarasilokapatisannuttoti civaradilabhena ceva sakkarena ca kittisaddena ca saddhim arammanakaranavasena patisamyutto. Anavannattipatisannuttoti "aho vata mam pare na avajaneyyum, na codetva vihethetva 3- katheyyun"ti evam anavannatabhavapatthanaya saddhim uppajjanakavitakko. So tasmim "ma mam pare avajanimsu"ti uppannacitte 4- pancakamagunasankhatagehanissito hutva uppannavitakko anavannattipatisamyutto vitakko. @Footnote: 1 Si.,Ma.,ka. niddukkhe nijjinne 2 cha.Ma. digunam. evamuparipi @3 cha.Ma. sodhetva visodhetva 4 cha.Ma. uppanne vitakke

--------------------------------------------------------------------------------------------- page424.

Tatra tatra sajjatiti tesu tesu arammanesu laggati. Tatra tatra ganhatiti vuttappakaram arammanam pavisati. Bajjhatiti tehi tehi arammanehi saddhim bajjhati ekibhavati. Anayabyasananti tattha tattha avuddhim vinasam. Apajjatiti papunati. Amisacakkhukassati civaradiamisalolassa. Lokadhammagarukassati lokuttaradhammam muncitva rupadilokadhammameva garum katva carantassa. Alapanati viharam agate manusse disva "kimatthaya bhonto agata, kim bhikkhu nimantetum, yadi evam gacchatha, aham pacchato bhikkhu gahetva agacchami"ti evam aditova lapana. Atha va attanam upanetva "aham tisso, mayi raja pasanno, mayi asuko ca asuko ca rajamahamatto pasanno"ti evam attupanayika lapanati alapana. Lapanati putthassa sato vuttappakarameva lapanam. Sallapanati gahapatikanam ukkanthane bhitassa okasam datva sutthu lapana. Ullapanati "mahakutumbiko mahanaviko mahadanapati"ti evam uddham katva lapana. Samullapanati sabbato bhagena uddham katva lapana. Unnahanati "upasaka pubbe idise kale navadanam detha, idani kim na detha"ti evam yava "dassama bhante, okasam na labhama"tiadini vadanti, tava uddham 1- nahana, vethanati vuttam hoti. Atha va ucchuhattham disva "kuto abhatam upasaka"ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. Kim tattha ucchu madhuranti. Khaditva bhante janitabbanti. Na upasaka "bhikkhussa ucchum detha"ti vattum vattatiti ya evarupa nibbethentassapi nivethanakakatha, sa unnahana. Sabbato bhagena punappunam unnahana samunnahana. Ukkacanati "etam kulam mamyeva janati, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhamyeva deti"ti evam ukkhipitva kacana ukkacana, uddipanati vuttam hoti. Sabbato bhagena pana punappunam ukkacana samukkacana. Anuppiyabhanitati paccayavasena punappunam @Footnote: 1 cha.Ma. uddham uddham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page425.

Piyavacanabhanana. Sanhavacatati muduvacanata. Sakhilavacatati mandappamanayuttavacanata, sithilavacanata va. Mettavacakatati 1- alliyavacanata. Apharusavacatati madhuravacanata. Poranam 2- matapettikanti pure uppannam matapitunam santakam. Antarahitanti paticchannam tirobhutam. Nayamiti pakato homi. Asukassa kulupakoti asukassa amaccassa kulapayirupasako. Asukayati asukaya upasikaya. Mam ussajjitvati 3- mam vissajjitva. [165] Payuttanti civaradihi sampayuttam, tadattham va payojitam. Imissa gathaya niddeso sabbo hettha vuttanayova. [166] Mosavajje na niyyethati musavade na niyyetha. Jivitenati jivikaya. Sathoti asantagunadipanato na samma bhasita. Sabbato bhagena satho parisatho. Yam tatthati yam tasmim puggale. Sathanti asantagunadipanam keratiyam. Sathatati sathakaro. Satheyyanti sathabhavo. Kakkaratati padumanalassa viya aparamasanakkhamo pharusabhavo. Kakkariyantipi tasseva vevacanam. Parikkhattata parikkhattiyanti padadvayena nikhanitva thapitam viya dalhakeratiyam vuttam. Keci pana "kakkaratati sambhavayitva vacanam. Kakkariyanti sambhavayitva vacanabhavo. Parikkhattatati alankaranakaro. Parikkhattiyanti alankaranabhavo"ti attham vannayanti. Idam vuccatiti idam attano avijjamanagunappakasanalakkhanam satheyyam nama vuccati. Yena samannagatassa puggalassa kucchim va pitthim va janitum na sakka. "vamena sukaro hoti dakkhinena ajamigo sarena elako 4- hoti visanena jaraggavo"ti 5- evam vuttayakkhasukarasadiso hoti. Atimannatiti atikkamitva mannati. @Footnote: 1 cha.Ma. sithilavacatati 2 cha.Ma. puranam 3 cha.Ma. mam ujjhitvati @4 cha.Ma. nelako 5 di.A. 2/269, abhi.A. 2/534

--------------------------------------------------------------------------------------------- page426.

Kim panayam bahulajivoti ayam pana puggalo ko nama bahulajivako. Sabbam sambhakkhetiti laddham laddham sabbam khadati. Appapunnoti mandapunno. Appesakkhoti parivaravirahito. Pannasampannoti sampannapanno paripunnapanno. Panham vissajjetiti panham katheti byakaroti. [167] Sutva dusito 1- bahum vacam, samananam va puthujanananti ghattito 2- parehi tesam samananam va khattiyadibhedanam va annesam puthujananam bahumpi anitthavacam sutva. Na pativajjati na pativadeyya. Kimkarana? na hi santo patisenim karonti. Kakkhalenati darunena. Santoti nibbutakilesa. Patiseninti patisattum. Patimallanti patiyodham. Patikantakanti pativerim. Patipakkhanti kilesapatipakkham, kilesavasena sangam na karontiti attho. [168] Etanca dhammamannayati sabbametam yathavuttam dhammam natva. Vicinanti vicinanto. Santiti nibbutim natvati nibbutim ragadinam santiti natva. Samancati kayasucaritadim. Visamancati kayaduccaritadim. Pathancati dasakusalakammapatham. Vipathancati dasaakusalakammapatham. Savajjancati akusalanca. Anavajjancati kusalanca. Hinappanitakanhasukkavinnugarahitavinnupasatthanti idampi kusalakusalameva. Tattha kayasucaritadi samakaranato samam. Kayaduccaritadi visamakaranato visamam. Dasakusalakammapatha sugatigamanapathatta patham. Dasaakusalakammapatha sugatigamanapatipakkhatta apayagamanapathatta vipatham. Akusalam sadosatta savajjam. Kusalam niddosatta anavajjam. Tatha mohena va dosamohena va lobhamohena va sampayuttatta hinam. Alobhaadosaamohasampayuttatta panitam. Kanhavipakatta kanham. Sukkavipakatta sukkam. Buddhadihi vinnuhi garahitatta vinnugarahitam. Tehi eva thomitatta vinnupasatthanti natabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. rusito. evamuparipi 2 cha.Ma. rusito ghattito

--------------------------------------------------------------------------------------------- page427.

[169] Kimkarana nappamajjeyya iti ce:- abhibhu hi soti gatha. Tattha abhibhuti rupadinam abhibhavita. Anabhibhutoti tehi anabhibhuto. Sakkhidhammam anitihamadassiti 1- paccakkhameva anitiham dhammam addakkhi. Sada namassamanusikkheti sada namassanto tisso sikkhayo sikkheyya. Kehici kilesehiti kehici ragadiupatapakarehi kilesehi. Abhibhosi neti te kilese abhibhavi. Sesam sabbattha pakatameva. Kevalam pana ettha "cakkhuhi neva lolo"tiadihi indriyasamvaro, "annanamatho pananan"tiadihi sannidhipatikkhepamukhena paccayapatisevanasilam, methunamosavajja- pesuniyadihi 2- patimokkhasamvarasilam, "athabbanam supinam lakkhanan"tiadihi ajivaparisuddhisilam, "jhayi na padalolassa"ti 3- imina samadhi, "vicinam bhikkhu"ti imina panna, "sada sato sikkhe"ti imina pana sankhepato tissopi sikkha, "athasanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya, niddam na bahulikareyya"tiadihi silasamadhippannanam upakarasanganhanavinodanani 4- vuttaniti. Evam bhagava nimmitassa paripunnapatipadam vatva arahattanikutena desanam nitthapesi, desanapariyosane purabhedasutte 5- vuttasadisoyevabhisamayo ahositi. Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya tuvatakasuttaniddesavannana nitthita. Cuddasamam. ----------------- @Footnote: 1 cha.Ma. sikkhidhammamanitihamaddasiti 2 ka. mosavajjena niyyethati 3 ka. jhayi assati @4 cha.Ma. upakaranupakarasanganhanavinodanani 5 khu.maha. 29/374/251 (sya)


             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 375-427. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=8634&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=8634&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=699              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=7639              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=8220              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=8220              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]